CC BY
12МЭДЕНИ МУРА
https://doi.org/10.47500/2023.v14.i2.09
ГТАМР: 18.31.09
Ак;сак;алова Ж.А.1
!М.О. Эуезов атындагы Эдебиет жэне енер институты Алматы к,., Казакстан е-mail: пигЫпиг [email protected]
КАЗАК ХАНДЫРЫ ТАРИХЫНЬЩ КЕСК1НДЕМЕ 6НЕР1НДЕГ1 К6Р1Н1С1
Ацдатпа. Казакстан кескiндеме енерiндегi тарихи такырыптагы туындылар улттык мэдениет пен бiрегейлiк Yшiн зор мацызга ие. Олар еткенд жеткiзiп кана коймай, халыктыц рухын, дэстYрлерi мен эдет-гурыптарын бейнелейдi. Тарихты жете тануга арналган мундай шыгармалар еткендi терещрек тYсiнуге жэне ежелгi уакытта халкымыз багалаган кундылыктарды керсетуге багытталган. Тарихи туындылар эстетикалык канагаттануды гана емес, сонымен бiрге еткенге деген рухани кызыгушыльщты ныгайта алады, ез елшщ тарихын жете зерттеп, одан эрi тани тYсуге шабыттандырады. Олар жаца урпакты тэрбиелеу Yшiн аса мацызды.
Казак хандыгы кезещнщ тарихи керiнiстерi кебшесе суретшiлер Yшiн негiзгi шабыт нысанына айналды. Тарихи жанрда орындалган керкем туындылар тек шайкастар мен саяси окигаларды гана емес, сонымен катар тарихтыц эртYрлi кезецдерщдеп казак халкыныц ем1ршщ элеуметтiк жэне мэдени аспекллерш де кенеп бетiне тYсiрiп отырды.
Кiлт сездер: кескiндеме, тарихи жанр, портрет, композиция, казак хандыгы, улттык бiрегейлiк, рухани жацгыру.
К1р1спе
Каз1рп замаыгы казак кескшдемесшщ нег1зг1 YPДiстершщ б1р1 - дэстYрлi такырыптар мен мотивтерде даралык пен бiрегейлiктi iздеу болып табылады. Суретшiлер улттык такырыптардыц жаца, замаыауи иытерпретацияларыы жасауга жэне дэстYрлi рэмiздер мен бейыелердi кенепке кешiруге тырысады. Осылайша, олар ез елшщ тарихы мен мэдеыиетiмеы езара байланысын сактай отырып, ездерiыiн шыгармашылык еркiыдiгiы шектемейдi.
Тагы бiр мацызды тенденция -кескшдемедеп эртYрлi стильдер меы багыттарды араластыру. Суретшiлер ез шыгармашылыктарында классикалык, замаыауи жэые дэстYрлi кескiыдеме элемеыттерiы сеыiмдi тYрде пайдалаыа отырып, бiрегей жэые ерекше стиль жасайды. Олар соыдай-ак, эртYрлi техыикалар меы материалдармеы белсендi тэжiрибе жасай отырып, оларга экспрессивтiлiк пеы эсемдж косады. Соыымеы катар, казiргi замаыгы казак кескiыдеме еыерi элемдiк еыер
QAZAQSTAN RESPfBLIKASY
ULTTYQ MYZEM
мен мэдениеттердщ ы^палына ашы^. Суретшiлер элемдiк трендтер мен технологияларга карап, оларды ез мэдениетiне бейiмдейдi жэне элемдi жаулап алуга дайын жана, ерекше туындылар жасауда. Осылайша, казiрri замангы кескiндеме дэстYP мен кIазiрri заманды, улттык жэне элемдж енердi, даралыкты жэне ужымдык мураны бiрiктiру аркылы оны керермендер Yшiн кызыкты етiп отыр.
Белгiлi енертанушы Р.Э. Ергалиева осы кезенде тYрлi багыттар мен агымдардыц пайда болганын атап ете келе, суретшiлер ез ецбектершде дэстYрлi мотивтердi, рэмiздер мен бейнелердi жеткiзуге тырыскандыгын да айтады (Ергалиева, 2011: 432).
K,азiрri замангы казак кескiндемесi де халкымыздын мэдениет мен тарихын заманауи тэсiлдермен жетюзуге умтыла отырып, осы YPДiстi жалгастыруда. Олар сондай-ак, эртYрлi идеялар мен тужырымдамалармен белсендi тYрде тэжiрибе жасап, ез жумыстарында заманауи шындыкты жэне казiргi когам алдында тYрFан киындьщтарды керсетуге тырысады. Осылайша, казiргi замангы казакстандык кескiндеме керемет шыгармашылык кершк кана емес, сонымен катар улттын мэдени дамуы мен санасынын керсеткiшi болып табылады.
БYгiнде аса езектi болып отырган, улттык бiрегейлiк, тарихи непз мэселе-лерi бейнелеу енерiндегi улттык мураларды кескiндеме енерiнде кайта жащырту Yшiн тарихи болмыста каркынды даму Yстiнде. Бейнелеу енерi жайлы тын деректердi жинактау, жYЙелеу кезiнде тэуелйздж кезенiндегi казак тарихи кескiндемесi ею тYрлi сипатта керiнiс бергендiгiн айкындадык. Бiрiншiсi портрет жанрында, ягни кылкалам шеберлерiезшыFармал арында
тарихта есiмi калган тулгалардьщ келбеттерiн жиi бейнелей бастады. Келесi екiншi сипаттагы шыгармалар катарына iрi-iрi тарихи окигалар бейнелендi. Мундай монументтi композицияларды жасаушыларга казак басынан кешiрген тYрлi кактыгыстарды жандандырып, рухани тYрFыдан кайта жацгыртуга тырыскан, жацашыл YPДiстердi игерген шыгармашыльщ топ жатады.
Булардан белек бейнелеу eнерiнде этнографизм мен декоративизм эдiстерi бойынша жумыс жасаган кескiндемешiлер де болды. Мундай суретшыер ез туындыларында казаки накышта бейнеленген кейiпкерлер мен дэстYрлi-турмыс салт кeрiнiстерi негiзiнде керермендерге лирикалык жэне поэтикалык кещл кYЙге толы атмосфераны бередi. Негiзi композицияны курастыруда олар каркынды динамика мен эрекеттен гeрi статикалык баяу формаларга бой алдырады. Осынын негiзiнде туындыларда еткенге деген ностальгиялык сипат басымдык танытуда. «Национальная тематика в художественных поисках художников 2000-х гг. приобретает ностальгические интонации. Работы А. Жакыпбекова, К. Ажибекова, Ж. Омирбекова, Б. Тургынбая, М. Каспака - это лирика, поэзия, исторические экскурсы...», -деп енертану кандидаты А.К. Юсупова осы кезендеп бiрнеше суретшшщ шыгармашылыгына сипаттама берiп еткен болатын (Ергалиева, 2002: 183).
K,азiрri танда М. Муллашев, А. ДYзелханов, Д. Элиев, 0. Жубаниязов, Д. Касымов, Ж. Кайрамбаев, Е. Айтуаров, М. Каспак, К. Эжiбеков, Е. Телепбай, К. Аскаров, Т. Дайрбаев, Н. Карымсаков, Т. Тыеужанов, Е. Кусайынов, Э. Бактыгереев, С. Элжанов сынды шеберлер тарихи такырыпта зор
ецбек етш жYргеы суретшыер. Бул кескiыдемешiлер жаырларды езара байланыстырып, тарихи баяндауларга ыегiзделгеы сюжеттермеы катар, мифологиялык такырыптарга да калам сермегеы кездерi болды. Бул ерекшелiк кескшдемеде жаырдыц езiыдiк стереотиптерiы жойган жэые де жацаша тYр-сипат экелгеы мэселелердщ бiрiые айналды.
Талк;ылау
Тарихи жаыр, оныц iшiыде тарихи-портреттiк жаыр казак кескшдеме меы мYсiы еыерiыде ерекше орын алады. Бул улттык мэдениеттщ мацызды элемеытi жэые тарихи кейiпкерлердi есте сактауга ез септiгiы типзетш аыык. Казак билерi, эсiресе шешеыдер, батырлар, хаыдар Казакстаы тарихыыда мацызды рел аткарды жэые бYгiыгi ^нге дейiы улттык кундылыгымыздыц бiр белшеп болып табылады. Казак еыерiыде де, эдебиетшде де шешеыдер батырлар меы халыктыц коргаушылары ретiыде бейыелеыiп суреттелед^ бул келешек урпакка Yлгi жэые улттыц тарихыы мактаыыш кезi ретшде сактауга кемектеседi. Тарихи каhармаыдардын бейнесш дэрiптеу жеыiыдегi 2000 жылдардаы бастау алгаы мемлекеттiк багдарламалар улттык мэдениет пен тарихка деген кызыгушылыкты арттыруга жэые керкем шыгармашылыкты одаы эрi дамытуга ыкпал еттi.
2000 жылдардан бастап казак кескiыдемесiыде билердщ бейыесi ыегiзiыеы портреттiк жэые тарихи окигаларга курылгаы iрi композициялык шыгармаларда кептеп керiыiс таба бастады. Алгашкылардыц бiрi болып, суретшi Т. Тогысбаев пеы А. ДYзелхаыов билер келбетш кеыеп бетiые тYсiргеы болатыы. Сонымен катар Н. Карымсаков, К. Эжiбеков, Б. Тюлькиев пеы
МЭДЕНИ М¥РА
З. Кожамкулов, Е. Телепбайдыц Тэуке ханныц жетi жаргысына байлаыысты тарихи окигаларга курылган тарихи кеыептерi де би-шешеы, хаы, батырлар такырыбына мысал бола алады.
К. Эжiбеков пеы Е. Телепбаевтыц бiрiгуiмеы орындалган «Мэцплж ел» атты триптихтыц «Тэуке хаы» деп аталатын белiгi 17-гасырда казак хандыгыныц ыдырап кету каупiые байлаыысты, Тэуке ханныц елдеп бiрлiктi сактау Yшiы ойластырган зацы жайлы кершкке ыегiзделгеы. Бул туыыдыыыц ыегiзгi ерекшелт ескелец урпакка ата-баба тарихыы дэрштеу. Тарихи жады аркылы еткеы емiрiмiзде елеулi орыы алгаы тарихи окиганы кез алдымызда кайта жандандырады. Мундагы кейiпкерлердiн бейыесiыде портреттiк нактылыктан герi, кейiпкерлер жYзiы шартты тYрде бейыелеу эдiсi басымдык таыыткаы. Басты максат тулгалардыц жYзiы шыыайы жетюзу емес, олардыц когамыыц дамуыыа коскан релдерiы айшыктап, дэрiптеу болып табылады.
Билер бейнеймен катар кеыеп бетшде казак елiыiн басты хаыдары меы непзп батырларыыыц келбетi де егемендж алгаыыаы кейiыгi жылдары кептеп керше бастады. Кенесары, Жэыiбек, Абылай, Эбшхайыр хаыдар, соыымеы катар Махамбет, Бегеыбай, Кабанбай, Наурызбай, Райымбек сыыды кептегеы ержYрек батырлар, Абай, Шэкэрiм, Жамбыл, Дина жэые Мукагали сыыды улы тулгалар бейыесi кеыеп беттерiыеы орыы алды.
Казак хандыгы такырыбындагы басты тулгалардыц бiрi Абылай хаы бейнесш Yздiк сомдагаы кылкалам шеберi - Ж. Кайрамбаев. Бул тарихи портрет жанрында орындалган ец Yздiк туындылардыц бiрi. Казактыц iрi хаыы Абылай бейнеск «Плакаттык ыегiзде шешiм тапкан Абылайханныц
QAZAQSTAN RESP*BLIKASY
ULTTYQ MYZEM
портретi образдык ерекшелiгiмен iшкi Yндестiкке толы. Абылайханнын мундай образдык портрет алгаш Жумакын Кайрамбаев шыгармашылыгынан
кeрiнiс тапты. Абылайханнын дэл осы суретшi сомдаган образы ескелен урпактын жадында монументалды, сом эрi аскак бейнесiмен сакталган едь Бул туынды халкымыздын тэуелсiздiкке кол жетюзген уакытынын алгашкы жылдары салынып, елдiн рухы мен жанын кетеруде манызды роль аткарды» (Байтурсынов, Ыдырыс,.. 2018).
Ия, шынымен де Кайрамбаевтьщ кылкаламынан туган Абылайдын бейнесi кэйби денгейде ете сэттi шыккан. Кенеп бетшен казак елiнiн азаттыгы Yшiн аянбай кYресiп, Yш жYздiн басын бiрлiк пен ынтымактастыкта бiрiктiрген нагыз хан бейнесiн кере аламыз. Катулы кабагы мен сурланган жYзi тYCтер YЙлесiмi аркылы ете эсерлi шешыген.
Ж. Кайрамбаев Абылай ханнын портретик келбетiн жасауда,
Ресей жерiндегi Абылай ханнын реконструкцияланган бас сYЙегi непзшде портретiн шынайы салган. Сол себепт де Кайрамбаевтын Абылайынын портреттiк келбет шынайы шыккан.
«Суретшi тарапынан казактын зиялы тулгаларынын портреттiк образдарын бейнелеуш, токыраудан кейiн есенгiреп калган халыктын енсесiн кетеруге тiкелей багытталуымен тYсiндiруге болады. Осындай сипатта казак зиялыларынын портреттiк бейнесiн жасау 1990 жылдары кептеген суретшыер мен мYсiншiлердiн шыгармашылыгынан белен алды», (Байтурсынов, Ыдырыс,.. 2018) дейдi енертанушы мамандар. Иэ, ете орынды айтылган пiкiр. Себебi, шынында да техникалык тургыдан жаксы орындалып, идеялык жагынан керемет жеткiзiлген туындылардан батыр бабаларымыздын тулгасын кергенде бойына ерекше ^ш-
куат жиналып, бойыннан патриоттык сезiмнiн есiп турары акикат.
2000-шы жылдардан бастап портреттермен катар кYнделiктi сипатта шешыген eткеннiн тарихи картинасында бiркатар кeлемдi композициялар есе бастады. Тарихи кескшдеменщ eсуiне «Казакстан - 2030», «Рухани жащыру», «Мэнгiлiк ел» стратегиялары сиякты мемлекеттiк багдарламалар негiз болды. Тарихи такырыптагы кескiндемелiк туындылар Казакстаннын тарихи жэне мэдени мурасын насихаттауга жэне сактауга багытталган мемлекеттiк багдарламаларды iске асыру багыттарынын бiрiне айналды. «Казакстан - 2030», «Рухани жащыру» жэне «Мэнгiлiк ел» стратегиялары жэне баска да кептеген багдарламалар тарихи кескшдеме мен улттык eнердiн баска да багыттарын дамыту Yшiн куатты серпiн болды. Олар суретшiлер мен мYсiншiлердiн алдына Казакстан тарихы мен улттык мэдениетшщ рухы мен шын мэнiн жеткiзетiн туындылар жасау мшдетш койды. Салт-дэстYрлер мен улттык кундылыктарды сактауга, келешек урпакка жолдауга жэне улттык бiрегейлiктi ныгайтуга ыкпал етть
Тарихи такырыптагы туындылардагы Yш eлшемдi композициялардагы ерекше атмосфера тYрлi эмоциялар тудырып, керермендерге еткенге бiр сэтке шолу жасауга мYмкiндiк тугызады. ХХ гасырларда орын алган тYрлi жагдайлар когамымызга кептеген eзгерiстер экелдi. Бул кершктер бейнелеу eнерiнде тарихи жанрда кершк табады. Ал бул багыт ез кезегiнде енер аренасына жана есiмдердiн енуiне тYрткi болды. Мысалы: Т. Тiлеужанов, Н. Килыбаев, Б. Мырзахметов, А. Назаркул, Э. Жакыпбек, Д. Кастеев, М. Нургожин, К. Омархан, Е. Ким, Д. Макин, Н. Элiбек, Д. Yсенбаев, Е. Болатхан, А. Нургожаев
жэне тагы да баска кылкалам шеберлершщ туындыларын атап етуге болады.
2000 жылдардан бастау алган, улттыц тарихын, кундылыгын, мэдениетiн кайта жацгыртуга арналган, тYрлi багдарламалар жэне де тарихи такырыптагы туындыларга деген мемлекеттж тапсырыстардыц артуы казак бейнелеу енершдеп тарихи жанрдыц мэртебесiн кетере тYстi. Осы себептi де казiргi тацда казак бейнелеу енерiнде тарихи жанрдыц алатын орны жогары болып тур. Осындай сураныстыц артуына байланысты жастардыц да халык тарихына, улттыц сана-сезiмiн танытатын такырыптарга деген кызыгушылыктары арта тYскен. Суретшiлер улттыц кайгысын, еткерген ауыртпалыктарын жYректерiмен сезiнiп, азат ел болу жолындагы батыр бабаларымыздыц ерлiгiне деген сYЙiспеншiлiктерiнен тарихи такырыптагы кунды енбектерi туындады. Тарихка катысты жазылган шыгармалары кебiнде Yлкен форматты, кеп фигуралы келiп, композициялык курылымы жагынан кYрделi, ал такырыптык мэш мен козгар идеясы жэне де тYCтiк YЙлесiмi жагынан эр тYрлi келедi.
Шынында да, Казакстан тарихы кептеген жаркын жэне мацызды окигаларга бай, ал тарихи кешпкерлердщ бейнелерi улттык мэдени мураны сактау мен керсетуде шешушi рел аткарады. Тарихи кескiндеме жанрында жумыс ктейтш суретшiлер тарихи эдiлеттiлiктi калпына келпруге жэне дурыс эрi шынайы тарих непзшде когамдык сананы калпына келпруге кемектесе алады. Олардыц шыгармашылыгы улттык бiрегейлiк пен улттык кундылыктарга деген адалдыкты калыптастырудыц кYштi куралы бола алады. Алайда, идеологиялык жагдайдагы езгерiстердi
МЭДЕНИ М¥РА
ескере отырып, тарихи окигалар мен кейiпкерлерге катысты шындыкты керсете бiлуi кажет.
Осылайша, тарихи кескшдеме тарихи жады мен улттык мэдени мураны сактау мен жетюзуде мацызды рел аткарады. Бiрак сонымен бiрге ол елшенiп, адамдар емiр сYретiн уакыттыц элеуметтiк езгерiстерi мен идеологиялык талаптарына да дайын болуы кажет шыгар. «Халыктыц тарихын казiргi суретшiлер шайкастарга, согыстарга, апаттар мен азаптарга толы емiр суретi ретшде кередi. Тiптi зацдардыц орнатылуы, хандардыц кездесулерi, дэстYрлi рэсiмдер туралы жагымды такырыптарга арналган шыгармалар элi ^нге дейiн бейнеленген жагдайдыц iшкi шиелешсше барлык кол жетiмдi бейнелеу куралдарымен ауыртпалык тYсiредi» (Культурная парадигма.., 2020: 496).
Монументалист кескiндемешi
Аманат Назаркул тарихи жанрда бiраз ецбектер жасады. Бала кYнiнен суретшiлiктi армандап, енердi емiрiнiн мэнiне айналдырган кылкалам шеберi ез шыЕармашылыгына, нагыз суреткер болу Yшiн адамныц iшкi элемi ете мыкты болуы керек деген устанымды алдыга тартады. А. Назаркулдыц «Томирис», «ТYнгi жолаушы», «Скифтер - Кентаврлар», «Азия БибЬ>, «Yш грация», «Астана - жастар мен б^м каласы», «Коркыттыц Yш булагы», «Аралды ацсау», «Касиеттi билер елi» атты шыгармалары бiзге танымал.
А. Назаркулдыц шыгармалары еткен замандагы казак тарихыныц жинакталган келбетiн жасайтын туындылардыц катарына кiредi. «Касиеттi билер елi» атты монументалды кескiндемеде суретшiнiн айтуынша трилогия, ягни роман-эпопея сынды туынды. Непзп керiнiсте монументалды
QAZAQSTAN RESPfBLIKASY
ULTTYQ MYZEM
келген Yш бидiн iрi тулFасы аркылы жалпы казак халкынын тарихына кез жYгiртiп еткендей боламыз. Суретшi билер бейнесiн улттык накыштаFы керiнiстермен жэне де канык эрi ашык бояу Yйлесiмдерiмен жеткiзу аркылы керермендi бiр сэтке сол тарихи кезеннщ атмосферасына бойлауына мYмкiндiк бередь
Тарих беттерiнде есiмдерi ешпестей iз калдырFан бабаларымыздын негiзгi бейнесi аркылы казак халкынын ауызбiршiлiгiн, бiр ауыз сезге токтаFан, аксакалдарын курмет туткан касиеттi ел екендiгiн эспеттей тYсуде. ОртанFы белiкте - Тэуке ханнын «Жет жарFысына» колдау керсеткен Теле би тулFасы орын алFан. Бiр колын жоFары кетерiп, аспанды мензеген калыпта, Жаратушы Тэнiрге деген курметш керсетуде. Екi жаFында басты биге колдау керсеткен кешпте К,азбек би мен Эйтеке би орналастырылFан. Осы кершктеп Yш бидiн сыйластыFы мен бiр-бiрiне деген курмет-iлтипатынан жалпы халыктын келбетiн кере аламыз. Эр бидщ композициялык курылымFа байланысты отырысы, болмысы, тYP элпетi барынша негiзгi бейнелерш, тарихи болмыстарын аша тYсуде.
Жалпы композициялык курылым этнографиялык жаFынан да, фольклорлык турFыдан да, кене тарихпен жэне сэулетлк ескерткiштермен де езара байланыста шешiм тапкан. Суретшi А. Назаркулов кенеп бетшдеп шанырак, жет казына атрибуттары, «кой Yстiнде бозторFай жумырткалаFан» сынды тYрлi символикалык бейне-кершктер аркылы да казак халкынын улттык бейнесш толык керсетедi. Сонымен катар осы символикалык бейнелер непзшде казак халкынын мал шаруашылы^ымен айналыскан кешпендi жэне аншылык келбетiнен де, турмыстык салт-
дэстYрлерiнен де хабардар етедь ¥лттык накышты айшыктауда ою-ернектермен ойнатылFан тYCтiк Yйлесiмдердiн релi зор. Жалпы бул туындыны карап отырып жастардын CYЙiспеншiлiгiн, махаббат, жас отбасы, урпакты тэрбиелеу, бата беру, кешпендiлер емiрi, курбандык шалу, кYнделiктi турмыс-тiршiлiк секiлдi тYрлi такырыпты козFауFа болады. Монументалды туындынын да негiзгi бiр ерекшелт осы - такырып аясынын кендшнде. Осы касиетiнiн аркасында бул шы^арма да суретшi тарапынан ете утымды шешiм тауып отыр деп айтуымы^а толык негiз бар.
Туындыны карап отырып адамFа бала кезiнен тындап ескен жыр-толFаулар, тэлiмдiк энпмелер мен окиFалар, тарихи деректер тYрлi эсерлер калдыратындыFын, сонын негiзiнде жадымызда тYрлi керiнiстер калыптасатындыFын баFдарлауFа
болады. Бул да бiр бейнелеу енершщ ужымдык жады аспектiсiндегi ерекше орны бар екендiгiн дэлелдей тYседi.
Суретшi маманы Yшiн тарихи болмысты жетюзуде композициянын iшкi CYЙегi, яFни курылымы мыкты болуы кажет. ШыFарманын шю курылысы дурыс жинакталFанда, ол керушi кезге де жаксы керiнедi. Монументалды кескшдеме енерiнде Yлкен масштабты, пропорцияны сактау ете манызды. Себебi мундай туындылар кепшiлiкке арналFандыктан Fасырлар бойы Yнемi адамзатпен тiлдесудi кездедi. Уакыт ете келе тарихи кундылыкка сол себепт де тарихи жад уFымы негiзiнде монументтiк шыFармалардын алар орны ерекше.
А. Назаркуловтын осы тарихи такырыпты одан эрi жетiлдiре тYсудегi шеберлiгiн «Астана жастар мен бШм каласы» (2011) атты реалистiк академиялык баFытта салынFан монументалды туындысынан байкаймыз.
Кенеп бетшде кепултты Казакстан халкыныц жинакталган келбетi бейнеленген. Композиция Yш белiмнен куралган. Арткы белжте каз-катар орналаскан гимараттыц колонналары аягына нык турган тэуелсiз мемлекеттiн келбет мен елiмiздiн берiк тугырыныц символы. Туындыда сол егемен елдiн бейбггшытн, тэуелсiздiгiн, улттардыц езара достыгын бейнелейтш символдык бейнелер мен негiзгi мотивтершен куралган. Арткы фонда орналаскан Ак YЙ, Кожа Ахмет Ясауи кесеней сынды архитектуралык нысандар еткен заман мен казiргi уакыттыц керсеткiшi. ¥лттык накыштагы ою-ернектер казаки негiзiмiздi танытатын басты атрибуттар болып табылады. Ел президенпмен катар Казакстанныц кек туын езге елдерде кекке кетерiп, мэртебесш аскактатып жYрген бокс енерiнiн майталманы Г. Головкиннiн, эншi, элем таныган Димаш Кудайбергеновтiн, баска да ецбек сiнiрген спортшылар Бейбiт Ыстыбаев, Канат Ислам сынды бiрегей тулгалардыц жэне баска да актер, биш^ эншыердщ бейнесiн кере аламыз. Оц жак белiктiн жогаргы жагында екi колын кекке кетерiп, келешек казак халкы Yшiн ¥лы Жаратушыдан дуга тыеген Асан кайгы бейнесi.
«Суретшiлердiн халкымыздыц
тагдырындагы еткен емiр жолдарын келешекке урпакка кайта багыттау Yшiн кене ацыз-эцпмелерге, дастан-жырларга, ата-бабалар мурасына, адам мен табигаттыц арасындагы езара Yздiксiз байланыстагы дYниетанымдык угымдарга терец сYЙене отырып бейнеленген, тарихи такырыптагы кескiндемелерi керушiнi эмоционалдык еркiндiктi бiлдiретiн шыгармашылык iзденiстерiмен аса кызыгушылык тудыруда. Кескiндеме шеберлерi тарихи окигаларды турмыстык
МЭДЕНИ М¥РА
керiнiстермен езара байланыстыру аркылы мотивтер мен символдар тыше назар аударып, оларды стилистикалык жагынан тYрлендiре тYседi. Рухани жэне философиялык терендiктi казiргi когамныц адамгершiлiк-этикалык
мэселелерiмен суреттейтiн туындыларда баршылык. Мундай керкем туынды-лардыц стилистикасы мен мазмуны заманауи кескiндеме енерiнiн айтары элi де мол екендiгiн мензейдi» (Шарипова, Аксакалова,.. 2022: 241-248. https://doi. orgA0.5387V2078-8134.2022.3-21).
Шынында да, тарихи кескiндеме тек тарихи кайта куру гана емес, сонымен катар дэстYрлердi жацартатын жэне жаца тYпнуска элементтердi енгiзетiн заманауиенерболуымYмкiн.Суретшiлер тарихи окигалар мен кейiпкерлердi заманауи экспрессивтШктщ куралы ретiнде колдана отырып, бейнелер мен окигаларды казiргi тенденциялар мен интерпретацияларга сэйкес стильдей алады. Осылайша, олар тарихи мэдениет пен мураны тYсiнуге жэне багалауга Yлкен аудиторияны тарта алады. Сонымен катар, тарихи кескшдеме адамгершiлiктiн, эдiлеттiлiктiн жэне адамдык кадiр-касиеттiн эмбебап мэселелерiне назар аудара отырып, казiргi коFамнын моральдык жэне этикалык мэселелерiн бiлдiре алады. Кескшдеме шеберлерi казiргi заманныц мацызды мэселелерiне назар аудару Yшiн тарихи мураныц символикасы мен мотивтерiн де колдана алады. Осылайша, тарихи кескшдеме дэстYрлi элементтердi жаца идеялар мен интерпретациялармен YЙлестiре алады жэне бiрегей заманауи енердi жасау Yшiн еткен мен казiргi арасындагы мацызды кетр бола алады.
Батырлык пен улылык культi казак тарихи мэдениетiнiн мацызды курамдас белiгi болып табылады жэне ол казiргi
QAZAQSTAN RESPfBLIKASY
ULTTYQ MYZEM
замангы кескшдемеде кeрiнiс табады (Оразкулова, 2014: 384).
Суретшыер сол кездегi кейiпкерлер мен окигалардын кYшi мен энергиясын жетюзу Yшiн дэстYрлi элементтердi жана идеялар мен эдктермен бiрiктiредi. Суретшiлер тарихтагы улы женiстер мен жетiстiктерге баса назар аудара отырып, кейiпкерлердiн маныздылыгы мен улылыгын керсету Yшiн ашык тYCтердi, динамикалык композицияларды
жэне мэнерлi кылкалам жагыстарын пайдаланады. Сонымен катар, олар белгШ тарихи окигалар мен кейiпкерлердiн тарихын кайта карап, жете зерттеп, оларды казiргi аудиторияга жана кырынан таныстырады. Осылайша, тарихи такырып казiргi замангы суретшiлер Yшiн манызды шабыт кeзi болып кала бередi, олар оны дэстYрлi жэне заманауи элементтердi бiрiктiретiн жэне элемдiк контексте мэдениеттiн маныздылыгына назар аударатын бiрегей жэне ерекше енер туындыларын жасау Yшiн пайдаланады.
Kазiргi кезде казак бейнелеу енершде батырлык культка негiзделген такырыпты ерекше жеткiзушi суретшiлердiн бiрi Дэурен Кастеев. Онын «Шайкас алдындагы тан» (1998), «Туган жер Yшiн опат болган казак жауынгерлерiне арнау. Аныракай шайкасы» (2012), «Актабан шубырынды» триптихы (2016), «Кабанбай батыр» сынды ен YЗДiк туындыларын атап етуге болады.
Жас суретшшщ «Шайкас алдындагы тан» шыгармасында шайкас аланына багыт алган атты жауынгерлер кeрiнiс тапкан. Алдыщгы белжтщ ортангы тусынан сэл солга карай тYрi сусты, кабагы катулы, каруланган жас сарбаз орын алган. Осы бас сарбаздын арткы бeлiгiнде бiрнеше сарбаздын бейнесi кeрiнуде. Одан эрi кенептiн арткы
белiгiнiн он жак тусына карай ыFыса орналаскан калFан кеп сарбаздардын найзалары мен сулбалары Fана байкалады. Бас сарбаздын бейней ете утымды шешiлген. Кiндiк каны тамFан елi мен жерiн, со^ы демi шыкканша KорFауFа даяр наFыз ержYрек, батырдын тулFасы. Жауынгер мен астындаFы атынын кез жанарлары тжелей керерменге баFытталып, кайтпас кайсарлыктын нышанын бiлдiргендей.
ШыFармадаFы танFы туманнын тYсiне айналFан суык кек тYCтер мен жылкылар бейнесiндегi кою коныр бояу тYCтерi керiнiстегi басты кенiл кYЙдi барынша айкын жеткiзуде. Суретшi езшщ осы туындысы жайлы былай деген: «Шайкас алдындаFы тан» атты шы^арма аркылы жауынгер бейнесiн керсеткiм келдь Ол жас, бiрак кезiнен жещлктщ де наFыз женiстiн де дэмш таткандыFы керiнiп тур. ОFан зор Yмiтпен туFан жерi мен елi сенiм артуда. Суык жанбыр, тау, жайлау, шайкаска кайтып келуге Yмiт етiп кеткен жауынгерлер керiнiстерi аркылы сол уакыттын атмосферасын жетюзпм келдi. ШыFармадаFы кегiлдiр тYC шайкас алдындаFы тазаруды бiлдiредi» (https://tengrinews.kz/picture_ art/vnuk-abilhana-kasteeva-predstavil-rabotyi-vyistavke-550-277684). ОкиFаFа сай кауiп-катер мен алда ^тш турFан наFыз сурапыл соFыстын бейнесiн де суретшi осы бояулар YЙлесiмi аркылы шебер жетюзуде. Кенептiн астынFы жэне жоFарFы белтндеп жоFары темен баFытталFан бояулар жаFысы аркылы, бойлары коркыныш сезiмiнен бiржолата ада болFан жауынгерлердiн, кайнаFан соFыс ортасына ездерiне деген нык сенiммен аттанып бара жаткандыFынын белгiсiндей.
Суретшi улттык мурамызFа, улттык негiзiмiзге айналFан жауынгерлер киiмi мен кару-жарактарын, ат эбзелдерш
бейнелеуде кiшiгiрiм элементтерге дешн аса катты кенiл аударады. Аса шеберлжпен ернектелген ою-ернектер туындыга улттык сипат беруде.
Д. Кастеевтыц жауынгерлж такырып-тагы келесi бiр Yздiк туындыларыныц бiрi «Кабанбай батыр» атты портреттiк жумысы. Ат Yстiнде отырган, Каракерей руынан шыккан Кабанбай батыр бейнесш суретшi тiк форматта теменнен жогары багытталган ракурста бередi. Сол аркылы казактыц атакты бас батырыныц тулгасы ете керемет шешiлген. Бас кешпкердщ кез жанары бул туындыда тiкелей керерменге емес, басы кенептщ оц жак белiгiне багытталып, кез жанары алыс киырга назар салуда. Ал тулпарыныц басы сол жак теменп белiкке багытталуда. Кезiнде Yлкен егiздей кара кабанды елтiрiп, «Кабанбай» атанган батыр тулгасында кайсарлык та, батылдык та, кYш пен ж^ер де толып тур. Астындагы мшген атыныц езi батырга сай. Суретшi жылкыныц анатомиялык сипатын ете эсерлi сипаттаган. Кимыл-козгалысы, булшык еттерi, желмен желбiреген жалы, бойындагы кYш-кайраты бэрi нагыз батырга сай тулпар екендтн айкын керсетiп тур. Суретшi Д. Кастеев ез туындыларында улттык накышка толы заттарга, кiшiгiрiм детальдардыц, элементтердщ езiне аса кенiл аударады. Шыгармаларыныц басты максаты да -улттык непзд^ улттык идеяны, тэуелсiз елдiгiмiздi керсету болып табылады.
Кылкалам иесшщ «Батыр бабалар» атты композициясы казак тарихындагы орын алган «Ацыракай шайкасы» окигасына арналган. Суретшi кенеп бетшде казактыц улы батырларын урыс алацында суреттейдi. Жалпы туындыны Yш непзп белiкке белiп карастыруга болады. Бiрiншi белiкте, композицияныц дэл алдыцгы шебшде
МЭДЕНИ М¥РА
казак жауынгерлерiнiн шабуылына тетеп бере алмай, жерге атымен коса жыгылып кулаган жау жоцгар бейнесь Gзiне тап берген акбоз атты казак батырыныц кылышынан корFанудан баска шарасы калмаган. Кенептiн екiншi белтнде кiндiк кандары тамган туган жерлерi Yшiн, елi мен халкы Yшiн жауларымен аянбай кYрескен батыр бабаларымыздыц бейнесi орын алган. Ал Yшiншi белiкте аспан элемi. Аспан бейнесшдеп кYнiренген кою булттарда жер бетшдеп сурапыл шайкас бейнесiн кайталап тургандай, кеуделерi ашу-ызага толган казак батырлармен коса кYHiренуде.
Суретшi жауга шапкан батырлар мен аттардыц к-эрекеттерш, ^ш-кайраттарын ерекше эсерлi етш жеткiзген. Сол себептi де кенеп бетшдеп окига аса шынайы эрi эсерлi суреттелген. Алдыцгы шептегi кулап жаткан жау мен оныц аты, арткы жактан шауып келе жаткан казактардыц кYшiн тежеп, туындыдан шыгып кетпеуiне себепкер болып тур. Композициядагы ак ат пен кара аттыц тYсi шыгармадагы эдiлдiк пен кара ^штщ белгiсiн керсетiп, композициядагы езара тецджтщ де сакталуына эсер етуде. Басты фигуралардыц формасы ортацгы бурышы теменге багытталган Yшбурышты композицияга курылган. Ал теменге багытталган Yшбурыш символикада от белгiсi мен ер азаматтыц физикалык жэне рухани ^шш бiлдiредi екен. Бул экспрессия мен динамикага толы композицияныц ортацгы нYктесi ак боз атты казак батыры болып табылады. Себеб^ керушшщ басты назары осы фигурага багытталуда. Жалпы бул туынды суретшiнiн айтуынша «Ацыракай шайкасына» катыскан барша казак батырларыныц ерлiгiне арналады. Ягни, бул суретшiнiн батыр
QAZAQSTAN RESPfBLIKASY
ULTTYQ MYZEM
бабаларымыздын рухына деген тагзымы мен ерен ерлжтерше деген курметiнен туындаган шыгарма. Осы композицияга «Казак батырлары» деген туындысы да магыналык жагынан уксас.
Суретшi Кумар Омарханнын туындылары композициялык куры-лымымен, тYCтiк YЙлесiмiмен, бейнелердiн портретик келбетiн дэл жеткiзумен ерекшеленедi. Осындай ерекше орындалган туындыларынын бiрi - «Назым батыр» (2019 ж.). Назым батыр - бул Кабанбай батырдын туган кызы. Анасы да ержYрек батыр болтан (Гауhар батыр). 18 гасырда экесi Кабанбай батырмен бiрге казак-жонгар согысына бiрге катысып, ержYрек батыл кыз туган жерiн коргаган. «Абылай хан тусында Жанакорганды алу Yшiн сойыл, шокпарсыз жау зенбiрегiне жYрексiнбей шапкан ерлiгiмен ел есшде калган. Жонгар тагынын мурагерi Цевен Доржы турган тебеге карай басында Yкiлi кэмшат бeркi бар, ак боз атты бiр кыз бала «Кабанбай! Кабанбай!» деп уран тастап, суырылып шыгады. Кыздын колында не найза, не сойыл жок, бар болтаны камшы гана» (https://islam.kz/ kk/artides/islam-jane-tulga/erHgimen-elge-tanylgan-qazaq-qyzdary-turaly-bilesiz-be-2889/#gsc.tab). Мiне тарих беттершде казактын батыр кыздары туралы осындай кунды мэлiметтер сакталган екен.
«Назым батыр» туындысында суретшi казактын ержYрек батыр кызын согыс аланында, жауга садак тарткан калпында бейнелейдi. Кенептiн он жак шетшен шанга оранган урыс даласындагы жауынгерлердщ сулбасы кeрiнедi. Эзге жауынгерлердi сулбалап, булыщгыр етiп суреттеу аркылы суретшi Назым батырдын негiзгi кейiпкер екендтн ащартады. Ал батырлардын астарындагы аттарынын козгалысы
кенептiн он жагынан сол жагына карай багытталуынан, сонымен катар аспан элемшдеп булттардын козгалысы жогарыдан теменге бет буруынан, туындыдагы Yлкен динамика мен экспрессия кeрсетiледi. Ал кершкке алдынгы жактан тYCкен жарык пен арткы фондагы булыщгырлык, Назым батыр мен онын атынын кимыл-козгалысын одан эрi эсерлей тYсуде. Жалпы шыгармада терендiк жок, себебi композиция ауалык перспективага курылган.
Суретшi шыгармасындагы алдынгы бeлiк кара кек, канык кызыл, алтын сары тYCтi ете канык бояулар YЙлесiмiнде берысе, арткы фон ашык эрi булыщгыр келген сары, коныр, ашык кек бояу тYCтерiнде шешiм тапкан. Назым батыр бейнесшдеп канык кызыл TYC согыстын, кан-тeгiстiн, ашу мен ызанын, батырлык пен кайсарлыктын белгiсiн керсетуде. Ал желдей есiп, алдыга умтылган жылкы бейнесiндегi кара кек TYC еркiндiктiн, бостандыктын символына айналуда. Бул ойымызды арткы фондагы аспан бейней де дэлелдейдi. Аспанды канша булт торласа да, арткы жагы ашык екендтн кeремiз. Ягни кеп узамай казак халкынын бул жорыкта жещске жетiп, еркiн азат ел болатындыгынан хабардар етуде. Жалпы, автор бул туындысы аркылы казак жершщ бостандыгы, тэуелсiздiгi Yшiн тек ер азаматтарынын гана емес, сонымен катар ержYрек батыр аруларынын да тер теккенш паш етедi. Себебi кeпшiлiк Кабанбайдын Назым деген батыр кызы, Гауhар деген батыр жары болгандыгын бте бермейдi.
К,орытынды
Шынында да, казiргi казак суретшiлерi ез шыгармаларында керкем илге жэне онын философиялык контекстше Yлкен мэн бередi. Олар ез
ойлары мен эмоцияларын жеткiзу Yшiн бейнелеу енершщ эртYрлi эдiстерiн, материалдары мен элементтерш пайдаланады. Суретшiнiн жумысындагы непзп аспектiлердiн бiрi - шыгарманы жасауга деген белгiлi бiр философиялык кезкарасыныц болуы. Бул касиет суретшiлерге дэстYрлi жэне заманауи элементтердi шебер YЙлестiруге, сондай-ак казiргi коFамдастыктын емiрлiк устанымы мен мiндеттерiн бiлдiретiн бiрегей енер туындыларын жасауга мYмкiндiк бередь
Егемен Казакстанныц бейнелеу енерiнде елiмiздщ коFамдык санасы дамуыныц iргелi Yрдiстерi керiнiс тапты, казiргi замангы улттык руханияттыц мейлiнше аукымды идеялары мен магыналары сыналды жэне керкемдiк тургыдан езгердi. Оныц негiзi - улттык келбетiмiздi езiн-езi тануга деген белсендi умтылыс, улттык идеяны калыптастыру жэне элемдж керкемдiк аренага шыгудыц куатты кажеттiлiгi болып табылады.
Казiргi казак суретшiлерi ез туындыларыныц контекстiк мазмунын композициялар, тYCтер, пiшiндер мен текстуралар аркылы жетюзедт Олар тарихи окигалар мен ^нделжт керiнiстербар картиналаржасайды, бiрак семантикалык субтекст бiздщ улттык мэдениетiмiздiн кундылыктарымен YЙ-лесетiн болмыстыц езектi мэселелерiне негiзделген. Суретшiлер ез ойлары мен эмоцияларын керерменге жетюзу Yшiн эртYрлi стильдер мен эдiстердi пайдаланады. Олар ез жумыстарында ата-бабаларымыздыц дэстYрлерi мен казiргi заманды бiрiктiрiп, ерекше енер туындыларын жасайды.
Ежелгi ацыздар мен дастандарга терец сYЙене отырып бейнеленген суретшыердщ тарихи такырыптагы картиналары керерменнiн кызыгу-
МЭДЕНИ М¥РА
шылыгын тудырады жэне эмоционалды еркiндiктi бiлдiретiн шыгармашылык iзденiстерге назар аударады. Мундай шыгармалардыц стилi мен мазмуны казiргi замангы кескшдеме енерiнiн элi де айтары бар екенш жэне бул бiздiн ултымыздыц еткенi мен болашагы арасындагы тамаша кетр болуы мYмкiн екенiн керсетедь Олардыц шыгармалары дэстYрлер мен казiргi заманды бiрiктiредi, бiздiн коFамнын моральдык-этикалык мэселелерiнiн рухани жэне философиялык терецдтн бейнелейдi жэне заманауи кескiндеменiн мYмкiндiктерiн мецзеп, мотивтер мен рэмiздердi стилистикалык тYрде езгертедi.
Казак хандыгы кезш бейнелеу аркылы суретшiлер керерменге осы улы тарихи тулгалардыц емiрi мен билт туралы кептеген акпарат бередь Бiрiншiден, хандардыц керкем бейнесi олардыц келбеп мен сипатын, сондай-ак олардыц казак коFамындаFы элеуметтiк жагдайы мен релш керсетуге кемектеседi. Екiншiден, хандардыц емiрi мен билiгiн бейнелеу олардыц соFыстар, баска мэдениеттермен келiссездер, сондай-ак сол кездеп казак коFамындаFы iшкi саяси жэне элеуметтiк езгерктер сиякты мацызды тарихи окиFаларын жетюзуге ез ыкпалын тигiзуде. Сондай-ак, казак хандарыныц бейнесi аркылы суретшiлер ездершщ жеке емiрлерiн, ез заманыныц баска билеушiлерiмен жэне кернектi кайраткерлерiмен байланыстарын да керсетудi кездейдi. Муныц бэрi келешек урпакка осы тарихи тулFаларды жэне олардыц казак мэдениетi мен тарихы Yшiн сiнiрген енбегiн терещрек тYсiнуге кеп мYмкiндiк бередi деп сенемiз. Суретшiлер казак хандыFы дэуiрiн бейнелей отырып, олардыц кызметiнiн езектыт мен маныздылыFын атап етiп, улттык жэне мэдени бiрегейлiктi
QAZAQSTAN RESPfBLIKASY
ULTTYQ MYZEli
калыптастыруга ез Yлестерiн коса алады, сондай-ак халык арасында казак тарихы мен мэдениетiне деген бШм мен кызыгушылыкты одан эрi ербыедк
Казак суретшiлерiнiн казак елiнiн улттык келбетiн ансау, кайта жангырту элементтерi мыналар: кеш символына айналган тYЙе,жYк Yстiне буылган киiз YЙ, кыран кус, кумай тазы, кейiпкерлердiн Yстiндегi улттык костюмдер, сонын iшiнде, эйресе эйелдердiн кос етек кeйлектерi, бастарындагы эшекейленген сэукеле, кимешек; ер кМлердщ бeрiк, шапаны, хандар мен би-султандардын улттык накыштагы киiмдерi, бесж, кобыз жэне елiмiздiн дамуы мен керкеюше Yлес коскан iрi тулгалардын бейнесi. Тарихи жанрда кeрiнiс тапкан осындай жекеленген детальдар улттык, еркшдж, тэуелсiздiк идеяларын алга шыгарып, кенеп бетшде казактын жYрiп еткен езше тэн дэстYрлi жолын кайта калыптастыруга, келер урпакка мэдени-рухани мура калдыруга мYмкiндiк бередi.
Казакстаннын казiргi бейнелеу eнерi Yздiксiз эрi каркынды козгалыста дамуда. Yздiксiз шыгармашылык тэжiрибе процесiнде тарихи жэне турмыстык жанр улттык ДYниетанымнын ерекше мэнер мен стилистикасы, пластикалык жэне керкем тэсiлдерi езара катар кeрiнiс табуда. Сондай-ак кескшдеменщ жанрларынын, багыт-багдарларынын алуан тYрлiлiгi Казакстандагы заманауи кeркемдiк процестiн Yнемi iзденiсте екендiгiн айшыктайды. Осы аркылы казак суретшiлерi ултымыздын тарихи мурасын сактап, оны жана урпакка бередi жэне сол аркылы бiздiн мэдени жадымызды сактайды. Сонымен катар, олар алдыщгы урпак мурасы мен eмiрдщ жана тенденцияларын камтитын жана енер жасайды.
Kазiргi суретшiлер ез жумыстарында ата-бабаларынын дэстYрлерi мен мураларын сактауга Yндеу аркылы ултымыздын мэдени жадын сактауга жэне онын болашакта дамуына ыкпал етедк
Эдебиеттер
1. Ергалиева Р.А. Этническое и эпическое в искусстве Казахстана. - Алматы, Жибек жолы, 2011 - 432 с. ISBN 978-601-294-064-0.
2. Ергалиева Р.А. Этнокультурные традиции в современном искусстве Казахстана. Алматы, «Гылым», 2002. С.183.
3. Байтурсынов 0.Б., Ыдырыс З.А. К,ылкалам шебершщ дара жолы. Казакстан. 19 кыркуйек, 2018.
4. Культурная парадигма «Мэцплш Ел» и глобализация искусства Казахстана. Алматы: Press CO, 2020. - С. 496.
5. Шарипова Д., Аксакалова Ж. (2022). Заманауи Казакстан кескщдемесщдеп тарихи такырыптьщ жащыруы. Keruen, 76(3), 241-248. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.3-21
6. Оразкулова К.С. Казак суретшiлерi шыгармашылыгындагы архетиптш образ бен ужымдык бейсана: мэдени-философиялык талдау: Монография. - Алматы: «Каратау КБ» ЖШС, «Дэстур», 2014, 384 б.
7. Внук Абильхана Кастеева представил работы на выставке к 550-летию Казахского ханства. Tengrinews. 13 июля 2015, 18:46 https://tengrinews.kz/picture_art/vnuk-abilhana-kasteeva-predstavil-rabotyi-vyistavke-550-277684
8. ЕрлЫмен елге танылган казак кыздары. Islam.kz - улттык, рухани-агарту сайты. https:// islam.kz/kk/articles/islam-jane-tulga/erligimen-elge-tanylgan-qazaq-qyzdary-turaly-bilesiz-be-2889/#gsc.tab
у
МЭДЕНИ М¥РА
References
1. Ergalieva R.A.Etnicheskoe i epicheskoe v iskysstve Kazahstana. - Almaty, Jibek joly, 2011 -432 s. ISBN 978-601-294-064-0.
2. Ergalieva R.A. Etnokyltyrnye traditsii v sovremennom iskysstve Kazahstana. Almaty, «Gylym», 2002. S.183.
3. Baitursynov Ó.B., Ydyrys Z.A. Qylqalam sheberíníñ dara joly. Qazaqstan. 19 Qyrkúiek, 2018.
4. Kyltyrnaia paradigma «Máñgilik El» i globalizatsiia iskysstva Kazahstana. Almaty: Press CO, 2020. - S. 496.
5. Sharipova D.S., Axakalova Zh.A. Modernization of the historical theme in the painting of modern Kazakhstan. Keruen, 76(3), 241-248. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.3-21
6. Orazqulova Q.S Qazaq syretshileri shygarmashylygyndagy arhetiptik obraz ben ujymdyq beisana: mádeni-filosofiialyq talday: Monografiia. - Almaty: «Karatay KB» JShS, «Dástúr», 2014, 384 b.
7. Vnyk Abilhana Kasteeva predstavil raboty na vystavke k 550-letiiy Kazahskogo hanstva. Tengrinews. 13 iiylia 2015, 18:46 https://tengrinews.kz/picture_art/vnuk-abilhana-kasteeva-predstavil-rabotyi-vyistavke-550-277684
8. Kazakh girls recognized in the country for their courage. Islam.kz -national, spiritual and educational website. https://islam.kz/kk/articles/islam-jane-tulga/erligimen-elge-tanylgan-qazaq-qyzdary-turaly-bilesiz-be-2889/#gsc.tab
Аксакалова Ж.А.1
Институт литературы и искусства имени М.О. Ауэзова г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]
ОТРАЖЕНИЕ В ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМ ИСКУССТВЕ ИСТОРИИ
КАЗАХСКОГО ХАНСТВА
Аннотация. Произведения исторической тематики в живописи Казахстана имеют большое значение для национальной культуры и идентичности. Они не только передают прошлое, но и отражают дух народа, его традиции и обычаи. Такие произведения, призванные досконально познать историю, направлены на более глубокое понимание прошлого и отражение ценностей, ценимых нашим народом в древности. Исторические произведения способны укрепить не только эстетическое удовлетворение, но и духовный интерес к прошлому, вдохновить на более глубокое изучение и дальнейшее признание истории своей страны. Они особенно важны для воспитания нового поколения.
Исторические сцены периода Казахского ханства часто становятся основным источником вдохновения для художников. Художественные произведения, выполненные в историческом жанре, отражали не только сражения и политические события, но и социальные и культурные аспекты жизни казахского народа в разные периоды истории.
Ключевые слова: живопись, исторический жанр, портрет, композиция, Казахское ханство, национальная идентичность, духовное обновление.
¿¡¡k w
QAZAQSTAN RE5PYBLIKASY
ULTTYQ MYZEM
Aksakalova Zh.A.1
!M.O. Auezov Institute of Literature and Art Almaty,Kazakhstan e-mail: [email protected]
REFLECTION IN THE VISUAL ARTS OF THE HISTORY OF THE KAZAKH
KHANATE
Abstract. The works of historical themes in the painting of Kazakhstan are of great importance for national culture and identity. They not only convey the past, but also reflect the spirit of the people, their traditions and customs. Such works, designed to thoroughly understand history, are aimed at a deeper understanding of the past and reflection of the values valued by our people in ancient times. The historical works can strengthen not only aesthetic satisfaction, but also spiritual interest in the past, inspire a deeper study and further recognition of the history of their country. They are especially important for the education of a new generation.
The historical scenes from the period of the Kazakh Khanate often become the main source of inspiration for artists. The works of art made in the historical genre reflected not only battles and political events, but also social and cultural aspects of the life of the Kazakh people in different periods of history.
Keywords: painting, historical genre, portrait, composition, Kazakh Khanate, national identity, spiritual renewal.
Автор туралы мэлiмет:
Ак,сак,алова Жазира Асылбекк,ызы, енертану магистр^ М.О. Эуезов атындагы Эдебиет жэне енер институтыньщ гылыми к,ызметкерт
Сведения об авторе:
Аксакалова Жазира Асылбековна, магистр искусствоведения, научный сотрудник Института литературы и искусства имени М.О. Ауэзова.
Informatiom about the author:
Aksakalova Zhazira Asylbekovna, Master of Art History, Researcher of M.O. Auezov Institute of Literature and Art.
