Научная статья на тему 'Айрим мусулмон мамлакатларида шариат кузатув кенгаши фаолиятини ташкил этишнинг алоҳида жиҳатлари'

Айрим мусулмон мамлакатларида шариат кузатув кенгаши фаолиятини ташкил этишнинг алоҳида жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Исломий банклар / шариат кузатув кенгаши / қонунчилик асоси / фиқҳ / инвестицион фаолият / стандарт / судхўрлик. / Islamic banks / Shariah supervisory board / legal basis / jurisprudence / investment activity / standard / usury.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ботирхўжа Жўраев

Ушбу мақолада исломий банклар фаолиятини шариатга мувофиқлигини таъминловчи шариат кузатув кенгашларига доир илмий мулоҳазалар баён этилган. Мана шундай таркиблар учун стандартларни белгиловчи ҳалқаро исломий муассасалар фаолияти таҳлил қилинган. Мазкур таркибий тузилмаларни ташкил этиш борасидаги айрим мамлакатлар тажрибаси тадқиқ этилган ва мамлакатимиз олиши мумкин самаралар бўйича хулосалар шакллантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINAL LIABILITY OF INDIVIDUALS FOR MONEY LAUNDERING AND TERRORIST FINANCING

In this article, scientific observations on sharia supervisory boards, which ensure the compliance of Islamic banks with Sharia, are presented. The activities of international Islamic institutions that set standards for such content have been analyzed. The experience of some countries regarding the organization of these structural structures has been studied and conclusions have been drawn on the possible benefits for our country.

Текст научной работы на тему «Айрим мусулмон мамлакатларида шариат кузатув кенгаши фаолиятини ташкил этишнинг алоҳида жиҳатлари»

 /1 / SK

A u / W* ■щ& /il Ii

J " 'J . » r' -M i I ■ ет

\ r L^FiN^CEAND gpUED SCIENCES

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

CRIMINAL LIABILITY OF INDIVIDUALS FOR MONEY LAUNDERING AND TERRORIST FINANCING

Botirhoja Jurayev

PhD. representative of the company "Uzbek Leasing International AO" ORCID:0000-0002-5630-5853 uzleasing@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.13170699

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 22th July 2024 Accepted: 30th July 2024 Online: 31th July 2024 KEYWORDS

In this article, scientific observations on sharia supervisory boards, which ensure the compliance of Islamic banks with Sharia, are presented. The activities of international Islamic institutions that set standards for such content have been analyzed. The experience of some countries regarding the organization of these structural structures has been studied and conclusions have been drawn on the possible benefits for our country.

Islamic banks, Shariah supervisory board, legal basis, jurisprudence,

investment activity,

standard, usury.

АЙРИМ МУСУЛМОН МАМЛАКАТЛАР ИСЛОМИЙ БАНКЛАРИДА ШАРИАТ КУЗАТУВ КЕНГАШИ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ АЛОХ,ИДА

ЖИХДТЛАРИ

Ботирхужа Жураев

PhD "Uzbek Leasing International AO" лизинг компанияси худудий вакили ORCID: 0000-0002-5630-5853 uzleasing@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.13170699

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 22th July 2024 Accepted: 30th July 2024 Online: 31th July 2024 KEYWORDS

Исломий банклар,

шариат кузатув кенгаши, цонунчилик асоси,фи%$, инвестицион фаолият,стандарт, судхурлик.

Ушбу мацолада исломий банклар фаолиятини шариатга мувофицлигини таъминловчи шариат кузатув кенгашларига доир илмий мулоуазалар баён этилган. Мана шундай таркибларучун стандартларни белгиловчи %алцаро исломий муассасалар фаолияти та^лил цилинган. Мазкур таркибий тузилмаларни ташкил этиш борасидаги айрим мамлакатлар тажрибаси тадциц этилган ва мамлакатимиз олиши мумкин самаралар буйича хулосалар

шакллантирилган.

Кириш. Исломий банклар диний царашларга асослангач, фаолиятларини шариат тамойилларига мувофиц келишини кафолатловчи махсус ташкилотга эх,тиёж сезади. Шунинг учун аксарият исломий банкларда шариат кузатув кенгашлари ёки кенгашлар иш олиб боради. Исломий банк йиллик х,исобот билан бир цаторда кузатув кенгашидан олинган узининг шаръий-молиявий фаолияти х,ацида х,ам х,исобот тацдим этади.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Исломий молия муассасалари учун бухгалтерия ва аудит ташкилоти (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions - AAOIFI) шариат кузатув кенгашига куйидагича таъриф беради:

"Шариат кузатув кенгаши хукукшуносларнинг мустакил ташкилоти булиб, муомала сохасидаги фикх масалаларига ихтисослашади(исломий - тижорий юриспруденция). Лекин, шариат кузатув кенгашига нафакат муомала сохасидаги фикх масаласига ихтисослашган хукукшунослар, балки муомала сохасидаги фикх масалаларини яхши тушунадиган, исломий молия муассасалари сохасидаги мутахассислар хам киради. Кенгашга исломий молия муассасалари фаолияти максадлари шариат коидаларига мувофиклигини тахлил этиш ва назорат килиш вазифаси юклатилади. Шариат кузатув кенгашининг фатво ва карорлари исломий молия муассасалари учун бажарилиши мажбурийдир"1.

AAOIFIнинг 2000 йил июнь ойидаги исломий молия муассасаларини тартибга солиш, хисоб юритиш, аудити учун тузилган стандартлари талабларида барча молия муассасалари учун уз шариат кузатув кенгашлариги эга булиш белгиланган булсада, амалиётда бундан чекинишлар бор. Масалан, Жанубий Африкадаги Ал-Барака Бэнк йиллик хисоботларида назорат буйича Кумита хисоботи мавжуд эмас, бу эса бундай кумитанинг умуман мавжуд эмаслиги тугрисида хулоса цилишга олиб келади.

Мана шундай холатни Судан Тадамон Исламик Бэнк мисолида хам курсатиш мумкин. Мазкур банк таъсис хужжатлари банкнинг Фатво ва тадикикот бошцармаси тузган хисоботнинг булишини талаб этади, холос, шариат кузатув кенгаши кумитаси булиши зарурлиги тугрисида эслатилмайди хам2.

Кумитанинг вазифаларига куйидагилар кириши керак: мижозларни шариат талабларига мувофик келувчи банк хизматлари билан таъминлаш, банкнинг инвестицион фаолиятини назорат килиш, банк бошкарувини шариат хукуки асосида назорат этилишини ташкил этиш. Бир банкда банк фаолиятининг икки тизими -исломий ва анъанавий банк тизимини юритиш бундай кузатув кумиталари ишини кийинлаштириб куяди3.

Адабиётлар шархи.

Шариат кузатув кенгаши аъзолари нафакат шариат сохасида, балки замонавий банк тизими хакида чукур билимларга эга булишлари лозим. Бундан ташкари, кумита аъзолари холис булишлари, юкори орган таъсирига берилмасликлари ва хакикатни ифода этишлари шарт.

Кузатув кенгашларини ташкил этиш банк кандай мамлакат таъсири доирасида булишига кура, турлича булиши мумкин. Айрим мамлакатлардаги конун меъёрлари исломий банкларда шариат кумиталари мавжуд булишини талаб килади.

Кузатув кенгашларини ташкил этиш банк кандай мамлакат таъсири доирасида булишига кура, турлича булиши мумкин. Айрим мамлакатлардаги конун меъёрлари

1 Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Accounting, Auditing and Governance Standarts for Islamic Financial Institutions. Manama (Bahrain), 2000.

2 Tadamon Islamic Bank. Annual Report (various issues). Sudan. Temple, Peter. .Islamic Banking: 50. Principles as Well as Roots..Accountancy. Vol. 110, Iss. 1187 (July 1992): 46-47.

