Научная статья на тему 'Қазақстан республикасындағы туып-кӛбеюшілігі: тенденциялар және реттеу жолдары'

Қазақстан республикасындағы туып-кӛбеюшілігі: тенденциялар және реттеу жолдары Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
65
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
демография / туып-кӛбеюшілік / мемлекеттік бағдарлама / тенденция / статистика / demography / fertility / the state program / the trend statistics.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — С Б. Қалмаханов, Г Е. Аимбетова, М Р. Мухитова, Б А. Мусаева, Ж Р. Ҥргенишбаева

Мақалада негізгі әлемдегі және Қазақстанда демографиялық жағдайлары баяндалған. Туып-кӛбеюшілік сұрақтары бойынша ғылыми ізденіс жүргізу қажеттілігі ел Президентінің «Қазақстан-2030» жолдауына негізделеді, бұл жолдау бойынша 2030 жылы біздің мемлекетіміздің тұрғындар саны 25 млн-ға жетуі тиіс. Сондықтан тұрғындардың ӛндірістік орындардың негізі және субъектісі болуы, демографиялық факторлардың қоғамдық дамуда рӛлін анықтауайрықша маңызды проблемалардың бірі. Бұл факторлардың есепке алуынсыз экономикалық, әлеуметтік болжау мүмкін емес.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FERTILITY IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN: TRENDS AND WAYS OF REGULATION

The article describes the demographic state of the world and the Republic of Kazakhstan . The need for scientific research on fertility settles the Message of the President "Kazakhstan 2030", according to which in 2030 the population of our country should reach 25 million people. As the population is both the foundation and the subject of social production , the identification of the role of demographic factors in social development one of the most important problems. Neither economic nor social forecasting is impossible without taking into account this factor.

Текст научной работы на тему «Қазақстан республикасындағы туып-кӛбеюшілігі: тенденциялар және реттеу жолдары»

УДК 614.1: /314.3+312.1/(574)

С.Б. КАЛМАХАНОВ, Б.С. ТУРДАЛИЕВА, Г.Е. АИМБЕТОВА, М.Р. МУХИТОВА, Б. А. МУСАЕВА, Ж.Р. УРГЕНИШБАЕВА, М.Т. БАЙКАЗАКОВА

С.Ж. Асфендияров атындагы Наза; ¥лтты;медицина университет'1 Х. Досмухамедов атындагы Кргамды; денсаулы; са;тау мектеб'1 «Денсаулы; са;тау саясаты жэне бас;ару» кафедрасы

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАГ Ы ТУЫП-К0БЕЮШ1Л1Г1: ТЕНДЕНЦИЯЛАР ЖЭНЕ РЕТТЕУ ЖОЛДАРЫ

Ма;алада негiзгi элемдегi жэне Наза;станда демографиялы; жагдайлары баяндалган. Туып-кэбеюшiлiк сура;тары бойынша гылыми '¡здешс жYргiзу ;ажеттш'1г'1 ел Президентiнiн «Наза;стан-2030» жолдауына нег'зделедбул жолдау бойынша 2030 жылы бiздiнмемлекет'1м'1зд'н тургындар саны 25млн-га жету'1 тис

Сонды;тан тургындардын энд/'р/'стк орындардын негiзi жэне субъект'ю болуы, демографиялы; факторлардын ;огамды; дамуда рэлiн аны;тау- айры;ша манызды проблемалардын б'1р'1. Бул факторлардын есепке алуынсыз экономикалыэлеуметт'к болжау мYмкiн емес.

ТYйiндiсездер: демография, туып-кэбеюшлк, мемлекетт'к багдарлама, тенденция, статистика

К^рп тацда Каза^станда егде жастагы адамдар барлыщ хальщ саныныц 7,7 %-дан астамын прайды. Бiрiккен ¥лттар ¥йымы (Б¥¥) сарапшыларыныц болжамцары бойынша таяу жылдары Каза^станда егде жастагы адамдардыц саны 11 %-га артатындыгы куттуде. Казахстан Республикасыныц денсаулыщ са^тау саласын дамытудыц 2011-2015 жылдарга арналган «Саламатты Казахстан» мемлекеттiк багдарламасыныц

басымды^тарыныц бiрi егде жастагы тулгаларга медициналыщ кемект жетiлцiру болып табылады. Егде жастыц медициналыщ-биологиялы^, элеуметтiк, психологиялыщ аспектiлерiн кешендi шешу - нормативтiк ед^ы^тыщ базаны эзiрлеу жэне жетiлцiру; цэлелцi медицина непзшде егде жэне кэрiлiк жасындагы пациенттерцi диагностикалау, емдеу жэне оцалту хаттамаларын эзiрлеу жэне жетiлцiру; медицина персоналына, оныц iшiнце уйым децгежн ескере отырып элеуметтiк ^ызметкерлерi ушш бiлiктiлiк стандарттарын, жуктеме нормативтерiн эзiрлеу; геронтологиялыщ жэне гериатриялыщ кемектщ тшмдштн багалау (индикаторлар) жYЙесiн эзiрлеу жэне енпзу бойынша с шараларды ^ажет етецi [1].

Казахстан Республикасыныц 2020 жылга цейiнгi стратегиялыщ даму жоспарына байланысты мемлекетте тургындардыц кYтiлетiн емiр суру уза^тыгы 2020 жылы 72 жас^а цейiн улгаяды, бул мемлекеттщ стратегиялыщ ма^саттарыныц жетiстiкке жетуiнце непзп багыттардыц бiрi, соныц iшiнце оныц бэсекеге ^абтетплт болып табылады [2].

Туып-кебеюшЫк сура^тары бойынша гылыми iзденiс жYPгiзу ^ажетплт ел ПрезидентЫщ «Каза^стан-2030» жолдауына негiзцелецi, бул жолдау бойынша 2030 жылы б^зд^ц мемлекетiмiзцiц тургындар саны 25 млн-га жетуi тик [3].

Валенсиялыщ геронтологиялыщ форумда (Испания) ^абылданган жэне ^артаю бойынша Б¥¥-ныц БYкiлэлемцiк ассамблеясында бекiтiлген (Мадрид) багдарламага сэйкес, XXI гасырдагы ^артаю бойынша зерттеу жумыстарында ^артаюдыц жэне уза^ емiр суру факторларыныц iргелi механизмдерЫ терец тYсiнуге багытталган биомедициналыщ басымды^тарга Yлкен назар салынуда, ягни бул салауатты ^артаю потенциалын жYзеге асыруда шешушi роль ат^арады, сонды^тан адамныц емiр сYPУ уза^тыгы улгайган сайын салауатты ^артаю элемцегi, соныц шшде Каза^станныц 1^рп замангы геронтология саласыныц мацызды мiнцеттерiнiц бiрi болып табылады [4].

Демографиялы^ проблемалар - Б¥¥ сарапшыларыныц багалауынша жа11анды^ проблемалардыц арасында ец езектi деп танылады. ¥лттыц ^артаюы жэне саныныц азаюы мемлекеттердщ жалпы экономикалы^ саулыгына керi эсерЫ типзедк Тургындар саныныц кемуi, экономикалы^ инфра^урылымныц алдагы уа^ытта есуiне кедерп экелуi мYмкiн. Осыган байланысты, кез-келген мемлекетте туып-кебеюшЫктщ цецгейiн ^олдау мацызды болып табылады. Туып-кебеюшЫктщ теменцеуi аса ауыр жагдайга, ягни демографиялы^ дагдарыс салдарынан экономиканыц теменцеуiне алып келуi эбден мYмкiн. Негурлым салыщ жэне мЫдетп телемцерцi орындайтын жумысшылардыц саны аз болса, согурлым мемлекеттiц езЫдт тецестiрiлген жэне элеуметтiк багытталуы ^иынга согады [5] БYгiнгi тацда Еуропада демографиялы^ ахуал, туып-кебеюшiлiктiц теменп цецгейiмен, емiр жасыныц уза^тылыгымен жэне элемнщ езге белiктерiмен салыстырганда байыргы халыщ саныныц теменцеуiмен сипатталды. Осыган байланысты, Италия мен Испанияда туып-кебеюшЫк керсеткш 1 эйелге - 1,2 балага цейiн темендеген, Германияда бул керсеткш 1,3, Грецияда -1,4, Швейцария - 1,5, Франция мен Данияда - 1,7, Ирландияда -2 баланы ^урайды. Еуропада, 0-15 жас аралыгындагы жастыщ топтар азайып келед^ осыныц салдарынан ецбекке ^абтетп тургындар саны жэне жумыс кYшiнiц потенциалы темендеуi мYмкiн. Макс Планк атындагы немк институты жYPгiзген демографиялы^ зерттеулердщ нэтижесi, туып-кебеюшiлiктiц теменцiгi жумыссызды^тыц салдары екенцiгiн атап керсетецi. Ягни, орташа алганда жумыссыздыщ цецгейi 1%-ке кетерiлсе онда туушылыщ керсеткiшi 2,1%-га теменцейцi.

Сонымен ^атар мусылман мемлекеттершде СолтYстiк Африка жэне Таяу Шыгыста туушылыщ коэффициентi 2-3 есеге жогары. Бас^а Таяу шыгыс мемлекеттерiнце бул керсеткштер мынадай: Ирак - 4,86, Пэкктан - 3,65, Сауд Арабиясы - 3,03 [6].

К^рп уа^ытта ана мен баланы ^оргау, туып-кебеюшiлiктiц жогарылауы, ана мен бала елiмiнiц теменцеуi, медициналыщ-демографиялыщ жагдайдыц жа^саруы жэне елiмiзцiц элемнiц бэсекеге ^абтетп елу мемлекет ^атарына енуi адамзат капиталыныц дамуындагы мемлекет саясатыныц ец басты багыты. Осыган байланысты, Казахстан Республикасында ана мен бала елiмiн темендету бойынша салалы багдарламалар кке асырылуда. Отбасыны мемлекеттiк ^амсыздандыру,

ана мен баланы ^оргау, демографиялык проблемаларды шешу елiмiзде айрыщша орынга ие.

Каза^станда ана мен отбасылы балаларды ^амсыздандыруга сэйкес туып-квбеюшiлiктi

ынталандыру Yшiн багытталган зацнамалык актiлер ^абылданган. 2012 жылдыц 14 а^панында КР-ныц Мемлекеттiк уйымдык ецбектщ №183 «Ананы ^оргау» конвенциясы ратификацияланган. Туып-квбеюшiлiктi ынталндыруда ец басты кадамдардыц бiрi - квп балалы аналарга квмек кврсету болып табылады [7]. Каза^станда туып-квбеюшЫктщ оц тенденциялары бай^алады, ягни туып-квбеюшiлiктiц артуы, жыл сайынгы всуi, орташа алганда 5,4% курады. Жалпы туып-квбеюшiлiктiц оц динамикасы тургындардыц вмiр сYPУ децгейшщ жэне табысыныц жогарылауына тiкелей байланысты [8].

Казахстан Республикасыныц статистика агенттiгiнiц мэлiметтерi бойынша жыл басынан берi Каза^станныц халыщ саны 42 мыц адамга вст, 2013 жылдыц 1 наурызына 16 млн. 953 мыц адамга жетп. Осы жылдыц алгаш^ы екi айында 66,4 мыц сэби дYниеге келдк Бул вткен жылдыц кврсеткiштерiнен 0,8 пайызга артыщ. ©лiм кврсеткiшi 2012 жылдыц алгаш^ы екi айымен салыстырганда 2,3 пайызга кемiп, 25 мыц адам болды.Алдын ала болжангандай осы жылы туцгыш рет Каза^станныц тарихында халык саны 17 миллиондык

межеге жетедГ 2003 жылмен салыстырганда 2011 жылы туылган балалардыц саны 1,5 есеге (124598 адам) вскен. 1000 адамга ша^^андагы туу кврсеткiшi 22,50 болып отыр. Бул дегенiмiз 2011 жылы халыщ саныныц 2,25%-на тец сэби дYниеге келдi. Б¥¥, АКШ Орталык барлау бас^армасы, ДYниежYзiлiк банк секiлдi курылымдардыц деректерiне сYЙенсек, 1000 адамга шаккандагы туу кврсеткiшi бойынша б^з бурынгы Кецес Одагы мемлекеп^ арасында Тэжiкстан мен Кыргызстаннан кежнп Yшiншi орында турмыз.

