CC BY
12№ 1 (33) 2014 ж. Цазащстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
Мединаева Ацерке Аманцызы,
ЦР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц НЦА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерг
т
Хамзина Назгул Амантайцызы,
ЦР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц НЦА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерг
2
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АЗАМАТТЬЩ КОДЕКС1НДЕГ1
Б1Р1ЗД1Л1К МЭСЕЛЕЛЕР!
Кез келген мемлекет ел болып цалыптасцан кезден бастап шю жэне сыртцы ^штерш рет-теп, барлыц YДе-YPДiсiн зацды жолга ^оюга цам жасайды. Мемлекетте т^рып жатцан эрбiр азаматтыц эл-ауцатын жацсарту жолында ц^цы^ын ^оргауга цолайлы жагдай тугызуга тырысады. Ал, б^л белгiлi бiр ц^рылым, ел-ж^ртына жаны ашитын патриот азаматтардыц араласуынсыз жолга цойылмайтын шаруа.
Дэл осы мацсатты жYзеге асыру Yшiн елiмiз тэуелсiздiк алган алгаш^ы жылдары-ац Зац шыгару гылыми зерттеу институты ^рылган болатын. Б^л ^йым К¥рылган кYннен бастап, елiмiздщ зац жобалау, цалыптастыру iсiне ба-рынша ат салысып келедi. Сол ип iстердiц бiрi ретiнде Институт ц^рамында 2011 жылы ашылган Лингвистика орталыгыныц царцынды тYрде цызметш бастагандыгын жэне оныц алгаш^ы нэтижелерi жайлы ауыз толтырып айтуга болады.
Лингвистика орталыгын ^^рудагы басты мацсат Казацстан Республикасыныц Зацы жобаларына, Казацстан Республикасы цатысушы болуга ниеттенетiн халыцаралыц шарттардыц жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама жасау, ягни, олардыц цазац жэне орыс тiлдерiндегi мэтiндерiнiц тец тYпн¥CцалылыFын цамтамасыз ету болып табылады.
Казацстан Республикасыныц Yкiметiне, Парламент Мэжiлiсiне, Президент Эюмшштне ^сынылар алдында зац жобаларына жэне халыцаралыц шарттардыц жобалары бойынша - оларFа цол цойылFанFа дешн лингвистикалыц
сараптама мiндеттi тYрде жYргiзiлуi тиiс. Б^л мiндет «Казацстан Республикасы цатысушы болуFа ниеттенетiн халыцаралыц шарттар бой-ынша, сондай-ац халыцаралыц шарттардыц жобалары бойынша Fылыми сараптама жYр-гiзу цаFидасын бекiту туралы» Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2010 жылFы 14 цыр-кYЙектегi №938 цаулысында жэне «Норма шыFармашылыFы цызметш жетiлдiру жвнiндегi шаралар туралы» Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2002 жылFы 30 мамыр №598 цаулысында бектлген.
ЖYргiзiлiп жатцан Fылыми сараптама нэтижесшде кездесiп жатцан тYсiнiспеушiлiктер мен ескертулер квп жаFдайда жауапсыз цалып сол сапасыз ц^жаттардыц ^сынылуы тiлге деген намысты квзцарастыц жоцтыFын кврсететiндiгi свзсiз.
Ж^мыс барысында цолданыстаFы зацнама-дан Казацстан Республикасы Азаматтыц кодексшщ Ерекше бвлiмiн (б^дан эрi - Кодекс) талдай отырып эттеген-ай деген квп жаFдайларды кездестiруге болады, соларFа шолу жасап втсек. АталFан кодекстiц 422-бабында орыс тiлiндегi мэтшде екi рет цайталанFан «такого рода», «для целей» свз тiркестерi цазац тшне екi тYрлi н^сцада аударылFанын атап втемiз. Мысалы, 422-баптыц 2-тармаFыныц орыс тiлiндегi мэтiнi: «2. При отсутствии в договоре условий о качестве товара продавец обязан передать покупателю товар, пригодный для целей, для которых товар такого рода обычно используется.».
Из практики законотворчества на государственном языке
0
Осы тармактыц казак тшшдеп н^скасы: «2. Шартта тауардыц сапасы туралы талаптар болмаган жагдайда сатушы сатып алушыга эдетте осы сиякты тауар пайдаланылатын максаттарга жарамды тауар беруге мшдетп.».
Ал осы баптьщ 5-тармагыныц орыс тiлiндегi мэтiнi: «5. Товар, который продавец обязан передать покупателю, должен соответствовать требованиям, предусмотренным настоящей статьей, в момент его передачи покупателю, если иной момент определения соответствия товара этим требованиям не предусмотрен договором, и в пределах разумного срока должен быть пригодным для целей, для которых товар такого рода обычно используется.».
Тшсшше, 5-тармактыц казак тшшдеп н^скасы: «5. Сатушы сатып алушыга беруге мшдетп тауар оны сатып алушыга берер кез-де, егер тауардыц б^л талаптарга сэйкеспгш айкындаудыц езгеше жагдайы шартта кезделмесе, осы бапта кезделген талаптарга сэйкес келуге тшс жэне кисынды мерзiм шегiнде эдетте осы тектес тауар пайдаланылатын максаттар Yшiн жарамды болуга тшс.» [1].
Керсетшген тармактарда орыс тшшдеп «такого рода» пркес казак тiлiнде «осы сиякты» жэне «осы тектес» деп ею тYрлi аударылган. Айта кетейiк, орыс тiлiндегi дэл осы пркестщ «осы тектес» деп аударылган н^скасы орын-ды деп пайымдаймыз. Б^л тiркес 434-баптыц 2-тармагында, 771-баптыц 2-тармагында, 784-баптыц 2-тармагында да кездеседь
Одан баска, мысалга келпршген тармак-тарда «для целей» тiркесi де кездеседi. Оныц ^аза^ тшшдеп н^скасына назар аударсацыз 2-тармакта «максаттарга», ал 5-тармакта «максаттар Yшiн» деп ею тYрлiше аударылганын байкаймыз.
Сонымен катар, осы Азаматтык кодекстщ кейбiр баптарында орыс тiлiндегi «законодательные акты» сез пркес «зац актшерЬ» деп те, «зацнамалык актiлер» деп те аударылган. Бiз жогарыда карастырган баптыц 4-тармагында «Если в соответствии с установленными законодательными актами порядком предусмотрены обязательные требования к качеству продаваемого товара, то продавец, осуществляющий предпринимательскую деятельность, обязан передать покупателю товар, соответствующий этим обязательным требованиям.» делшсе, оныц казак тшшдеп н^скасында: «Егер сатылатын тауардыц сапасына зац актiлерiнде белгiленген тэртiпке сэйкес, мшдетп талаптар кезделсе, кэсiпкерлiк кызметп жYзеге асыратын сатушы
сатып алушыга осы мшдетп талаптарга сэйкес келетш тауар беруге мшдетп.» деп жазылган. Егер осы Кодексте «зацнамалык актшер» сез пркес 41 рет колданылса, «зац актiлерi» - 32 рет колданылган. Ал орыс тiлiндегi «законодательные акты» сез пркес 321 рет колданылган. Б^л аталган терминдердщ бiрiздi колданылмаганын жэне кейбiр баптарда олардыц мYлдем калып кеткенiн куэландырады. Айта кетейiк, «законодательные акты», «зацнамалык актшер», «зац актшерЬ» тiркестерi эр тYрлi септiкте колданылгандыктан, оларды атау септiгiнде жазып отырмыз.
Демек, керсетiлген тармактарда орыс тiлiндегi тiркестердi екi турлше аударуга жол берiлген, ал б^л казiргi уакытта езектi проблемалардыц бiрi болып саналады, себебi терминдер мен сездердщ бiрiздiлiгiнiц сакта-луына зац жобаларында жэне халыкаралык шарттар жобаларында аса назар аударылады.
Сондай-ак осы Кодекстщ 493-бабы 2-тармагыныц екi тшдеп мэтiндерiн салыстыра келе, казак тшшдеп мэтшде тец тупн^скалылык сакталмаганына куэ боламыз. Атап айтканда, аталган баптыц 2-тармагыныц орыс тшшдеп мэтшк «2. Права и обязанности по отношению к работникам предприятия переходят от продавца к покупателю предприятия в порядке, предусмотренном трудовым законодательством Республики Казахстан.».
Ал казак тшшдеп н^скасында: «2. Кэсшорынныц кызметкерлерi женшдеп к¥кыктар мен мiндеттер Казакстан Респуб-ликасыныц ецбек зацнамасында кезделген тэртшпен сатушыдан сатып алушыга ауыса-ды.» деп жазылган. [1].
Осы тармактагы «по отношению к работникам» пркесш «кызметкерлерiне катысты» деп аударган орынды деп пайымдаймыз, ал «сатушыдан» сезшен кейiн «кэсiпорынды» деген сездщ аударылмаганын жогарыда атап еткен «мYлдем калып кеткен» сездер катарына жаткызуга болады.
Сонымен катар, осы Кодекстщ 790-бабыныц 2-тармагы екiншi белтнщ орыс тiлiндегi мэтiнiнде: «Хранителем по судебному секвестру может быть как лицо, назначенное судом, так и лицо, определяемое по взаимному согласию спорящих сторон.» делшген. Ал казак тiлiндегi н^скада «Сот секвестрi бойынша сактаушы сот тагайындаган адам да, дауласушы жактардыц езара келiсуi бойынша белгiленген адам да болуы мYмкiн.» деп аударылган. Осы тармактагы «сторон» сезi казакша «жактардыц»
№ 1 (33) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
деп аударылып кеткен. Ец цызыгы, аталган Ко-дексте «сторона» ce3i бiрнеше рет кездессе де, оныц цазацша баламасы барлыц жагдайларда «тарап» деп аударылган да, тек осы бапта гана «жацтар» деп 1 рет цолданылган [1].
Осылай аталган Кодекстщ эрбiр бабын салыстырсац, цазац тшшдеп мэтiнде кептеген цателiктер кездесетш аныц. Б^ган аударуга берiлген уацыттыц тыгыздыгы, сол уацытта мамандардыц жетюпеу^ олардыц бiлiктiлiк децгей себеп болды деп eзiмiздi e3ÎMÎ3 ацтап шыга келемiз. Алайда, мемлекеттiк орган-дардан келш тYCкен зац жобаларына жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама жYргiзу кезшде дэл осы себептер цазiргi кезде де орын алып т^рганына кез жеткiземiз. М^ндай себептер зац жобалары цазац тшшде жазылса гана жой-ылады деп ойлаймыз. Бiрац зац жобаларыныц цазац тшшде жазылмауына да мамандардыц жетюпеу^ олардыц бiлiктiлiк децгейi, цазац тшш жетiк бiлетiн зацгерлердiц саны бiрден-
бiр себеп бола алады.
Эр кезецде не эр елде болсын зац шыгарма-шылыгын жетiлдiру цызметшщ сол кезец мен сол елге тэн езекп мэселесi орын алатындыгы сeзсiз. Айтцымыз келгенi кeршi мемлекет, атап айтцанда, Ресей Федерациясы да зац жобаларына лингвистикалыц сараптама жYргiзедi. Бiрац та олар жYргiзетiн лингвистикалыц сараптаманыц мацсаты мэтiннiц, ягни, зац жобасы мэтiнiнiц, нормативтiк ц^цыцтыц актiлер тiлiнiц ерекшелiктерiн ескере отырып, цазiргi замангы орыс эдеби тшшщ нормалары-на сэйкестiгiн багалау жэне грамматикалыц, синтаксистiк, стилистикалыц, логикалыц, редакциялыц-техникалыц цателiктердi жэне терминдердi пайдаланудагы цателiктердi жою бойынша ^сынымдар беру болып табылады [2].
Олар eздерiнiц ана тшшде жазылган зац жо-басына лингвистикалыц сараптама жYргiзедi.
Ал бiздiц елiмiзде б^л мэселе цашан eз шешiмiн табар екен?
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодекс (Ерекше бeлiм) Казацстан Республикасыныц 1999 жылгы 1 шiлдедегi № 409 кодекса
2. Двойных О С., Харитонов В.И. К вопросу о проведении правовой экспертизы в современной России и странах СНГ. http://sibac.info/index.php/2009-07-01-10-21-16/4677-2012-11-11-05-46-40
Мацалада Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц кодеканде терминдер мен жекелеген свз mipKecmepi цолданылуыныц 6ipi3dmiK мэселелер1 котерыед1.
Ty^h свздер: Кодекс, зац жобалары, халыцаралыц шарттар жобалары, 6ipi3dmiK, терминдер, зацнамалыц акттер.
В данной статье идет речь о вопросах единообразия употребления терминов и отдельных словосочетаний в Гражданском кодексе Республики Казахстан.
Ключевые слова: Кодекс, проекты законов, проекты международных договоров, единообразие, термины, законодательные акты.
This article deals with the question of uniformity the use of terms and phrases specific to the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.
Keywords: Code, draft laws, draft international agreements, uniformity, terms, legislation.
Акерке Аманкызы Мединаева,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерi
Из практики законотворчества на государственном языке Наз^л Амантайкызы Хамзина,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыньщ НКА жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалык сараптама секторыныц ага гылыми кызметкерi ^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшдег бiрiздiлiк мэселелерi
Мединаева Акерке Амановна,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК Хамзина Назгуль Амантаевна,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК Вопросы единообразия Гражданского кодекса Республики Казахстан
Medinayeva Akerke Amanovna,
senior research fellow of the sector of scientific-linguistic expertise of legal acts and international agreements of Linguistic center of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan Hamzina Nazgul Amantayevna,
senior research fellow of the sector of scientific-linguistic expertise of legal acts and international agreements of Linguistic center of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan Questions uniformity of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan
