CC BY
0DOI
ОЖЭ 631.111.2
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАЦСАТЫНДАГЫ ЖЕРЛЕРД1 ПАЙДАЛАНУ ЖЭНЕ ЦАДАГАЛАУ МАЦСАТЫНДАГЫ ЗАЦНАМАЛАРГА ШОЛУ ЖYРГIЗУ
САЯКОВ АЛМАТ БАЦЫТЖАН¥ЛЫ, РАХМАН БАЙН¥Р АБДУЦАДЫР¥ЛЫ, ОРАЦБАЙ ЦАРЛЫГАШ КАЛДАРБЕКЦЫЗЫ, ОРЫНБЕК ¥ЛДАНА
С¥ЛТАНХАНЦЫЗЫ
"С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет^' ^еА^ Жер ресурстарын баскару жэне дизайн факультетшщ 4 курс студенттерi
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Гылыми жетекшi, Астана к. ^азакстан
Аннотация: Бул мацалада Казацстан Республикасыныц ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлерд1 пайдалану жэне цадагалау мацсатындагы зацнамаларга шолу журггзгледг. Ауыл шаруашылыгы жерлершщ мацыздылыгы айтылады. Кашыцтыцтан зондтау деректерт цолдану, ацпараттыц технологиялар жэне т.б. технологияларын цолдануы кврсет1лед1. Казацстан Республикасында ауыл шаруашылыц жерлер1 бойынша нег1зг1 зацдар «Жер туралы» Казацстан Республикасыныц Зацы мен басца да нормативтт акттер реттелед1.
Трек свздер: Ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлер, цашыцтыцтан зондтау деректер1, ацпараттыц технологиялар, «Жер туралы» Казацстан Республикасыныц Зацы, "Жер реформасы туралы" зацы, нормативтт актшер, ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлерд1 тшмд1 пайдалану жэне дамыту.
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер - ауыл шаруашылыгы ешмдерш eндiруге, сондай-ак осы кызметке байланысты инфракурылымды дамытуга арналган жерлер. Бул жерлердщ басты мшдет - ауыл шаруашылыгы eндiрiсiн камтамасыз ету. Оларга епспк, шабындык, жайылым, бау-бакша, жэне баска да ауыл шаруашылыгы багытында колданылатын жерлер жатады.
Ауыл шаруашылыгы жерлершщ мацыздылыгы:
1.Азьщ^лш кауiпсiздiгi: Епншшк пен мал шаруашылыгын жYргiзу аркылы халыктыц азык-тYлiкпен камтамасыз етiлуi.
2.Экономикалык рeлi: Ауыл шаруашылыгы eнiмдерiн экспорттау елдщ экономикасын колдайтын негiзгi факторлардыц бiрi болуы мYмкiн.
З.Экологиялык тепе-тецдш: Жер ресурстарын тиiмдi пайдалану, табиги ортаны коргау жэне биологиялык эртYрлiлiктi сактау.
Ауыл шаруашылыгы жерлерiн пайдалану: епншшк жерлерi-дэндi дакылдар, кeкeнiс, жемю-жидек eсiруге арналган, жайылым жерлерi-мал шаруашылыгына арналган жерлер, малды жаюга пайдаланылады, шабындыктар- шeп шабуга арналган жерлер.Мэселелерше жердщ кунарлылыгыныц тeмендеуi,д¥рыс пайдаланбау, топырак эрозиясы, су тапшылыгы ауыл шаруашылыгы жерлершщ eнiмдiлiгiн тeмендетедi. Климаттыц eзгеруi жердщ eнiмдiлiгiн кYрт тeмендететiн кургакшылык, жауын-шашынныц азаюына алып келедi. ^аз1рп тацда ауыл шаруашылыгы жерлерiн утымды пайдалану, су жэне топырак ресурстарын коргау аса мацызды мэселелердщ бiрi болып отыр.
БYгiнгi тацда ^Р Yкiметi кашыктыктан зондтау деректерiн колдану жэне ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi айналымга тарту мэселелерiне ерекше назар аударуда.
^аз1рп уакытта Акмола облысында акпараттык технологияларды колдана отырып, ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдалану мониторингiн жYргiзу бойынша жумыс жYргiзiлуде.
Сондай-ак, Акмола облысыньщ аумагында пайдаланылмайтын жэне зацнаманы буза отырып берiлген ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi алып кою женшдеп ведомствоаралык кiшi топ ез кызметш жузеге асырады [1].
^азакстан Республикасында ауыл шаруашылык жерлерi бойынша непзп зацдар «Жер туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацы мен баска да нормативтш актiлер аркылы реттеледi. Бул зацнама ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi пайдалануга, коргауга жэне белiнуге катысты ережелердi аныктайды. Жалпы ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлерге шыгарылган зацдарга шолу етюзсек ,теменде мацызды тустары берiлген:
1991 жылы ^азакстанда ауыл шаруашылык максатындагы жерлер бойынша арнайы зац кабылданган жок. Дегенмен, 1991 жылы ^азакстан Кецес Одагы курамында болган, сол кезецде жер мэселелерi КСРО зацнамасына сэйкес реттелген. Алайда, 1991 жылы ^азакстан егемендiк алганнан кейiн жер реформаларына негiз болатын зацдар мен езгерютер енгiзiле бастады.
Осыган байланысты жер туралы ец алгашкы мацызды зацдардыц бiрi 1995 жылы кабылданган «^азакстан Республикасындагы Жер кодека» болды. Кешшрек, 2003 жылы бул кодекс кайта жацартылып, казiргi уакытка дейiн колданыстагы «Жер туралы» зацга негiз калады.
1991 жылдан кейiн ^азакстанда жер катынастарын реттеу Yшiн кептеген зацдар кабылданды, ал накты ауыл шаруашылык жерлерi бойынша реформалар 1990-шы жылдардыц ортасында басталды.
1992 жылы ^азакстанда ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлерге катысты арнайы зац кабылданды. Бул кезецде ^азакстан тэуелаздш алганнан кешн жаца кукыктык жYЙенi калыптастырып жаткан болатын. Осы жылы кабылданган мацызды зацдардыц бiрi 1992 жылгы "Жерреформасы туралы" зацы болды.
Бул зац ауыл шаруашылык жерлерш пайдалануга жэне меншштеуге катысты реформаларды енгiзiп, кецестiк дэуiрдегi жер катынастарына езгерiстер енгiздi. Негiзгi ережелерiне мыналар кiредi:ауыл шаруашылык жерлерiнiц жекешелендiрiлу, зац жердщ жеке меншiкке етуiне руксат бермегенiмен, оны уакытша жэне узак мерзiмдi пайдалануга берудi зацдастырды. Жер пайдаланушыларга жер телiмiн жалга алу мYмкiндiгi берiлдi.
Жерлердi тиiмдi пайдалану бойына ауыл шаруашылыгы жерлерiн тиiмдi эрi енiмдi пайдалануды камтамасыз ету туралы ережелер бектлдь Жердi тшмаз пайдаланган жагдайда оны мемлекет кайтара алатын норма енгiзiлдi. Жер катынастарыныц реттелуi ягни жерге деген меншш кукыгы, оны жалга алу шарттары жэне жер катынастарыныц баска да мэселелерi зацдастырылды. Бул зац ^азакстанныц жер реформаларыныц алгашкы кадамы болды жэне жердi пайдалануды нарыктык катынастарга кешiру Yшiн негiз жасады. Ал ауыл шаруашылыгына катысты зацнама кешшрек Жер кодека аркылы толыктырылып, дамытылды.
1993 жылы ^азакстанда арнайы ауыл шаруашылык максатындагы жерлер туралы зац кабылданбады, алайда бул кезецде жер катынастары реформалана бастаган кез болатын. 1993 жылга дейiн жэне одан кешнп жылдары кабылданган негiзгi зацдардыц бiрi - 1992 жылы кабылданган *"Жер реформасы туралы" зац. Бул зац ауыл шаруашылыгы жерлершщ кукыктык режимш реттеуде мацызды рел аткарды.