Сонымен Катар, Каза^станныц взiне тэн демографиялык ерекшелiктерi бар. Ец басты YPДiс - эр тYPлi этностардыц эр тYрлi демографиялык кврсеткiштерiнде. Азиялык этностарда бала туу децгейшщ жогары жэне влiм децгейiнiц твмен болуы бай^алуда. Керiсiнше, еуропалык халы^тарда влiм туудан квп болып отыр. Сондай-ак, жа^ын болаша^та демографияга твнетiн катерлер бар [9]. Жогарыда аталган барлык проблемаларды шешу, демографиялык ахуалдыц жа^саруымен жэне халык саныныц тура^ты всуiмен тiкелей байланысты. Казахстан Республикасыныц 2020 жылга дейшп Стратегиялык даму жоспарында квзделген халык саныныц 10% всiмiне кол жетюзу Yшiн туу кврсеткiшiнiц одан эрi всуiн, вмiр сYPУДiЦ жалпы уза^тыгын арттыруды жэне квшл-конныц оц сальдосын камтамасыз ету кажет.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Казахстан Республикасыныц денсаулык са^тау саласын дамытудыц 2011 - 2015 жылдарга арналган «Саламатты Казахстан» мемлекетпк багдарламасы, Казахстан Республикасы Президентiнiц 2010 жылгы 29 ^арашадагы № 1113 Жарлыгы.

2 Казахстан Республикасыныц 2020 жылга дежнп Стратегиялык даму жоспары Казахстан Республикасы Президентiнiц 2010 жылгы 1 а^пандагы № 922 Жарлыгы.

3 Картаю проблемалары бойынша Мадридтт халыщаралыщ iс-эрекеттер жоспары. - Мадрид. 2002.

4 «Казахстан - 2030» Даму Стратегиясы. 1997.

5 «Казахстанская правда» Общенациональная республиканская газета. 26.10.2013. - №(27576).

6 «Ананы ^оргау» Конвенциясы. 2012 жылдыц 14 а^панында Казахстан Республикасыныц №183 Мемлекетпк жумыс тобымен ратификацияланган.

7 Агентство по статистике Республики Казахстан. www.stat.kz

С.Б. КАЛМАХАНОВ, б.с. турдалиева, г.е. аимбетова, М.Р. МУХИТОВА, Б. А. МУСАЕВА, Ж.Р. УРГЕНИШБАЕВА, М.Т. БАЙКАЗАКОВА

Школа общественного здравоохранения им. Х. Досмухамедова Кафедра «Политика и управление здравоохранением»

РОЖДАЕМОСТЬ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН: ТЕНДЕНЦИИ И ПУТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ

Резюме: В статье описаны демографическое состояние мира и Республики Казахстан. Необходимость проведения научныхизысканий по вопросам рождаемости обосновывается Посланием Президента страны «Казахстан - 2030», по которому к 2030 году численность населения нашей страны должна достичь 25 млн. человек.

Поскольку население является и основой, и субъектом общественного производства, выявление роли демографического фактора в общественном развитии - одна из наиболее важных проблем. Ни экономическое, ни социальное прогнозирование невозможно без учета этого фактора.

Ключевые слова: демография, рождаемость, государственная программа, тенденция, статистика.

S.B. KALMAKHANOV, B.S. TURDALIYEVA, G.E. AIMBETOVA, M.R. MUKHITOVA, B.A. MUSAYEVA, J.R. URGENISHBAEVA, M.T. BAYZAKOVA

School of Public Health named H. Dosmukhamedov Chair: "Health Policy and Management"

FERTILITY IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN: TRENDS AND WAYS OF REGULATION

Resume: The article describes the demographic state of the world and the Republic of Kazakhstan . The need for scientific research on fertility settles the Message of the President "Kazakhstan - 2030", according to which in 2030 the population of our country should reach 25 million people.

As the population is both the foundation and the subject of social production , the identification of the role of demographic factors in social development - one of the most important problems. Neither economic nor social forecasting is impossible without taking into account this factor.

Keywords: demography, fertility, the state program, the trend statistics.

УДК 614.56.78

М.Н. ОМАРОВА, Л.Ж. ОРАКБАЙ, Ж.С. ТОТАНОВ, Л.Ю. ЧЕРЕПАНОВА, Л.К. ГЛУБОКОВСКИХ

АНАЛИЗ ТЕНДЕНЦИЙ ИЗМЕНЕНИЯ ЗДОРОВЬЯ СЕЛЬСКОГО НАСЕЛЕНИЯ АТЫРАУСКОЙ ОБЛАСТИ

В работе представлен ретроспективный анализ заболеваемости сельского населения Махамбетского и Курмангазинского районов Атырауской области в динамике за десять лет. Ключевые слова: сельское население, здоровье, заболеваемость.

Одним из индикаторов общественного здоровья являются показатели заболеваемости. Они более тонко отражают воздействие различных факторов окружающей среды на здоровье человека, чем смертность, позволяют обнаружить адекватную реакцию организма на эти вредные условия, оценить региональные особенности с учетом природно-климатических, санитарно-гигиенических, экологических и других факторов риска развития патологии у населения.

В целях ретроспективного изучения заболеваемости сельского населения Махамбетского и Курмангазинского районов Атырауской области были статистически обработаны и проанализированы материалы заболеваемости по данным статистической отчетности исследуемой области за десятилетний период. Анализ показателей заболеваемости населения за период 2008-2010 гг. в разрезе изучаемых сельских районов показал, что уровень первичной заболеваемости как в Курмангазинском, так и в Махамбетском районах находится на крайне низком уровне. Так в 2008 г. уровень первичной заболеваемости населения Курмангазинского района составил 232,34 на 1000 населения, а число обращений взрослого населения за медицинской помощью в этом же году составил всего 165,41%о. В 2010 г. аналогичные показатели увеличились незначительно, и составили соответственно 314,88% и 185,56% соответственно. Такое положение вряд ли может быть обусловлено удовлетворительным состоянием здоровья населения, с учетом того, что более 8000 человек проживает в сельских населенных пунктах, расположенных на территориях, прилегающих к ядерному полигону «Азгыр», где за период с 1966 по 1979 гг. были произведены подземные ядерные взрывы (17 взрывов в соляных куполах) [1, 2]. Проведенные ранее исследования в этом регионе (Кожахметов Н.Б.,

2007) показали, что показатели общей заболеваемости по данным углубленных медицинских осмотров населения региона полигона Азгыр значительно превышают таковые по обращаемости в медицинские учреждения: от 5,2 до 8,0 раз; при этом наибольшие относительные показатели были выявлены по классам болезней органов пищеварения, мочеполовой системы, системы кровообращения, заболевания крови, кроветворных органов, психические расстройства и расстройства поведения и новообразования, превысившие контрольные значения в 1,49 - 3,46 раза [3]. Следовательно, низкий уровень заболеваемости в данном регионе находит объяснение в труднодоступности получения медицинской помощи для жителей большинства сельских населенных пунктов в связи с отдаленным их расположением от районного и областного центров. Так, сельские населенные пункты Суюндук. Балкудук, Азгир, Асан, Уштаган, Харабали, расположенные в радиусе до 70 км от полигона Азгыр, являются самыми отдаленными поселениями не только Курмангазинского района, но и Атырауской области в целом. Как отмечают респонденты анкетного опроса по оценке качества жизни, проведенного нами среди населения данного региона, добраться до районного центра Ганюшкино, расположенного в 170 км, чтобы получить квалифицированную медицинскую помощь, крайне тяжело круглый год. Летом дорога здесь проходит через пески, а зимой и в межсезонье через солончаки в дождь или снег проехать даже на вездеходах практически невозможно. В Махамбетском районе уровень первичной заболеваемости неинфекционными заболеваниями также за весь исследуемый период остается на низком уровня, несмотря на территориальную близость к сельским населенным пунктам района не только

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.