ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІБИ ЖАУАПКЕРШІЛІГІН САҚТАНДЫРУ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

ЭОЖ 349.2

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МЕДИЦИНА КЫЗМЕТКЕРЛЕР1НЩ КЭС1БИ ЖАУАПКЕРШ1Л1Г1Н

САЦТАНДЫРУ

Динара Багдатовна Разиева

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы, Alikhan Bokeikhan University, Семей цаласы, Цазащстан Республикасы, PhD докторы, e-mail: [email protected]

Ерлан Майдан^лы Айтказин1

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы, Alikhan Bokeikhan University, Семей цаласы, Цазацстан Республикасы, цуцыцмагистрi, e-mail: [email protected]

Меруерт Аскаровна Амирова

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы, Alikhan Bokeikhan University, Семей цаласы, Цазацстан Республикасы, зац гылымдарыныц магистрi, e-mail: [email protected]

Хат-хабарларга арналган автор

Аннотация. Мацала Казацстан Республикасында енгiзiлiп жатцан медицина цызмет-керлертщ кэЫби жауапкершштн сацтандыру ЖYйесiнiц цуцыцтыц алгышарттарын жан-жацты талдауга арналган. Белгшенген мацсатца жету Yшiн авторлар медициналыц цызметкерлердi кэЫби жауапкершшк тэуекелдерiнен цоргауды зацнамалыц цамтамасыз ету Yшiн сацтандыруды пайдаланудыц Yздiк элемдт тэжiрибелерiне, шетелдт цуцыцтыц модельдерге шолу жасаган.

Мацалада елдегi сацтандырудыц осы туртщ цуцыцтыц негiзiне, сацтандыру тэртiбiне С жэне келтiрiлген зиянды втеуге, сацтандыруга цатысушы тараптардыц вкiлеттiктерi и мен жауапкершшгтщ квлемiне байланысты материалдар жинацталган. Жоспар бойын- И ша, 2023 жылдан бастап жумыс берушшер есебiнен, ал 2025 жылдан бастап - медицина- g лыц уйым мен медицина цызметкерi арасында сацтандыру сыйацысыныц сомасын бвлудi g квздейтт ЖYйе жалпы кэЫби жауапкершшкке экелетт, кврсетшетт цызметтердщ са- А пасын арттыруга оц эсер етуi тшс, медициналыц уйымдардагы жанжалдарды азайтуды а цамтамасыз етудщ тиiмдi цурал болып табылады. о

Мацалада Туркия, Канада, Швециядагы медицина цызметкерлертщ кэЫби жауапкер- о шштн сацтандырудыц модельдерi терец царастырылган. Осыган байланысты авторлар- Е мен аталган елдердегi кэЫби жауапкершiлiктi сацтандыру шартын жасасу кезтде взара Ь сацтандыру уйымдары мен мамандандырылган медициналыц бiрлестiктердiц рвлi зерт- В телген. Бул тэсш авторларга Казацстанда шетелдт тэжiрибелердi табысты цолдану И мYмкiндiктерiн царастыруга жэне оларды цуцыцтыц цамтамасыз етудщ перспектива- р лыц багыттарын белгшеуге мYмкiндiк бердi. О

Мацалада сацтандыру ЖYйесiн енгiзудiц бастапцы кезещнде сацтандыру жагдайы О бойынша сацтандырушыныц жауапкершшгтщ шектi квлемт айцындау, сацтандыру И твлемдерт рэЫмдт цамтамасыз ету жэне зацда квзделген взге де кепшдттер мэселелерi ф ашылады. М

Сацтандыру ЖYйесiн енгiзудiц бастапцы кезещнде сацтандыру жагдайы бойынша ЦЦ сацтандырушыныц жауапкершшгтщ шектi квлемi, твлемдердi ЖYзеге асыру тэртiбi жэне взге де уйымдастырушылыц сурацтар царастырылган.

Зерттеу нэтижестде авторлар медицина цызметкерi мен медициналыц мекеменщ ортац жауапкершштн бекту цажеттшт туралы гипотеза усынады, бул денсаулыц сацтау ЖYйесiнiц барлыц субъектшертщ халыцца сапалы цызмет кврсетуге взара мYд-

"U

1

делштн цамтамасыз етуге mymkihöik бередг.

Тушнд1 сездер: медицина цызметкерлер1, медщиналыц мекеме, науцас, сацтандыру, медицина цызметкерлертщ кэс1би жауапкершштн сацтандыру, кэс1би жауапкерш1л1к, втемацы, медициналыц цызметтщ сапасы.

СТРАХОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ МЕДИЦИНСКИХ РАБОТНИКОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

Разиева Динара Багдатовна

Старший преподаватель кафедры «Гражданско-правовых дисциплин», Alikhan Bokeikhan University, город Семей, Республика Казахстан, доктор PhD, e-mail: [email protected]

Айтказин Ерлан Майданулы

Старший преподаватель кафедры «Гражданско-правовых дисциплин», Alikhan Bokeikhan University, город Семей, Республика Казахстан, магистр права, e-mail: [email protected]

Амирова Меруерт Аскаровна

Старший преподаватель кафедры «Гражданско-правовых дисциплин», Alikhan Bokeikhan University, город Семей, Республика Казахстан, магистр юридических наук, e-mail: [email protected]

Аннотация. Статья посвящена пристальному анализу правовых предпосылок внедряемой в Республике Казахстан системы страхования профессиональной ответственности медицинских работников. Для достижения обозначенной цели, авторами проведен обзор лучших мировых практик, зарубежных правовых моделей использования страхования для законодательного обеспечения защиты медицинских работников от рисков профессио-т нальной ответственности.

