CC BY
200
• N01 -201 6 • КазНМУ • кагпти.кг
ЛЦТ0БЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ЦАТЕРЛ1 1С1КТЕРДЩ ДЕЦГЕЙ1 МЕН Ц¥РЫЛЫМЫ
С.Т.ТАЖБЕНОВА, Л.С.ЕРМУХАНОВА, М.А.АРТЫКБАЕВА
Марат Оспанов атындагы Батыс Цазацстан медицина университетI, Ацтвбе Цазацстан
УДК 616-006 (574.13)
Бум мацалада Ацтвбе облысы бойынша 2011-2015 жылдар аралыгындагы цатерл! 1с!ктерд1ц децгеш мен цурылымына жург!з!лген ретроспективтI талдау нэтижелер! келт!р!лген. 2015 жылы цатерлI !с!к аурушацдыц керсетк!шшц 1,1 есеге жогарылап, вл!м кврсетк1ш!н!ц 1,3 есеге твмендеген!, цатерлI 1с!кт1ц 1-11 сатысында аныцталгандар улес! 2%-га, кеш сатысында аныцталгандар улес! 1,2%-га жэне 5 жылдыц вм!ршецд!к кврсетк!ш!н!ц 1,1%-га артцаны аныцталды. Цатерл! !с!к аурушацдыгы цурылымында алгашцы орындарда сут без!, вкпе, асцазан, тер! обырлары тур.
ТYйiндi свздер: цатерл! !с!к, ерте диагностикалау, кеш диагностикалау,5жылдыц вм!ршецд!к.
Юркпе. Жылына к;атерл1 гактщ 10 миллионнан астам жаца жагдайы ^ркелед жэне олардыц 8 миллионы кез жумады. Дуниежузшш денсаулы; са;тау уйымыныц болжамы бойынша барлы; элемде 2020 жылга дейш к;атерлi кш аурушацдыгы жэне eлiм керсеткМ 1,5-2 есеге еседъ 2020 жылга к;атерлi кштерден болатын 0лiмнiц болжамды саны шамамен 12 миллионды ;урауы MYMкiн [2, 6]. Онкологиялы; аурулар элеуметтш-мацызды аурулар тобына жат;ызылады, ейткеш Каза;станда 0мiрiнде алгаш рет онкологиялы; диагноз ;ойылганнан кейiн нау;астардыц 50 %-ы ;айтыс болады [3]. Хальщтыц эл-ау;атыныц жэне 0мiр CYPУ уза;тыгыныц артуын, к;атерлi iсiктердi ерте диагностикалау багдарламаларыныц енгiзiлуiн ескере отырып, обырдан сыр;аттанушылы;тыц 0суiнiц YPДiсi Каза;стан Республикасына да тэн [1, 3].
На;ты статистика мэлiметтерi бойынша соцгы 5 жылдыц Мнде Республикада ;атерлi кштерден
сыр;;аттанушылардыц абсолюттiк саны улгайды: егер 2010 жылы 29574 сыр;аттанушы болса, 2014 жылдыц аягында олардыц саны 34352-ге жеттi. Аурушацды;тыц 0су тенденциясы салыстырмалы м0лшерде де бай;алады. Казахстан бойынша 2010 жылы аурушацды; корсеткМ 100 мыц тургынга шавданда 181,2-ш, ал 2014 жылы 198,7-ш ;урады. Жыл сайынгы 0су темш айтарлы;тай жогары, ;атерлi iсiктермен ауыратын нау;астар саныныц жыл сайынгы 0суi 5%-ды ;урайды. Каза;станда онкологиялы; аурулардан 0лiм к0рсеткiшi тургындардыц 0лiм корсеткМ ;урылымында ЖYрек-к;антамыр ЖYЙесi ауруларынан кешн екiншi орынды алады. Катерлi кштерден 0лiм к0рсеткiшi 100 мыц тургынга шавданда 2010 жылы 108,93-тен 2014 жылы 91,36-га дейiн T0мендедi [4].
9лiм к0рсеткiшiнiц азаюы, бiрiншi кезекте, к;атерлi iсiктердi ерте сатыларда диагностикалаудыц жа;саруына жэне емдеу нэтижелерiнiц тшмдштне байланысты. Сонда да, бул к0рсетгаш элi де болса дамыган елдердщ к0рсеткiштерiне жетпейдi, 0Йткенi обырдыц кеш сатыларында 0лiмдi болдырмау MYЛдем MYMкiн емес жэне болу ;ауш элi де жогары.
Дамыган елдерде к;атерлi iсiктерден 0лiм к0рсеткiшiнiц T0мендеуi тиiмдi жумыс жасайтын профилактикалы;
багдарламалардыц жэне обырды ерте аныщтаудыц жа;саруы есебшен, сонымен ;оса жогары сапалы емнщ нэтижесiнде болып отыр [5].
Зерттеудщ максаты - А;т0бе облысы бойынша к;атерлi iсiктердiц децгейi мен курылымына ретроспективтi талдау жасау.
Зерттеу мэлiметтерi жэне эдктерь
2011-2015 жылдар аралыгындагы А;т0бе облысы бойынша катерлi iсiктердiц децгеш мен ;урылымына зерттеу ЖYргiзiлдi. К^атерл! iсiк аурушацдыгы, 0лiм к0рсеткiшi, катерлi iсiк аурушацдыгыныц ;урылымы, к;атерлi кштщ ерте (1-11) жэне кеш (IV) сатысында аныщталгандар Yлесi жэне 5 жылды; 0мiршецдiк к0рсеткiштерiне республикалы; к0рсетгаштермен салыстырмалы талдау жасалды. Зерттеу объекта - Марат Оспанов атындагы БКММУ медициналы; орталыгындагы онкологиялы; б0лiмi. Зерттеу мэлiметтерi 2011-2015 жылдар аралыгындагы халы;тыц денсаулыгы жэне денсаулы; са;тау уйымдарыныц ;ызмет туралы статистикалы; жина;тарынан жэне 2015 жылгы А;т0бе облысы бойынша онкологиялы; к0мек к0рсету ;ызметшщ ;;орытындысынан алынды. Зерттеу к0лемi - соцгы 5 жылда (2011-2015 жж.) А;т0бе облысында к;атерлi iсiктер бойынша аурушацды; жэне 0лiм к0рсеткiштерiнiц барлы; ^ркелген жагдайлары.
Зерттеу эдiстерi: акпараттык-аналитикалык жэне статистикалы;.
Зерттеу дизайны: ретроспективтi талдау Зерттеу нэтижелерь
Зерттелетiн ж^1лдар аралыгында А;т0бе облысы бойынша катерлi кштерден аурушацды; к0рсеткiшiнiц жогарылап, ал керкшше катерлi iсiктерден 0лiм к0рсеткiшiнiц т0мендеп жат;анын K0руiмiзге болады. Облыста катерлi iсiктен аурушацд^1; к0рсеткiшi 2011 жылы 100 000 тургынга ша;;анда 169,2-ден 2015 жылы 100 000 тургынга ша;;анда 177,3-ке дейiн 0стi. Тек 2014 жылы катерлi iсiк аурушацдыгы 100 000 тургынга ша;;анда 165,1-ке т0мен болд^1. Ал катерлi кштерден 0лiм к0рсеткiшi 2011 ж^1лы 100 000 тургынга ша;;анда 93,1-ден 2015 жылы 100 000 тургынга ша;;анда 73-ке азайды. Ец жогаргы 0лiм к0рсеткiшi 2013 жылы 100 000 тургынга ша;;анда 101,2 болды (сурет 1).
;р
2G15 2G14 2G13 2G12 2G11
G 5G 1GG
□ ;атерлi iciKTeH влiм кврсеткiшi
177,3
165.1 173,2 174,1
169.2
15G 2GG 25G
] ;атeрлi iciK аурушавдьны
2G7,4
CypeT 1 - А;тебе облысы бойынша к;атepлi iсiк ауpушацдыFы жэне 0лiм к0pсеткiштеpi (1ОО ООО T¥pFынFа шавданда)
А;тебе облысы бойынша 2О14 жылы баpлыFы 1345 (1ОО GGG T¥pFынFа шавданда - 165,1), ал 2О15 жылы 1467 (1ОО GGG T¥pFынFа шавданда - 177,3) к;атepлi iсiкпeн аyыpатын наyк;астаp ^келдъ
Катepлi iсiк аypyшацдыFы бойынша ец жоFаpFы к0pсeткiш А;тебе ;аласында ^келдь 1ОО ООО T¥pFынFа шавданда 2О3,9 болды. Одан кeйiн Xpомтаy (191,9), MapTSK (172,2), КаpFалы (17О,1), АлFа (166,7) аyдандаpы болды. Катepлi iriK ец аз тipкeлгeн аудан БаЙFанин ауданы. 2О15 жылы БаЙFанин ауданында 24 жаFдай тipкeлгeн, яFни 1ОО GGG T¥pFынFа шавданда 1О4,8 болып отыp.
Катepлi iсiктeн 0лiм кepсeткiштepi бойынша облыста 2О14 жылы 586 (1ОО ООО T¥pFынFа шавданда - 71,9), 2О15 жылы S9S (1GG ООО T¥pFынFа шавданда - 7S] жаFдай тipкeлдi. Облыс бойынша eлiм к0pсeткiшi жоFаpы А;тебе ;аласында ^келген, 2О14 жылы - S96 (1GG ООО T¥pFынFа шавданда -91,4), 2О15 жылы 373 (1ОО ООО T¥pFынFа шавданда - 8S,9] болды.
Облыста eлiм к0pсeткiшi жоFаpы аyдандаp: Эйтекеби (8О,3), M¥Fалжаp (73,4), Ь^ыз (72,4) аyдандаpы. 9лiм к0pсeткiшi ец аз ^келген БаЙFанин ауданы болып отьф. 2О15 жылы БаЙFанин ауданында 3 жаFдай тipкeлгeн, яFни 1ОО GGG T¥pFынFа шавданда 13,1 болды (1 кесте).
Кесте 1 - А;тебе облысыныц аyдандаpы бойынша 2О14-2О15 жж. аpалыFындаFы к;атeлi iсiк аypyшацдыFы мен eлiм к0pсeткiшiнiц
"Саламатты Казахстан" Катepлi iсiк аypyшацдыFыныц к0pсeткiшi Катepлi iсiктeн 0лiм к0pсeткiшi
денсаулы; са;тауды
№ дамытудыц мемлекеттш 2G14 ж 2G1S ж 2G14 ж 2G1S ж
баFдаpламасыныц к0pсeткiштepi абс. сан 1GG GGG TypF. абс. сан 1GG GGG TypF. абс. сан 1GG GGG TypF. абс. сан 1GG GGG TypF.
Казахстан Республикасы S4SS2 198,7 S6S74 2G7,4 1б241 9S,9 1S76S 89,9
1 А;тебе облысы 1S4S 16S,1 14б7 177,S S86 71,9 S9S 71,9
2 А;тебе ;аласы 842 194,4 9G6 2GS,9 S96 91,4 S7S 8S,9
S Эйтекеби ауданы 2б 99,8 S2 122,S 1S S7,6 21 8G,S
4 АлFа ауданы S9 147,8 б7 1бб,7 2S S7,6 21 S2,2
S БаЙFанин ауданы 1S 6S,4 24 1G4,8 S 1S,1 S 1S,1
б Ь^ыз ауданы 19 12S,G 17 111,9 11 72,4 11 72,4
7 КаpFалы ауданы 24 141,2 29 17G,1 7 41,2 8 4б,9
8 Кобда ауданы 27 1S8,2 27 1S9,S 11 S6,S 11 S6,7
9 Mэpтeк ауданы SS 177,S SS 172,2 SS 1G6,S 2G 6S,2
1G M¥Fалжаp ауданы 92 1S9,S 9S 1S9,S 2G SG,S 49 7S,4
ВЕСТНИК-
Nq1 -2016 • КазНМУ • kaznmu.kz
11 TeMip ауданы 48 128,7 46 122,5 21 56,3 23 61,2
12 Ойыл ауданы 17 89,6 22 115,9 11 58,0 11 58,2
13 Хромтау ауданы 64 153,5 80 191,9 3 7,2 13 31,2
14 Шал;ар ауданы 57 123,4 71 152,8 32 69,3 31 66,7
2014-2015 жж. аралыгында А;тебе облысында к;атepлi iciKTep бойынша аурушацды; ;урылымында 03repicTep бай;алады. 2015 жылы аурушацды; ;урылымында бipiншi орында сут 6e3i обыры тур, барлы; обырлардыц 15,6%-н (161) ;;урайды. Эpi ;арай peттiлiк бойынша екпе обыры -
14,9% (154), ас;азан обыры - 13,5% (139), тepi обыры -12,6% (130), ецеш обыры - 11,1% (114), жатыр мойны обыры - 8,6% (83) , жатыр - 7,7% (79), аналы; без обыры -6,3% (65), тш шек обыры - 5,5% (57), тш, ауыз ;уысы жэне жутк;ыншак; обыры - 4,6% (47) (сурет 2).
200 150 100 50 0
56161 154 5Ъ 147 145139
130
114
83 79 71
■ 5319 65 ;
87
33
4947
Ш7.
^ и ^ ^ ^ ^ #
че° о® А«г . er ö® / о4 ,0s >
> ✓ .у ^ о/ уу / У У
Я'
0 ¿р
■Г
2014
2015
Сурет 2 - Таралуы бойынша к;атepлi iciK аурушацдыгыныц курылымы (абс.сан)
Kатepлi iciктepдi ерте диагностикалау сапасыныц мацызды к0pceткiшi барлы; аныщталган к;атepлi iciктepдiц iшiндe ерте сатысында аныщталган к;атepлi iciктepдiц улей болып табылады. А;тебе облысында к;атepлi iciктepдiц ерте сатысында (I-II сатысында) аныщталган нау;астардыц Yлeci
2014 жылы 60,9%-ды, 2015 жылы 58,9%-ды K0pceтiп отыр. А;тебе облысы бойынша к;атepлi iciктepдiц кеш сатысында (IV-сатысында) аныщталган нау;астардыц Yлeci 2014 жылы 9%, 2015 жылы 10,2% болды (сурет 3).
Сурет 3 - А;тебе облысында к;атepлi iciктepдiц сатысы бойынша алгаш аныщталгандар Yлeci (%)
kaznmu.kz • КазНМУ • №1-201 6*
Kатерлi iсiктердi ерте диагностикалау сапасыныц тагы 6ip мацызды к0рсеткiштерiнiц 6ipi 5 жылды; 0мiршецдiк к0рсеткiшi болып табылады. А;тобе облысы бойынша к;атерлi iciKneH ауыратын 5 жыл жэне одан жогары eMip
cypeTÎH нау;астардыц улей 2011 жылы 52,8% болды. 2012 жылы бул керсетюш 46,8%-дан 2014 жылы 46,3%-га дейiн T0мендедi. 2015 жылы 5 жыл жэне одан жогары eMip cypeTÎH нау;астардыц улей 49% болды (сурет 4).
Сурет 4 - А;тебе облысы бойынша 5 жыл жэне Алыжан мэлiметтердi тал^ылау.
1. А;тебе облысында 2015 жылы к;атepлi iciK аурушацдыгы 2011 жылмен салыстырганда 100 000 тургынга шавданда 1,1 есеге жогарылады, ал к;атepлi iciктeн елiм кеpceткiшi 1,3 есеге темендедь 2015 жылгы республикалы; кеpceткiшпeн салыстырганда А;тебе облысында к;атepлi iciкпeн аурушацды; кеpceткiшi 1,2 есеге темен, к;атepлi iciктepдeн елiм керсеткМ де 1,2 есеге темен екешн кеpceттi.
2. 2015 жылы А;тебе облысыныц аудандары бойынша к;атepлi iriK аурушацды; дeцгeйi 2014 жылмен салыстырганда артып кeлeдi. Республика бойынша салыстырса; А;тебе облысында аурушацды; кеpceткiшi темен екешн керуге болады. Катepлi iciK аурушацдыгы бойынша ец жогаргы керсетюш А;тебе ;аласында, Хромтау, Мэртек, Каргалы, Алга аудандарында тipкeлгeн. Катepлi icrn ец аз тipкeлгeн аудан Байганин ауданы. Катepлi iciктeн елiм кеpceткiштepi бойынша облыста ец жогары елiм кеpceткiшi А;тебе ;аласында, Эйтекеби, Мугалжар, Ыргыз аудандарында тipкeлдi. 9лiм керсеткМ ец аз тipкeлгeн Байганин ауданы екеш аны;талды.
3. 2015 жылы к;атepлi iciктepдiц жалпы ;урылымында сут бeзi, екпе, тepi, ецеш, жатыр жэне аналы; бeзi обырларыныц улей артты, ал ас;азан, тiл, ауыз ;уысы жэне жут;^1ншак;, жатыр мойны, тiк iшeк обырлары Yлeciнiц азайганын керуге болады.
4. 2015 жылы к;атepлi iciктepдiц ерте сатысында аны;талгандард^1ц Yлeci 2014 жылмен салыстырганда 2%-га темeндeдi. Ал 2015 жылгы республикалы; кеpceткiшпeн (56,3%) салыстырганда 2,6%-га жогары болып отыр. 2015
одан жогары емip CYpeтiн нау;астардыц Yлeci (%)
жылы к;атepлi iciктepдiц кеш сатысында аньщталгандар Yлeci 2014 жылмен салыстырганды 1,2%-га жогарылады, ал Республикамен (11,5%) салыстырганда 1,3%-га темен. 5. 2015 жылы 5 жыл жэне одан жогары емip CYpeтiн нау;астардыц Yлeciн 2011 жылмен салыстырганда 3,8%-га темендедь ал 2015 жылгы республикалы; керсетюшпен салыстырганда 1,5%-га темен eкeнiн керсетп. Цорытынды:
Жогарыда кeлтipiлгeн мэлiмeттepдi к;орытындылайтын болса; А;тебе облысында соцгы жылдары к;атерл1 iciктepдeн аурушацды; кеpceткiшi жогарылап, к;атepлi iciктepдeн елiм кеpceткiшi темендеп келедъ Жалпы соцгы 2 жылмен салыстырганда к;атepлi iciктepдiц аурушацды; курылымынды iciктepдiц pангiлiк peтi са;талган. Катepлi iciк аурушацдыгы ;урылымында алгаш;ы орындарда CYT бeзi, екпе, ас;азан, тepi обырлары аны;талып отыр. Катepлi iciктepдeн аурушацды; кеpceткiшiнiц жогарылауы жэне елiм кеpceткiшiнiц темендеу ерте сатысында аныщталган нау;астар саныныц артуымен байланысты. Катepлi iciктepдi ерте сатысында (I-II-сатысында) диагностикалау керсетгашшщ жэне кеш сатысында (IV-сатысында) диагностикалау кеpceткiштepiнiц езгepуiнe амбулаторлы-емханалы; мекемелерде ЖYзeгe асырылатын профилактикалы; шаралар ЖYЙeci (ауруды ерте аныщтауга багытталган cкpинингтiк тексерулер) айтарлы;тай эсер етедь Сол сия;ты к;атepлi iciктepдiц ерте сатысында аны;тау 5 жылды; емipшeцдiк кеpceткiшiнiц жогарылауына жэне нау;;астардыц емip сапасыныц жа;саруына MYMкiндiк бepeдi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Байпеисов Д.М. Принципы онконастороженности и ранней диагностики злокачественных новообразований у населения Казахстана [Текст] / Д.М. Байпеисов, А.Ж.Жылкайдарова, Г.Д.Сейтказина и др. // Методические рекомендации для медицинских работников ПМСП. - Алматы: 2012. - С. 88-92.
2 В.И. Чиссова, В.В. Старинского, Г.В. Петровой Злокачественные новообразования в России в 2007. - М.: ФГУ МНИОИ им. П.А. Герцена Росмедтехнологий, 2009. - 244с.
3 Нургазиев К.Ш. Показатели онкологической службы Республики Казахстан за 2011 год / [Текст] / Нургазиев К.Ш., Сейтказина Г.Д., Байпеисов Д.М., Сейсенбаева Г.Т., Ажмагамбетова А.Е. Статистические материалы. - Алматы: 2012. - С.- 108.
4 Сауекенова, Л.Н. Здоровье населения Республики Казахстан и деятельность организаций здравоохранения в 2014 году. [Текст] / Сауекенова Л.Н., Бармагамбетова Г.Н., Нугуманов Т.К. // Статистический сборник. - Астана: 2015. - 360 с.
5 Walter W. Holland, Stewart S., Masseria C. Screening in Europe. - Geneva: European observatory on health systems and policy,WHO, 2008. - 76 p. - С.2-6.
6 World Cancer Report 2008 (Ed. by Peter Boyle and Bernard Levin) // http://www.iarc.fr/en/publications/pdfs-online/wcr/2008/wcr_2008.
