CC BY
47
Вестник КазНМУ, №2(4)- 2014
СЕКЦИЯ 2. МОДЕРНИЗАЦИЯ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ - КЛЮЧЕВОЙ ПРИОРИТЕТ СТРАТЕГИИ «КАЗАХСТАН - 2050»
УДК 616.58.7
Н.Н.АВГАМБАЕВА, М. СОЛТАНОВА, А.Б. ХАДЖИЕВА
С.Ж. Асфендияров атындагы Крз¥МУ Денсаулы; са;тау мен фармациядагы менеджмент жэне маркетинг кафедрасы
«КАЗАКСТАН-2050» СТРАТЕГИЯСЫ БАГДАРЛАМАСЫНДАГЫ ДЕНСАУЛЫК СА^ТАУДЫН ОРНЫ МЕН БАГАЛАНУЫ
¡^огамды; денсаулы; са;тау кврсеткiштерi мемлекетт^ тура;ты даму келешегiн багалау Yшiн вте ;ажет, себебi адам капиталынын сапасы мемлекетт'н элеуметт'к-экономикалы;дамуынын кез келген багдарламасын '¡ске асырудын табыстылыгын аны;тайды.
ТYйiндi сездер: стратегия, адам капиталы, денсаулы
Стратегия - куннен кунге, жылдан жылга елiмiздi, казакстандыктардыц е/^рш жаркын ете тусетЫ накты практикалык iстер багдарламасы.
Г. Беккер, денсаулык капиталына инвестиция мен адам капиталыныц баска нысандары инвестициялары арасындагы тiкелей аналогиясын келтiре отырып, адам капиталына, денсаулыкка инвестициялардыц теориялык модели эзiрледi [1]. Адам капиталына, денсаулыкка инвестиция туралы Г. Беккердщ одан ары идеясын денсаулык капиталыныц неоклассикалык теориясын М. Гроссман дамытты. М. Гроссман денсаулык капиталын денсаулык иесше «езшщ адам капиталын узагырак «езЫщ максаты бойынша колдануга» мумкiндiк беретш актив ретiнде тусiндiрдi [2]. Бул зерттеудщ тарихи-танымдык идеясыныц мэн денсаулык капиталыныц келесiдей негiзгi ерекшелiктерi мен белгiлерi колданылатындыгында:
1- Денсаулык капиталы адам капиталы ушiн непз болып табылады. Денсаулыкка, ауру мен елiмдi кыскартуга, адам агзасына тозуын темендетуге себiн тигiзетiн оныц корганысына инвестициялар адамныц ецбекке кабтетп емiрiн, тиiсiнше, адам капиталыныц кызмет ету уакытын узартады.
2- Денсаулык капиталы улттык мактаныш болып табылады, ейткен ол когамдык ецбек енiмдiлiгiне, транше, когамныц экономикалык даму динамикасына елеулi эсерiн тигiзедi[2].
3- Капитал ретшдеп адам денсаулыгы оныц иесiне эп-сэттiк немесе жылдам табыс алып келмейдi жэне кеп жагдайда агымдагы кажеттЫктер зарарына едэуiр келемдегi куралды жумсауды кажет етедi.
4- Денсаулык капиталы екi жакты сипатка ие. Ол бiр уакытта резерв непзшде ендiрiлетiн игiлiктер, ал оныц непзшде игiлiктерге ендiрiлетiн ресурс болып табылады. Денсаулык капиталы - узак мерзiмдi игiлiк, б^ра^ физикалык жэне моральдык тозу тургысында пайдалануы шектелген.
5- Адам капиталы бЫм беруге Караганда кыска уакытта ие болуга немесе кайта калпына келтiру мумкiн емес. Сонымен Катар, адамныц емiр бойы жинакталган денсаулык капиталы тетенше окига салдарынан эп-сэтте куртылуы мумкiн.
6- Адам денсаулыгы оны iске асырмаса да, ягни кызметпен айналыспаса да, адам капиталы болып кала бередГ Сол уакытта экономикалык гылым тургысынан бiлiм беру адам капиталы болып саналмайды, егер ол оган табыс алып келмесе.
7- Капитал ретшдеп денсаулык кунсыздануга жатпайды. Денсаулык жудеу^ таусылуы мумкiн, бiрак адам ушш ез
кундылыктарын жогалтпайды. Сол уакытта адаммен алынган бiлiм адамныц емiр суру уакыты мен орнына байланысты езшщ кундылыгын жогалтуы мумкш.
8- Денсаулык капиталы - жогары децгейде адамныц жеке жауапкершЫгшщ аясы. Мемлекет денсаулык сактау органдары туршде адамныц денсаулык капиталын калыптастыруга кемек беруi тиiс, бiрак оган демеу керсетуге толык жауапкершiлiгiн алмауы керек.
9- Денсаулык капиталыныц сапасы кеп жагдайда адам капиталын тасымалдаушыныц емiр суру дэстурiн: элеуметтiк, экономикалык жэне ецбектщ белсендiлiк децгейш, кешi-кон козгалыс децгейш, мэдениеттщ, гылымныц, техника мен технологияныц заманауи жетiстiктерiне катысу, бос уакытты еткiзу мен демалысты ет^зу сипаттамасын аныктайды[2].
K|азiргi уакытта денсаулык капиталыныц ерекшелiктерi айтарлыктай орын алуда, дей турганмен ДДС¥ мэлiметтерiне, статистикалык керсеткiштерге суйенсек, халыктыц эл-аукатын стратегиялык даму жолдарымен керсетуде.
Сонымен, когамдык денсаулык керсетмшп^ мемлекеттщ туракты даму келешепн багалау ушiн ете кажет, себебi адам капиталыныц сапасы мемлекеттщ элеуметпк-экономикалык дамуыныц кез келген багдарламасын кке асырудыц табыстылыгын аныктайды. Туракты даму енд1рктщ токтаусыз есуiне, бакылаусыз табигатты пайдалану, шексiз антропологиялык экспансияныц баламасы секiлдi. Туракты даму мемлекет пен когамныц еркениеттiлiк декгейiнiи негiзгi керсетмшп^ болып табылады. ДДС¥ деректерi бойынша, адам денсаулыгы денсаулык сактау жуйесше 10%-га, ал адамныц коршаган ортасы эсерiнен калыптасатын емiр суру дэстурше, тацдау кукыгына, емiр суру сапасына жэне денсаулыкты ныгайту мумкiндiктерiне кол же™дЫпне 50%-га тэуелдi [3]. ©зге сезбен, денсаулыкты айкындайтын факторлар арасында адамныц езшщ денсаулыгына катысты мшез-кулкы жетекшi орындардыц бiрiн алады, кейде баска факторларга эсер етедГ ©мiр сурудщ бiрдей экономикалык, экологиялык жэне баска жагдайлары кезiнде эртурлi езiн сактау мшез-кулкыныц салдары болып табылатын денсаулыкка катысты айкын керсеттген саралану байкалады: олар, эртурлi адамдар ушш ез денсаулыктарыныц эртурлi кундылыгы жэне оныц эртурлi жактары туралы б^мен; зиянды эдеттердщ болуы немесе болмауымен; езшщ денсаулыгын сактауга багытталган унемi эрекеттерi немесе эрекетсiздiгiмен; денсаулык туралы акпараттандырылуы немесе
Вестник КазНМУ, №2(4)- 2014
а^параттандырылмагандыгымен жэне осы а^паратты тэжiрибеде белсендi 1флданумен немесе ^олданбаумен. Стратегиялыщ багдарламалар бойынша, Саламатты 6Mip салтыныц орныгуы, медицинаныц дамуы ^аза^станды^тардыц вмiр суру уза^тыгын 80 жас^а дейiн арттырады. Казахстан медициналыщ туризмнщ жетекшi еуразиялыщ орталы^тарыныц бiрiне айналма^[4]. Сондай-а^, денсаулыщ са^тау саласындагы басты басымдыщ - алгаш^ы медициналыщ-санитарлыщ квмектi дамыту. Мiндеттi медициналыщ са^тандыру енгiзу мэселесiн зерттеген жвн. Мемлекеттщ, жумыс беруштердщ жэне ^ызметкердщ денсаулыщ Yшiн орта^ жауапкершiлiгi - медициналыщ ^ызметтщ барлыщ жYЙесiнiц басты ^агидаты. Спортпен шугылдану, дурыс тама^тана б^лу, жYЙелi профилактикалыщ тексерiлу -аурудыц алдын алудыц негiзi стратегиялыщ кврсеткштердщ багыттарыныц бiрi болып табылады [4]. Каза^станда ^абылданган алгаш^ы медициналыщ -санитарлыщ квмек моделi шецбершде профилактика жэне элеуметтiк - психологиялыщ квмек бвлiмшелерiмен Отбасылыщ денсаулыщ орталы^тары ^урылды.
Заманауи денсаулыщ са^тау саясатыныц дамуыныц багыты мен жацгыртылуы сыр^аттыщ жэне влiм ^урылымында квп жагдайда вмiр суру дэстYрлерiмен жэне пациенттщ вз денсаулыгына деген тэуекелдi мЫез-^ул^ымен шартталган созылмалы аурулармен аурудыц басым болуымен аны^тыланады. Созылмалы ауруларды емдегеннен гврi алдын алган оцай - бул пiкiр мемлекет ушнн де, халыщ Yшiн де дурыс. Бiздiц пiкiрiмiзше, денсаулыщ мэдениетЫщ децгейш арттыру, вз кезегiнде, «дэр^ер-пациент» ^арым-^атынасыныц дэстYPлi патерналистiк моделiн «а^параттыщ келiсiм» моделi шецберЫде сипатталган серiктестiк ^арым-^атынас^а ^айта багдарлануын ^ажет етедi. Дэр^ер мен пациент арасындагы ^арым-^атынастыц жаца моделi оныц ^атысушыларына жаца кэаби жэне ^у^ы^тыщ талаптар Кояды, мундай взара эрекеттщ эмоционалды^, этикалыщ жэне а^параттыщ шекаралардыц взгеруiн бiлдiредi. Денсаулыщ са^тауга ^атысты элеуметтiк жэне экономика саясатындагы мэдени факторларды б^лу жэне ескеру халы^тыц мшез-^ул^ын болжауга, мYмкiндiгiне ^арай, денсаулыщ капиталына эртYPлi факторлардыц эсер етуiнiц терiс жа^тарын жоюга мYмкiндiк бередi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Беккер Г. С. Человеческое поведение; экономический подход. Избранные труды по экономической теории. Пер. с англ. — М.: ГУ-ВШЭ, 2003. — 672 с.
2 Доклад о состоянии здравоохранения в Европе 2012 г. на 52 сессии Европейского регионального комитета ВОЗ, сентябрь 2012 г. // Пресс-релиз ЕРБ ВОЗ/15/02. - Копенгаген: 17 сентября 2012 г.
3 Grossman M. The Human Capital Model// Handbook of Health Economics. Vol. 1A. ed. By A.J. Culver, J.P. Newhouse. 2010. -P.349
4 КР Туцгыш ПрезидентиЕлбасы Нурсултан Назарбаев «Каза^стан-2050» стратегиясы ^алыптас^ан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Казахстан хал^ына Жолдауы.
Н.Н. АВГАМБАЕВА, М. СОЛТАНОВА, А.Б. ХАДЖИЕВА
РОЛЬ И ОЦЕНКА ЗДРАВООХРАНЕНИЯ В ПРОГРАММЕ СТРАТЕГИИ «КАЗАХСТАН -2050»
Резюме: В наше время показатели общественного здравоохранения необходимы для оценки его перспектив стабильного развития, так как качество человеческого капитала определяет социально-экономическое продвижение государства в успешном внедрении его любой программы. Ключевые слова: стратегия, человеческий капитал, здоровье.
N.N. AVGAMBAEVA. M. SOLTANOVA. A.B. HADJYEVA
ROLE AND ESTIMATION OF HEALTH PROTECTION IN THE PROGRAM OF STRATEGY "KAZAKHSTAN - 2050"
Resume: In our time indexes of community health care of Heo6xog,ucbi for the estimation of his prospects of stable development, because quality of human capital determines socio-economic advancement of the state in successful introduction him any program.
Keywords: strategy, human capital, health.
