Научная статья на тему 'Респирабельді фракциялар өлім-жітім факторы ретінде'

Респирабельді фракциялар өлім-жітім факторы ретінде Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
45
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
атмосфералық ауа / ӛлім-жітім қауіп-қатері / респирабельдік фракциялар / атмосферный воздух / риск смертности / респирабельные фракции

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Ү. И. Кенсариев, А. Т. Досмұхаметов, Н. Е. Алимова, Ж. Б. Бейсенбинова, А. М. Оразымбетова

Бҧл мақалада Қазақстан қалаларының атмосфералық ауа қҧрамында шаңның респирабельдік фракцияларынан ӛлім-жітім қауіп-қатерінің бағаланған нәтижесі кӛрсетілуде.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Ү. И. Кенсариев, А. Т. Досмұхаметов, Н. Е. Алимова, Ж. Б. Бейсенбинова, А. М. Оразымбетова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РЕСПИРАБЕЛЬНЫЕ ФРАКЦИИ КАК ФАКТОР СМЕРТНОСТИ НАСЕЛЕНИЯ

В данной статье представлены результаты оценки риска смертности населения городов Казахстана от уровня содержания пылевых фракций в атмосферном воздухе.

Текст научной работы на тему «Респирабельді фракциялар өлім-жітім факторы ретінде»

УДК 614.72-616

Y-И. КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМ¥ХАМЕТОВ, Н.Е.АЛИМОВА, Ж.Б. БЕЙСЕНБИНОВА, А.М. ОРАЗЫМБЕТОВА

С.Ж. Асфендияров атындагы Казац ¥лттыцмедицина университет'1 Жалпы гигиена жэне экология кафедрасындагы тургындар денсаулыгына цау'т-цатерд'! багалау зертханасы

РЕСПИРАБЕЛЬД1 ФРАКЦИЯЛАР 0Л1М-Ж1Т1М ФАКТОРЫ РЕТ1НДЕ

Бул мацалада Цазацстан цалаларыныц атмосфералыц ауа цурамында шанныц респирабельд'к фракцияларынан елiм-ж'1т'1м цау'т-цатер'ш'н багаланган нэтижеа керсетлуде.

Tyüíhóí свздер: атмосфералыц ауа; ел'1м-ж'1т'1м цау'т-цатерi, респирабельд'к фракциялар

Kipicne. Денсаулык сактау мекемелерЫщ, сонымен 6ipre экологиялык-экономикалык зерттеулер секторыныц басты мшдеттершщ 6ipi - баскару шешiмдерiн негiздеу жэне кабылдау максатында халы; денсаулыгына коршаган ортаныц ластануыныц эсерiн багалау болып табылады. Осыган орай, ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымымен (ДД¥) б^рге БYкiлэлемдiк банк халык денсаулыгына коршаган орта факторларныц эсерiнен болатын зардаптарды багалаудыц Yнемi сандык кeрсеткiштерiн eццейдi [1].

Элемдт Банк баяндамасында Ресей халкыныц денсаулыгына тигiзетiн он кауiптi факторалары аныкталган, олар кeбiне eлiм-жiтiм децгейше эсер етедi. Сарапшылар шамамен халыктыц жалпы eлiм-жiтiмнiц 1,2 пайызын к¥райтын, тек атмосфералык ауа ластануынан болатын eлiм-жiтiмнiц децгежн гана багалайды, ал жылына болатын косымша eлiм-жiтiм 24 мын^а сэйкес келедi [2]. Ресей зерттеушллершщ соцы багалаулары бойынша осы фактордан болатын косымша eлiм-жiтiм саны жылына 100 мын^а дейiн жетуi MYмкiн, ол жалпы eлiм-жiтiмнiн 17,5 жуык пайызын к¥райды [3; 4]. Сонымен бiрге, Ресейде коршаган орта ластануынан болатын сыркаттанушылык пен eлiмдiлiктiц 90 аса пайызы, олардыц ауада болуы бiрiншiлiк жэне екiншiлiк ластану салдарынан болатын усакдисперсп

