CC BY
2ХОРЕОГРАФИЯЛЫК ©НЕР CHOREOGRAPHY ARTS ХОРЕОГРАФИЧЕСКОЕ ИСКУССТВО
ТТАХР 18.49.09
ЭОЖ 793.3 DOI:10.56032/2523-4684.2022.4.4.5
А.А. Туркали1
1 Козак улттык хореография академиясы (Астана, Казакстан)
КАЗАКСТАН ХОРЕОГРАФИЯ МЕКТЕПТЕР1Н1Н Б1Л1М БЕРУ ПРОЦЕС1НДЕГ1 ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Аннотация
Макалада 6YriHri KYHi хореографиялык бiлiм 6epin келе жаткан Казакстаннын А. В. Селезнев атындары Алматы хореография училищес мен Елдордары Казак улттык хореография академиясынын окыту процеандеп кейбiр айырмашылыктар карастырылды. Сонымен катар балет эрлст дайындау барысында сахналык тэж'1рбиеан'1н Yлкен орын аткаратыны тлге тиек етiлдi.
БYгiнгi KYнi балет театрынын биш'1ане койылатын талаптар жорары болуына байланысты мектеп тYлектерiнiн дайындык денгейi де жорары болуды кажет етедi. Осыран байланысты устаздар кауымынын KYш-жiгерi б'регей оку орнынын озык дэстYрлерiн сактай отырып, педагогикалык эдiстердi хореографиянын жана барыттарын енпзу аркылы дамыту Yстiнде.
Макалада 20 жылра жуык А. В. Селезнев атындары Алматы хореография училищеа эткiзiп отырран Халыкаралык «Орлеу» жэне Казак улттык хореография академиясынын 2018 жылдан Халыкаралык денгейде «Temps Lie» фестифальдерiн эткiзiп келе жатыррандыры кэрсетлген. Осы фестифальдер аркылы жас буын балет эртiстерi Yлкен сахнара жолдама алып отыр.
Мысал келлре отырып бiр кимылды талдау аркылы мектеп ерекшелiктерi кэрсетiлдi.
ТYЙiндi сездер. Хореография, балет, би, кимыл, сахна, училище, академия.
А.А. Тургали1
Казахская национальная академия хореографии (Астана, Казахстан)
ОСОБЕННОСТИ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА ХОРЕОГРАФИЧЕСКИХ ШКОЛ КАЗАХСТАНА
Аннотация
В статье рассматриваются некоторые различия в учебном процессе Алматинского хореографического училища имени А.В. Селезнева и Казахской национальной академии хореографии в столице, дающей сегодня хореографическое образование в Казахстане. При этом подчеркивалось, что важную роль в подготовке артиста балета играет сценический опыт. На сегодняшний день в связи с высокими требованиями к артистам театра, уровень подготовки выпускников школ также должен быть высоким. В связи с этим усилия педагогического сообщества развивают педагогические методы путем внедрения новых направлений хореографии при сохранении передовых традиций уникального учебного заведения.
В статье рассказывается о международном фестивале «Эрлеу», который около 20 лет проводит Алматинское хореографическое училище имени А.В. Селезнева и о фестифале на международном уровне «Temps Lie» который с 2018 года проводит Казахская национальная академия хореографии. Через эти фестивали артисты балета молодого поколения получают путевку на большую сцену.
Характеристика и особенность двух школ рассмотрено путем анализа на примере одного движение.
Ключевые слова. Хореография, балет, движение, сцена, училище, академия.
А.А. Turgali1
Kazakh National Academy of choreograph (Astana, Kazakhstan)
FEATURES OF THE EDUCATIONAL PROCESS OF CHOREOGRAPHIC SCHOOLS IN KAZAKHSTAN
Annotation
The article discusses some differences in the educational process of the Almaty Choreographic School named after A.V. Seleznev and the Kazakh National Academy of Choreography in the capital, which today provides choreographic education in Kazakhstan. At the same time, it was emphasized that stage experience plays an important role in the preparation of a ballet dancer. Today, due to the high requirements for theater artists, the level of training of school graduates should also be high. In this regard, the efforts of the pedagogical community are developing pedagogical methods by introducing new directions of choreography while preserving the advanced traditions of a unique educational institution.
The article tells about the international festival "Orleu", which has been held by the Almaty Choreographic School named after A.V. Seleznev for about 20 years and about the festival at the international level "Temps Lie", which has been held by the Kazakh National Academy of Choreography since 2018. Through these festivals, ballet dancers of the younger generation receive a ticket to the big stage.
Characteristics of the school by analyzing the example of one movement.
Key words. Choreography, ballet, dance, movement, stage, school, academy.
Kipicne. К,аз1рп танда ел1м1зде толыктай
классикалык 61л1м берет1н ек1 оку орны бар. Солардын 6ipi 1934 жылы курылган А. В. Селезнев атындагы Алматы хореография училищеа. Бул оку орны 8 жыл окылатын кэаби балет эрла мамандыгы мен 3 жылдык халык би ансамбл1н1н эрт1стер1н дайындайды.
Бул оку орны ХХ гасырдын 30- жылдары курылган болатын. Сол кезеннен бер1 80 жылдан аса би ©нер1не бала тэрбиелеп келе жпткан б1рден-б1р оку орны. Алгашкы кезенде А. Александоров, А. Селезнев, Е. Лифанова т.б окытушылар енбек еткен.
Ал, 1965 жылы хореография училищеан КазКСР-н1н халык эрт!с1, Мемлекетт1к сыйлыктын иегер1, казактын карлыгаш бишла Шара Жиенкулова баскарды. 1975 жылга дей1н директорлык кызмет1н аткару барысында арнайы пэндерд1 окыту эд1стемес1н1н одан эр1 дамуымен жэне улттык казак би1н окыту жуйес1н1н калыптасуымен ерекшелендк «1965 жылы тамызда Казак КСР Министрлер Кенес1н1н каулысы шыкты, онда:
1. Хореографиялык б1л1м беру ерекшел1ктер1н ескере отырып, хореографиялык училище гимаратын салу туралы
2. Орыс жэне казак т1лдер1нде жалпы б1л1м берет1н ашык сыныптар.
3. Казак би! кафедрасын ашу керект1г1 с©з болган» [1, 92 б.].
Ш. Жиенкулованын хореография училищес1ндег1 кызымет1 устаздык, гылыми-зерттеу жэне казак би1н окытуды жуйелеуге арналды. Ол хореография училищен1н директоры болып турган кез1нде халык
7
6©л1м1 ашылып, онын тулектер1 кей1н Абай атындагы Мемлекетт1к Опера жэне Балет театырынын труппа эрт1стер1н1н катарына косылды.
Кей1нг1 б1т1руш1лер Мемлекетт1к эн жэне би ансамбл1 (каз1рг1 «Салтанат» мемлекеттк би ансамбл1), Мемлекетт1к «Алтынай» би ансамбт1, Казакконцерт б1рлест1г1, Мемлекетт1к жастар эстрадалык «Гулдер» ансамбл1 катарын толыктырды. Халыктык б©л1мн1н ашылуы уакыт талабынан туындаган болатын. Сол кезендег1 халык би орнындаушы биш1лер аз боатын. М1не осы мэселен1 шешуде училищенщ тулектер1 он эсер еткен1 белпл1. ХХ гасырдын 70-жылдары жанадан шыгармашылык ужымдарды куру урд1с алды. 80-жылдары «Алтынай», «Сазген» фольклорлык-этнографиялык ансамбльдертщ жэне КазакКСР-нщ эн би ансамбл1н1н орнына курылган «Салтанат» би ансамб1л1н1н курамын осы халык б©л1м1н1н тулектер1 толыктырды.
Макала эдюнамасы ретшде: Би ©нер1 жэне би эд1скерлер1н1н жумыстар мен катар би ©нер1н1н даму тарихы ж©н1ндег1 эдебиеттер алынды. Б. Аюханов пен Т. 1з1мн1н казак хоеография ©нертщ даму жолдарын зерделеген жумыстары мен катар К, Жакипова мен А. Алишеванын эд1стемел1к жумыстары алынды. Сонымен катар орыс педагогтары Карпенко В., Карпенко И., Багана Ж. енбектер1 макаладагы кимылды талдау кез1нде карастырылды.
Такырып бойынша эдебиеттерге шолу: Ш.
Жиенкулованын, Д. Эб1ров [2] пен Л. Сарынованын [3], Т. 1з1 м [4] мен Г. Жумасештованын [5]енбектер1 карастарылды. Сонымен катар Л. Кремер [6] мен А. Уразгалиеванын да енбектер1 де алынды.
Шара Жиенкуловадан кей1н Алматы хореографиялык училищес1н1н тарихында казак балет ©нер1н1н тамаша ©к1л! Казак КСР-нщ халык эрт1с1 Сара К©шербаева (1933-1999) 1975 жылдан 1986 жылга дей1н мектепт1 баскарды [7].
Академиялык б1л1м алган балерина Сара К©шербаева балет ©нер1нщ техникалык шеберл1г1н1н каншалыкты жогарылаганын жаксы б1лет1н, сондыктан 1с жузтде оку процес1не, эс1ресе классикалык бид1 окыту эд1стемес1не улкен к©н1л
белдк Жан-жакты сахналык тэж1рибе мен балет техникасын терец б1лу, уйымдастырушылык дарындылык оган мектепте арнайы пэндерд1 окыту децгей1н би1кке кетеруге мумк1нд1к берд1.
Сара Кешербаева эд1стемел1к жумыска улкен мэн бер1п, тэж1рибе алмасу ушлн Мэскеу, Ленинград калаларынан жетекш1 мугал1мдерд1 мектепке шакырды. Мектеп мугал1мдер1н Мэскеу, Пермь, Ленинград жэне баска калаларга б1л1ктт1пн арттыру жэне турл1 семинарларга ж1берд1. Мэселен, жас устаздар С.Медетбаева мен Г.Эш1мованы Мэскеуге ек1 жылдык мугал1мдер даярлайтын курска ж1берд1. Осы жылдары Абай атындагы опера жэне балет театрыныц жетекш1 солистер1мен студенттердщ шыгармашылык кездесулер1 жуйел1 турде ет1п турды. Мектеп конактары: Рамазан Бапов - КСРО халык эрт!с1, Раушан Байсей1това - КазаксКСР-н1ц халык эрт!с1, Казак КСР-н1ц ецбек с1ц1рген эрт1с1 -Л.Рудакова т.б. Бул енер майталмандары шыгармашылыгымен республика балет театрында жаркын i3 калдырган тамаша классикалык биш1лер. 70-80 жылдары Алматы хореография училищеанде тэж1рибел1 устаздар мен эдюкерлер: К.Жакыпова, А.Рабитова, С.Наурызбаева, О.Шубладзе,
С.Тулусанова, А.Джалилов, Э.Мальбеков, Е.Усин, Р.Курпешева, Г.Бейсенова, Л.Косова, В.Горская, А.Амангилдина, Т.Парпибаева жумыс 1стед1 т.б. Педагогикалык ужымныц ерен ецбепыц аркасында 70-жылдардыц ек1нш1 жартысында Халыкаралык балет байкауларыныц б!р1нш! лауреаттары шыкты: Ресейд1ц халык эрт1с1 Наталья Чеховская, Красноярск опера жэне балет театрыныц прима-балеринасы, С.Наурызбаева мен С.Кешербаеваныц шэк1рт1.
Зерттеу нэтижесi: Зерттеу барысында
казакстандык ек1 оку орныныц оку багдарламасы б!р болганымен кейб1р кимылдарды орындау эд1с1 ек1 турл1 екеыне кез жетк1з1лд1. Бул айырмашылыктыц бакалавриат децгейтде окып журген студенттерге жан-жакты б1л1мд1 игеруге мумк1нд1к берет1нен байкадык.
Непзп бел1м. 1980 жылдардын соны мен 1990 жылдардын басы кайта куру жэне КСРО-нын ыдырау кезен болды. Егемен Казакстаннын калыптасуы республикадаты барлык бiлiм беру саласы сиякты Алматы хореографиялык училищесi Yшiн де онай болтан жок. ТYрлi киындыктарга карамастан, устаздар кауымынын кYш-жiгерi бiрегей оку орнын сактап кана коймай, онын озык дэстYрлерiн сактап калды, педагогикалык эдiстердi дамытты, балет эртiстерiн даярлау жуйеане хореографиянын жана батыттарын енпздо Осы жылдары тамаша шытармашылык ужым калыптасты. Ардагер устаздармен катар жана буын устаздар да (Р.Онтарова, Г.Эшлмова, Л.Ли, С.Медеубаева) енбек етуде. Балет мектебЫщ дамуына шытармашылык улес коскан Н.Абдулина, М.Кадырова, М.Текеев, А.БYркiтбаев, Л.Макарцева, О.Воеводина А.Алишева, И.Гуляева Д.Фадеева сынды окытушылардын енбегi зор.
«Хореография училищенiн ужымын баскартан Эдуард Мальбеков (1986-1989), Болат Джантаев (19891998), Улан Мирсейщовтер (1998-2003) жылдар аралытында оку-тэрбие Yрдiсiн жетiлдiруде кеп енбек сiнiрген жогары дэрежелi мамандар болды» (7, 168 б.).
Алматынын хореографиялык училищесi барлык уксас оку орындары сиякты уш мектептi бiрiктiредi: балет, музыка жэне жалпы бiлiм. Оку багдарламасы 8 жылта есептелген: орта мектеп келемЫдеп жалпы бiлiм беретiн пэндер, осы мамандык келемiндегi орта арнаулы хореографиялык, музыкалык жэне енер пэндерiнiн циклдерi жYредi.
Kазiргi балет театрынын кэаби шеберлiк денгейi мектеп тYлектерiне койылатын жогары талаптарды айкындайды. Мектеп жылдар еткен сайын жотары кэсiби балет эртютерт тэрбиелеуге кукыгы бар екеын дэлелдеп, оларта балет театрынын гажайып элемiне жол ашады жэне шэюрттертщ жетiстiгiн мактан етедi.
Уакыт талабына сай 2016 жылы Астана каласында жанадан ашылтан Казак улттык хореография академиясы ез жумысын бастады. Бул оку орны кеп
денгейлi (мектеп, колледж, бакалаврият, магистратура жэне докторантура) 6miM 6epyiMeH еpекшелендi. Ягни Казак улттык хореография академиясы бастауыш сыныптан бастап, доктарантура денгейлерте дейт камтиды. Орта Азиядагы алгашкы кеп денгейлi бiлiм беру жYЙесiн камтитын бipегей балет академиясы pетiнде саналады.
Казакстандагы екi жетекшi хореография мектептертщ бiлiм беру пpоцесiндегi пэн аралык еpекшелiктеpiн де байкауга болады. Астанадагы Казак улттык хореография академиясы, онын ректоры Алтынай Асылмуратованын басшылыгымен Санкт-Петербург каласында орналаскан А.Я.Ваганова атындагы Орыс балет академиясынын оку багытын толыктай жYгiне отырып, ез багытын куру жолында. Алматы хореография училищесi болса Мэскеу мемлекеттт хореография академиясы эpi А.Я.Ваганова атындагы Орыс балет академиясынын оку багытына суйене отырып ез окушыларына тэлiм беруде.
Казак улттык хореография академиясы бYгiнгi кYнi езтщ элемдiк денгейде толыктай жабдыктырылган жагдайымен мактан ете алады. Алайда, Алматы хореография училищестде керемет, улкен сахна орналаскан. Бул сахна бipнеше жылдар бойы эр денгейдегi iс-шаpалаpды етюзуге MYMкiндiк беpiп отыр. Осы сахнанын аркасында жогары курс студенттеpiнiн кейбip сабактары, жыл сайынгы мемлекеттiк экзамендерЬ сонымен коса арнайы шакыртылган танымал эpтiстеp мен муFалiмдеpдiн шебpлiк сабактары, тYpлi концерттер, фестивальдер, конкурстар жи еткiзiлiп турады.
Мысалы, 20 жылга жуык еткiзiлiп отырган Халыкаралык «©рлеу» фестифалiн атауга болады.
Казак улттык хореография академиясы 2018 жылдан Халыкаралык денгейде «Temps Lie» фестифалт етюзтт келе жатыр. Осы фестифальдер аркылы жас буын балет эpтiстеpi улкен сахнага жолдама алып отыр.
Осыган байланысты училищенiн
еpекшелiктеpiнiн бipi — сынып сабагы концеpтеpiнiн
жи1 уйымдастырылуы. Окушыларга сынып сабагы аптасына (сабак кестес1нен тыс) кем дегенде 3-4 рет етюз1лет1нд1п. Осы сынып сабактарынын жи1л1л1г1 эр тэл1м алушыга ез енер1н сахна тер1нде шындай тусуге мумк1нд1к бере отырып болашак эрт1с болып калыптасуына зор улес косады. Осынын аркасында жас таланттар ез корларына умытылмас сахналык тэж1рбие жинайды, сонымен коса сахнада кепшт1кт1н алдында кобалжу сез1мдер1 жогалады. Мектеп ем1р1ндеп басты окига - балеток кер1н1стерден немесе арнайы жасалган спектакльдерден туратын жэне халыктык, заманауи билер койылымдарына катысу.
Ал, Казак улттык хореография академиясында осы сынып сабагы сирек жург1з1лед1, бул болашак балет эрт1с1н1н сахнаны игеру дагдысына кер1 эсер етет1н1 сезс1з. Сонымен катар сахнада жарык, музыка т.б. косалкы эсерлерд1 жэне керерменд1 сез1ну1 де жетк1л1кс1з дамиды.
Жогарыда керсет1лген ею мектепт1н айырмашылыгы арнайы пэндерд1 журпзуде белг1л1 болып отыр. Б1р гана мысал:
Халык сахналык би сабагындагы 1с-кимылдардын орындалу ерекшел1г1 болатын мазурка би1нде кездесет1н «па галя» кимылынын эр турл1л1г1. Каз1рг1 танда онын уш тур1 бар. Баршамызга танымал Мэскеул1к нуска мен Петербурлык нускасы болса, ал енд1г1 б!р! б1зд1н Казк улттык хореография академиясы «халык сахналык би» пэынщ окытушылары кел1с1м1мен кабылданган уш1нш1 б!р тур1 бар. Бул тур1 нег1з1нен Мариин театырынын балет спектакльдер1нде колданыска енген.
Осы кимылды Мэскеу хореография мектеб1 теменд1п эд1спен окытады.
«Мазурка» би! накты, анык, ж1герл1 болу керек жэне жен1л эр! онай орындалуы тию. «Мазурканын» нег1зг1 кимылы - «па галя».
«Музыкалык елшем1 - 3/4.
- Бастапкы калып: аяктын уш1нш1 «ерк1н» калпы, он аяк алда; кос кол IV-шл калыпта.
— «кэне» (на «и») (такт алды) - жартылай отыру калпында сол аяктын толыктай табанымен сэл гана
алга ceKipic жасау аркылы 6ip мезплде он аяктыц т1зес1 мен аяк басын соза отырып еденнен алга карай кетеру;
— «б1р» - он, аяктыц саусак уштарынан бастап букт аякка алга карай ж1герл1 ер! сыргымалы кадам жасай отырып, сол сетте сол аякты артта 45 °-тык attitude кейп1нде беюту;
— «ею» - санында (узтю) кей1п оныц менерл1г1н арттыра тусед1;
— «кене уш» б!р!нш1 «ерюн» позицияга ек1 аякпен айкын соккымен сек1р1с жасай («и» - ге) он аякка лезде сеюру жене сол аякты еден уст1нде алга карай созылган куйде шыгару» [8, 117-118 бб.].
Ек1 аякпен анык «секецдей тусу» жене сол аякты «сертпе сиякты» алга созу кез1нде он аякпен б1рден «секецдеу» «мазурканыц» нег1зг1 характер1н беред1.
Эр1 карай кыймыл ек1нш1 аяктан жасалынады.
Ал, Петербург мектеб1 дел осы едюпен колдана отырып, айырмашылыгы «б1р» санындагы кимыл элемент1н орындауда сол аякты артта 45°-тык attitude орнына аяк шартты cou-de-pied аркылы орындалады.
Казак улттык хореография академиясы осы кимылды кадам аркылы бастайды. Арнайы хореографиялык пендерд1 талдау барысында айырмашылыктардыц бар екеыне кез жетк1зд1к.
Корытынды. Бул пен кимылдарыныц айырмашылыгы болашак балет ерлаыц жан-жакты б1л1кт1 орындаушы болуына кемег1 тиер1 сезс1з. Олай болса Казак улттык хореография академиясыныц сахналык теж1рбие жет1лд1ру1не кеб1рек кец1л белген дурыс болар деген ой туй1ндед1к. Оку орныныц кабыргасында улкен балет спектакльдер1 койылып жур, дегенмен, бул койлымдар классикалык би нег1з1нде койылган. Сол себепт1 би ансамбльдер1н1ц ерт1с1 мамандыгыныц студенттер1н1ц сахналык теж1рбие алуы жетк1л1кс1з болып отыр.
Дей турганмен жацадан курылган оку орныныц аткарар жумысы ел1 алда болар деген сен1мдем1з.
Пайдаланылган эдебиеттер тЫмк
1. Жиенкулова Ш. ©MipiM менщ - eHepiM. - Алматы, Жазушы, 1983. - 216 б.
2. 06ipoB Д. История казахского танца. Учебное пособие. - Алматыр, 1997. - 160 с.
3. Сарынова Л. Балетное искусство Казахстана. - Алма-Ата: Наука, 1976. - 176 с.
4. Ым Т. Уакыт жэне би енерр Монография. - Алматы. «Мир» Баспа y^, 2016. - 208 б.
5. Жумасештова Г. Хореография Казахстана: Период независимости. - Алматы: Жибек жолы, 2010. - 220 с.
6. Кремер Л., Уразгалиева А. Прошлое и настоящее хореографического искусства Казахстана. Учебное-пособие: -Алматы. КазГосЖенПУ, 2009. - 145 с.
7. Калиева А. Монография. Казакстан хореографиясынын Алтын бесИ. // Училище тарихы// Алматы. Литера. 2016. - 618 б.
8. Есаулов И., Есаулова К. Народно-Сценический танец. -М.: Планета музыки, 2014. - 204 с
References:
1. Zhienqulova Sh. Omirim menin - onerim. - Almaty, Zhazushy, 1983. - 216 b. (In Kazakh).
2. Abirov D. Istorija kazahskogo tanca. Uchebnoe posobie. -Almaty, 1997. - 160 s. (In Russ).
3. Sarynova L. Baletnoe iskusstvo Kazahstana. - Alma-Ata: Nauka, 1976. - 176 s. (In Russ).
4. Izim T. Uaqyt zhane bi oneri. Monografija. - Almaty. «Mir» Baspa Yji, 2016. - 208 b. (In Kazakh).
5. Zhumasejitova G. Horeografija Kazahstana: Period
nezavisimosti. - Almaty: Zhibek zholy, 2010. - 220 s. (In Russ).
6. Kremer L., Urazgalieva A. Proshloe i nastojashhee horeograficheskogo iskusstva Kazahstana. Uchebnoe-posobie: -Almaty. KazGosZhenPU, 2009. - 145 s. (In Russ).
7. Qalieva A. Monografija. Qazaqstan horeografijasynyn Altyn besigi. // Uchilishhe tarihy// Almaty. Litera. 2016. - 618 b. (In Kazakh).
8. Esaulov I., Esaulova K. Narodno-Scenicheskij tanec. - M.: Planeta muzyki, 2014. - 204 s. (In Russ).
