CC BY
3УДК: 330.34.01
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ РЕСПУБЛИКАЛЬЩ МАЦЫЗЫ БАР ЦАЛАЛАР МЕН ОБЛЫСТАРЫНЫЦ Ж¥МЫССЫЗДЫ^ ДЕЦГЕШ БОЙЫНША ОРНАЛАСУЫ
ТАШЕМЕНОВ КУАНЫШ НУРБЕРГЕНУЛЫ
География мамандыгыныц II курс магистранты, М.Этемюулы атындагы Батыс ^азакстан
университет^ Орал, ^азакстан
Аннотация. Мацалада Казацстанныц республикалыц мацызы бар цалалары жэне облыстарыц жумыссыздыц децгеш бойынша зерттеудщ цорытындысы царастырылады. Казацстан Республикасыныц жумыссыздыц децгешнщ кврсетк1штер1 талдана келе, Батыс Казацстан облысыныц жалпы гендерлгк аспектi бойынша жумыссыздыц децгеш, соныц 1ш1нде ерлер мен эйелдер бойынша, жастардыц (15-24 жастагылардыц) арасында жумыссыздыгы, жалпы жумыссыздар штде жумыссыз жастардыц (15-24 жастагылар) Yлесi бойынша орны аныцталады. Ерлер арасындагы жумыссыздыц кврсеткiшi 4,2 пайыздан 4,4 пайызга дешн вст отыр, бiрац бул нэзт жандылар арасындагы жумыссыздыц кврсетюштен айтарлыцтай твмен, ол 2022 жылгы 2^i тоцсанда 5,3 пайызды цурады, алайда, вткен 2021 жылмен салыстырып цараганда (5,6%) аз екеш аныцталып отыр. Батыс Казацстан облысыныц гендерлт аспектi бойынша жумыссыздыц децгейiндегi орны жалпы елiмiздiц орташа мэлiметiмен сэйкес келт отыр. Салыстырмалы турде облыстыц 4,8 - 5,2 арасында кврсетшш кврсетт отырганын кврт отырмыз.
Клт свздер. Батыс Казацстан облысы, фактор, элеуметтт-экономикалыц реформа, «Дипломмен ауылга» багдарламасы, гендерлт аспектi, Халыцаралыц ецбек уйымы.
Жумыссыздыкпен KYpecy экономикалык eсудi ынталандыру, жумыс ^шш окыту жэне кайта даярлау, мемлекетпк багдарламалар аркылы жумыс орындарын куру, кэсшкертк пен инновацияны дамыту жэне жумыссыз калгандарды колдаудыц элеуметпк багдарламалары сиякты эртYрлi шараларды камтуы mymmr
Соцгы жылдары жумыссыздык тек кана дамушы не болмаса Yшiншi децгейл елдерде гана емес, сонымен бiрге дамыган елдерде де басты мэселелердщ бiрiне айналып келе жатыр. ^аз1рп элемде, галамдык экономика eсyдiц темен каркыныныц, халы; арасындагы тецаздштщ ^шеюшщ Yйлесiмiмен сипатталатын жаца дэyiрге енген кезде, эрбiр елде жаца жумыс орындарыныц пайда болуы жумыс кYшi саныныц eсyiне iлесе алмай отырганын керсетш отыр. Ягни элеyметтiк тецаздштщ Yлесi артып отыр [1].
Жумыссыздык - бул эр каза;станды;тыц элеуметпк-экономикалык тiкелей eмiрiне эсер ететiн фактор болып табылады. Ецбек нарыгы ол кез келген елдщ экономикалык ^ш куатыныц белгiсi. Елiмiзде жоспарлы экономикадан нарыктык экономикага кeшi кезiнде бурынгы eндiрiс не болмаса баскада кэсштш мекемелер жэне ауыл шаруашылык орындарыныц жумысын уакытша токтатып, оныц кешннен жабылуына, банкротка ушырауына, жеке колга eтiп, кайта курылымдауына байланысты байланысты жумыссыздык мэселесi байкалды. ХХ1 гасырдыц алгашкы жылында елдегi жумыссыздар саны 90 жылдардыц соцгы кезецiмен салыстырып караганда бiршама, накты айтсак 0,2%-ке тeмендедi. ^азакстандагы элеуметпк-экономикалык реформалар аясында жаца жумыс орындары ашылуына, шю жэне сырткы инвестициялар кeмегiмен, бiркатар eндiрiс орындары, соныц iшiнде мунай-газ саласыныц дамуы мен ауыл шаруашылыгыныц дамуына орай, ауылды кайта дамытудыц 3 жылдык багдарламасына сэйкес ^азакстандагы жумыссыздык децгейi де акырындап табиги децгейге тYCтi. ^азiрri кYннiц eзiнде елiмiзде осы мэселенi шешу Yшiн тYрлi жумыстар аткарылып жатыр. Жумыссыз жYрген казакстандыкка бизнес идеясы Yшiн берiлетiн кайтарымсыз гранттар, жастарга арналган 6 айлык жэне 1 жылдык мерзiмде жYретiн жастар практикасы, орта арнаулы бiлiмi жок азаматтарды кыска мерзiмдi курстардан eткiзy жэне «Дипломмен ауылга» багдарламасын айтуга болады [2].
2022 жылдьщ 4 токсандык кезещнде жумыспен камту децгей 15 жастан Yлкен жастагы халык санына шакканда 65,5% кураса, жумыс ^шшщ санына шакканда - 95,2% курады. ^азакстандагы жумыссыздык (Халыкаралык ецбек уйымыныц эдiстемесi бойынша) 2022 жылдыц 4 токсанында теракты деп багаланды жэне ол 4,8% курады. Жумыссыздар саны (ХЕ¥ эдiстемесi бойынша) 456,1 мыц адамды болып отыр. Жумыс жасамайтын жэне окумен немесе бшм берумен айналыспайтын КЕБТ жастарыныц Yлесi 6,3% [1].
2023 жылдыц кацтарыныц соцында ^азакстан Республикасы Ецбек жэне халыкты элеуметтiк коргау министрлiгiнiц мэлiметi негiзiнде халыкты жумыспен камту мекемелерше жумыс iздеп жYрген азамат ретшде 122,5 мыц адам eтiнiш бiлдiрген. Батыс ^азакстан облысы халкыныц жумыссыздык децгейi жастар бойынша жэне гендерлш аспектiде, соныц iшiнде ерлер мен эйелдер арасындагы, жастардыц жумыссыздык децгеш ересек жастагы халыктыц жумыссыздык децгейне аракатынасы (коэффициент) бойынша статистикалык мэлiметтерде ^азакстанныц облыстары арасынла эртYрлi децгейшк орындарды кeрсетiп отыр.
Жалпы елiмiз бойынша гендерлiк бeлiну бойынша алшактык анагурлым мацызга ие болып отыр. Ерлер арасындагы жумыссыздык кeрсеткiшi 4,2 пайыздан 4,4 пайызга дейiн есш отыр, бiрак бул нэзiк жандылар арасындагы жумыссыздык кeрсеткiшiнен айтарлыктай темен, ол 2022 жылгы 2-шi токсанда 5,3 пайызды курады, алайда, eткен 2021 жылмен салыстырып
Караганда (5,6%) аз.
1-сурет. Батыс ^азакстан облысыныц 2021 жылгы гендерлiк аспектi бойынша жумыссыздык децгейiндегi орны, %
Батыс ^азакстан облысыныц гендерлiк аспектi бойынша жумыссыздык децгейндеп орны жалпы елiмiздiц орташа мэлiметiмен сэйкес келiп отыр. Салыстырмалы тYPде облыстыц 4,8 - 5,2 арасында кeрсеткiш кeрсетiп отырганын кeрiп отырмыз. Елiмiз 2017-2021 жылдар аралыгында тек 2019 жылы 4,8 пайызды ^рсетсе, калган жылдары туракты 4,9 пайызда болып отырган. Ендi жеке-жеке эйелдер мен ерлер арасындагы Батыс ^азакстан облысыныц орнын аныктап карасак.
2021 жылы ерлер арасындагы жумыссыздык бойынша Батыс ^азакстан облысыны 4.8% ^рсеткен (2-сурет). Ягни жалпы Республиканыц кeрсеткiшiмен бiрдей деуге болады. Ал тeменгi кeрсеткiштердi Караганды (3.3%), Алматы (3.6%) облыстары мен Алматы каласы(3.9%) ^рсет^ отыр. Ец тeменгi Yлестi Мацгыстау облысы - 2,1% . Жалпы ерлер арасындагы жумыссыздыктыц жогары ^рсеткен облыстарда аз болуы сол аймактыц экономкалык мамандануына да тiкелей байланысты. Мысалы, Мацгыстау жэне Караганды облыстары елiмiздiц ец iрi индустриалдык аймактарыныц катарына кiредi.
2 сурет. Ерлер арасындагы жумыссызды; бойынша Батыс ^азакстан облысыныц
орны, 2021 ж.
3 сурет. Эйелдер арасындагы жумыссызды; бойынша Батыс ^азакстан облысыныц
орны, 2021 ж.
Жастар арасындагы жумыссызды; децгей
llll.llllllll.llll
А^"^ J? </ <f </ А* ^ А*
/V ^ ✓ S/S/S///J/S/S//
«с®
^ </ с/ ^
30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
12017 ■ 2018 ■ 2019 И2020 ■ 2021
4 сурет. Жастардьщ (15-24 жастагылардыц) арасында жумыссыздык децгей
бойынша Б^О орны.
Жалпы жумыссыздар iшiнде жумыссыз жастар Yлесi
20,0 15,0 10,0 5,0 0,0
2020
2017
10,0-5,0 ■ 5,0-10,0 ■ 10,0-15,0 ■ 15,0-20,0
5 сурет. Жалпы жумыссыздар шшде жумыссыз жастардыц (15-24 жастагылар) Yлесi бойынша Батыс ^азакстан облысы,
2017-2020 жж.
Жалпы алганда елiмiз бойынша 2021 жылы 15 жэне одан жогары жастагы жумыс ^шшщ саны 9,3 млн адамды немесе халыктыц жалпы саныныц 69,3% (2020 жылы - 69,2%) курады. Алдынгы жылы бул кeрсеткiш 100 мыцга кем болган (2020 жылы - 9,2 млн. адам). Экономиканыц тYрлi салаларында 8,8 млн адам жумыспен камтылган, оныц iшiнде 4,2 млн адам немесе 48,3% - эйелдер (2020 жылы - 48,2%).
ЭртYрлi такырыптар бойынша, Батыс ^азакстан облысыныц Yлесiн жогарыда келтiрiп отырмыз. Орташа алганда жалпы гендерлш аспектi бойынша жумыссыздык децгеш - 4.9 %, ерлер - 4.6 %, эйелдер бойынша - 5.2 %, жастардыц (15-24 жастагылардыц) арасында жумыссыздык децгеш бойынша - 3.9 %, жалпы жумыссыздар шшде жумыссыз жастардыц (15-24 жастагылар) Yлесi - 12.4 % курап отыр.
Жумыссызды; - бул когамга, экономикага жэне адамдардыц жеке eмiрiне терiс эсер ететiн кYPделi мэселе. Жумыссыздыктыц проблема ретiнде карастырылуыныц бiрнеше негiзгi аспектiлерiн керсетуге болады. Экономикалык шыгындар - жумыссызды; экономика ешмдшпнщ тeмендеуiне, кiрiстiц жогалуына жэне жалпы шю eнiмнiц (Ж1Э) тeмендеуiне экеледь Жумыссыз адамдар кeбiнесе мемлекеттiк колдауды кажет етедi, бул мемлекет Yшiн косымша шыгындар тудырады. Элеуметтiк салдары жумыссыздык элеуметтiк тецсiздiкке, кедейлiкке жэне eмiр сапасыныц нашарлауына экелуi мYмкiн. Бул адамдарда стресстi, депрессияны жэне баска психологиялык проблемаларды тудыруы мYмкiн, сонымен катар кылмыс пен когамдык тэртiптi бузу децгейiн жогарылатуы мYмкiн.
Атап eткенiмiздей, жумыссыздык - бул эр батыс казакстандыктыц элеуметпк-экономикалык тiкелей eмiрiне эсер ететiн фактор болып табылады. Ецбек нарыгы ол кез келген елдщ не болмаса аймактыц экономикалык кYш куатыныц белпа болып саналады.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР МЕН ДЕРЕКК0ЗДЕР Т1З1М1
1. Веблен Т. Теория делового предприятия. - М.: Дело, 2007. - 287 с.
2. А.Жусупова. Безработица в Казахстане: проблема становится острее. Нур -Султан, 2019.
3. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. «Социально-экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана», 27 января 2012 г
4.https://gender.stat.gov.kz/page/frontend/detail?id=13&slug=9&cat_id=7&lang=kk
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
