«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ДӘРІ-ДӘРМЕКПЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ: ҚЫСҚАША ШОЛУ ЖӘНЕ ЖЕТІСТІКТЕРІ». Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

КЖБ: 614.2: 615.12

«ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ДЭР1-ДЭРМЕКПЕН ЦАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖYЙЕСIН ЖЕТ1ЛД1РУ: ЦЫСЦАША ШОЛУ ЖЭНЕ ЖЕТ1СТ1КТЕР1».

ЖАНЖ1Г1ТОВА ЦАПИЗА ЖАНДАРБЕКЦЫЗЫ

«^ДСЖМ» ^МУ «^огамдык денсаулык сактау» бшм беру багдарламасы бойынша 1 жыл

окудыц докторанты, Алматы к., ^азакстан.

м. д. н., ^МУ «КДСЖМ», Эпидемиология, дэлелдi медицина жэне биостатистика кафедрасыньщ мецгерушю, Алматы к., ^азакстан.

ЕРАЛИЕВА БИБИХАН АБДАЛИЕВНА

м.г.к., С.Д. Асфендияров атындагы ^аз¥МУ, клиникалык фармакология кафедрасыныц доцентi, Алматы к. штаттан тыс бас клиникалык фармакологi, Алматы к., ^азакстан.

КИЕКОВА БИБИГУЛЬ ХАМИДУЛЛИНОВНА

С.Д. Асфендияров атындагы ^аз¥МУ, клиникалык фармакология кафедрасыныц ассистент^

Алматы к., ^азакстан.

медицина гылымныц магистрi, С.Д. Асфендияров атындагы ^аз¥МУ клиникалык фармакология кафедрасыныц ассистент^ Алматы к., ^азакстан.

Аннотация: Халыцты дэрг-дэрмекпен цамтамасыз ету мемлекеттт денсаулыц сацтау ЖYйесiнiц мацызды аспектгсг болып табылады. Алайда мемлекет усынатын элеуметтт кетлдттердщ турацтылыгы, сондай-ац елдщ экономикалыц даму децгеш дэр1-дэрмекпен цамтамасыз етудщ агымдагы жай-куйте эсер ететт нег1зг1 факторлар болып цала беред1. Бул мацалада дэр1-дэрмекпен цамтамасыз ету ЖYйесiн жацсарту саласында болып жатцан взгер1стерге, сондай-ац осы саладагы царжыландыру мэселелерте цысцаша шолу бершген.

Клт свздер: дэршк заттар, дэршк цамтамасыз ету, дэршк препараттардыц цолжетiмдiлiгi.

ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДД¥) багалауы бойынша халыкка фармацевтикалык жэне медициналык кемектщ колжетсмдшпнщ ец теменп децгешн камтамасыз ету мYмкiндiгi жалпы iшкi енiмнiц 8-10% децгейiнде оны каржыландыру есебiнен iске асырылуы мYмкiн [1,2].

Бiздiц когамдагы халыкты дэрьдэрмекпен камтамасыз ету жYЙесi азаматтардыц жэне аурулардыц белгiлi бiр тYрлерiмен ауыратын наукастардыц жецiлдiктi санаттарын тегiн непзде камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Дэрьдэрмекпен камтамасыз ету пациенттерге олардыц телем кабшеттшгше, сактандыру етемiнiц немесе кызмет керсетушiнiц мэртебесiне карамастан усынылуы мYмкiн [2].

Жалпыга бiрдей камту жэне медициналык-санитарлык алгашкы кемекке (МСАК) кайта багдарлау халыкаралык максат болып табылады. Медициналык мекемелерде дэрi-дэрмектердi тагайындау жэне босату практикасы едэуiр жаксы жэне ДД¥-ныц стандартты талаптарынан тым алыс емес. Алайда, элем халкыныц Yштен бiрiне жуыгы негiзгi дэрiлерге кол жетюзе алмайды жэне бул колда бар дэрiлердi тиiсiнше тагайындаумен, босатумен, сатумен жэне пайдаланумен киындай тYседi.

Дэрiлiк препараттарды утымды колдану пациенттер олардыц клиникалык керсеткiштерiне сэйкес келетш препараттарды олардыц жеке кажеттiлiктерiне сэйкес келетш дозаларда дурыс уакыт кезещ iшiнде жэне ец темен бага бойынша сатып алганда байкалады

БУРИБАЕВА ЖАНАР КУАНЫШБЕКОВНА

ЕРКИНБЕКОВА ГУЛЬНАРА БЕКБОСЫНОВНА

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

[3]. Осы факпге карамастан, элем халкыныц Yштен бiрi негiзгi дэрi-дэрмектерге кол жеткiзе алмайды, барлык дэрьдэрмектердщ 50% -дан астамы тиiсiнше пайдаланылмайды, ал пациенттердщ 50% -ында емдеу режимiн сактауда проблемалар туындайды [4].