гм

¡3 В статье обобщен материал, связанный с правовой основой данного вида страхования

К в стране, порядка страхования и возмещения причиненного вреда, объемом правомочий и

™ ответственности сторон, участвующих в страховании. По плану, начиная с 2023 года

^ предлагается ввести обязательное страхование за счет работодателей, а с 2025 года - солидарное страхование, предусматривающий распределение суммы страховой премии между медицинской организацией и медицинским работником, что приведет к общей про-

2 фессиональной ответственности, окажет положительное влияние на повышение каче-

§ ства оказываемых услуг, станет эффективным инструментом для обеспечения снижения

^ конфликтности в медицинских организациях.

о Значительное внимание в статье уделяется моделям страхования профессиональной

о ответственности медицинских работников в Турции, Канаде, Швеции. В этой связи авто-

съ рами исследована роль общества взаимного страхования и специализированных медицин-

^ ских объединений при заключении договора страхования профессиональной ответственности в указанных странах. Такой подход позволяет авторам рассмотреть возможности применения в Казахстане успешных зарубежных практик и обозначить перспективные

[¿У направления их правового обеспечения.

ч В статье раскрываются проблемы определения предельного объема ответственности

§ страховщика по страховому случаю на начальном этапе внедрения системы страхования,

< процедурного обеспечения страховых выплат и иных предусмотренных законом гарантий.

¡5 В результате исследования авторами выдвигается гипотеза о необходимости закре-

Р пления солидарной ответственности медицинского работника и медицинского учреж-

Ь дения, что позволит обеспечить взаимную заинтересованность всех субъектов системы

^ здравоохранения в оказании качественных услуг населению.

^ Ключевые слова: медицинские работники, медицинское учреждение, пациент, стра-

£ хование, страхование профессиональной ответственности медицинских работников, про-

т фессиональная ответственность, компенсация, качество медицинских услуг.

PROFESSIONAL LIABILITY INSURANCE OF MEDICAL WORKERS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Razieva Dinara Bagdatovna

Senior Lecturer of the Department of «Civil Law Disciplines», Alikhan Bokeikhan University, Semey city, Republic of Kazakhstan, PhD, e-mail: [email protected]

Aytkazin Yerlan Maidanuly

Senior Lecturer of the Department of «Civil Law Disciplines», Alikhan Bokeikhan University, Semey city, Republic of Kazakhstan, Master of law, e-mail: [email protected]

Amirova Meruyert Askarovna

Senior Lecturer of the Department of «Civil Law Disciplines», Alikhan Bokeikhan University, Semey city, Republic of Kazakhstan, Master of Law, e-mail: [email protected]

Abstract. The article is devoted to a close analysis of the legal prerequisites of the system of professional liability insurance of medical workers being introduced in the Republic of Kazakhstan. To achieve this goal, the authors conducted a review of the best world practices, foreign legal models of the use of insurance for legislative protection of medical workers from the risks of professional responsibility.

The article summarizes the material related to the legal basis of this type of insurance in the country, the procedure for insurance and compensation for damage caused, the scope of the powers and responsibilities of the parties involved in insurance. According to the plan, starting from 2023, it is proposed to introduce compulsory insurance at the expense of employers, andfrom ° 2025 -joint insurance, which provides for the distribution of the amount of the insurance premium q between a medical organization and a medical worker, which will lead to general professional K responsibility, will have a positive impact on improving the quality of services provided, will s become an effective tool for reducing conflict in medical organizations. q

Considerable attention is paid in the article to the models of professional liability insurance y of medical workers in Turkey, Canada, Sweden. In this regard, the authors investigated the role A

DOI: 10.52026/2788-5291_2023_73_2_53

К1ркпе Денсаулы; сактау минис^ Ажар Гиният

Медицина кызметкерлершщ кэаби жау- «^азакстан Республикасыньщ кей&р зацна-

апкершшпн мшдетп сактандыру жYЙесiн малы; актшерше денсаулы; сактау мэселе-

елiмiзде кезец-кезещмен енпзу жоспар- лерi бойынша езгерютер мен толыктырулар

лануда. Бул туралы Мэжшс отырысында енпзу туралы» зац жобасын таныстыра оты-

of mutual insurance societies and specialized medical associations in concluding professional K liability insurance contracts in these countries. This approach allows the authors to consider the H possibilities of applying successful foreign practices in Kazakhstan and identify promising areas a

m

of their legal support.

The article reveals the problems of determining the maximum amount of the insurer's liability C for an insured event at the initial stage of the introduction of the insurance system, procedural j

provision of insurance payments and other guarantees provided by law. s

As a result of the study, the authors put forward a hypothesis about the need to consolidate the j joint responsibility of a medical worker and a medical institution, which will ensure the mutual o

interest of all subjects of the healthcare system in providing quality services to the population. §,

Key words: medical workers, medical institution, patient, insurance, professional liability insurance of medical workers, professional liability, compensation, quality of medical services.

ZL

e о

"О 2 А JZ

"и

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

рып хабарлады.

Министрдщ айтуынша зац жобасын эзiр-леу Yшiн 2018-2020 жылдары жеке жэне зац-ды тулгалардан келiп тYCкен жэне каралган eтiнiштерге (барлыгы 14 123 етшш), сон-дай-ак 2017-2020 жылдары медицина кыз-меткерлерiне катысты козгалган кылмыстык iстерге талдау жYргiзiлген.

Жыл сайын медицина кызметкерлерiне катысты кэсiби мшдеттерш тиiсiнше орын-дамаганы Yшiн ^Р ^ылмыстык кодексiнiн 317-бабы бойынша 300-ге жуык iс ашылады. Зардап шеккендердщ пайдасына мораль-дык жэне материалдык залал етемакысы-ныц жалпы мeлшерi 40 млн тецгеден аскан. Сактандыру тeлемдерi сактандыру полис болган кезде сот шешiмi бойынша жYзеге асырылады жэне кылмыстык жауаптылык танылган жагдайда тeленбейдi2 .

Жоспар бойынша 2023 жылдан бастап сактандыру жYзеге асырыла бастайды, ал 2025 жылдан бастап толыкканды iске косылады.

