МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДЕГІ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ САРАПТАМА МӘСЕЛЕЛЕРІ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛДЕГ1 ЗАЦ ШЫРАРМАШЫЛЫРЫ ПРАКТИКАСЫНАН

УДК 1751

МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛДЕГ1 ЛИНГВИСТИКАЛЬЩ САРАПТАМА МЭСЕЛЕЛЕР1

Лэззат С^лтанм^раткызы T^pFaH6aeBa

Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институты Лингвистика орталыгыныц ага щылыми щызметкерг, з.г.к., Нур-Султан щаласы, Казащстан Республикасы; e-mail: ardaki12@mail.ru

Ty^h свздер: С.З. Зиманов, зац гылымы, мемлекет жэне щущыщ тарихы, мемлекет жэне щущыщ тарихы

Аннотация. 30 жыл бурын Казащстан ТэуелЫз елге айналгалы 6ер1 зацнама цызмет1 квп жылда щалыптасщан тэжирибеге, эЫресе шетелдт тэж1рибелерге CYйене отырып, б1рталай жет^тттерге жетт1 деп айтуга болады. Зац шыгарамашылыщ тургысынан гана емес, сондай-ащ зац мэттдершц сапалы, щатеЫз, щысща да нусща жэне тYсiнiктi турде мемлекеттт тшге аударылуы оларга сараптама ЖYргiзу процесшц сапалы втут айщындап отыр.

Сараптамалыщ зерттеудщ эр тYрiнiц взтдт пэндт жэне функционалдыщ ерекшелт бар екетне щарамастан, зац жобасын жан-жащты эр тYрлi сараптамалыщ талдау жал-пы мащсатща - щущыщтыщ норманы усынудагы щателердi жоюга багынады. Соныц штде зац жобаларына мемлекеттт тшде лингвистикалыщ сараптама ЖYргiзу щызметтщ ролi ерекше.

Автор бул мащалада щазащ тшнщ ережелерт ескере отырып, зац жобаларына мемле-кеттт тшде лингвистикалыщ сараптама ЖYргiзудiц тYрлерi мен эдiстерi сипатталган. Зац жобаларына мемлекеттт тшде сараптама ЖYргiзу кезтде щойылатын талаптар тiзбектелген, сондай-ащ сараптамага усынылатын зац жобаларыныц мэттдертде жш ™ кездесетт грамматикалыщ, стилистикалыщ, логикалыщ щателттердщ мысалдары кел-S тiрiлген. Лингвистикалыщ сараптама угымын тужырымдай отырып, автор оныц мэнт ^ кещнен ашып, зац жобаларына лингвистикалыщ сараптама ЖYргiзу кезiндегi талаптар-^ ды, эЫресе мэтiндердi логикалыщ баяндау жэне терминдерге мэн беру кезтде егжей-тег-s жейлi щарастыру щажеттшгт усынады.

5 Сондай-ащ автор мемлекеттт тшде зац жобаларына лингвистикалыщ сараптама i жYргiзу кезецдерт жэне оны жащсарту эд^терт кврсеткен.

IN

О

сп

о

сп <

<

X

ПРОБЛЕМЫ ЛИНГВИСТИЧЕСКОИ ЭКСПЕРТИЗЫ НА ГОСУДАРСТВЕННОМ ЯЗЫКЕ

g Турганбаева Ляззат Султанмуратовна

^ Старший научный сотрудник Центра лингвистики Института

законодательства и правовой информации Республики Казахстан, к.ю.н.,

g г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: ardaki12@mail.ru

х

о <

< восочетания

Ключевые слова: лингвистическая экспертиза законопроектов, перевод, термины, сло-

Аннотация. За годы приобретения независимости нашей страны законодательная деятельность в процессе нарабатывания опыта, особенно на основе зарубежной практики достигла значительных успехов. Не только с точки зрения законтворчества, но и с точки зрения лингвистики, как безошибочного, краткого и понятного перевода текстов законов Ь на государственный язык определяет качественное прохождение процесса правовой экспертизы проектов законов.

Несмотря на то, что каждый вид экспертизы имеет свою предметную и функциональную специфику, всесторонний разнообразный экспертный анализ законопроекта подчиняется общей цели - устранению ошибок в представлении правовой нормы. В частности, особую роль играет деятельность по проведению лингвистической экспертизы законопроектов на государственном языке.

В статье описываются виды и методы лингвистической экспертизы законопроектов на государственном языке с учетом правил казахского языка. Перечислены требования при экспертизе законопроектов на государственном языке, а также приведены примеры наиболее часто встречающихся грамматических, стилистических, логических ошибок в текстах законопроектов, представляемых на экспертизу. Формулируя понятие лингвистической экспертизы, автор широко раскрывает ее суть и призывает детально рассмотреть требования при осуществлении лингвистической экспертизы законопроектов, особенно при логическом изложении текстов и приданию значения терминам.

Приведены этапы проведения лингвистической экспертизы закопроектов на государственном языке и методы ее улучшения.

PROBLEMS OF LINGUISTIC EXAMINATION IN THE STATE LANGUAGE

Turganbaeva Lyazzat Sultanmuratovna

Senior researcher of the linguistics center of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Law, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: ardaki12@mail.ru

Key words: linguistic expertise of draft laws, translation, terms, phrases Abstract. During the years of independence of our country, the legislative activity in the process of gaining experience, especially on the basis of foreign practice, has achieved significant success.

Not only from the point of view of lawmaking, but also from the point of view of linguistics, as an ro

unmistakable, concise and understandable translation of the texts of laws into the state language q

determines the quality of the process of legal examination of draft laws. И

Despite the fact that each type of expertise has its own subject and functional specifics, a н

comprehensive and diverse expert analysis of the draft law is subject to a common goal - to q

eliminate errors in the presentation of the legal norm. In particular, a special role is played by the q

activity of conducting linguistic expertise of draft laws in the state language. >

The article describes the types and methods of linguistic expertise of draft laws in the state К

language, taking into account the rules of the Kazakh language. The requirements for the О

examination of draft laws in the state language are listed, as well as examples of the most common АА

grammatical, stylistic, and logical errors in the texts of draft laws submitted for examination. In Gj

formulating the concept of linguistic expertise, the author broadly reveals its essence and calls for q

detailed consideration of the requirements for the implementation of linguistic expertise of draft >

laws, especially in the logical presentation of texts and giving meaning to terms. П

The article describes the stages of conducting linguistic expertise of legal projects in the state В

language and methods for improving it. О

>

DOI: 10.52026/2788-5291_2021_64_1_238 |

О

талпыныс жасалган болатын, алайда КСРО- > дагы мемлекетпк саясаттьщ жалпы багыты- > на, сондай-ак демографиялык жагдайдыц > езгеруше байланысты казак тш ресми тYрде 1 аз дэрежеде, ал керкем эдебиетте, журналистика енершде жэне турмыстык карым-ка- 22 тынаста кеп дэрежеде колданылды. Тек 1

Юр^пе. Мемлекетпк тш - казак тшнщ ^азакстан жершде даму процесшщ езшдш тарихы бар, саяси мэртебеа, даму процес бiресе шыцга кетершп, бiресе кулдырап, соцында казак тшнщ казiрri жагдайын керш отырмыз. Кецес дэуiрiнде де казак тшн ю жYргiзуге жэне бшм беруге енпзуге

МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛДЕГ1 ЗАЦ ШЫРАРМАШЫЛЫРЫ ПРАКТИКАСЫНАН

гм о гм

IX

< IX

О в х

о

со о

сп <

< сп

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

Ь

тэуелсiздiк алганнан кеиiн гана казак тшшщ eмiрдiц барлык саласында толыкканды да-муына жэне кещнен колданылуына жагдаИ жасау мYмкiн болды. Эсiресе нарык эконо-микасына караИ кептеген зацдар кабылдана бастаганнан кеИiн, мемлекеттiк тiлдегi линг-вистикалык сараптама кызметшщ коскан зор Yлесiнiц нэтижесiнде зац мэтшдершщ мемлекетпк тiлдегi сапасы осы уакытка дешн бiршама жаксарды деп аИтуга болады.