Дэрiлердi тиiмсiз пайдалану дамушы елдерде сапасыз жэне кымбат кызметтердi тудыратын кец таралган кубылыс болып табылады [5]. Полипрагмазия, дурыс емес немесе тиiмсiз дэрiлердi пайдалану, тиiмдi дэршердщ фармакологиялык сипаттамаларын сактамай пайдалану, кeбiнесе кымбат болып табылатын жэне бiр коспадан туратын дэршерге Караганда артыкшылыктары жок курама дэрiлердi пайдалану, сондай-ак микробка карсы препараттарды шамадан тыс пайдалану сиякты тэж1рибелер кещнен таралган [6].

Дэрiлiк препараттарды тшмаз колданудыц терiс салдарлары фармакотерапия сапасыныц тeмендеуiне, ресурстардыц тиiмсiз ысырабына, тагайындалган терапияныц жогары кунына экелед^ будан баска, дэрiлiк препараттарга жанама реакциялардыц даму жэне дэрiлiк тeзiмдiлiктiц пайда болу каупiн арттырады. [7].

Медициналык мекемеде дэрi-дэрмектердi тагайындау тэж1рибесш кезецмен багалау дэрь дэрмектердi пайдаланудыц казiргi проблемаларын аныктауга, дэрiлердi утымды тагайындау туралы тэжiрибелi дэр^ерлердщ хабардарлыгын арттыруга жэне саясаткерлерге дэрь дэрмектерге байланысты саясатты кайта карау кезшде ыкпал ететiн накты акпарат беруге кeмектеседi [8].

Халыкты сапалы жэне мацызды дэрi-дэрмекпен камтамасыз ету денсаулык сактаудагы уйымдык-каржылык, каржылык жэне нормативтш шаралардыц кешенi болып табылады. [9]. Эркениетп мемлекеттердщ денсаулык сактау сапасы мен халык денсаулыгы медициналык кызметтердщ колжетiмдiлiгiмен, сапалылыгымен жэне барабарлыгымен айкындалады. [10].

МСАК жетiлдiру медициналык кызметтерге эмбебап кол жеткiзудi камтамасыз ету максатына кол жеткiзуге ыкпал ететш денсаулык сактау стратегиясындагы мацызды багыт болып табылады. 1978 жылгы Алма-Ата декларациясында алгашкы медициналык-санитарлык ^мек!^ мэш жэне оныц элемдiк децгейдеп непзп дэрi-дэрмектерге колжетiмдiлiгiн камтамасыз етудегi мацызды рeлi алгаш рет атап eтiлдi. Алматы декларациясында белгiленген кагидаттар мен багыттар 2018 жылгы 25-26 казанда Астана каласында eткiзiлген МСАК жeнiндегi жаhандык конференцияда кабылданган Астана декларациясында да ^ртю тапты.

БYгiнгi тацда ^азакстан мемлекеттiк саясатыныц HerÍ3ri мшдет пациенттердi амбулаториялык децгейде тегiн камтамасыз ету Yшiн дэрiлiк заттар мен нозологиялардыц тiзбесiн бiртiндеп кецейту болып табылады, бул ауруларды амбулаториялык децгейде баскаруга кешуге кeмектеседi, будан баска, бул стационарда негiзсiз емдеудi азайтуга жэне ауруларды амбулаториялык децгейде баскаруга кeшудi кетермелеуге кeмектеседi. [12].

ЭртYрлi санаттагы пациенттердi дэрi-дэрмекпен камтамасыз ету МСАК децгешнде медициналык кемек керсетумен тыгыз байланысты. Осыган байланысты, 2005 жылы ^азакстанда аурулар тYрлерi мен халык санаттарыныц бекiтiлген тiзбесiне сэйкес МСАК децгешнде тепн жэне жецiлдiктi негiзде дэрiлiк заттармен камтамасыз ету жYЙесi енгiзiлдi. Тегiн жэне жецiлдiктi дэрi-дэрмектердi сатып алу каржыландырудыц ею кeзiнен жYзеге асырылды: республикалык жэне жергшкт бюджеттер, олар аурулардыц тшсшше 16 жэне 26 тYрi бойынша шыгыстарды eтедi. [13].