Аталган зац жобасыныц талкы лауга шыгарылуы бiрнеше жылдар бойы белсендi талкыланып, алайда эртYрлi себеп-тер мен карсыльщтарга байланысты кабыл-данбай келе жаткан сактандыру жYЙесiнiн iске косылуы алдындагы соцгы кезецi деп багалауга болады. Сондыктан да аталган багытты зерттеуге деген кызыгушылык жогарылауда жэне езекп болып отыр.

Бул зерттеудiц максаты осы енгiзiлiп жаткан медицина кызметкерлершщ кэсь би жауапкершiлiгiн сактандыру жYЙесiнiн кукыктык негiзiн карастыру жэне осы сактандыру тYрiнiц шет елдердегi модель-дерi мен улттык зацнамаларына шолу жасау болып табылады.

Материалдар мен эдктер

Макаланы дайындау Yшiн материалдар ретiнде ^азакстан Республикасыныц медицина саласын реттейтш зацнамалык базасы, статистикалык мэлiметтер, шет елдердеп медицина кызметкерлерiнiц кэсiби жауап-кершiлiгiн сактандыруды реттейтiн улттык зацнамалар пайдаланылды.

Зерттеу барысында статистикалык мэлiметтер мен гылыми акпарат кeздерiнiн аналитикалык эдiсi колданылды. Салысты-рмалы эдiс колдану аркылы бiрнеше мем-лекеттердегi медициналык жауапкершшкп сактандырудыц модельдерi талданды.

Талкылау

Жалпы соцгы жылдардагы элемде тараган пандемия мен елiмiзде орын алган окигалар тiзбегi медицина саласындагы бiраз мэселе-лердiц бетiн ашканы белгiлi. Аталган сала eкiлдерiнiц к¥кыктык коргалуы мен элеу-меттiк жагдайы когамныц ерекше назарына iлiгiп, мемлекеттiк децгейде де талкылана бастады. Зацнаманы жетiлдiру мен кызмет-керлердiц элеуметтiк жагдайын ^теруге арналган зерттеулер жарияланып, медициналык жауапкершшкп сактандыру сурагы кайтадан кун тэртiбiне оралган болатын. Медицина кызметкерлершщ ецбек туралы зацнамасындагы кейбiр кемшшктерш зерттеуге арнаган макаласында К.Б. Олжабаева да осы сурактарды кещнен карастырады. Автор eз макаласында медициналык кыз-меттi реттейтiн «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» кодексте-гi бiрнеше олкылыктарды аныктаган [1, 141 б.].

Экономикалык дамыган елдерде кэсiби жауапкершiлiктi сактандыру шартын жасасу медициналык кызметтiц ажырамас атрибут-тарыныц бiрi болып табылады, бул мэселе-де eзара сактандыру уйымдары мен маман-дандырылган медициналык бiрлестiктер белсендi рeл аткарады. Алайда, каржылан-дырудыц жеткiлiксiздiгi жагдайында жауап-кершшк каупiнiц артуына карамастан, отан-дык клиникалар eз мYДделерiн коргау Yшiн сактандыру куралдарын пайдалангысы кел-мейдь ^арсылыктыц себебi де тYсiнiктi. Мэселен, медицинадагы абайсызда ж1берш-ген катенщ куны eте жогары, егер оган жол берiлсе медицина кызметкерi мен ол жумыс iстейтiн уйым колданыстагы зацнама шец-берiнде эртYрлi жауапкершшкке тартылуы мYмкiн. Ал жацадан кабылданып жаткан жYЙе жауапкершiлiк кунын аталган тарап-тар арасында тец бeлудi кeздейдi.

Сонымен катар, бiздiц пiкiрiмiзше аталган сактандыру тYрiне деген когам та-рапынан сенiмсiздiк де байкалады. Бул эри-не карсылык емес, бiрак когам тарапынан жYЙенiц оц нэтижесше деген керi пiкiрлер бар. Мундай пiкiрдiц болуыныц бiр себеб1 осыган дейiн енгiзiлген мiндеттi медициналык сактандыру жYЙесiнiц кызметiндегi кемшшктер болуы мYмкiн. Ондай кемшшк-тердщ бар екендiгi туралы жэне жалпы медициналык кызметтщ сапасына байланысты сурактардыц кYPделi екендiгiн елiмiздiн

2 «Какую модель страхования ответственности медработников хотят ввести в РК?». «КАПИТАЛ» iскер-

лж ацпарат орталыгы. [Электрондыц ресурс] - Айналыс режимi: https://kapital.kz/gosudarstvo/108936/kakuyu-model-strakhovaniya-otvet-stvennosti-medrabotnikov-khotyat-vvesti-v-rk.html (жугтген кут: 20.09.2022).

Президент ^.К.Токаев та ез жолдауында атап еткен болатын. Мемлекет басшысынын пiкiрiнше сактандыру моделi тураксыз, эр1 жYЙесiз дамуда жэне бул Yлкен олкылык3 .

Жоспар бойынша 2023 жылдан бастап Денсаулык сактау министрлiгi сактандыру-ды жумыс берушшщ есебiнен жYзеге асы-руды, ал 2025 жылдан бастап сактандыру сыйлык акысыньщ сомасын медициналык уйым мен медициналык кызметкер арасын-да белудi усынады, бул ортак кэсiби жа-уапкершiлiкке экеледi. ЖYЙенiн енгiзiлуi керсетiлетiн кызметтердщ сапасын артты-ру, медициналык уйымдарда жанжалдын темендеуш камтамасыз ету Yшiн тиiмдi курал болуы тиiс. Сондай-ак, медициналык кызметтщ сапасына медициналык кызмет-кермен катар медициналык мекеме де жау-апты болады, ягни сапалы кызмет керсетуге ею тарап бiрдей мYДделi деуге болады.

Кэсштш жауапкершiлiктi сактандыру жYЙесiмен 304 мыннан астам медицина кы-зметкерiн камту усынылады. Бул тургыда жYргiзiлген есептеулер нэтижесiнде 2023 жылы жалпы сомасы 4,6 млрд тенге ескерш-мек. Онын 2,7 млрд тенгес тегiн медициналык кемектщ кепiлдiк берiлген келемiнiн есебiнен жэне 1,8 млрд тенгес мiндеттi эле-уметтiк медициналык сактандырудын есебь нен болады4 .

Сактандыру жYЙесiн енпзудщ бастапкы кезещнде сактандыру жагдайы бойынша сактандырушынын жауапкершшгшщ шек-тi келемш аныктау усынылады: наукастын емiрiне немесе денсаулыгына келтiрiлген зиян Yшiн жэне: елiмге - 1000 АЕК; мYге-дектiктi белгiлеу: бiрiншi топ - 800 АЕК; екiншi топ - 600 АЕК; Yшiншi топ-500 АЕК; «^гедек бала» - 500 АЕК; мYгедектiк бел-гiленбей мертiгу немесе жаракат алу немесе денсаулыкка езге де закым келтiру - накты шыгыстар мелшерiнде, наукасты амбула-ториялык немесе стационарлык емдеу -300 АЕК.

Кэаби жауапкершiлiктi сактандыру жYЙ-есi медицина кызметкерлерiн коргаудын ен тиiмдi куралдарынын бiрi болып табылады. Шетелде бул жYЙенi кептеген елдерде кол-дану мшдетп болып табылады, ал ТМД ел-дерiнде бiркатар себептерге байланысты бул механизм ю жYзiнде колданылмайды.

Кэсiби медициналык жауапкершшкп сактандыру сиякты енiмдi дамыту жэне ен-гiзу тарихы белгiлi бiр елдерде калыптаскан кукыктык жYЙемен тыгыз байланысты. Медициналык кызмет ен каушт болып санала-ды, ол медициналык кате болган жагдайда наукас елiмiнiн жогары ыктималдыгынан керiнедi. Батыс елдерi 1960 жылдардан бастап наукастарга зиянды етеу мэселесiне белсендi назар аудара бастады. Дэл осы ке-зенде наукастардын дэрiгерлер мен медициналык уйымдарга койылатын талаптарынын саны мен мелшершщ туракты есу тенден-циясы калыптасты. Бул халыктын кукыктык санасынын есуiне, зан кызметтерi нарыгы-нын дамуына байланысты болды [2, 81 б.].

Тагы бiр пшр бойынша медициналык жа-уапкершiлiктi сактандыру жYЙесiнiн пайда болуы мен дамуынын себебi ретiнде меди-цинанын каркынды дамуы мен жетiстiктерiн де атайды, онын iшiнде халыктын дэрiгерге деген Yмiтiнiн шамадан тыс есуi, сондай-ак медициналык технологиялардын едэуiр ^р-деленуi де бар [3, 92 б.].

Аталган тенденция мен кукыктык сана-нын есуi, медициналык технологиялардын едэуiр кYPделенуi, зан кызметтерi нарыгы-нын дамуы казiргi казакстандык когамда да анык байкалады, тиiсiнше мемлекет тарапынан осы сактандыру тYрiн енгiзу когамдагы пайда болган жана YPдiстерге деген реакция деп багалауга болады.

^арастырып отырган сактандыру тYрiн елiмiзде енгiзуде шетелдiк сэттi тэж1рибе-лер зерттелгеш анык жэне кабылдаудагы себептердщ бiрi де осы елдердегi нэтижел1 тэжiрибелердiн болуы деуге болады. Елiмiз Yшiн колайлы жYЙенi тандау аса кажет жэне осы туста езге тэж1рибелерге CYЙене отырып шешiмге келу манызды. Олардын кейбiрiне токталатын болсак:

Швеция. Сактандыру жYЙесi Швецияда 1975 жылдан бастап наукастардын денсаулыгына байланысты жаракаттардын ор-нын толтыру Yшiн жумыс iстей бастады. Бул жYЙе бастапкыда ерiктi жYЙеге непз-делгенiмен, кейiн 1997 жылы наукастарды сактандыру туралы занмен ауыстырылып мшдетп сактандыру талабы енгiзiлдi. Наукастарды жаракаттан сактандыру енпзш-ген кезде, бул денсаулык сактау аймактары

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

А го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

3 «Мемлекет басшысы Касым-Жомарт Тоцаевтыц Казацстан халцына Жолдауы». Казацстан Республикасы Президенттщресми сайты. [Электрондыцресурс]- Айналысрежимi: https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-181416 (жугтген кут: 22.09.2022).

4 «2023 жылы кэсттж жауапкершiлiктi сацтандыруга 300 мыц медицина цызметкерi цамтылады». «КазАцпа-рат» халыцаралыц ацпарат агенттт. [Электрондыц ресурс] - Айналыс режимi: https://www.inform.kz/kz/2023-zhyly-kasiptik-zhauapkershilikti-saktandyruga-300-myn-medicina-kyzmetkeri-kamtyladya3980530 (жугтген кyнi: 28.09.2022).

мен сактандыру компаниялары арасындагы келiсiмге непзделген жеке epiKTi сактанды-ру схемасы болды. Эщрлерде езшщ медици-налы; сараптамасы жэне шагымдарды карау жуйеа бар экiмшiлiк бiрлiк болды. Максат етемакыга кол жетiмдiлiктi жаксарту жэне операциялы; шыгындарга оц эсер ету едi. Ресурстарды экiмшiлiкке, сот шыгындарына жэне сот процестерiне жумсаудыц орнына, ол каражаттар жаракат алган адамга тiкелей бару мYмкiндiгiне кол жетюзшдь

Олардыц барлыгы ортак сактандырушы - Landstingens Omsesidiga Forsakringsbolag (LOF) компаниясыныыц кызметш пайдала-нады. Швециядагы сактандырудыц осы тYрi ец жетiлдiрiлген жэне тиiмдi жумыс ютей-тiн болып саналады. Онда эсiресе жагымсыз окигалар туралы есеп беру жYЙесi жогары децгейде [4, 89 б.].

Швед моделi дене жаракаты жагдайында каржылык етемакы беруге багытталган жэне ол азаптау кукыгы, жеке сактандыру, мемле-кеттiк сактандыру, ужымдык шарттардагы сактандыру жэне элеуметпк камсызданды-ру жYЙесi арасындагы езара тэуелдiлiкпен сипатталады. ЭртYрлi сактандыру тетiктерi мен ережелерi толык етемакы кагидасына сэйкес зиянды етеу Yшiн YЙлестiрiледi. Бул жYЙеде сактандыру мацызды рел аткара-ро ды жэне швед моделi азаптау кукыгынын ¡3 мацыздылыгыныц темендеуiмен сипаттала-^ ды. Кiнэлi адамныц кiнэсiнсiз сактандыруга ™ сэйкес етемакы алу кукыгы дэстYрлi азаптау 1 жауапкершiлiгiне тэуелдi емес. Оныц орны-на етемакы зиян келтiретiн бизнестi жYр-s гiзетiндер каржыландыратын сактандыру | жYЙелерi аркылы берiледi [5, 74 б.]. о Канада. Канадалык денсаулык сактау | жYЙесi еуропалыкпен салыстырганда та->s рихка бай емес, алайда ол бYгiнгi кYнi элем-g дегi ец дамыгандардыц бiрi болып санала-

< ды. Бул жYЙенiц табысты калыптасуынын ^ мацызды керсеткiшi - халык денсаулыгы-

< ныц жаксы керсеткiштерi болып табылады. ¡5 Дэрiгерлердiц кепшiлiгi жеке тэжiрибеге ^ ие жэне жогары автономды. Кейбiр мамандар tj ауруханаларда немесе жергшкп сауыктыру о орталыктарында келiсiмшарт негiзiнде жу-о мыс ютейдь Жеке тэжiрибедегi мамандарга m мемлекет керсетшген кемекке байланысты ^ акы телейдi, мундай дэрiгерлер тiкелей про-У винцияныц немесе аумактыц бюджетшен Ь акы алады. Жеке тэжiрибесi жок дэрiгерлер ^ керсетiлген медициналык кызметтер саны-^ на сэйкес белгшенген жалакы алады.

Ь Отбасылык дэрiгерге немесе ез тацдауы 00 бойынша клиникага барган кезде канада-

лыктар елдiц эрбiр тургынында бар медициналык сактандыру картасын (Health Card) усынады.

Канадада дамыган жэне жаксы уйымда-стырылган кепсалалы жэне маманданды-рылган ауруханалар жYЙесi бар. Сонымен катар, емдеу жэне профилактикалык максат-та халыкты салауатты емiр салты непздерь не окытумен айналысатын медициналык ор-талыктардыц кец желiсi курылган.

Мемлекетте коммерциялык емес когам-дык уйымдарды мемлекеттiк органдар мен халык арасындагы байланыстыц мацызды элемент ретшде пайдаланатын жал-пыулттык медициналык сактандыру жYЙесi курылган. Бул тагы бiр канадалык ерек-шелiк, кептеген когамдык уйымдар денсаулык сактау саясатын жергiлiктi децгейде жYзеге асыруга, медициналык кемек керсе-туге, элеуметпк колдау жасауга, салауатты емiр салтын насихаттауга жэне коршаган ортаны коргау мэселелерiн шешуге белсенд1 катыса алады.

Канадада медицина кызметкерлершщ кэсiби жауапкершiлiгiн сактандыру мен коргауды Канадалык медициналык корга-ныс кауымдастыгы жYзеге асырады.

Канадалык медициналык корганыс кауымдастыгы (CMPA) - мYшелiкке непз-делген, Канададагы дэр^ерлер Yшiн зацды коргауды, жауапкершiлiктi коргауды камта-масыз ететiн жэне тэуекелдердi баскару бойынша окытуды жYргiзетiн коммерциялык емес уйым. CMPA сонымен катар абайсы-зда клиникалык кYтiмнен зардап шеккен наукастар мен олардыц отбасыларына ете-макы телеудi жYзеге асырады. БYгiнгi кYнде 95% канадалык дэр^ерлер аталган кауымда-стыктыц мYшесi.

CMPA езш «езара корганыс» куралы ретшде сипаттайтын дэрiгерлерге арналган уйым. Баскаша айтканда, бул сактандыру компаниясы емес. CMPA мен оган мYше дэр^ерлер арасында CMPA медициналык ка-тел^ерден зардап шеккендердiц шыгынын етеуге кепшдш беретiнi туралы келiсiм жок. Дэр^ер Канаданыц сот жYЙесiне келгенде, оныц зацды корганысын CMPA каржылан-дырады, ол езi кабылдаган iстердi тек езшщ калауы бойынша кабылдайды. CMPA аза-маттык сотта медициналык немкурайлылык Yшiн сотка тартылган дэрiгердi коргай алады, сондай-ак каржылык алаяктык (мы-салы артык телемдер), лауазымдык кыл-мыстар, жыныстык кукык бузушылыктар, тiптi урып-согу жэне ауыр кылмыстар Yшiн кылмыстык сотта айыпталган дэр^ерд1

кукыктык коргай алады.

^ауымдастык кызметiнiн жемют бо-луына карамастан жYЙенiн сыншылары да аз емес. Олардын пшрлершше аталган ка-уымдастык кызметiнiн келесщей кемшшк-терi бар:

- дэр^ерлерге кемек катан тYPде дискре-циялык негiзде берiледi;

- СМРА кенес ешкандай себепсiз кемек-тi шектеуге, кабылдамауга немесе токтатуга кукылы;

- зардап шеккендерге тым узак уакыт ете-макы теленедi;

- медициналык кателш салдарынан жа-ракат алган наукастарга кепiлдендiрiлген етемакы мелшерлерi карастырылмаган [6, 38 б.].

ТYркия. ТYркияда денсаулык сактау жYЙ-есi жогары денгейде дамыган. ТYркия Ре-спубликасынын Конституциясында эрбiр азаматка элеуметтiк камсыздандыру кукыгы бекiтiлген, сондыктан кез-келген азамат ка-жет болган жагдайда медициналык кемек ала алады. Мемлекетпк жэне жеке ауруха-налар мен клиникаларда керсетшетш кыз-меттер колайлы жэне жалпыга кол жепмдь

Денсаулык сактау жYЙесiн дамыту Yшiн кабылданган бiркатар шаралар ТYркиянын керсетшетш медициналык кызметтер ден-гейi бойынша элемдегi жетекшi елдердiн ка-тарына кiруiне мYмкiндiк бердi. Жана ауру-ханалар мен медициналык орталыктардын ашылуына байланысты клиникалык база дамуда, жан басына шаккандагы тесек-орын саны да есуде. Дэр^ерлер санынын есуше жэне олардын жогары дайындык денгеш-не байланысты, пластикалык хирургия, кез жэне жYрек операциялары сиякты кептеген жана медициналык профильдер бойынша елдщ мYмкiндiктер денгейi айтарлыктай ескен.

Сонгы 20 жылдагы жеделдетiлген рефор-малар жэне 2003 жылы бастау алган «Денсаулык сактауды кайта куру» багдарлама-сынын аркасында ТYрiк Денсаулык сактау жYЙесi кайта курылды, жалпы медициналык сактандыру жYЙесi енгiзiлдi. Осы езгерь стердiн нэтижесiнде азаматтардын денсаулык сактау кызметтерше колжетiмдiлiгi жаксарды, сондай-ак табысы темен адамдар-ды денсаулык сактаудын жогары шыгында-рынан каржылык коргау жагдайы жасалын-ды. 2012 жылдан бастап барлык азаматтар медициналык сактандырудын жалпы жYЙ-есiне косылуга мiндеттi [7, 413 б.].

Барлык тэж1рибедеп дэрiгерлер мемле-

кеттiк немесе жеке денсаулык сактау меке-мелершде жумыс iстейтiнiне карамастан, зан бойынша медициналык кателштер Yшiн жауапкершiлiктi сактандыруга мiндеттi. Алайда, тYрiк Yкiметi мемлекетпк денсаулык сактау мекемелерiнде жумыс ютейтш дэрiгерлердiн барлык сыйакы шыгында-рынын жартысын телейдi. Сактандыру по-лисiнiн накты куны мамандыктын саласына (мысалы, пластикалык жэне эстетикалык хирургия, шугыл медициналык кемек, хи-рургиялык онкология, кардиохирургия, ми хирургиясы, анестезиолог, гинеколог, нео-натолог жэне т.б.) жэне кэаби мэртебесше (мысалы, жалпы тэжiрибелiк дэрiгер) байланысты. Дэр^ерлердщ сактандыру сыйакы-ларынын мелшерi олардын колайсыз окига-ларынын тарихына жэне тэж1рибе келемiне байланысты. Максималды камту шегi - бiр миллиард сегiз жYЗ мын тур^ лирасы.

Заннамада дэрiгерлердiн медициналык араласуынан зардап шеккендер Yшiн сактандыру компаниясы алдындагы кэсiби жауап-кершшкп сактандыру негiзiнде талап-ары-здарды карастырудын, шыгындарды етеудiн екi эдiсi карастырылган. Олардын бiрiншiсi - сактандыру компаниясына жауапкер ретiн-де тiкелей талап кою аркылы. Екiншi эдiс -сотка жYгiну аркылы. Бул iстердi карау ку-зыреттiлiгi бiрiншi сатыдагы шаруашылык соттарына тиесiлi жэне осы жагдайда ^ сактандыру компаниясына барудын кажетi К жок. И

Тагы бiр эдiс косымша эдю бар, ол - Т «Сактандыру туралы» №5684 занымен У курылган сактандыру арбитраждык комис- А сиясына жYгiну. Алайда, арбитражга жYгiну А Yшiн сактандыру компаниясына жазбаша о епшш жазу кажет жэне осы епшшке 15 дд жумыс кYнi шшде жауап берiледi. Бул жер- Е де комиссия тек белгiленген шенберде гана Ь етемакы бере алады. В

2014 жылдын 28 мамырында кабыл-данган «Тутынушылардын кукыктарын коргау» туралы ТYркия Республикасынын ВВ кодексiнде денсаулык сактау мэселелерь § не де назар аударылып, тутынушылардын, ягни наукастардын кукыктарын коргау ф тэртiбi карастырылды. Кодекс кабылданган- р нан кейiн тутынушылардын кукыктарын А коргау соты наукастар мен жеке ауруханада и кызмет ететiн дэрiгер арасындагы етемакы к iстерiне байланысты жанжалдарды шешу № Yшiн кодексте аныкталган «тутынушы» ( жэне «кызмет керсетушi» угымдарын кол- -дана бастады. Тиiсiнше, бурын ТYркиянын Е^

кассациялык соты медициналык даулардан туындайтын наукас пен дэрiгер арасындагы iстердi тутынушылар сотымен байланысты емес деп келген болса, бYгiнгi кYнi мундай ютер керiсiнше, тутынушылар сот iсiне ка-тысты деп танылуда [8, 10 б.].

Аталган елдердегi тэж1рибе кептеген жылдар бойы жYргiзiлген реформалар мен медицина саласын реттейтiн зацнамаларды жетiлдiрудщ, мемлекеттщ халык денсаулык сапасын арттыру Yшiн жYргiзген Yлкен ец-бепнщ нэтижесi болып табылады. Эрине, бул елдердегi тэжiрибесiне сYЙенiп аталган сактандыру жYЙесiн енгiзу елiмiз Yшiн кажет деген корытынды жасауга болады. Алайда, бiрiншiден бiзге колайлы болатын моделд1 тацдауымыз кажет, екiншiден зацнамалык камтамасыз ету мен уйымдастырушылык сипаттагы ете аукымды жумыстар атка-рылуы тшс.

Зац бойынша медициналык кателiктер Yшiн жауапкершiлiктi сактандыруга мшдет-тiлiктi енпзген ТYркия елiндегi жYЙе эзiр-ше бiзге колайлы болуы тиiс. Дэр^ерлердщ медициналык араласуынан зардап шеккен тулгалар Yшiн сактандыру компаниясы ал-дындагы кэсiби жауапкершiлiктi сактандыру непзшде талап-арыздарды карастырудыц, шыгындарды етеудiц эдiстерi де аталган ел-ро депдей жYзеге асырылуы мYмкiн. 8 Сактандыру елiмiзде бастапкы кезде мш-^ деттi болуы оныц жYЙелi тYPде енуiне кеме-™ гiн тигiзуi керек. Ал болашакта сактанды-1 руды ершт етуге немесе Канадалык нуска тYрiндегi кауымдастыктар аркылы жYзеге асырылуына мYмкiндiк берудi карастыруга | да болады. Алайда, ол моделдщ мемле-о кетiмiзде жумыс iстеуi Yшiн тэуелсiз инсти-| туттар аркылы сактандыруды жYзеге асыру мYмкiндiгiне кол жеткiзуiмiз кажет. Осы § туста эаресе елiмiздегi азаматтык когамнын

< непзп институтарыныц катарындагы ка-^ уымдастыктардыц ерiктiлiгiне, мYшелерiнiн

< кукыктары мен мYДделерiн толык коргай ¡5 алуына Yлкен кYмэнiмiз бар.

с? Дене жаракаты жагдайында каржылык ^ етемакы беруге багытталган, жеке сактан-о дыру, мемлекеттiк сактандыру, ужымдык о шарттардагы сактандыру жэне элеуметтiк т камсыздандыру жYЙесi арасындагы езара ^ тэуелдiлiкпен сипатталатын швед моделiнiн 5 кейбiр элементтерi де бiзге колданылуы Ь мYмкiн.

^ Отандык галымдардыц пiкiрiнше мш-^ деттi кэаби жауапкершiлiктi сактанды-Ь руды енпзу эсiресе денсаулык сактау 00 мамандары Yшiн мацызды, себебi ол меди-

циналык кемекке келтршген залал жагдайында зиянды етеу кепiлдiгiн камтамасыз етед^ керсетiлетiн медициналык кызмет-тердщ сапасын арттырады, жанжал децгей-ш темендетедi, наукаска келтiрiлген залал Yшiн етемакы кепiлдендiрiлген болады жэне кукыктык кактыгысты шешудiц накты меха-низмi бекiтiледi [9, 499 б.].

Шагымды карауды медициналык уйым iшкi аудит кызмет децгейiнде медиация эле-менттерш колдана отырып, сондай-ак бей-iндi медициналык кауымдастыктарды тарта отырып жYзеге асыратын болады. Наукас шешiммен келюпеген жагдайда, шагым са-раптамалык корытынды беру Yшiн медици-налык жэне фармацевтикалык бакылау ко-митетiнiц аумактык белiмшесiне берiлетiн болады. Оц нэтиже шыгарылган жагдайда шагым бойынша материалдар, оныц шшде сот-медициналык сараптаманыц корытын-дысы медициналык уйым сактандырылган сактандыру компаниясына жiберiледi.

Наукаска келтиртген зиян Yшiн етемакы телеудi КР Денсаулык сактау министрлiгi айкындаган жагдайлар бойынша сактандыру компаниясы жYргiзедi. Телемнен бас тарткан жэне канагаттанбаган жагдайда наукас сотка жYгiнуге кукылы болады.

Нэтижелер

Макалада зерттелген медицина кызмет-керлерiнiц кэаби жауапкершiлiгiн сактандыру жYЙесiнiц енгiзiлуi елiмiз Yшiн кажет деп санаймыз жэне оныц кабылдануы келе-сiдей нэтижелерге немесе медицина сала-сындагы мэселелердщ шешiлуiне кол жет-кiзуге мYмкiндiк береуi тиiс:

- зиянды етеу кепшдшн камтамасыз етедi: келтiрiлген залал Yшiн етемакы кеп-iлдендiрiлген жэне телем жYргiзудiц накты механизмi калыптасады;

- жанжалдарды шешудiц кукыктык меха-низмi бiр ретке келетiн болады;

- келтршген залал Yшiн етемакыныц шектi келемi бекiтiлетiн болады;

- жалпы медициналык кемектiц сапасы-ныц жаксаруына эсер етуi тиiс;

- кабылданып жаткан жYЙе жауапкер-шшк кунын медицина кызметкерi мен ме-кеме арасында тец белудi кездейдг бул ез кезегiнде тараптардыц кызмет керсету сапа-сына ортак жауапкершшк пен мYДделiлiкке экелуi тYрiндегi оц нэтижелер беруi тиiс;

- шагымдарды карау процессiне катысуы медициналык кауымдастыктар кызметшщ жауапкершiлiгiн жогарылатып, релiнiц ар-туына эсер етуi тиiс;

- медицина кызметкерлершщ кукыктык коргалуын камтамасыз етуге кeмегiн тип-зедi.

Эрине, аталган нэтижелерге сактандыру жYЙесi дурыс енпзшген жагдайда кол жет-кiзуге болады, кедергiлердi жою мен сактан-дырудьщ жYзеге асырылуы, жауапкершiлiктi камтамасыз ету^е байланысты зацнамалык базаныц кабылдануы аса мацызды.

Корытынды

Жоспар бойынша 2023 жылдан баста-лып, ал 2025 жылдан бастап сактандыру сыйакысыныц сомасын медициналык уйым мен медицина кызметкерi арасында белу-дi кeздейтiн, ортак кэсiби жауапкершiлiкке экелетiн жYЙенiц енуi елiмiздегi медицина саласында оц езгерютерге экелуi тиiс деген пiкiрдемiз. ЖYЙенiц енгiзiлуi кeрсетiлетiн

кызметтердщ сапасын арттыруда, медициналык уйымдарда жанжалдыц темендеуш камтамасыз етуде тиiмдi куралга айналуы тиiс. Сондай-ак, медициналык кызметтiн сапасына медициналык кызметкермен катар медициналык мекеме де жауапты болады, ягни сапалы кызмет керсетуге екi тарап бiр-дей мYДделi деуге болады.

^арастырылган шетелдiк тэж1рибелер-ге назар аудару мацызды болып табылады. Сактандыру елiмiзде бастапкы кезде мшдет-тi болуы оныц жYЙелi тYPде енуiне кемегш тигiзуi тиiс. Ал болашакта сактандыруды ерiктi етуге немесе Канадалык нуска тYрiн-дегi кауымдастыктар аркылы жYзеге асы-рылуына мYмкiндiк берудi карастыруга да болады.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Олжабаева К.Б. Некоторые дефекты законодательства о труде медицинских и фармацевтических работников и пути их устранения // Научно-правовой журнал «Института законодательства и правовой информации. - №1 (68)-2022. - 138-146 с.

2. Завражский А.В. Анализ отечественного и зарубежного опыта страхования профессиональной ответственности медицинских работников // Журнал «Финансы и управление». № 1 - 2019. - 79 - 90 с.

3. Шинкаренко И. Э. Страхование ответственности: справочник. 2-е изд., испр. и доп.

- Москва: Анкил, 2006. - 342 с. С

4. Henry Johansson. The Swedish system for compensation ofpatient injuries. // Upsala Journal Н of Medical Sciences. № 115 - 2010. - 88-90 p.

5. Sabina Hellborg. Liability for medical injuries in Sweden. // Journal du Droit de la Santé et С de l'Assurance - Maladie (JDSAM). № 23 - 2019/2. - 72-76p.

6. Shoo K. Lee, Brian H. Rowe, ColleenM. Flood, Sukhy K. Mahl. Canada's System of Liability Т Coverage in the Event of Medical Harm: Is It Time for No-Fault Reform? // Journal «Healthc 3 Policy». № 17(1) - 2021. - 30-41 p. О

7. Orhan Tunc, Mithat Kiyak. Private health insurance in Europe and Turkey. // Journal of о Economics, Finance and Accounting. № 2 (3) - 2015. - 409-425 p. А>

8. Veli Durmu§. A broad overview of medical malpractice liability policy in Turkey. International Journal of Tourism Management. № 2 (2) - 2017. - 3-18 p.

Oxana Tsigengagel. Medical Liability, Defensive Medicine, and Introduction to Professional Insurance in the Republic of Kazakhstan. // Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences.

q

9. MakpalAlchimbayeva, Tolebay Rakhypbekov, Gulmira Bazarova, Aigerm Baimagambetova, а

s

П

№ 10 (F) - 2022. - 495-500 p. |

О

REFERENCES О

р

А

1. Olzhabayeva K.B. Nekotoryye defekty zakonodatel'stva o trude meditsinskikh i И farmatsevticheskikh rabotnikov i puti ikh ustraneniya. // Nauchno-pravovoy zhurnal «Instituta s zakonodatel'stva ipravovoy informatsii. - №1 (68)-2022. 138-146 s. s

2. ZavrazhskiyA.V. Analiz otechestvennogo i zarubezhnogo opyta strakhovaniyaprofessional'noy 2 otvetstvennosti meditsinskikh rabotnikov. // Zhurnal «Finansy i upravleniye». № 1 - 2019. 3 79 - 90 s. 2

NJ

3. Shinkarenko I. E. Strakhovaniye otvetstvennosti: spravochnik. 2-ye izd., ispr. i dop. - Moskva: 3 Ankil, 2006. - 342 s.

4. Henry Johansson. The Swedish system for compensation of patient injuries. // Upsala Journal of Medical Sciences. № 115 - 2010. 88-90 p.

5. Sabina Hellborg. Liability for medical injuries in Sweden. // Journal du Droit de la Santé et de l'Assurance -Maladie (JDSAM). № 23 - 2019/2. 72-76p.

6. Shoo K. Lee, Brian H. Rowe, ColleenM. Flood, Sukhy K. Mahl. Canada's System of Liability Coverage in the Event of Medical Harm: Is It Time for No-Fault Reform? // Journal «Healthc Policy». № 17(1) - 2021. 30-41 p.

7. Orhan Tunc, Mithat Kiyak. Private health insurance in Europe and Turkey. // Journal of Economics, Finance and Accounting. № 2 (3) - 2015. 409-425 p.

8. Veli Durmu§. A broad overview of medical malpractice liability policy in Turkey. // International Journal of Tourism Management. № 2 (2) - 2017. 3-18 p.

9. MakpalAlchimbayeva, Tolebay Rakhypbekov, Gulmira Bazarova, Aigerm Baimagambetova, Oxana Tsigengagel. Medical Liability, Defensive Medicine, and Introduction to Professional Insurance in the Republic of Kazakhstan. // Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. № 10 (F) - 2022. 495-500 p.

CL

< z

CL

O 0 X

o

in O

m <

<

m

b -Q

LU tí CI O x

o <

en

n

ZQAI

X

b