бeлшектердiн эсерЫен болатыны аныкталды [3, стр.5] БYгiнгi KYнi б^зге белгiлi жайттар, тургылыкты жердi TYгелдей карастырсак, ЖYздеген химиялык заттармен ластанган ауа бассейнi, ал бундай тургыдан алганда кандай да болмасын ауруды немесе eлiм окигасын, кандай бiр ластаушы зат жэне кандай мeлшерде шакыратыны туралы багалау оцайга TYспейдi. Мысалга, Ресей калаларында атмосфералык ауа ластану денгейiн багалау кезшде экологиялык-эпидемиологиялык зерттеулер нэтижелерi пайдаланылган жэне халык денсаулыгы Yшiн кауiп-катердi багалау эдiстемесi колданылды. Осы эд^еме 1997 ж. бастап табысты апробацияланган жэне оныц негiзiнде гигиеналык зерттеулер жэне Ресей Федерациясыныц Рессейлiк трынушылыкты кадагалау (Роспотребнадзора) тэжiрибесiнде оны пайдаланудыц болашагыныц бар екенi кeрсетiлген.

Онымен коса, казiргi танда гигиенист жэне эколог галымдар атмосфералык ауа сапасын багалау кезiнде утымды поллютантарды бeлiп алу кабылданган. ДД¥ мэлiметтерi бойынша 10 жэне 2,5 микрон мeлшерiндегi калкыган заттардыц, халык денсаулыгына типзетЫ

денгей бойынша атмосфераны ластайтын утымды заттарга жаткызылган [5, 6].

^азакстан Республикасы аумагында тургылыкты жерлерде ауадагы шанды фракцияларына мониторинг ЖYPгiзiлмейдi. Тек кейбiр калаларда PM10 бакылау журпзтед^ ол ИЗА5 в кeрсеткiшiнiн кешеынен шыкпайды. Ол MYмкiндiгi бар сэйкес нормативтердщ болмауына байланысты, бул шанды фракциялар атмосфералык ауа сапасына гигиеналык багалау ЖYPгiзудi бiрталай киындатады. Онымен бiрге Еуро Одак елдерiнде жэне А^Ш атмосфералык ауадагы шанды бeлшектердi нормалау тек дисперстi фракциялар бойынша гана ЖYPгiзiледi [6].

Сонымен катар атмосфералык ауадагы PM25 концентрациясынын eсуi барлык eлiм-жiтiм 4 пайызга, екпе жэне ЖYрек-кан тамыр ауруларынан 6 пайызга, екпе обырынан 8 пайызга болатын eлiм-жiтiм себептерiнiн iшiнде эр 10 мкг/м3 жаракатсыз eлiм-жтмнщ eсуiне алып келедi [Pope et al, 2002]. Осыган орай жогарыда айтылгандарды ескере отырып ^азакстан калаларындагы атмосфералык ауадагы шанды фракциялардын орташа жылдык концентрациясы алгаш рет есептеу эдiсiмен аныкталды жэне олардын эсерЫен болатын eлiм-жiтiм кауiп-катерi багаланды, ол ЖYPгiзiлетiн зерттеудщ eзектiлiгiн аныктайды. Зерттеудщ максаты ^азакстан калаларындагы атмосфералык ауадагы ен кауiптi респирабельдi фракциясынын децгейшен болатын eлiм-жiтiмдiк кауiп катерiн багалау табылады, ол экологиялык ластаудьщ халык денсаулыгына типзетЫ терiс салдарын жариялауга MYмкiндiк бередi.

Зерттеу эдiстерi. Жогарыда кeрсетiлгендей ^азакстанда респирабельдi фракциялар ЖYЙелi мониторинг ЖYPгiзу eз дещежнде аткарылып жаткан жок, тек РМ10 бакылау курамын ЖYPгiзiледi, ал РМ25 - ттт ЖYPгiзiлмейдi. Барлык баска одактан кейiнгi елдерде мониторинг пен есептЫк атмосфералык ауадагы (TSP) жалпы калкыган заттар курамына гана багдарланган. Эдеттепдей бул мэлiметтер ресми статистикаларда ^рсе^н^н [www.stat.kz.]. TSP>PM10>PM25 кайта TYзеу yui^ есептеу эдiстерiн колдандык. ^азакстанньщ эртYPлi аймактанрыньщ ауа-райы жагдайын жэне eндiрiстiк курылымын ескере отырып, эртYPлi кайта TYзiлудiц коэффициенттерiн колдандык. Осыган байланысты TSP PM10 ещ жогаргы кайта TYзiлу коэффициентi колданылды, ол тптеген елдерде колданылады жэне орташа - 0,5 курайды [Голуб, Струкова, 2008]:

РМ10 = 0,5 х TSP, (1)

ондагы TSP - косынды калкыган заттар; 0,5 - кайта есептт коэффициентi

^азакстан Республикасында шанды фракциялар тузтуЫде кумды борандар (буря) бiршама роль аткарады. ^урга;/ жартылай немесе ауыл

шаруашылык аймагындагы орналаспаган, б^рак; жогары тастанды жэне салыстырмалы турде тeмендисперстi

шанды («кашкындар») калаларда РМ10 к РМ25 о эртYPлi катынаста болады. ^азакстанда олардын шамамен аракатынасы 0,2-0,5 диапозонында болуы ыктимал. Осыны ескере отырып РМ25 есептеу бiздiн зерттеуiмiзде келесi формуланы колдануды кажет етедi:

РМ2,5 = (0,2-0,4) х РМ10

(2)

Ауадагы респирабельдi фракция уш^н гигиеналык норматив Ресей Федерациясынын регламентiнен алынган [Гигиенические нормативы ГН 2.1.6.2604-10].

ЯЯ-1

Шанды фракциялы ауа ластануынан болатын eлiм-жiтiмдi багалау Yшiн лог-сызыкты модель колданылды:

д =

р

(3)

ЯЯ ЧС0+1>

ондагы, ЯЯ- салыстырмалы кауiп-катердi кeрсетедi; R - халыкка эсер ететiн кауiп-катердi кeрсетедi (популяциялык кауiп-катер);

^оршаган ортадагы ластаушылардын жогары концентрациясы кезiндегi карапайым сызыкты аппроксимация орнына лог-сызыкты моделiн тандаудын кауiп-катердi талдауда мацызды зор [Остро, 2004]. влiм-жтмнщ кeрсеткiшi 100 мыц халыкка шагып есептелiнген, ал ауадагы РМ25 орташа жылдык концентрациясы мг/м3 в мкг/м3 кайта есептелшд^ ол лог-сызыкты модель формуласы жагдайы бойынша талап етiлдi. Нэтижелерi жэне талдау

ЭртYPлi модификациялардагы шанды фракцияларды ескере отырып калкыган заттар курамынынын дещеж

Кесте 1 - ^азакстанныц тандалган калалары бойынша кос

бойынша б^з ^Р калаларыныц атмосфералык ауа сапасын багаладык. ^Р калаларыныц атмосфералык ауасыныц (TSP) косынды шанды бeлшектерiнiц орташажылдык концентрациясы бойынша б^з 2008-2011 жж. кезен аралыгындагы орташаланган мэын есептедiк. TSP орташа мэнiнен респирабельдi фракциялар (1-кесте) эр бeлiгi есептелЫдГ ^азакстанныщ бакыланатын калаларыныщ ауа бассейшЫде барлык шанды фракциялар бeлшектерiнiц орташажылдык

концентрациялары гигиеналык нормативтерден жогары болды (1-кесте).

калкыган заттардьщ орташа есеп кeрсеткiштерi, мг/м3

№ ^Р калалары 2008-2011 жж.

TSP PMlo PM2.5

1 Алматы 0,25±0,09 0,123 0,099

2 Астана* 0,44±0,02 0,221 0,088

3 Шымкент 0,21±0,03 0,107 0,086

4 ЖезказFан** 0,33±0,06 0,166 0,099

5 Тараз 0,14±0,02 0,071 0,057

6 Павлодар 0,16±0,03 0,079 0,063

7 вскемен 0,16±0,02 0,079 0,063

8 Семей 0,15±0,05 0,074 0,059

9 Атырау** 0,35±0,12 0,173 0,104

10 Темиртау 0,23±0,04 0,117 0,094

11 Актау 0,24±0,03 0,118 0,095

ШРЕК, мг/м3 0,15 (РК) 0,04 (РФ) 0,025 (РФ)

* PM10 в PM2,5 кайта тузту коэфициентi 0,2 курады. ** ^айта TYзiлген коэффициент 0,3.

Астана Жезказган жэне Атырау калаларында зерттеудщ барлык кезещнде ещ жогаргы дещгейлер (4 ШРЕК жэне одан да жогары) ттер^ бакыланды. Кeрсетiлген утымдылыктар бойынша негурлым негiзделген ауа сапасын гигиеналык багалау уш^н ен каутт усакдисперст респирабельдi фракциялылар (РМ25) бойынша халык денсаулыгына тигiзетiн кауiп-катердi багалау кажет болды.

^азакстан калаларынын ауа бассейшЫдеп РМ25 орташажылдык концентрациясынын эсерЫен болатын T¥рFындардыц eлiм-жiтiм кауiп-катерi. ^азакстанныщ бакыланатын калаларындаFы ЖYрек-eкпе патологиялар улес салмаFы (журек-кан тамыр ЖYЙесi жэне тыныс аFзаларыныц аурулары) 2008-ден 2011 ж. аралы^ында жалпы eлiм-жiтiмнiц ^рсе^ши 23,9-67,9 пайыз дещешнде болды. Жалпыдан жаракатсыз eлiм-жтмнщ Yлесi 83,0-90,8 пайызды курады. Жалпы eлiм-жтм ен жаFарFы Yлестi Алматы, Астана, ЖезказFан,

Павлодар жэне Tемiртау калаларында аныкталды (61,9%-тен 67,9%-Fа дейшп окиFа).

^аут-катердщ кол жетiмдi критерийше сэйкес, ауа бассейiнiндегi РМ25 орташажылдык концентрациясы эсерЫен жаракатсыз жэне журек^кпе ауруларынан туындалFан eлiм-жiтiм кауiп-катерi (булардын iшiнде канайналым ЖYЙесi eкпе аFзаларыныц ауруынан болатын eлiм-жiтiм) ^азакстанныщ жеке калаларында (Атырау, Жезказган, Семей, Тем1ртау жэне вскемен) ушЫил диапозонында болды (1-10-4 аса, 61рак; 1-10"3 кем), ол халыкты бiртутас алFанда кол жетiмдi емес. Бул жаFдай жоспарлы сауыктандыру шараларын eндеудi жэне ЖYPгiзудi кажеттiлiгiн кeрсетедi. ^орытынды. ОсыFан орай журпзтген жумыстар негiзiнде келесi корытындыларды жасауга болады: 1. ^азакстан калаларынын ауа бассейнiнде бакыланFан жылдары (2008-2011 жж.) РМ25 усак дисперстi фракциялармен жоFары дещейдеп ластануы аныкталды.

2. ^аза;станнын кептеген ба;ыланатын ;алаларында зерттелетiн кезенде елiм-жiтiм ;ayin-;aTepi тагайындалган аэрогендi жуктемелерден, ^аза;станнын жеке ;алаларында жара;атсыз елiм-жiтiм жэне екпе жэне журек ;ан тамыр ауруларынын жогары денгейiн

Kepcerri, оган жеке к;аут-к;атер KepceTKiiui дэлел (1-104 аса). ^аут-;атердщ бул денгейi барлы; халы; ушмн ;ол жетiмдi, ол ;ауiп-;атердi темендету ушмн жоспарлы сауы;тыру шараларын журпзуд талап етедi.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Б.А. Ревич «Оценке влияния деятельности ТЭК на качество окружающей среды и здоровье населения». // Журнал "Проблемы прогнозирования". - М.: 2010. - №4. - Б. 87-99.