1993 жылы ауыл шаруашылык максатындагы жерлер бойынша жаца зацдар кабылданбаганымен, 1990 жылдардыц басындагы жер реформаларыныц басты багыттары сол кезде жYзеге асырыла бастады. Бул реформалар жер катынастарын реттеп, жердi мемлекеттiк меншiктен уакытша жэне узак мерзiмдi пайдалануга беруге мYмкiндiк бердi. Сондай-ак, 1993 жылы Конституцияга сэйкес жер реформалары мен баска да жерге катысты кукыктык актшер жетiлдiрiле тYCтi.
1995 жылы ^азакстанда ауыл шаруашылык максатындагы жерлерге катысты мацызды зац кабылданды. Бул зац - " Казахстан Республикасыныц Жер кодекс ". Ол 22 желтоксанда кабылданды жэне елдегi жер катынастарын реттеудеп негiзгi кукыктык кужаттардыц бiрi
болып табылады.Бул кодекс ауыл шаруашылык жерлерш пайдалануды жэне оларды баскаруды реттеуге багытталган мацызды зацнамалык негiз жасады. Кодекстш негiзгi ережелерi:
1. Жерге меншш кукыгы: Кодексте жер мемлекеттiк меншш болып кала беретiндiгi бекiтiлдi, бiрак оны жеке жэне зацды тулгаларга уакытша пайдалану (жалга алу) кукыгы берiле бастады.
2. Жердi жалга беру: Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi узак мерзiмдi жэне кыска мерзiмдi жалга беру механизмi енгiзiлдi. Жалга беру мерзiмi ауыл шаруашылык максаттары Yшiн 99 жылга дейiн жетуi MYMKrn болды.
3. Жердi тиiмдi пайдалану: Кодексте жерлердi тиiмдi пайдалану жэне олардыц кунарлылыгын сактау мiндеттелдi. Жердi дурыс пайдаланбаган жагдайда мемлекет оны кайтарып алуга кукылы болды.
4. Жер учаскелерш иелену: Жеке тулгалар мен зацды тулгалар ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi уакытша иеленiп, оларды ауыл шаруашылыгы eндiрiсi Yшiн пайдалана алатын болды.
1995 жылгы Жер кодека ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi жекешелендiрудi тiкелей карастырмаганымен, жер катынастарыныц нарьщтьщ элементтерiн енгiзудiц алгашкы кадамдарын жасады. Кейiнiрек бул зацдар 2001 жылы жэне 2003 жылы жацартылып, толыктырылды [2].
1998 жылы ^азакстанда ауыл шаруашылык максатындагы жерлер бойынша жаца зац кабылданды. Бул зац " Ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдалану жэне цоргау туралы " зац деп аталады. Зацныц негiзгi тустары:
1. Ауыл шаруашылыгы жерлершщ кукыктык режима Зац ауыл шаруашылыгы жерлершш пайдалану шарттарын, кукыктарын жэне мшдеттерш аныктады.
2. Жердi пайдалану: Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi тиiмдi пайдалану, олардыц кунарлылыгын сактау, коргау жэне калпына келтiру мэселелерi карастырылды.
3. Жердi жекешелендiру: Ауыл шаруашылыгы жерлерш жекешелендiру, соныц iшiнде жердi жеке меншшке беру механизмдерi бекiтiлдi.
4. Мемлекетпк бакылау: Ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдаланудагы зац бузушылыктарды болдырмау жэне мемлекетпк бакылауды жYзеге асыру Yшiн талаптар енгiзiлдi.Бул зац ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi пайдалануды жэне коргауды реттеудегi мацызды кадам болды, сонымен катар ^азакстандагы ауыл шаруашылык реформаларын одан эрi дамытуга ыкпал етп.
Ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдалану жэне цоргау туралы зац 2003 жылдыц 30 сэуiрiнде кабылданды. Бул зац ауыл шаруашылыгы жерлерш тиiмдi пайдалану, коргау жэне оларды жекешелендiру бойынша кукыктык неriздердi реттедi. Зацныц непзп максаттары — ауыл шаруашылыгы жерлершш ешмдшгш арттыру, олардыц кунарлылыгын сактау, экологиялык талаптарды сактау жэне жер катынастары саласында кукыктык тэртiптi камтамасыз ету болды. Сонымен катар, 2006 жылы осы зацныц жаца редакциясы кабылданып, оган eзгерiстер мен толыктырулар енгiзiлдi.
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi тиiмдi пайдалану жэне коргау - елдш азык-тYлiк кауiпсiздiгiн, экономикалык турактылыкты жэне экологиялык тепе-тецдiктi сактауда мацызды. Осыган байланысты, бiрнеше усыныс жасалуы мYмкiн
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi тиiмдi пайдалану жэне дамыту Yшiн бiрнеше усыныс бар. Бул усыныстар ауыл шаруашылыгында eндiрiс тшмдшгш арттыруга, экологиялык турактылыкты сактауга жэне жер ресурстарын дурыс баскаруга багытталган: 1. Инновациялык технологияларды енгiзу:
- Дрондар мен спутниктердi колдану: Даладагы егiс жагдайын бакылау, топырактыц ылгалдылыгын аныктау жэне eсiмдiктердiц кYЙiн кадагалау Yшiн дрондар мен спутниктердi пайдалану тиiмдi болады.
- Агротехниканы жацарту: Заманауи ауылшаруашылык техникалары мен жабдыктарын колдану ецбект жещлдетед^ ешмдшк пен рентабельдiлiктi арттырады.
- Су Yнемдеу технологиялары: Тамшылатып суару, жацбырлаткыш кондыргылар сиякты технологиялар суды Yнемдi пайдалануга мYмкiндiк бередi.
2. Экологиялы; турактылыкты сактау:
- Органикалы; егшшшкп колдау: Химиялык тыцайткыштар мен пестицидтердi колдануды азайтып, табиги тыцайткыштарды пайдалану аркылы топырактыц сапасын жаксарту жэне экологиялык таза енiм алу.
- Ауыспалы егiстi енгiзу: Бiр епс маусымында эртYрлi дакылдарды кезекпен отыргызу аркылы топырактыц кунарлылыгын сактап, зиянкестердщ таралуын азайту.
3. Кооперативтердi дамыту:
- Шагын жэне орта шаруашылыктар арасында кооперация курып, бiрлесе жумыс жасау аркылы ауыл шаруашылыгы ешмдершщ ендiрiсiн жэне еткiзiлуiн оцтайландыру. Бул жергiлiктi шаруаларга нарыкта бэсекеге кабшетп болуга мYмкiндiк бередi.
4. Жердi тиiмдi пайдалану жэне баскару:
- Жердi агротехникалык багалау: Жердщ кунарлылыгын туракты багалау жэне агротехникалык шараларды уактылы жYргiзу.
- Жердi максатты пайдалану: Ауыл шаруашылыгы жерлерiн тек осы максатка пайдаланып, оларды курылыска немесе баска да енеркэсiптiк максаттарга беруiн шектеу.
5. Мемлекеттiк колдау жэне субсидиялар:
- Мемлекетпк децгейде субсидиялар беру, темен пайыздык несие багдарламалары аркылы фермерлерге кемек керсету. Бул эсiресе шагын фермерлiк шаруашылыктарды колдауга багытталган шаралар болуы мYмкiн.
6. Бiлiм беру жэне окыту:
-Ауыл шаруашылыгы кызметкерлерiн окыту жэне кэаби дамыту багдарламаларын енгiзу. Бул ауыл шаруашылыгында заманауи эдiстердi кещнен пайдалануга кемектеседi.
Осындай усыныстарды жYзеге асыру ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi тиiмдi пайдалануды арттырып, ендiрiс келемш улгайтуга жэне ауылдык аймактардыц элеуметпк-экономикалык жагдайын жаксартуга ыкпал етедь
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi тиiмдi пайдалану - елдiц азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз ету мен экономикалык турактылыктыц кепiлi. Мундай жерлердiц кунарлылыгын сактау жэне арттыру, оларды зацды тYPде коргау жэне утымды баскару бYгiнгi жэне келешек урпак Yшiн мацызды. Жер ресурстарын утымды пайдалану аркылы ауыл шаруашылыгыныц ешмдшгш арттыру жэне экологиялык тепе-тецдшт сактау - жалпы когамныц эл-аукаты мен дамуына септшн тигiзедi.
1. Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi утымды пайдалану
URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/aqmola-ush/press/news/details/623357?lang=kk
2. ^азакстан Республикасыныц Жер кодека URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K030000442
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
