CC BY
10
ЮеиЫ1к ХажМММ №3-2018
УДК 616.1:314
Ж.А. Ермаханова, М.Э. Бвлешов, Н.К. Тузельбаев
Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-турш университетI,
Турюстан цаласы
ОЦО ЕЦБЕККЕ КАБ1ЛЕТТ1 ЖАСЫНАН АСКЦАН Т¥РFЫНДАРЫНА БМСК ОЦТАЙЛАНДЫРУДЫ БАFАЛАУ
Мацалада букл элем бойынша, тургын халыц арасындагы вмiр сyрудiц узаруы, бала туудыц азаюы егде адамдар yлесiнiц квбеюiне экелiп отырганы туралы сонымен цатар осыган байланысты ецбекке жарамды жастагы тургындарга экономикалыц-демографиялыц ауыртпалыц туст, егде адамдарды цогамдыц вндiрiс iсiне цатыстыру взектi мэселелерiн оцтайландыру жуйеа царастырылган.
ТYйiндi свздер: демография, ецбекке жарамсыздыц, егде жастагы тургындар, жастыц цурылым, бiрiншiлiк санитарлыц медициналыц квмек.
Зерттеу мандаты: егде жастан ас;ан тургындардыц демографиясы мен элеуметтж-экономикалы; мэселелерi туралы мэлiметтердi сараптау, егде жастагы жумысшылардыц денсаулыгына заманауи бага беру; Зерттеу нэтижелерк
Зерттеу базасы ретшде мемлекеттж статисттикалы; бас;арманыц жэне Каза;стан Республикасы Денсаулы; са;тау министрлiгiнiц медициналы; хабардарлы; сараптамалы; орталыгы ;арастырылды. Ба;ылау бiр мезеттiк, жалпылама турде жузеге асырылды. Оныц барысында деректердiц квшiрмелерi жасалып, оларга ретроспектива сараптама ЖYргiзiлдi.
Облысты; статистика бас;армасыныц 2015 жылдыц 1 ;ацтарына берген деректерi бойынша облыс тургындарыныц саны 2.946.086 адамды ;урады. ОцтYCтiк Каза;стан облысы тура;ты тургын халы; санына ;арай Каза;стан Республикасында 1-шi орынды алады. Осы айма; ;урамына 5 ;алалы; жэне 13 ауылды; аудандар шредь Жер аумагыныц квлемi 123,9 мыц км2-ге тец болса, халы;тыц ;оныстану тыгыздыгы 1 км2-ге 15,9 адамды ;урайды.
Осы зерттеудщ негiзi нысаны ретiнде егде жастагы ОКО тургын хал;ы алынды.
Ба;ылау бiрлiгi болып егде жастагы ОКО ересек тургыны есептелiндi: 55 жас жэне одан жогары эйелдер, 60 жас жэне одан жогары ер адамдар.
ОцтYCтiк Каза;стан облысында туратын егде жастагы адамдардыц денсаулы; жагдайын багалау бойынша диссертацияныц бiрiншi мэселесiн шешу Yшiн демографиялы; кврсеткiштер, аурушацды; мYгедектiк жэне eлiм кврсеткiштерi алынды. Будан бас;а, ОцтYCтiк Каза;стан облысында туратын ецбекке ;абшетт жэне егде жастагы адамдар арасындагы eлiм, сыр;аттанушылы; жэне мYгедектiк кврсеткiштерiнiц децгейi мен ;урылымына салыстырмалы талдау ЖYргiзiлдi. Осы ма;сатта Каза;стан Республикасы Денсаулы; са;тау даму министрл^шщ, облысты; статистика бас;армасы дайындаган а;паратты;-сараптамалы; жэне статистикалы; жина;тарыныц мэлiметтерi ;олданылды.
Жина;талган зерттеу материалдарын статистикалы; ецдеу жэне сараптау, абсолюта, салыстырмалы (;ар;ындылы;, экстенсивтiк кврсеткiштерi жэне динамикалы; ;атар кврсеткiштерi) жэне орташа шамаларды;
айырмашылы;тардыц статистикалы; шынайылыгын (Стьюдент критерийi); iрiктеменiц репрезентативтiлiгiн (кврнекiлiгi) ;амтамасыз етуге жол ашты. Жыл еткен сайын ОцтYCтiк Каза;стан облысындагы тургын халы;тыц ;артаю сипаты бiлiне бастады, ал бул болса ;огамныц езект демографиялы;-элеуметтж жэне экономикалы;
мэселелердiц бiрiн ;урап отыр [3,4,5].
2016 жылдыц басында бYкiл адамзаттыц 10,6% 60 жэне одан кеп жыл жасады. Болжам бойынша 2050 жылга ;арай оныц Yлес салмагы 21,8% дешн кетерiледi, ал 80 жас;а жеткен жэне одан да уза; емiр CYPушiлердiц Yлесi салмагы осы кезецде 1,3% - дан 4,4% дешн артады. керiсiнше 15 жас;а дешнп балалардыц Yлес салмагы 28,3-тен 19,8%-га дейiн темендедi, ал 15-59 жас аралыгындагы тургын халы;тыц Yлес салмагы - 61,4-тен 58,3%-га дейiн азайды.
Егде жастагы Yлес салмагы жалпы халы; саныныц iшiнде дамыган елдерде дамушы елдердегi керсеткiштен жогары. Дамыган елдерде, олардыц Yлес салмагы 20,0% асты, ал 2050 жылга ;арай 32,6%-га дейiн кетерiледi. Олардыц ;атарында уза; емiр CYPушiлер-3,7%-дан 9,4 % дешн артады деп ^илуде[1,2,3].
Тек соцгы 50 жыл iшiнде экономикасы дамыган Европа елдерiнде халы;тыц орташа емiр CYPу уза;тыгы 1,5-2,0 есеге есть 1998 жылгы сана; бойынша халы; ;урамындагы егде адамдардыц Yлесi Германияда 14,9%, Англияда-15,7%, Францияда- 14,5%, АКШ-12,6%. Б¥¥ мэлiметтерi бойынша, 2000 жылы элемде 500 млн егде адамдар емiр CYрсе, 2020 жылга ;арай олардыц саны 1 200 млн. адамнан асады деп ^тшуде.
Жастардыц Yлесi 50% - болса, 25%-га ;ыс;арады. 69-70 жастагы егде адамдардыц Yлесi, керiсiнше, 8%-дан 27%-га дейiн артады, ал 80 жэне одан жогары жастагы адамдар Yлесi-1%-дан 6%-га еседi деп KYтiлуде [4,5]. 2005 жылы хал;ыныц жасты; ;урамы бойынша таралу мэлiметтерi, элемдегi 196 елдiц шшде, Ресей федерациясындагы 15 жас;а дешнп балалар Yлесiнiц кебеюi бойынша 11- орынды алса, 60 жастан жогары адамдардыц Yлес салмагы бойынша 40-орынга орналасты. Ал 60 жастан жогары адамдардыц Yлес салмагы бойынша бiрiншi орынга Жапония мемлекетi орналасты[4,5].
Халы;тыц ;артаюы Yлкен кецiл белудi ;ажет ететiн бiр;атар элеуметтiк мэселелермен байланысты [6]. 1982 жылы Венада еткен конференцияда халы;тыц ;артаю Yрдiсi галамды; сипат;а ие болгандыгы жэне адамзаттыц бiрiншi кезектегi мэселесi екендiгiн мойындаган, ;артаю бойынша Б¥¥ 1-шi ДYниежYзiлiк Ассамблеясын еткiзу ;ажеттiгiн керсеттi.
Осы дYниежYзiлiк Ассамблеяныц ;артаю мэселелерi бойынша ;абылдаган Халы;аралы; iс-шараларын жоспарында жет багыт бойынша усыныстар эзiрлендi: олардыц ;атарында денсаулы; са;тау жэне тама;тану; тутынушы ретiнде егде адамдарды ;оргау; тургын YЙ жэне ;оршаган орта; отбасы; элеуметтiк ;амсыздандыру; жеткiлiктi табыс тYсуiн ;амтамасыз ету жэне жумыспен ;амтамасыз ету; бiлiм беру мэселелерi бар. Бiра; кептеген дамушы елдер Yшiн бул усынымдарды ЖYзеге асыруда ;аржыландырудыц жеткiлiксiздiгi негiзгi кедергi болып отыр.
Осыган ;арамай, 2002 жылы Мадридте ;артаю мэселелерi бойынша 2-шi ДYниежYзiлiк Ассамблея етюзыдь Онда халы;тыц тез ;артаюы iс ЖYзiнде кез келген мемлекеттщ ;ызметiнiц барлы; салаларына жэне ец алдымен денсаулы; са;тау iсiне, жумыспен ;амту мен жумыс KYшiнiц нарыгына, элеуметтiк ;оргау шаралары мен экономикалы; себеп екендiгi Б¥¥ сарапшылары тарапынан баса айтылды. Элем хал;ыныц ;артаю Yдерiсi эр тYрлi аурулардан, соныц iшiнде тек егде жэне ;арт жастагы адамдарга гана тэн аурулардан азап шеккен нау;астар саныныц кебекнмен ;атар ЖYредi [7,8].
Жер бет мемлекеттерiнде ЖYзеге асырылган эпидемиологиялы; зерттеулер деректерi бойынша егде жастагы адамдар арасында созылмалы сипат;а ие жэне
Вестник Ка^ЖМУ №3-2018
медикаментозды; емдеуге ыры; бермейтiн бiрнеше аурулардыц TipKecin келуi тэн [9].
Мэселен 50-59 жастагы халы;тыц 36% -да 2-3 созылмалы ауру катар тipкeлce, 60-69 жаста халы;тыц 40,2%-да 4-5 созылмалы ауру болатындыгы аны;талды. Ал 75 жэне одан жогары жастагы адамдардыц 65,9%-да 5-тен арты; созылмалы ауру ^ркелген. Сонымен катар, халы;тыц сыркаттанушылык; дeцгeйi жас шамасына карай еседь Салыстырмалы турде 60 пен одан жогары жастагы тургындарда 40 жас;а дeйiнгi адамдардыц сыр;аттану кеpceткiштepiнeн 1,7-2,0 есе асып тYceдi. [10]. Агзаныц жасты; езгepicтepiмeн байланысты егде адамдар арасындагы ;ызметпк мэpтeбeнiц (дeнeнiц, психологияныц, элeумeттiк, экономикалы;) бузылу дэpeжeci олардыц медициналы; жэне элeумeттiк кемек алуга ЖYгiну жагдайларын езгepтeдi. Осы топ;а кеpceтiлeтiн элеуметтж-медициналы; кемeктiц кепшiлiгi медицина мамандар мен элеуметтж кемек керсету к;ызмeткepлepi тарапынан icкe асырылады [11,12].
Егде адамдарга медициналы; жэне элеуметтж кемек керсету ;ажеттшгш егде адамдардыц арасында мYгeдeктiктiц кец таралуы туындатады. Егде жастагы мYгeдeктep мэceлeлepiнiц шшде керу ;абыетшщ нашарлауы мен алган жара;аттардыц, инcульттiц жэне инфаркттыц, оперативтж оталардыц салдарынан темен ут;ырлы;ты, нэж^ пен зэpдiц тeжeуciздiгi, психоорганикалы; бузылулар жиi кeздeceдi. Пациeнттepдi езiнe ^им жасау тэciлдepiнe Yйpeту, туыс;андарын медициналы; сипаттан тыс KYтiм жасау шараларына Yйpeту жогарыда кеpceтiлгeн пациенттерге берыетш дэpiгepлiк жэне элeумeттiк жэpдeмнiц басымдьщтарын арттыра тYceдi [13].
Егде жастагы адамдардыц арасында созылмалы аурулардыц кец таралуы, олардыц элеуметтж жэне дене белсендшпнщ темeндeуiмeн жалгасады. Ал, осы жагдай аталган адамдарга медициналы; жэне элеуметтж кемек керсету ;ажеттшпн барынша арттырады [14].
Егде жастагы адамдардыц дэр^ерге кеpiнуiнiц 90% ауру жэне жара;ат алу бойынша, ал шамамен 7% аурудыц алдын алу мэселес бойынша ;аралуды ;урайды [15].
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Арьев, А.Л. Актуальные проблемы гериатрии. Сборник научных трудов, посвященных 15-летию кафедры гериатрии СПбМАПО.
- СПб.: СПбМАПО, 2001. - 263 с.
2 Астафьева, П.Г., Гамова, И.В. Медико-социальный мониторинг качества жизни ветеранов старческого возраста с нарушениями функции дыхательной системы // Клиническая геронтология. - 2009. -№ 6(7).- С.40-48.
3 Yancy W.S. Patient satisfaction in resident and attending ambulatory care clinics/ W.S. Yancy, D.S. Macpherson, B.H. Hanusa, G.E.Switzer, R.M. Arnold, R.A. Buranosky, W.N. Kapoor // J. Gen. Intern. Med. - 2001. - Vol.16., №11. - P. 755-762.
4 Terzaghi, D. Senior Policy Associate, Health Reform: Issues for State Governments, National Association of State Medicaid Directors, American Public Human Services Association, 2010.
5 Freedman V.A. Disability and home care dynamics among older unvaried Americans // J. Gerontol. Social Sei. - 2004. - Vol. 59B, №1. -P.25-33.
6 G. Akner. Geriatrie medicine in Sweden: a study of the organisation, staffing and care production in 2000-2001 // Age Ageing. - 2004. -Vol. 33., №4. - P. 338-341.
7 Heikkinen, R.-L. Службы первичной медико-санитарной помощи для пожилых в шести европейских странах в начале 80-х годов. Здоровье, образ жизни и обслуживание пожилых. Общественное здравоохранение в Европе. WHO. - М.: Медицина, 1992. - 212 с.
8 Mann C., Artiga, S. New Developments in Medicaid Coverage: Who Bears Financial Risk and Responsibility? Kaiser Commission on Medicaid and the Uninsured. - Geneva: 2006. - 62 p.
9 Белоконь, О.В., Иванкова, Л.В., Стародубов, В.И., Лукашев, А.М., Бугрова, Е.М. Оптимизацияадреснойпомощипожилымнаосноведанных от населения (Медико-социальный аспект) // Альманах по геронтологии. - 2003. - №1. -С. 7-13.
10 Белоконь, О.В., Костенко, Т.Н. Роль социальных служб в жизни старшегопоколения // ГлавВрач. - 2007. - №5. - С. 96-102.
11 Белоконь, О.В., Мерекина, Л.А. Влияние образа жизни семьи на качество жизни пожилых // ГлавВрач. - 2007. - №2. - С. 91-95.
12 Вербицкая, Е.Ю. Особенности оказания медицинской помощи женщинам пожилого возраста // Материалы научно-практической конференции «Медико-социальная профилактика - основа управления здоровьем населения». - Казань: 2009. -С.230-232.
13 Бисюк, Ю.В. Некоторые правовые аспекты оказания экстренной медицинской помощи больным пожилого и старческого возраста // Успехи геронтологии. - 2008. - Т. 21., №1. - С.165-168.
14 Бойко, Ю.П., Сурков, С.А., Лукашев, А.М., Добридень, О.В. Проблемы пожилых людей с позиций их социального статуса // Клиническая геронтология. - 2007. - №3. - С. 45-48.
15 Бондаренко, Т.В. Гериатрическая помощь населению Санкт- Петербурга // Проблемы городского здравоохранения. - СПб.: 2001.
- №6. - С.335-336.
16 Блохин, А.Б., Шиловских, О.В. Региональные особенности организации специализированной офтальмологической помощи населению // Здравоохранение Российской Федерации. - 2014. - №2. - С.46-49.
га
Осыган Караганда, егде жастагы адамдар профилактикага аса кецы белмейдь Егде жастагы адамдар ушш мамандандырылган медициналык кемектщ жеке тYрлерi (кардиология, эндокринология, пульмонология, урология, офтальмология, неврология, психиатрия жэне баскалар) бойынша ауруханага жаткызу кажеттшп жогары элеуметтж топ болып калуда.
Егде жастагы адамдар шакырган жедел жэрдемнщ 40% жуыгы ауруханага жаткызумен аякталады. Оныц 52% шугыл керсетулермен байланысты, ал бул амбулаториялык медициналык жэне элеуметтж кызметтер жумысыныц жеткшжаздИн айкындай тYседi.
Цазакстан Республикасында геронтологиялык
(медициналык жэне элеуметтж) кызметт одан эрi дамыту жэне гериатриялык (медициналык) кемект жетквдру егде адамдарга жэрдем берудi уйымдастырудыц жеке мэселес болып табылады.
Егде адамдарга жэрдем берудi уйымдастыру iсiн жетiлдiруге багытталган ^-шаралардыц непзп максаты алдагы емiрдiц орташа узактыгын улгайту болуы тшс, сонымен бiрге, ецбек кызметш токтатканга дешнпден ецбекке кабiлеттi жастан жогары адамныц емiр жылдарыныц сапасы темен болмауы керек.
Цорытынды. К^рп кезде элемдегi демографиялык жагдай халык саныныц есуi мен оныц жас курылымындагы езгерiстермен сипатталады. Соцгы ЖYЗжылдыкта бiздiц планетамыздыц халкы 3,5 есе ессе, соныц шшде егде жастагы адамдардыц Yлесi кебешп отырганы байкалады. Б¥¥ мэлiметтерi бойынша 1950 жылы 60 жастан аскан адамдардыц саны 214 млн. болса, 2000 жылы 590 млн., ал 2025 жылга карай 1100 млн. жетедi деп ^тыуде. Керiп отырганымыздай, егде адамдардыц саны 5 есе ессе, ал осы уакыт шшде жер шарыныц халкы 3 есе гана еседi.Керiп отырганымыздай, жалпы элем бойынша емiр CYPудiц узаруы, бала туудыц азаюы егде адамдар Yлесiнiц кебеюiне экелiп отыр. Осыпан байланысты ецбекке жарамды халыкка демографиялык ауыртпалык тYсiп, егде адамдарды когамдык ендiрiс iсiне катыстыру езектi мэселеге айналып отыр.
Vestnik KazNMU №3-2018
Ж.А. Ермаханова, М.Э. Бвлешов, Н.К. Тузельбаев
Международный Казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмеда Ясави, г.Туркестан
ОЦЕНКА ОПТИМИЗАЦИИ ПМСП СТАРШЕ ТРУДОСПОСОБНОГО ВОЗРАСТА СРЕДИ НАСЕЛЕНИЯ ЮКО
Резюме: в статье дана оценка материалы по всему миру, долговечность жизни среди населения, снижение рождаемости приводит к увеличению доли пожилых людей, а также экономической и демографической нагрузке на население трудоспособного возраста, предоставлена система оптимизации срочных вопросов привлечения пожилых людей в общественное производство. Ключевые слова: демография, нетрудоспособность, пожилые люди, возростная структура, первичная медико-санитарная помощь.
J.A. Ermakhanova, M.A. Boleshov, N.K. Tuzelbaev
Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkestan c.
ASSESSMENT OF OPTIMIZATION PRIMARY HEALTH CARE FOR THE ELDERLY OF THE WORKINGAGE AMONG THE POPULATION OF THE SOUTHERN KAZAKHSTAN REGION
Resume: the article assesses materials around the world, the longevity of life among the population, the decline in fertility leads to an increase in the proportion of older people, as well as the economic and demographic burden on the working-age population, provided a system for optimizing the urgent issues of involving older people in social production Keywords: demography, disability, elderly people, age structure, primary health care
УДК 616.1:314
Ж.А. Ермаханова, М.Э. Бвлешов, Н.К. Тузельбаев
Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралык цазак,-тур1к университетi
Турюстан цаласы
ЕЦБЕККЕ ЦАБ1ЛЕТТ1 ЖАСЫНАН АСЦАН Т¥РFЫНДАРДЫH, АУРУШАНДЬЩ
К9РСЕТК1ШТЕРШ ТАЛДАУ
Мацалада ОцтYстiк Казацстан облысында туратын егде жастагы адамдардыц денсаулыц жагдайын багалау бойынша демографиялыц кврсетюштер, аурушацдыц, мYгедектiкжэне влiм кврсеткiштерi алынды.
TyrnHdi свздер: демографиялыц кврсеткштер, ецбекке жарамсыздыц егде жастагы тургындар, аурушацдык, мYгедектiк
Зерттеу ма^саты: ОцтYCтiк Каза;стан облысында туратын егде жастагы адамдардыц денсаулы; жагдайын багалау бойынша демографиялы; керсеткштер, аурушацды; мYгeдeктiк жэне елiм-жiтiм кеpceткiштepi зерттеу. Зерттеу нэтижелерк Аурушацды; керсеткМ тургындардыц денсаулыгын на;ты сипаттайтын аса мацызды сына;тыц бipi болып табылады. Fылыми зерттеу жумысыныц нысаны peтiндe аурушацды; кеpceткiшi ете KYPдeлi байланыстагы тYciнiк peтiндe бipiншiлiк аурушацды;ты аурулардыц таралуын, емханага ;аралуга байланысты аны;талган аурушацды; жэне кeшeндi медициналы; тексеру барысында аны;талган аурушацды; керсеткштерш бipiктipeдi. Егде жастагы тургындардыц сыр;аттылыгы жайлы статистикалы; деректер ресми тYPдe 2010 жылдан бастап жары; кере бастады. Алайда бул кеpceткiштepдiц кепжылды; дeцгeйiнiц даму багытын аны;тамай, оныц ;урамды;, жасты;-жынысты;, элeумeттiк-
турмысты;, экономикалы; жэне экологиялы; epeкшeлiктepi туралы тужырымдама шыгаруга мYмкiн емес. 1 кестедеп мэлiмeттepгe осы элeумeттiк топтыц аурушацды; кеpceткiшi нeгiзiнeн ;ан айналу ЖYЙeci ауруларынан ;уралгандыгы бай;алады. Осы аурулардыц аурушацды; кеpceткiшiнiц ;алыптасуына ;осатын Yлec салмагы 31,52% ;урады (1393,23%(га).
Екiншi рангалы; орында зэр-жыныс ЖYЙeci аурулары (13,79% немесе 610,22%) орналас;ан, ал Yшiншi рангалы; орында ас ;орыту органдарыныц аурулары жайгасса (11,91% немесе 526,20%0), теpтiншi рангалы; орынга тыныс алу органдарыныц (11,53% немесе 509,13%0) аурулары орналас;ан. Егде жастагы тургындардыц аурушацды; кеpceткiшiнiц ;урамында нерв ЖYЙeci мен ceзiм органдарыныц аурулары (8,21% немесе 364,51%0) айтарлы;тай мацызды рангалы; орын алады.
Кесте 1 - Егде жастагы тургындардыц бipiншiлiк аурушацдыгыныц ;урамы мен жиiлiгi (осы жасты; топтагы 1000 адамга балап
Элеуметтж топтар Аурулар классы Егде жастагы тургындар
% 1000адамга балап есептегенде
I. Жеке инфекциялы; жэне паразитарлы; аурулар 12,3 50,84
II. Катepлi гактер 2,09 97,76
IV. Эндокpиндiк ЖYЙe аурулары 4,83 210,80
VI. ЖYЙкe ЖYЙeci аурулары 2,09 94,76
VIII. Сeзiм мYшeлepiнiц аурулары 6,12 269,75
IX. Кан айналу ЖYЙeci аурулары 31,52 1393,23
X. Тыныс органдарыныц аурулары 11,53 509,13
XI. Ас ;орыту органдарыныц аурулары 11,91 526,20
XIII. СYЙeк-булык ет и дэнекер тшшщ аурулары 6,63 291,86
XIV. Несеп-жыныс ЖYЙeci аурулары 13,78 610,22
XIX. Жара;аттар, улану жэне сырттай эсер ететш себептерден туындайтын езгepicтp 3,71 163,62
8зге аурулар 4,78 212,21