2 «Рано умирать. Проблемы высокого уровня заболеваемости и преждевременной смертности от неинфекционных заболеваний и травм в Российской Федерации и пути их решения» // М.: Всемирный банк, 2005.

3 С.Л.Авалиани, А.А.Голуб, Н.Г.Давыдова, Е.Б.Струкова, Г.В.Сафонов. «Управление окружающей средой на основе методологии анализа риска» // Учебное пособие. - М.: 2006г. - 186 б.

4 Ю.А. Рахманин, С.М.Новиков, С.И.Иванов. «Современные научные проблемы совершенствования методологии оценки риска здоровья населения» // Гигиена и санитария. - 2005. - №2. - Б. 7-10.

5 Г.Г. Онищенко, С.М. Новиков, Ю.А. Рахманин, С.Л. Авалиани, К.А. Буштуева. «Основы оценки риска для здоровья при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду». - М.: 2002. - 408 б.

6 С.Л. Авалиани, Б.М. Ревич. «Оценка риска загрязнения окружающей среды для здоровья населения как инструмент муниципальной экологической политики в Московской области». - М.: 2010. - 311 б.

У.И. КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМУХАМЕТОВ, Н.Е.АЛИМОВА, Ж.Б. БЕЙСЕНБИНОВА, А.М. ОРАЗЫМБЕТОВА

РЕСПИРАБЕЛЬНЫЕ ФРАКЦИИ КАК ФАКТОР СМЕРТНОСТИ НАСЕЛЕНИЯ

Резюме: В данной статье представлены результаты оценки риска смертности населения городов Казахстана от уровня содержания пылевых фракций в атмосферном воздухе.

Ключевые слова: атмосферный воздух; риск смертности; респирабельные фракции

U. KENESSARYIEV, А. DOSMUKHAMETOV, N. ALIMOVA, ZH. BEISENBINOVA, А. ORAZYMBETOVA

RESPIRABLE FRACTIONS AS A FACTOR OF POPULATION MORTALITY

Resume: This article presents the results of a risk assessment of mortality cities of Kazakhstan on the level of dust fractions in the air.

Keywords: ambient air, the risk of mortality, respirable fractions

УДК 614.72

У.И. КЕНСАРИЕВ, А.Т. ДОСМУХАМЕТОВ, М.К. АМРИН М.Б.МАМЫРКУЛ, Г.А. БЕГИМБЕТОВА

Кафедра общей гигиены и экологии КазНМУ имени С.Д. Асфендиярова

ПРОГНОЗНАЯ ОЦЕНКА РИСКА ДЛЯ ЗДОРОВЬЯ НАСЕЛЕНИЯ ОТ ЭКСПЛУАТАЦИИ ЗАВОДА УКПНИГ «БОЛАШАК»

В данной статье представлены результаты оценки риска для здоровья населения от загрязняющих веществ,

содержащихся в выбросах в атмосферный воздух планируемого к эксплуатации завода УКПНиГ.

Ключевые слова: атмосферный выброс; оценка канцерогенного и неканцерогенного риска, оценка экспозиции.

Введение. В настоящее время научное обоснование достаточности размера санитарно-защитной зоны (СЗЗ) крупных промышленных комплексов и обеспечения санитарно-эпидемиологической безопасности населения необходимо сопровождать широко применяемой и рекомендуемой Всемирной организацией

здравоохранения (ВОЗ) и другими ведущими международными организациями (ЮНЕП, МОТ, Комиссия Евросоюза, ОЕСР и др.) методологией оценки риска для здоровья населения [1, 2].

Существующая система управления качеством окружающей среды, в частности, загрязнением атмосферного воздуха, вблизи промышленных объектов, не может гарантировать полную безопасность для здоровья населения в силу ряда причин [3, 4]:

отсутствие возможности ранжирования химических веществ, выбрасываемых крупными промышленными комплексами, по степени их опасности, и даже всего спектра загрязнителей;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.