Жыл сайын амбулаториялык емдеу Yшiн дэрi-дэрмекпен камтамасыз етудi талап ететiн аурулар саныныц улгаюы, сондай-ак бул Yшiн дэршк заттар ассортиментiнiц улгаюы байкалады. БYгiнгi тацда амбулаториялык децгейде 128 тYрлi ауруларды емдеу камтамасыз етiлiп, 612 тYрлi дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарга колжетiмдiлiк усынылады. Оныц шшде 49 ауру (дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц 347 тYрi) Мшдетп медициналык сактандырудыц мемлекетпк багдарламасы шецбершде, ал 79 ауру (дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц 265 тур^ мшдетп медициналык сактандыру жYЙесiнде камтамасыз етшедь

[11].

Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94

ЖYргiзiлiп жаткан реформалар мен жаца енгiзiлiмдерге карамастан, препараттарFа жеткiлiксiз колжетiмдiлiкке байланысты проблемалар елiмiзде бурыетысынша кещнен таралFанын атап exy кажет. Жещлдiктi дэрi-дэрмекпен камтамасыз етy жYЙесiн Yйымдастырy жэне оньщ жумыс iстеyi мэселелерiн зерделеy, сондай-ак оны iске асырy процесiнде тyындайтын проблемаларды аныктаy улттык дэрi-дэрмек саясатыныц табыстылыFына кол жеткiзy Yшiн непздер эзiрлеyге жэне аyрyшавдык пен eлiм-жiтiмдi азайтy, eмiр CYPУ сапасын арттырy жэне коFамдаFы элеyметтiк ахyалды жаксартy Yшiн фармакотерапияны тацдаyдьщ утымдылы^ын камтамасыз етyге кeмектеседi.

1. Коррао Дж., Пароди А., Никотра Ф., Замбон А., Мерлино Л., Чезана Г. жэне т.б. Антигипертензивт препараттарды жаксы сактау журек-^ан тамыры каушн темендетедь Дж.Гипертенс. 2011 ж.; 29 :610-618.

2. Сабата Э. ¥зак мерзiмдi терапияга бейiмдiлiгi: эрекет етуге дэлелдер. Женева: Дуниежузшк денсаулы; сактау уйымы; 2018.

3. ДД¥. Дэрiлердi тиiмдi пайдалану. Сарапшылар конференциясыныц есебi, Найроби, 25-29 караша 2016 ж. Женева: Дуниежузшк денсаулы; сактау уйымы.

4. ДД¥. Дэрiлiк заттарды утымды пайдалануды насихаттайтын ДYниежYзiлiк денсаулы; сактау уйымы: негiзгi компоненттер ДД¥ саясаты жэне медицина саласындагы перспективалар №. 5 Кужат WHO/EDM/2002.3. Женева: ДД¥; 2002.

5. Химире С., Непал С., Бхандари С., Непал П., Палайан С. Батыс Непалдагы оку ауруханасында дэрi-дэрмектердi тагайындау жэне босатуды проспективт бакылау. Джей Пак Мед Ассоц. 2009; 59:726-31.

6. Блум НЛ. Дэршк заттар туралы акпаратты дамыту. Непалдан мысал. ¥тымды фармацевтикалык менеджмент жобасы. АКШ фармакопеясы. 2015.

7. Бхарти СС, Шинде М. Нандешвар С. Тивари СК. Yндiстанньщ Мадхья-Прадеш каласында дэрiлердi тагайындау практикасыныц схемасы. Катманду Univ Med J. 2008; 6:55-9.

8. Тамуно I, Фадаре ЖО. Нигериядагы Yшiншi децгейдеп ауруханада дэрi-дэрмектердi тагайындау схемасы. Сокпак Дж Фарм Рез. 2012; 11:146.

9. Ресей Федерациясында дэрьдэрмекпен камтамасыз етyдi уйымдастыру. Н.А. Семашко атындагы ¥лттык когамдык денсаулык гылыми-зерттеу институтыныц бюллетеш. 2021. № 1. Тельнова Е.А.

10. Медициналык симуляцияныц сапасын жаксарту, Эшли Райдер, Кимберли Шертцер, In: Stat Pearls Treasure Island (FL): Stat Pearls Publishing; 2023 ж. Кацтар, 2023 ж. 24 шшде.

11. Казакстан Республикасында бастапкы медициналык-санитарлык кемектi дамыту женiндегi улттык баяндама, 2023.- Алматы к.: Каз¥МУ, 2023 - 108с.

12. КР ДСМ «РДСДО» ШЖК РМК дэршк бюллетеш «Амбулаториялык дэрiлiк камтамасыз ету» дэрiлiк заттарды утымды пайдалану орталыгы 2017 жыл № 19 шыгарылым.

13. 2022ж. жылдык есеп Медицина сактандыру коры. www.fms.kz.

ЭДЕБИЕТ: