Научная статья на тему 'ҒЫЛЫМИ ЛИНГВИСТИКАЛЫқ САРАПТАМАНЫң МАңЫЗЫ МЕН РөЛі'

ҒЫЛЫМИ ЛИНГВИСТИКАЛЫқ САРАПТАМАНЫң МАңЫЗЫ МЕН РөЛі Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
24
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НОРМАТИВТіК құқЫқТЫқ БАЗА / ҚАЗАқСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң АЗАМАТТЫқ КОДЕКСі / ЗАң ТіЛі

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Мединаева Ақерке Аманқызы

Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында норма-тивтік құқықтық базаны қазақ тілінде қалыптастыру қиындықтар туғызды. Қазақ тіліндегі заң стилінің жеткілікті дәрежеде қалыптаспауы, орыс тілінде әзірленген жо-баларды қазақ тіліне аударуды қамтамасыз ететін аудармашылардың жетіспеуі және олардың құқықтық білімінің төмен болуы, аударма жасауға берілетін уақыттың тығыз-дығы бұған себеп болды.Кез келген құқықтық актіде белгілі бір терминдер мен ұғымдарды аудару кезінде олар-дың бірнеше нұсқасын қолдануға жол берілмейді, өйткені олар түпмәтінге қарай әртүрлі түсінілуі немесе қолданылуы мүмкін әрі құқық қолдану процесінде қиындық туғызады не-месе қолданушыларды жаңылыстырады.Осыған байланысты орын алған тілдік кемшіліктерді түзету кезінде белгілі бір әдеби-етті зерделеу және орыс тіліндегі терминдердің мағынасын түсіну талап етіледі. Оның үстіне, мұндай қателерді анықтау, оларды түзету, кейіннен олардың қолданылуына жол бермеу қазақ заңнама тілінің қалыптасуына зор үлес қосады.Мақалада қолданыстағы заңнамада, атап айтқанда Қазақстан Республикасының Аза-маттық кодексінің қазақ тіліндегі мәтінінде орын алған лексикалық және стилистика-лық қателер көрсетілген. Сонымен қатар қазақ тіліндегі мәтіннің дұрыс түсінілмеуіне әкеп соққан, үш түрлі ұғымның мағынасы ашылады. Одан басқа Қазақстан Республика-сының Азаматтық кодексінің кейбір баптарында «сведения» сөзінің аудармасы ретінде қолданылған «мәлімет» және «мағлұмат» сөздерінің айырмашылығы көрсетіліп, кодекс мәтінінде бірізділік сақталмағаны атап өтіледі. Осыған байланысты келтірілген бап-тардың редакциясын лексикалық және стилистикалық жағынан түзету олардың дұрыс түсінілуіне және қолданылуына септігін тигізеді әрі кодекстің қазақ тіліндегі мәтініндегі кемшілікті жояды

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SIGNIFICANCE AND ROLE OF SCIENTIFIC LINGUISTIC EXPERTISE

In the rst years of independence of the Republic of Kazakhstan, the formation of a regulatory legal framework in the kazakh language was not easy. There are several reasons for this: insu cient formation of the legal language in kazakh, a lack of translators who provide translation of projects developed in russian, and their shallow knowledge in the eld of law, the allocation of limited time for translation. In any legal act, it is unacceptable to use several variants when translating certain terms and concepts, since they can be understood or used di erently depending on the context, while creating di culties in law enforcement or misleading users. In this regard, when correcting existing language shortcomings, it is necessary to study certain literature and understand the meanings of terms in russian. In addition, the identi cation of such errors, their correction and prevention of their use in the future makes a great contribution to the formation of the legal language in the Kazakh language...In the rst years of independence of the Republic of Kazakhstan, the formation of a regulatory legal framework in the kazakh language was not easy. There are several reasons for this: insu cient formation of the legal language in kazakh, a lack of translators who provide translation of projects developed in russian, and their shallow knowledge in the eld of law, the allocation of limited time for translation. In any legal act, it is unacceptable to use several variants when translating certain terms and concepts, since they can be understood or used di erently depending on the context, while creating di culties in law enforcement or misleading users. In this regard, when correcting existing language shortcomings, it is necessary to study certain literature and understand the meanings of terms in russian. In addition, the identi cation of such errors, their correction and prevention of their use in the future makes a great contribution to the formation of the legal language in the Kazakh language. The article describes the lexical and stylistic errors made in the current legislation on the example of the text in the kazakh language of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. At the same time, the article reveals the meaning of three di erent concepts, which led to a discrepancy in the text in the kazakh language. Moreover, it is noted that in some articles of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, uniformity is not observed in the text of the code when translating the word “information”, and the di erence between the words “malimet” and “maglumat” is indicated. In this regard, the lexical and stylistic correction of the editions of the above articles contributes to their correct understanding and application and eliminates shortcomings in the text of the code in the Kazakh language.

Текст научной работы на тему «ҒЫЛЫМИ ЛИНГВИСТИКАЛЫқ САРАПТАМАНЫң МАңЫЗЫ МЕН РөЛі»

УДК 343.982.4(574)

ГЫЛЫМИ ЛИНГВИСТИКАЛЬЩ САРАПТАМАНЫЦ

МАЦЫЗЫ МЕН РЭЛ1

Акерке Аманкызы Мединаева

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц аппарат институты Лингвистика орталыгыныц жетекшг гылыми цызметкерг, Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы, e-mail: m_akerke@mail.ru

Аннотация. Казацстан Республикасы тэуелЫздтнщ алгашцы жылдарында норма-тивтт цуцыцтыц базаны цазац тшнде цалыптастыру циындыцтар тугызды. Казац тшндегг зац стилтщ жеткткт1 дэрежеде цалыптаспауы, орыс тшнде эз1рленген жо-баларды цазац тшне аударуды цамтамасыз ететт аудармашылардыц жет1спеу1 жэне олардыц цуцыцтыц бшмтщ темен болуы, аударма жасауга берыетт уацыттыц тыгыз-дыгы буган себеп болды.

Кез келген цуцыцтыц акт1де белгш б1р терминдер мен угымдарды аудару кезтде олардыц б1рнеше нусцасын цолдануга жол бер1лмейд1, ейткеш олар тупмэттге царай эртурл1 тусгнглуг немесе цолданылуы мумкт эрг цуцыц цолдану процестде циындыц тугызады не-месе цолданушыларды жацылыстырады.

Осыган байланысты орын алган тыдт кемш1л1ктерд1 тузету кезтде белгш б1р эдеби-етт1 зерделеу жэне орыс ттндегг терминдердщ магынасын тусту талап етыед1. Оныц уст1не, мундай цателердг аныцтау, оларды тузету, кейтнен олардыц цолданылуына жол бермеу цазац зацнама тшнщ цалыптасуына зор улес цосады.

Мацалада цолданыстагы зацнамада, атап айтцанда Казацстан Республикасыныц Аза-маттыц кодекстщ цазац ттндегг мэтШнде орын алган лексикалыц жэне стилистика-§ лыц цателер керсетшген. Сонымен цатар цазац тшндегг мэттнщ дурыс тусттмеуте а. экеп соццан, уш турлг угымныц магынасы ашылады. Одан басца Казацстан Республика-^ сыныц Азаматтыц кодекстщ кейбгр баптарында «сведения» сезтщ аудармасы реттде о; цолданылган «мэлгмет» жэне «маглумат» сездертщ айырмашылыгы керсеттт, кодекс g мэтттде б1р1здшк сацталмаганы атап ет1лед1. Осыган байланысты келт1р1лген бап-i тардыц редакциясын лексикалыц жэне стилистикалыц жагынан тузету олардыц дурыс

< тусттуте жэне цолданылуына септтн тиг1зед1 эр1 кодекстщ цазац тшндегг мэтШндег1 g кемшглгктг жояды.

I TYÜiH свздер: нормативтт цуцыцтыц база, Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодексi, зац тш.

о

m

0

<

1 ЗНАЧЕНИЕ И РОЛЬ НАУЧНОЙ ЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ

ЭКСПЕРТИЗЫ

Мединаева Акерке Амановна

Ведущий научный сотрудник Центра законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан, e-mail: m_akerke@mail.ru

< m

ь

-Q

с;

ш

g: Ведущий научный сотрудник Центра лингвистики Института

i

0 <

СП

Аннотация. В первые годы независимости Республики Казахстан формирование нор-р мативной правовой базы на казахском языке было непростым. Причин этому несколько:

1 недостаточная сформированность юридического языка на казахском языке, нехватка пе-* реводчиков, обеспечивающих перевод проектов, разработанных на русском языке, и их неглубокие знания в сфере права, выделение ограниченного времени переводу.

ш В любом правовом акте недопустимо использование нескольких вариантов при переводе определенных терминов и понятий, поскольку они в зависимости от контекста могут

пониматься или использоваться по-разному, при этом создает трудности при правоприменении или вводит в заблуждение пользователей.

В связи с этим при исправлении имеющихся языковых недоработок требуется изучение определенной литературы и понимание значений терминов на русском языке. Кроме того, выявление таких ошибок, их исправление и недопущение их использования в последующем вносит большой вклад в формирование юридического языка на казахском языке.

В статье изложены лексические и стилистические ошибки, допущенные в действующем законодательстве на примере текста на казахском языке Гражданского кодекса Республики Казахстан. Вместе с тем, в приведенной статье раскрывается значение трех различных понятий, которое привело к разночтению текста на казахском языке. Кроме того, отмечается, что в некоторых статьях Гражданского кодекса Республики Казахстан не соблюдено единообразие в тексте кодекса при переводе слова «сведения», и указывается различие между словами «мэлгмет» и «маглумат». В связи с этим лексическая и стилистическая корректировка редакций приведенных статей способствует их правильному пониманию и применению и устраняет недостатки в тексте кодекса на казахском языке.

Ключевые слова: нормативная правовая база, Гражданский кодекс Республики Казахстан, юридический язык.

THE SIGNIFICANCE AND ROLE OF SCIENTIFIC LINGUISTIC EXPERTISE

Medinayeva Akerke Amanovna

Leading Researcher of the Center of Linguistics of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: m_akerke@mail.ru

Abstract. In the first years of independence of the Republic of Kazakhstan, the formation of a C

regulatory legal framework in the kazakh language was not easy. There are several reasons for Ec

this: insufficient formation of the legal language in kazakh, a lack of translators who provide i

translation of projects developed in russian, and their shallow knowledge in the field of law, the c

allocation of limited time for translation. T

In any legal act, it is unacceptable to use several variants when translating certain terms ^

and concepts, since they can be understood or used differently depending on the context, while A

creating difficulties in law enforcement or misleading users. 0

In this regard, when correcting existing language shortcomings, it is necessary to study certain o

literature and understand the meanings of terms in russian. In addition, the identification of such ^

errors, their correction and prevention of their use in the future makes a great contribution to the 5 formation of the legal language in the Kazakh language.

The article describes the lexical and stylistic errors made in the current legislation on the >

example of the text in the kazakh language of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. At the p

same time, the article reveals the meaning of three different concepts, which led to a discrepancy B

in the text in the kazakh language. Moreover, it is noted that in some articles of the Civil Code of g the Republic of Kazakhstan, uniformity is not observed in the text of the code when translating

the word "information", and the difference between the words "malimet" and "maglumat" is ^

indicated. In this regard, the lexical and stylistic correction of the editions of the above articles M

contributes to their correct understanding and application and eliminates shortcomings in the text £

of the code in the Kazakh language. i

Keywords: regulatory legal framework, Civil Code of the Republic of Kazakhstan, legal i language.

6

)

2

DOI: 10.52026/2788-5291 2021 67 4 118

гм о

ГМ

CL

< Z

CL

О

е

X

о

сп О

СП <

< СП

ь

-Q

с;

ш tí Ч О X

о <

СП

К1р1спе. ^алыптаскан тэжiрибе бойын-ша ^азакстан Республикасында орыс тiлi ресми колданылатындыктан, нормативтiк кукыктык база орыс тiлiнде эзiрленiп, мем-лекеттiк тiл - казак тшне аударылады. Осы т^ргыда зац жобаларына, халыкаралык шарт жобаларына гылыми лингвистикалык сарап-тама жYргiзу eзектi мэселе болып табылады.

Гылыми лингвистикалык сараптама жYр-гiзу кезiнде «кукыктык актшер туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдеri ^азакстан Республи-касы Зацыныц жэне ^азакстан Республика-сы Yкiметiшц 2021 жылгы 8 маусымдагы № 386 каулысыныц талаптары басшылыкка алынады. Мысалы, жогарыда кeрсетiлген Зацныц 24-бабыныц 3-тармагына сэйкес «нормативтш кукыктык актшщ мэтш эде-би тiл нормалары, зац терминологиясы жэне зац техникасы сактала отырып жазылады, оныц ережелерi барынша кыска болуга, накты магынаны жэне эртYрлi тYсiндiруге жатпайтын магынаны камтуга тиiс. Норма-тивтiк кукыктык актшщ мэтiнiнде магына-лык жэне кукыктык жYктемесi жок декла-ративтiк сипаттагы ережелер камтылмауга тиiс. Ескiрген жэне кеп магыналы сездер мен сез орамдарын, эпитеттердi, метафора-ларды колдануга, сeздердi кыскартуга жол берiлмейдi. Нормативтш кукыктык актiнiц курылымдык элементiнде жазылган кукык нормасы нак осы актшщ баска курылым-дык элементтерiнде кайталап жазылмайды. ^азак жэне орыс тшдершдеп нормативтiк кукыктык актiлердiц мэтiндерi тещупнуска-лы болуга тшс.»1.

Алайда жогарыда келтсршген талап-тар барлык уакытта сактала бермейдi. Буган колданыстагы зацнамадагы тiлдiк кемшiлiктердi, атап айтканда терминдердщ бiрiздiлiгiн сактау, кукыктык жYктемесi жок сездердщ болмауы, зац техникасыныц ережелерi сактала отырып жазылуы, эртYр-лi тYсiндiруге жататын сeздердiц болмауы тургысынан iргелi жэне гылыми колданба-лы зерттеулер жYргiзу куэ бола алады.

Материалдар мен эдiстер. ^азак тшндеп колданыстагы зацнама мэтiнiнiц орыс тшндеп мэтшге тецтYпнускалылыFын камтама-сыз ету ете кYPделi жумыс болып табылады. Бул турFыда ^азакстан Республикасыныц

Азаматтык кодексiнiц казак тiлiндегi мэтшш казак тiлiнiц ережелерiне сэйкес лексика-лык, грамматикалык, стилистикалык жэне пунктуациялык талдау, сондай-ак кукыктык талдау жумысы жYргiзiлдi.

Нэтижелер мен талкылаулар. ^а-закстан Республикасыныц Азаматтык ко-дексiнiц (будан эрi - кодекс) Жалпы бeлiмi 1994 жылы кабылданFан. Бул тэуелсiздiк алFан алFашкы жылдар болатын, зац тiлi элi калыптасып Yлгермеген, казак тшнде-п нормативтiк базаныц бастауы болFан кодекс. АталFан кодекске жыл еткен сайын реттелетiн коFамдык катынастарына карай езгерютер мен толыктырулар енгiзiлуде, сондай-ак оныц мэтш редакциялык тYзету процесшен етуде.

Атап айтканда, осы Кодекстщ 132-бабы-ныц казак тiлiндегi нускасында «индоссамент» жэне «индоссант» уFымдары ашыла-ды. Мысалы, аталFан баптыц 3-тармаFыныц орыс тiлiндегi редакциясында: «3. Права по ордерной ценной бумаге передаются путем совершения на этой бумаге передаточной надписи - индоссамента. Лицо, передающее права по ордерной ценной бумаге (индоссант), несет ответственность не только за существование права, но и за его осуществление, за исключением случаев, установленных законодательным актом Республики Казахстан об ипотеке недвижимого имущества.

Индоссамент, совершенный на ценной бумаге, переносит все права, удостоверенные ценной бумагой, на лицо, которому или приказу которого передаются права по ценной бумаге - (индоссата). Индоссамент может быть бланковым (без указания лица, которому должно быть произведено исполнение).

Индоссамент может быть ограничен только поручением осуществлять права, удостоверенные ценной бумагой, без передачи этих прав индоссату (препоручитель-ный индоссамент). В этом случае индоссат выступает в качестве представителя.»2 деп кезделген.

Ал казак тшне: «3. Ордерлш баFалы каFаз бойынша кукыктар бул каFазFа бершгенш жазу - индоссамент аркылы бершедь Ор-

^ 1 «Цщыцтыц актшер туралы» 2016 жылгы 6 сэугрдегг Цазацстан Республикасыныц Зацы. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/ С Z1600000480 (Царау kyhí: 21.06.2021)

m 2 Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц кодека (2021 жылгы 11 цацтардагыредакция бойынша) https://adilet.zan.kz/ kaz/docs/K940001000_ (Царау кунй 21.05.2021ж.)

дерлш багалы кагаз бойынша кукык берушi адам (индоссант), жылжымайтын мулш ипотекасы туралы ^азакстан Республикасыныц зац актшершде белгiленген жагдайлар-ды коспаганда, кукыктыц болуы Yшiн гана емес, оныц жYзеге асырылуы Yшiн де жау-апты болады.

Багалы кагазда жасалган индоссамент багалы кагазбен куэландырылган бар-лык кукыктарды багалы кагаз бойынша кукыктар берiлетiн адамга - (индоссантка) немесе соныц буйрыгына ауыстырады. Индоссамент бланкiлiк болуы мYмкiн (орында-уга тиiс адам керсетшмейд^.

Багалы кагазбен куэландырылган кукыктарды жYзеге асыру, бул кукыктарды индоссантка бермей-ак (сену индоссаментi) индоссаментке тапсырумен гана шектелуi мYмкiн. Бул жагдайда индоссант екiл ретш-де эрекет жасайды.» деп аударылган.

Бул тармакта орыс тiлiндегi редакция-да «индоссамент», «индоссант» жэне «индоссат» деген Yш угым туралы айтылган, ягни «индоссаментке» тYсiнiктеме берiлiп, «индоссант» пен «индоссат» арасындагы езара iс-кимылдыц рет кезделген. Ал казак тшндеп нускада «индоссамент» угымы дурыс аударылмаган, оныц Yстiне тек кана «индоссант» туралы айтылады. Бул жер-де «индоссант» пен «индоссат» угымдары орфографиялык тургыдан кате жазылган ба, элде екеуi екi тYрлi угым ба деген сурак туындайды. Оныц Yстiне, орыс тiлiндегi «... на лицо, которому или приказу которого передаются права по ценной бумаге - (индоссата)» "пркеанщ де тYсiнiлуi киынга согады. Осыган орай ^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексiне (Жалпы белiм) тYсiнiк-темеде (жауапты редакторлары: Сулейменов М.К., Басин Ю.Г.) 132-баптыц карасты-рылып отырган 3-тармагына: «...3. Передача прав по ордерной ценной бумаге совершается посредством передаточной надписи (индоссамента). Права, удостоверенные ордерной ценной бумагой с бланковым индоссаментом, могут передаваться вручением правопреемнику ордерной ценной бумаги. Передаточная надпись производится, как правило, на обороте ценной бумаги, а также на прилагаемом к ценной бумаге специальном дополнительном листе.

В отличие от лица, передающего право по именной ценной бумаге, индоссант ответственен не только за недействительность переданного им индоссату права требования, но и за его неисполнение.

4. Индоссамент, не содержащий указания

на лицо, которому или приказу которого передаются права по ордерной ценной бумаге, называется бланковым. Бланковый индоссамент может состоять из одной подписи индоссанта...» деп тYсiндiрме бершген [1]. Бул тYсiндiрменiц тYпнуска тшнде бершушщ езшдш себебi бар.

Демек, «индоссамент» - ордерлш багалы кагаз бойынша беру жазбасы - индоссамент аркылы кукыктар берiлетiнi, ал «индоссант» - ордерлш багалы кагаз бойынша кукыкты беретiн тулга, ягни индоссамент жасаушы, ал «индоссат» - ордерлш багалы кагаз бойынша кукык берiлетiн, ягни кукыкты алатын тулга тYсiнiледi.

Осылайша, талдау жYргiзiлiп отырган тармактыц казак тiлiндегi нускасында эрi кукыктык, эрi стилистикалык, эрi лексика-лык катенiц орын алганы айкын.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сондыктан аталган тармакты былайша редакциялау: «3. Ордерлiк багалы кагаз бойынша кукыктар сол кагаздагы беру жазбасы - индоссамент аркылы бершедь ^а-закстан Республикасыныц жылжымайтын мYлiк ипотекасы туралы зацнамалык ак-тiсiнде белгiленген жагдайларды коспаганда, ордерлiк багалы кагаз бойынша кукыкты беретiн адам (индоссант), кукыктыц болуы Yшiн гана емес, сонымен катар оныц жYзеге асырылуы Yшiн де жауапты болады. Е

Багалы кагазда жасалган индосса- р мент багалы кагазда куэландырылган бар- К лык кукыктарды багалы кагаз бойынша о кукыктар берiлетiн адамга немесе буй- р рыгымен бершетш адамга - индоссатка ауы- У сады. Индоссамент бланкiлiк (орындау жYр- ^ гiзiлуi тиiс адам керсетшмей) болуы мYмкiн. А Индоссамент багалы кагазда куэланды- о рылган кукыктарды индоссатка бермей-ак Д (сену индоссамент^ оны жYзеге асыру Е тапсырмасымен гана шектелуi мYмкiн. Ь Бул жагдайда индоссат екш ретiнде эрекет В етедi.» кукыктык тургыдан тYсiнiктi болары И анык. р

Осылайша «индоссамент», «индоссант» В жэне «индоссат» угымдарыныц аражiгi О ажыратылады. И

^арастырылган баптан баска, Кодекстiц ф 143-бабыныц орыс тiлiндегi мэтiнiнде «све- р дения» сезi колданылган. ^азак тiлiне дэл Ц осы сез «мэлiмет» жэне «маглумат» деп и екi тYрлi аударылган. Мысалы, 143-баптыц к 1-тармагыныц орыс тiлiндегi нускасында: =§ «1. Гражданин вправе требовать в судебном ( порядке опровержения сведений, пороча- -щих его честь, достоинство или деловую о репутацию.» делшген. Керсетiлген тармак 1

казак тiлiне: «1. Азамат eзiнiц ар-намы-сына, кадiр-касиетiне немесе iскерлiк бе-делiне нуксан келтiретiн мэлiметтердi сот тэртiбiмен терiске шыFаруды талап етуге кукылы.» деп аударылFан. Дэл осы бап-тыц 2-тармаFыныц бiрiншi абзацында: «2. Если сведения, порочащие честь, достоинство или деловую репутацию гражданина или юридического лица, распространены в средствах массовой информации, они должны быть бесплатно опровергнуты в тех же средствах массовой информации.» деп кез-делген. Ал казак тшндеп редакциясында «мэлiмет» деген сeздiц орнына «маFлумат» KOлданылFан: «2. Егер азаматтыц немесе зацды тулFаныц ар-намысына, кадiр-каси-етiне немесе iскерлiк беделiне юр келтiретiн маFлуматтар букаралык акпарат куралдары аркылы таратылFан болса, олар сол букаралык акпарат куралдарында тегш терiске шыFарылуFа тиiс.». Кeрiнiп турFандай, «сведения» сeзi бiр баптыц eзiнде екi тYрлi ауда-

Осы орайда мэлiмет жэне маFлумат сез-дерiнiц тYп-тeркiнi туралы ^азак эдеби тiлiнiц сeздiгiнде (Х жэне XI том) былай делiнген: «Мэлiмет (ар. ) зат. 1.

Белгш бiр iстiц барысы, жайы туралы хабар; маFлумат. 2. Белгш бiр окиFа не жу-^ мыс жeнiнде ауызша немесе жазбаша тYPде ¡3 берiлетiн акпарат, дерек. Мэлiмет iстiц жай-^ кYЙi, сапасы жэне т.б. сипаттарFа непзде-^г ледi.»3.

Ал маFлумат (ар. ) зат. 1. Бiр

нэрсе туралы толык хабар, жан-жакты бiлiм. 2. Акпар, мэлiмет. 3. Кeрген-тYЙгенi, ^ окыFан-токыFаны.» деп берiлген.

0 Тшдш турFыдан берiлген сездер маFына-

1 сы жаFынан бiр-бiрiне уксас болFандыктан, синоним болып табылады, ал бул зацнама

§ талаптарына кайшы келедi. Дэл осы тар-

< макта жэне будан эрi карай кодекстщ казак

с тiлiндегi мэтЫ бойынша «сведение» деген

<1 сeздi «мэлiмет» деп колдану орынды деп

(З пайымдалады.

с? Одан баска, кел^ршген екi тармактыц ^ орыс тiлiндегi редакциясында септiк жалFа-о уы екi тYрлi болFанымен, тYбiрi бiр «пороча-о щий» деген сез колданылFан. Бул ретте де ^ кeрсетiлген сез «кiр келтсретш» жэне «снукер сан келтсретш» деп екi тYрлi аударылFан. ЁЕ Кiр келтiру тiркесiнiц маFынасы ^азак эде-Ь би тiлiнiц сездшнде (VIII том) «Кiр келтiрдi. ^ ¥ят жасады, жаманатка калдырды, басын ^ корлады» деп жазылFан.

Ь

ш

т 3 Цазац эдеби пттц сездт. Он бес томдъщ. 11-том /

ты, 2011. https://emle.kz/uploads/files/3a8d45ade341a06df93c

Ал нуксан келтсру тсркеа туралы ^азак эдеби тiлiнiц сездшнде (XI том) «нуксан (типзд^ келтсрдь Зиянын жасады, бузды, кесiрiн типзд^ бYлдiрдi» делiнген.

«^азакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне аткарушылык iс жYр-гiзудi жэне кылмыстык зацнаманы жетш-дiру мэселелерi бойынша eзгерiстер мен то-лыктырулар енгiзу туралы» 2020 жылFы 26 маусымдаFы ^азакстан Республикасыныц Зацында «порочащих честь и достоинство» тсркеа «абыройы мен кадiр-касиетiне нуксан келтсретш» деп аударылFан.

Егер 1-тармактаFы «нуксан келтiретiн мэлiметтер» тсркеа мэнi бойынша зац тш-не жакындау болса, 2-тармактаFы «кiр кел-тiретiн маFлуматтар» кeбiне эдеби-кер-кем шы^армаларда колданылатын тiркес деп пайымдалады. Осыпан байланысты 2-тармактаFы тiркестi «нуксан келтсретш мэлiметтер» деп зац тшне тэн сездермен тYзету максатка сай болады.

Сонымен, кeрсетiлген 143-баптыц 1 жэне 2-тармактарыныц бiрiншi абзацындаFы кей-бiр кемшiлiктердi жою максатында оларды былайша редакциялау кажет:

«1. Азамат eзiнiц абыройына, кадiр-каси-етiне немесе iскерлiк беделiне нуксан кел-тiретiн мэлiметтердi сот тэртiбiмен терiске шыFаруды талап етуге кукылы.

2. Егер азаматтыц немесе зацды туетаныц абыройына, кадiр-касиетiне немесе юкерлш беделiне нуксан келтiретiн мэлiметтер букаралык акпарат куралдарында таратылFан болса, олар сол букаралык акпарат куралда-рында тегш терюке шыFарылуFа тиiс.».

Бул реттеп максат талданып жаткан тар-мактардаFы синоним сeздердiц колданылуы-на жол бермеу болып табылады. Оныц Yстi-не, колданыстаFы зацнамада терминдердi бiрiздi колдану оларды дурыс уFыну Yшiн кажет.

Сонымен катар кодекстiц казак тшндеп редакциясында «зац актшерЬ», «зац кужат-тары», «зацнамалык актiлер» деген Yш уFым бар. Буларды «зацнамалык актшер» деп бiрiздiлiкке келтiру кажет. Эйткенi зацнамада «зац кужаттары» деген уFым мYлдем жок, ал «зац актшерЬ» деген тiркес бiртiндеп «зацнамалык актiлер» деп ауыстырылып жа-тыр.

^орытынды ЖоFарыда кeрсетiлген лек-сикалык, грамматикалык, стилистикалык талдау Fылыми лингвистикалык сараптама-ныц мэнi мен максаты болып табылады. Со-

п.: ЖМанкеева, С. Бизацов, Э. ЖYнiсбек жэне т.б. - Алма-0f3454610c.pdf (царау ^т 22.06.2021ж)

нымен катар колданыстагы зацнамада орын алган тiлдiк кателердщ кукыктык салдары болатыны сeзсiз, сондыктан болар карапай-ым кукык колданушы зацнаманыц казак тшндеп нускасына караганда, орыс тшнде-гi редакциясына жYгiнедi, себебi орыс тшн-де тYсiнiктi етiп жазылган. Зацнамадагы казак тшнщ аударма тшне айналганын жокка шыгаруга болмайды. Эйтсе де, нормативтiк кукыктык актшер жобаларыныц казак тшн-

де эзiрленетiнiне сенiм мол.

Осылайша, колданыстагы зацнамага жан-жакты талдау жYргiзу орын алган кемшшк-тердi жою, терминдердi бiрiздiлiкке келтiру бойынша мацызды жумыс аткаруга мYмкiн-дiк бередi. Мундай талдау жалгасуы тиiс, eйткенi мемлекетпк тiлдегi нормативтiк кукыктык базаны жетiлдiру аркылы казак тiлiндегi зац тшнщ калыптасуына, оныц ер-кендеуiне зор ыкпал етуге болады.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ДЕРЕККЭЗ

1. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан (Общая часть) (Ответственные редакторы: Сулейменов М.К., Басин Ю.Г.). https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=1019750 (царау 23.06.2021ж.)

REFERENCES

1. КоттеМаги k Grajdanskomu kodeksu Respubliki Kazahstan (Obaia chast) (Otvetstvennye redaktory: Suleimenov М.К., Basin G.). https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1019750 (qarau кит 23.06.202

Н

X

годт

Т

ы А

о х о

Д

А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

2 А

С

к> о к>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.