CC BY
19
Вестник КазНМУ, №3(1)- 2014
УДК 341.231
1М.К. АМРИН, 1А.Е. ЕРЖАНОВА, 1С.Ш. СЛАМКУЛОВА, 1А.А. БАЙМУХАМЕДОВ, 2Е.Г. Т¥Я^БАЕВ
гС.Ж. Асфендияров атындагы Цазац ¥лттыц медицина университет^ Алматы цаласы 2Санитариялыц-гигиеналыц цадагалау департаментшщ бас сарапшысы, ЦР тутынушылардыц цуцыцтарын цоргау Комитет'1
^АЗА^СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ГИГИЕНАЛЫК САЛАДА ^АУ1П-^АТЕРД1 ТАЛДАУ ЭД1СТЕМЕС1Н1Н, ДАМУЫНА УЛЕС
^ОС^АН ГАЛЫМДАР
Бул мацалада отандыц галымдардыц цау'1п-цатерд'1 талдау эд'!стемеан цазац ел'!нде енг'зу'!не жэне дамуына ецбег'!н салган тулгалар аталган. Олардыц ецбектер'1 мен эд'!стемеш цолданудагы ез'шд'к квзцарастары сипатталган. Зерттеу жумыстарында цолданылган тэdлдерi мен Цазацстан Республикасындагы алгашцы зерттеулер тYPлерi аталып етшд'!.
Тyйiндiсоздер: цау'т-цатерд'! талдау эд'!стемеа, атмосфералыц ауа, влшемд'1 заттар.
Кептеген мемлекеттердеп алдын алу медицинасынын бiрден-бiр манызды саулдарынын бiрi - ол халык арасындагы косымша аурушандык пен елiм-жiтiмге шалдыктыратын, коршаган ортадагы жетекшi каут-катер факторларын аныктау. ^ауiп-катердi баскару мен багалау, жалпылама кабылданган кауiп-катердi талдау эдiстемесiмен жузеге асырылады. Халык деснаулыгы мен коршаган орта факторларынын арасындагы себеп-салдар байланысын аныктауда, кептеген елдерде каут-катердi талдау эдiстемесi колданыска ие. Бул эдiстеме, химиялык кауiпсiздiктi камтамасыз етуге багытталган негiзгi жуйе болып табылады. Аталган эдiстеме ДД¥-мен бектлт, дамыган елдерде коршаган ортаны коргау мен халык денсаулыгын ныгайту максатында кенiнен пайдаланылады.
^азакстан Республикасы бурыщы Кенес елдерiмен катар, кептеген экологиялык мэселелерге душар болды. Республикамызда катерлi iсiк пен кантамыр аурулары керсеткiштерiнiн улгаюына карамастан, халыктын тургылыкты мекендейтiн аумагына кауiп-катердi багалау мен баскару эдiстерi енгiзiлмеген. Ал, ауанын ластануы, ^азакстан Республикасында халык денсаулыгына тусетiн экологиялык жуктеменщ негiзгi улесiн курайды. Заманауи гылыми багытта шет ел галымдарымен жургiзiлген зерттеу жумыстары барынша кен, эрi алуан нускаларда сипатталган. Бiрак, ез елiмiзде жургiзiлген енбектер жок емес. Осындай гылыми iзденiстердiн корытындылары ^аз¥МУ-н профессорлары - У.И. Кенесариев пен Б.А. Неменко жумыстарында айкын керiнiс табуда. Салыстырмалы жана гылым саласында енбек етiп жаткан бул галымдар кауiп-катердi талдау эдiстемесiн колдануда ездерiнiн ерекше кезкарастарымен танымал. Профессор Кенесариев У.И. кеп жылдар бойы мунай-газ кен орындарындагы адам денсаулыгына эсер ететЫ факторлар мен коршаган орта жагдайларына зерттеу жумыстарын жургiзiуде. взiнiн енбектерiнде профессор Кенесариев У.И. кауiп-катердi талдау эдiстемесiн мунай-газ кен орындарындагы атмосфералык ауада кездесетiн химиялык ластаушыларды зерттеуде колданды. Сондай-ак, мунай мен газды ендiру жумыстары кезшде, халык денсаулыгына эсер ететiн зиянды химиялык ластаушылардын керсеткiштерiн аныктау аркылы санитарлы коргау зонасын орнату бойынша жумыстар жургiздi. Мунай мен газ кен орындары манындагы елдi мекендерге сипаттама бере отырып, кауiп-катердi талдау эдктемеан колдану аркылы, гигиеналык багалауды заманауи эдiстемемен уйкастырудын амалын карастырды. Ягни, шектеулi руксат етiлген концентрацияларды колдана отырып, кауiп-катердi
багалау сатысында адам агзасына кауiпсiз денгейлер керсетюшмн аныктау жолдарын сипаттады. ^азакстан Республикасынын калаларына кауiп-катердi багалау эдiсiн колдану аркылы, бiздiн елiмiзде алгашкы рет аэродинамикалык диаметрi 2.5 мкм тен елшемдi заттарга зерттеу жургiздi. Зерттеу жумысында елшемдi заттын (РМ2.5) талдауын жанаша кезкараспен усынды. Шан фракцияларына жургiзiлген гылыми зерттеулерде, бiркатар ^азакстан калаларынын мысалында каут-катердi есептеу, дэстурлi ендiрiстiк орындарга колданылатын жупты есептеу моделiмен емес, ал урбанизацияланган калаларга арналган лог-тiзбектi моделi колданылды. Бул тэсiл зерттеу нэтижелерiн езгеше карастыруга мумкiндiк тугызды. Сонымен катар, кауiп-катердi талдау эдiстемесiн тек атмосфералык ауадагы ластаушыларды аныктауда гана емес, эрi ауыз суга койылган талаптарды орнатуда жумыстары белгiлi. Осыган мысал ретiнде, 2012 жылы «Каспий тущыландыру» зауытына жургiзiлген зерттеу жумыстары дэлел бола алады. Сонымен б^рге, б^зге профессор Неменко Б.А. жумыстары белгЫ. Профессор, ез кезегiнде калалык кескшде, урбанизациялык урдiс аясында Алматы ш^арында еткiзiлген енбектерiмен танымал. Онын енбектерi атмосфералык ауаны багалауды, гигиеналык тургыдан кен аукымда карастыру максатында журпзтдк Профессор Неменко Б.А. жэне онын шэмрп^ еткiзген гылыми енбектерiнде атмосфералык ауадагы ауыр металдарды аныктау, автотранспорт тастамаларын елшеу жэне ^азакстан Республикасында шан фракцияларын кауiп-катердi талдау эдктемеамен багалауды алгашкы болып жургiздi. Ен бiрiншi болып елiмiзде, аэродинамикалык диаметрi 10 мкм тен шан фракцияларын зерттедГ Аныкталган елшемдi заттар, Алматы каласынын ауа алабында кауiп-катердi талдау эдктемеамен талданды. Дэстурлi гигиеналык зерттеу эдктерш жанашыл эдiснамамен уйкастыра бтдк Бiздiн елiмiзде, каут-катердi талдау эдктемесш игерген осы екi галымнын зерттеу жумыстарынын негiзiнде, кептеген болашак зерттеулердi еткiзу барысында, олармен усынылып, эрi енгiзiлген тэсiлдердi зерттеу жумыстарда есептеу кезiнде «доза-жауап» эдiсiн тандауда колдануга мумкiндiк туады.
Бул гылыми енбектер жэне зерттеу жумыстары, елiмiзде кауiп-катердi талдау методологиясын профилактикалык медицина саласына енгiзуге ыкпалын тигiздi. Дегенмен, казiргi танда бул эдiснама заннамалык тургыдан нормативтi кужаттарга берiк бектлген жок. Бiрак, жогары аталып кеткен кернект тулгалар мен олардын
Вестник КазНМУ, №3(1)- 2014
ецбектершщ ар;асында бiздiц елiмiзде езшщ ;ажетплтн танытты.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Оценка риска здоровью населения от загрязнения атмосферы городов Казахстана пылевыми частицами / У.И. Кенесариев, А.Т. Досмухаметов, М.К. Амрин, А.Е. Ержанова, М.Т. Адилова // Научно-практический журнал «Вестник КазНМУ», №1-2012. - С. 320-325.
2 Расчетная оценка риска здоровью населения от химических факторов загрязнения атмосферного воздуха региона Карачаганакского месторождения // Кенесариев У.И., Досмухаметов А.Т., Амрин М.К., Кенесары Д.У., Кенесарина М.И., Балабекова Ж.Ж. - Алматы: 2011. - 26 с.
3 Установление научно-обоснованных расчетных размеров санитарно-защитной зоны железнодорожного нефтеналивного терминала ТОО «Аральский нефтяной терминал» // Кенесариев У.И., Досмухаметов А.Т., Кенесары Д.У. - Алматы: 2013. - 74 с.
4 Интегральная оценка риска здоровью при использовании питьевой воды, производимой опреснительным заводом «Каспий» / У.И. Кенесариев, А.Т. Досмухаметов, М.К. Амрин, А.Е. Ержанова, А.А. Баймухамедов // Научно-практический журнал «Анализ риска здоровью». - 2013. - №1. — С. 58-65.
М.К. АМРИН, А.Е. ЕРЖАНОВА, С.Ш. СЛАМКУЛОВА, А.А. БАЙМУХАМЕДОВ, Е.Г. ТУЯКБАЕВ
ВКЛАД УЧЕНЫХ В РАЗВИТИЕ МЕТОДОЛОГИИ АНАЛИЗА РИСКА НА ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Резюме: В статье представлены ученые, чьи труды и исследования послужили развитию и дальнейшему внедрению методологии анализа риска в Республике Казахстан. Описаны способы исследования и впервые проведенные работы на территории Республики.
Ключевые слова: методология анализа риска, атмосферный воздух, взвешенные частицы.
M. AMRIN, A. YERZHANOVA, S. SLAMKULOVA, A.BAIMUKHAMEDOV, E. TUYAKBAEV
CONTRIBUTION OF SCIENTISTS TO THE DEVELOPMENT RISK ANALYSIS METHODOLOGY IN THE TERRITORY
OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Resume: The paper presents the scientists whose works and researchs were the development and further implementation of the methodology for risk analysis in the Republic of Kazakhstan. The methods of the research and works carried out for the first time on the territory of the Republic.
Keywords: risk analysis methodology, ambient air, particulate matter.