Зац жобаларыныц лингвистикалык са-раптамасы тiл туралы гылымды бiлуге жэне зац жобалау кызметшщ жалпы кагидаттары-на негiзделген. ^укьщ саласындагы тш мен сеИлеу тетiктерiнiц жумыс ютеу ерекшелш-терiн ескере отырып нактыланатын зац жо-баларыныц лингвистикалык сараптамасы тYсiнiгiнiц шецберiнде эртYрлi кубылы-старды бiрiктiру карастырылып отырган мэселелердiц eзектiлiгi мен жацашылдыгын аИкындаИды. ^укьщтьщ шыгармашылык процесiнде зацнамалык мэтш бастапкы лингвистикалык талдаудан, ягни сараптама-дан eтедi.

Неггзгг бвлгм. 2008 жылгы шыккан орыс-ша-казакша зацдык тYсiндiрме сeздiк-а-ныктамалыкка CYИенсек, сараптама дегенiмiз — гылым, техника, енер, т.б. сала-ларда арнаИы таным, бiлiм мен бiлiктiлiктi талап ететш кандаИ да бiр мэселеге зерттеу жYргiзу [1, 302б.]. Сараптаманыц гылыми зерттеуден аИырмашылыгы сол, ол кубылы-старды емес, болып кеткен жагдаИды жэне оныц себептерiн аныктау максатында жYр-гiзiледi.

^укьщтык актiлер туралы ^азакстан Республикасыныц Зацына сэИкес зац жо-баларына гылыми (сыбаИлас жемкорлыкка карсы, лингвистикалык, экологиялык жэне т.б. ) жэне казак жэне орыс тiлдерiндегi мэтiндердiц тецтупнускалыгы белшнде гылыми лингвистикалык сараптама жYр-пзшедь Зацнамалык актiлердi, сондаИ-ак зац жобаларын жобалау боИынша нускау-лыктар мен аныктамалыктарды талдау зац мэтiнiнiц нысаны мен мазмунына коИыла-тын жэне зац шыгарушы зац жобасын жасау кезшде устануы тиiс лингвистикалык жэне экстралингвистикалык сипаттагы бiр-бiрiн толыктыратын белгш бiр косымша талап-

тардыц жиынтыгы бар екенiн аИкындаИды. Сараптамалык кезецде зац жобасыныц осы талаптарга сэИкестш талданады.

Зац сараптамасы - нормативтш кукыктык актiнiц жобасын не кабылданган нормативтiк кукыктык актiнi ^азакстан Республикасыныц Конституциясына жэне ^азакстан Республикасыныц зацнамасына, оныц iшiнде сыбаИлас жемкорлыкка карсы iс-кимыл саласындагы зацнамага сэИкестiгi тургысынан тексеру1.

Зац жобаларыныц лингвистикалык са-раптамасы - нормативт1к кукыктык актшер тiлiнiц ерекшелiктерiн ескере отырып, усы-нылган мэтiннiц казiргi орыс эдеби тшшщ нормаларына сэИкестiгiн багалау жэне тер-миндердi колданудагы грамматикалык, синтаксистiк, стилистикалык, логикалык, редакциялык-техникалык кателердi тYзеу боИынша усыныстар беру.

Жогарыда берiлген аныктамага CYЙен-сек, казак жэне орыс тшдершдеп мэтш-дердiц тецтYпнускалыFы бeлiгiнде гылыми лингвистикалык сараптама - нормативт1к кукыктык актшер тшшщ ерекшелiктерiн ескере отырып, усынылган орыс тiлiндегi мэтiннiц казiргi казак эдеби тiлiнiц нормаларына сэИкестшн жэне терминдер мен сeз тiркестерiнiц бiрiздiлiгiн тексерудi бiлдiредi.

Сараптамалык зерттеудiц эр тYрiнiц eзiн-дш пэндiк жэне функционалдык ерекшелiгi бар екенше карамастан, зац жобасын жан-жакты эр тYрлi сараптамалык талдау жалпы максатка - кукыктык норманы усынудагы кателердi жоюга багынады.

Лингвистикалык сараптаманыц мшдет-терiне зац жобасыныц мэтiнiн тiлдiк жэне сeИленiмдiк талдау жатады. Тiлдiк талдау жYргiзу кезшде грамматика жэне семасиология санаттары ескершедь Грамматикалык аспект морфологиялык жэне синтаксистш санаттарды талдауды камтиды: грамматикалык куралдар, сeИлеу бeлiктерiн колдану, сeз тiркестерiндегi сeздердiц баИланыс тYрлерi, синтаксистiк бiрлiктердiц нысандары мен курылымдары, жэне т.б. Мысалы, зацнамалык мэтшдерге эдетте етiстiктен жасалган зат еамдер тэн (экстремистiк эрекеттiц ал-дын алу; шетелдiк азаматтыц ^азакстан Ре-спубликасына кiруiне руксат бермеу туралы

1 «К,щыцтыц акттер туралы» Цазацстан Республикасыныц Зацы 2016 жылгы 6 сэугрдегг № 480-У. // http://adilet.zan. к2. 22.01.2021

шешiм). Семантикалык бiрлiктердi талдау-ды камтитын семасиологиялык аспектшщ кeмегiмен мыналар аныкталады: сездщ суп-позициялык жэне суппозиция алды семанти-касы (мэш угымдар жYЙесi аркылы аныкталады, ал магынасы сез семантикасыныц птр бiлдiру семантикасына катынасы, сез сейлеу жагдайы аркылы аныкталады), сез-дердщ, сез тсркестершщ жэне сейлемдердщ эртYрлi магынага ие болуы, зац мэтшдершщ лексикалык тiркелiмi (кeшiрулер, жиi кайта-ланатын лекска жэне т. б.), сейлемнщ семан-тикалык аякталуы/аякталмауы жэне т. б.

Мэтiндi тiлдiк тексеру сондай-ак, зац жобасыныц мэтiнiн грамматикалык, орфо-графиялык, пунктуациялык жэне баска да кател^ердщ бар-жогын тексерудi камти-ды. Грамматикалык к¥рамына тiлдiк бiрлiк курылымындагы мынадай кателер кiредi (сездер, сез тиркестер^ сейлемдер): сез куру, калыптастыру жэне сез езгерту; кель су, баскару жэне жанасу; епспк нысандары-ныц уакыттык аракатынасы; бастауыш пен баяндауыш арасындагы байланыс; еамше, кесемше айналымдары, бiртектi мYшелерi бар сeйлемдердi куру жэне т.б. нормалары-ныц бузылуы. Лексикалык (семасиологи-ялык) мэтiн курылымында сeздердi колда-нудагы кателер: тiлдiк бiрлiктердiц сэйкес келмеуц сeздi eзiне тэн емес магынада кол-дану; терминдердщ заци-лингвистикалык тYсiнiксiздiгi; жай сeйлемдердiц кYPделi сейлемдер курамында семантикалык бай-ланысыныц бузылуы. Орфографиялык ка-телiктерге сeздердiц дурыс жазылмауы жа-тады, пунктуациялык кателiктерге - кажетп тыныс белгiсiн колданбау не оны кажет емес жерде колдану, бiр тыныс белгiсiн екiншi тыныс белшамен дурыс емес ауыстыру жа-тады [2, 8б.]. Кeбiнесе эзiрлеушiлер агыл-шын тiлiнен аударылган мэтшдерде кой-ылган тыныс белгiлерiн мемлекетпк тiлдегi зац мэтiндерiне казак тш ережесiне кайшы келсе де дэл солай орналастырады.

Сeйленiмдiк талдау жYргiзу кезiнде жанр мен стиль ерекшелiктерi багаланады, ягни зац мэтiнiнiц формалды-логикалык курылымы (композициялык ерекшелiктерi, деректемелерi, айдарлары); жанрлык-сти-листикалык куралдарды колдану (аббре-виатуралар (кейбiр аббревиатуралар ха-лыкаралык децгейде калыптаскандыктан олар аударуга жатпайтынын ескеру кажет,

мысалы «ЮНИСЕФ» сeзi), инверсиялар, кeшiрулер, тiзбектеу, даяр сез орамдары, терминологиялык бiрiздiлiк жэне т.б.); зац-ды куру кезiнде колданылатын сeйлеудiц функционалды-магыналык тYрлерi (ерiк бiлдiру, сипаттау, хабарлама жэне т. б.) тал-данады. Мысалы, арнайы терминологиямен салыстырганда зацнамалык мэтiндердегi даяр сез орамдары аз дэрежеде усынылган, дегенмен оларды колдану зац мэтiнiн рэам-деудщ зац шыгару дэстYрлерiне байланысты жэне ете тиiмдi (реттеу пэнi, Yшiншi тарап-тар, Тараптар, осы Зац, сэйкес, ^шше енедi, ресми жарияланган кYнi жэне т.б.).

Зацнамалык мэтiндердi рэсiмдеудiц жан-рлык-стилистикалык ерекшелiктерi туралы айта келсек, ол негiзгi жэне трансформа-циялык зацдардыц мэтiндерiн, сондай-ак зацнамалык мэтiндердi дайындау дэстур-лерш талдау негiзiнде калыптасады, ейт-кеш бiр зацды рэсiмдеу модельдерi уксас курылымы бар баска зацды реамдеуге Yлгi болып табылады.

Зац жобасыныц тiлi мен стилш редактор-лык талдау процес кептеген курауыштар-дан турады, бiрак, ец алдымен, зац жоба-ларын Парламент Мэжiлiсiнiц карауына дайындауга арналган бiрыцFай талаптарга негiзделген.

Мундай талаптар мыналарды камтиды:

1) кукыктык нормаларды баяндау логика-сын сактау;

2) кукыктык нормалардыц айкын жэне жасырын кайшылыктарыныц болмауы;

3) кукыктык нормаларды жасау кезшде заци жэне баска да арнаулы терминдердi пайдаланудыц дэлдiгi;

4) зац актшершщ стилiн сактау, ец алдымен кукыктык нормалардыц аныктылыгын, ай-кындылыгын, кыскалыгын сактау.

Бул талаптарды кукыктык нормаларды усынудыц негiзгi талаптары ретiнде кара-стыруга болады жэне зац мэтшшщ мемле-кеттiк тiлге аударылуына сараптама жYргi-зетiн маман да осы талаптарды устануы тиiс.

кукыктык нормаларды усынуга койыла-тын негiзгi талаптарды колдану алгоритмш лингвист зац жобасыныц талданатын тш-дiк куралдарыныц децгешне байланысты дербес аныктайды жэне эр децгейде жэне тутастай алганда тацдамалы жэне дэйектi де, кYPделi де болуы мYмкiн. Бул ретте зац жобасы мэтiнiнiц талдау жэне багалау ко-

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

к> о к>

МЕМЛЕКЕТПК Т1ЛДЕГ1 ЗАЦ ШЫРАРМАШЫЛЫРЫ ПРАКТИКАСЫНАН

рытындыларыньщ шынайылыгына Heri3ri талаптарды кешендi пайдалану жагдайында гана колжету mymkïh.

Непзп зацдарга eзгерiстер мен толыктыру-ларды eHri3y зац жобасында лингвистикалык талдау жYргiзy кезiнде ец басты сeздi талда-уга ерекше кeцiл белу кажет. Сез децгейiнде эр терминдi тацдаудыц дэлдiгiн талдау жэне багалау жYргiзiледi. Эйткенi эрбiр термин эр зацда эртYрлi магынага ие болуы мYмкiн. Бул ретте тацдалган терминнщ дурыс мэнi негiзгi кукык саласыныц терминологиясына сэйкес белгiленедi.

Сондай-ак сездщ лексикалык жэне грамматикалык магыналары бiр-бiрiмен тыгыз байланысты, сондыктан лексикалык магына-ныц eзгерyi сeздiц грамматикалык сипатта-масыныц eзгерyiне экелyi мYмкiн. Мысалы, «жылжымалы курамэ, «жылжымалы блокэ жэне «жылжымалы топэ, «жылжымалы ба-лаэ; «учаске алацыэ жэне «каланыц басты алацыэ.

Зац терминдерiнен баска, тYсiндiрме сeздiктерде «арнайы» (будан эрi - тар са-лалык терминдер) бар баска терминдердi колдану негiзгi талаптарды сактаудан туын-дайтын шектеулерге ие, атап айтканда тар ^ салалык терминдер жалпы колданылатын

4 терминдермен ауыстырылады немесе мун-

5 дай ауыстыру мYмкiн болмаган жагдайда, о, сeздiц магынасыныц (семантикасыныц) | eзгерyiне байланысты арнайы терминдер-s ге зацнамалык актшщ мэтiнiнде кыскаша 5 аныктамалар (аныктамалар) берiледi.

Сeз пркесшщ децгейiнде сeз тiркесiне ^ юретш сeздердiц лексикалык Yйлесiмдiлiгi аныкталады. Ец алдымен, сeз децгешнде-

о

g гi сиякты, салалык терминологияга сэйкес

< сeз тiркесiн курайтын терминдер дурыс ^Е тацдалганы белгшенедь Кeбiнесе зац жоба-

< ларында «жеке тулгалар, жеке кэсшкерлер» Ь угымы бiрыцFай мYшелер ретiнде колданы-ш лады, бiрак олардыц зацды маFынасына CYЙ-;§: ене отырып, «жеке тулFалар, оныц iшiнде g жеке кэсшкерлер» деген сeз дурыс болады. st Сeздердiц лексикалык тiркесiмi олардыц ?t семантикалык YЙлесiмдiлiгi болып санала-Р ды. Мысалы, «^шше енедЬ» «колданыска Ь енпзшедЬ», «мэмшелер жасау», «талаптар-^ ды белгшеу».

^ Сeйлем децгейiнде кукыктык норманыц Ь айкындылыFы турFысынан OFан талдау жэне m баFалаy жYргiзiледi.

Алдымен шйлемнщ кандай тYрiн колда-нуды аныктау керек - жай немесе ^рдель Сeйлемнiц баска тYрлерiн колданyFа ка-раFанда жай сeйлемдердi колданyFа басым-дык берiлyi тиiс.

Зац жобаларыныц мэтшдерш логикалык куру каFидалары эмбебап болып келедi деп айтyFа болады, eйткенi кез келген зац жобаларыныц мэтшше оныц салалык тиесш-гiне карамастан колданылады. Логикалык кателштердщ ерекшелiгi, олар лексикалык немесе синтаксиспк кателер сиякты айкын ^ршбейд^ кeбiнесе мэтiндi кабылдаyFа ке-дерп келтiрмейдi жэне семантикалык бай-ланыстарды, оныц iшiнде мэтiннiц эртYрлi элементтерш мукият салыстырFан кезде Fана аныкталуы мYмкiн. Сондыктан лингвист мэтiндi окыFан кезде оныц логикалык зац турFысынан баяндалуына ^мэндаетан-да сол жeнiнде эзiрлеyшiден консультация алуы кажет.

Зац жобасыныц мэтiнiнiц лингвистикалык талдау нэтижелерi жауапты орган (Лингвистика орталы^ы, Редакциялык бас-па бeлiмi, Редакциялау жэне аударма бeлiм-дер^ тYзетy барысында кандай шамада ка-былдаса, сондай шамада iске асырылады.

Зац жобасын мемлекеттiк тiлде редактор-лык тYзетyдiц негiзгi мiндетi - оныц тш мен стилiн редакторлык талдау кезiнде табылFан мэтiндегi кателерд^ кателiктердi жою бой-ынша усыныстар дайындау.

Бул жаFдайда, бiрiншiден, редакторлык редакциялау тек лингвист оны дэлелдей ала-тын жаFдайда Fана орынды болатындыFын есте устаFан жeн, екiншiден, оны мYмкiндi-гшше бiр сатылы етiп устаyFа тырысу керек, яFни барлык кемшiлiктердi дереу жоюFа ты-рысу керек.

Редакциялауда, эсiресе зац жобаларын eцдеyде, усак - тYЙектер жок, тiптi бiр упр-мен eткiзiп ж1беру немесе дурыс емес кою мэлiмдеменiц маFынасын бурмалауы мYм-кiн, бул кукык колдану тэжiрибесiнде бел-гiсiз кактыFыстарFа экеледi.

Зац жобасыныц мэтшш оныц зац тшнщ ерекшелiктерiн ескере отырып, казiргi казак эдеби тшнщ нормаларына сэйкестшн талдау жэне баFалаy жэне грамматикалык, синтаксиспк, стилистикалык, логикалык, редакциялык-техникалык кателердi жэне терминдердi пайдаланyдаFы кателердi жою жeнiнде усынымдар беру мемлекеттiк тшде-

ri лингвист маманньщ мшдет болып табы-лады.

Лингвистер зац жобасыньщ мэтшшщ бiрнеше нускасын оны етюзудщ эртYрлi ке-зецдершде ецдейдь ^айта ецдеу eKi кезец-нен турады: мэтiн бойынша усыныстар мен ескертулер дайындау; тYзeтудi эзiрлeушiмeн кeлiсу жэне оны мэтiнгe eнгiзу.

Кррытынды. Мэтiндi лингвистикалык сарапшыларга эзiрлeушiлeр кебiнeсe «шикЬ> тYрiндe, ягни грамматикалык, стилистика-лык кеп кателермен усынады. Лингвисти-калык сипаттагы жалпыланган усынымдар зац жобасыныц мэтiнi бойынша тiкeлeй жасалган ескертулер жэне (немесе) бiрiз-дeндiру мен нактылауды кажет eтeтiн не-пзп угымдардыц тiзбeсi тYрiндe усынылуы мYмкiн. Эзiрлeушi пысыктаган зац мэтiнiнe eкiншi рет (эдетте эзiрлeушi катeлeрдi дурыс тYзeтпeгeндiктeн зац жобасы пысыктауга бiрнeшe рет кайтарылуы мYмкiн) тексеру-дщ алдында лингвистер зац жобасына такы-

рыптык лингвистикалык сараптама жYргiзуi тшс. Бул кезецде лингвист зац жобасыныц терминологиясыныц дурыстыгына ерекше назар аударуы кажет. Yшiншi рет тексеруге дешн зац жобасымен жумыс iстeу кезещн-де эзiрлeушiлeрмeн езара эрекеттесу мYмкiн болатын iшкi кайшылыктарды жою, мака-лалардыц дурыс байланысын орнату жэне редакцияга eнгiзiлгeн езгeрiстeргe байланы-сты кажeттi редакциялау Yшiн гана жYзeгe асырылуы кажет.

Сараптама кызмeтiнiц сапасын жетш-дiру максатында зац жобасыныц кукыктык жэне лингвистикалык сараптамалары ныса-насыныц аражiгiн ажырату, зац жобасыныц мемлекетпк тiлдeгi лингвистикалык сарап-тамасы тужырымдамасыныц келeмi мен мазмунын айкындау кажет, ейткеш тiл мен сейлеу бiрлiктeрiн зeрттeудiц ерекше тэсш-дeрiн камтиды жэне жYЙeлi, функционал-дык жэне акпараттык нeгiз болып табылады.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Насырова М., Гуляева С. Орысша-цазацша зацдыц mYciHdipMe создт-аныцтамалыц.

- Алматы: Жeтi жаргы, 2008. - 764 б.

2. Батюшкин М.В. Лингвистическая экспертиза законопроектов: объект, предмет и С задачи. Законодательное собрание Омской области, Омск //Вестник ТГПУ (TSPU Bulletin). Н

- 2017. - №7(184). С. 1-14.

REFERENCE

1. Orys§a-qazaq§a zaqdyq tüsindirme sözdik-anyqtamalyq. - Almaty: Jeti jargy, 2008. - 764 b. g

2. Bat^kin M.V. Lingvisticheskaя ekspertiza zakonoproektov: obekt, predmet i zadachi. о Zakonodatelnoe sobranie Omskoi oblasti, Omsk // Vestnik TGPU (TSPU Bulletin). - 2017. №7 g (184). - S. 1-14.

er

В

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

"U 2 А JZ

"и

NJ

о

NJ