3 С.Хорун. В.Н.Азмий, Исломий молиялар ва банк тизими. Тошкент. Узбекистан НМИУ.2014 й. 248-б

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

исломий банкларда шариат кумиталари мавжуд булишини талаб килади. Масалан, Малайзияда 1983 йилда кабул килинган "Исломий банк фаолияти тугрисида"ги конун 5 -булимида мазкур талаб курсатиб куйилган - Малайзия Марказий банки низомида кузатув кенгашлари ёки кумиталари тузиш курсатилмаган исломий банкларга лицензия бермайди4. Кумита эса уз навбатида банкка, Исломда рухсат этилмаган молия амалиётларини утказмаслик кафолатини таъминлаш учун маслахатлар бериб туради.

Иорданияда шариат кумиталарини тузиш "Инвестицион ва молиявий исломий банклар тугрисида"ги конун билан тартибга солинади. Конуннинг айрим булимларидан куйида келтириб утилган5.

27- булим:

Щ Директорлар кенгаши сайловдан кейинги 15 кун ичида исломий конунчилик буйича маслахатчини тайинлайди, маслахатчи исломий тамойил, хукук ва анъаналар сохасида таникли мутахассис булиши лозим;

(и) Маслахатчи уз лавозимидан Кенгаш резолюцияси кура, камида 2/3 кисм аъзоларнинг купчилиги овози билан шундай бушатиш учун асослар етарли булган такдирда озод этилади.

28-булим:

Директорлар кенгаши, юкорида таъкидланган маслахатчининг куйидаги масалалар буйича хулосасини олиш учун унинг вазифаларини белгилаб беради:

(1) битимларда судхурлик шаклларининг булмаслиги кафолатини таъминлаш максадида банкнинг бошка шахслар билан муносабатларда ишлатадиган амалиётдаги тартиб ва коидаларини;

(И) Кенгаш карори фойдасига фикций асосларни топиш максадида банкни инвестицион зарар келтиришга мажбур килувчи сабабларни.

Кувейт Файненс Хаус низоми ва таъсис шартномасида маслахатчи кенгашни тайинлаш курсатиб утилган, лекин Джордан Исламик Бэнкдан фаркли равишда бу низомда шундай кенгаш тузиш деталлари курсатилмаган. Куйида Кувейт Файненс Хаус низомидан парчалар келтирилган6:

62-Модда:

Компания хукукий, молиявий ва иктисодий тадикотлари утказишга ихтисослашган маслахат кенгашини саклаши керак. Бундай ихтисослашган кенгаш халкаро обруга эга бир катор мутахассислардан иборат булиши мумкин.

Айрим мутахасссисликлар буйича компания бир мутахассис ёки маслахатчини жалб этиши мумкин, лекин шундай маслахатчи ва мутахассисларнинг барчаси Директорлар кенгаши карори билан тайинланади. Тайинланган шахслар ва компания уртасидаги муносабат уларга юклатилган тадкикотлар билан чекланиши лозим, уларнинг тадкикот ва тавсиялари, Директорлар кенгаши Раисига ёки Кенгаш шундай максадларга ваколат берган кенгаш аъзоларидан бирига такдим этилади.

63-модда:

4 Bank Islam Malaysia Berhad. Annual Report (various issues).

5 Jordan Islami Bank. Annual Report (various issues).

6 Kuwait Finance House. Annual Report (various issues).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Маслахат кенгашлари, мутахассис ва алохида маслахатчилар уз вазифаларини асосан Кувайтда бажарадилар. Аммо, маслахатлар алохида холларда Кувайтдан ташкарида хам утказилиши мумкин, бу эса Бошкарувчи директор ёки Раис тавсиясига кура хар бир алохида холат учун, Директорлар кенгаши карорига мувофик амалга оширилади. Бундай холларда, Кувайтдан ташкарида утказиладиган йигилишда Директорлар кенгаши вакили сифатида иштирок этувчи шахс кенгаш карорида хам курсатилиши лозим.

64-модда:

Жамиятнинг Директорлар кенгаши унинг Раиси ёки Бошкарувчи директори тавсиясига кура, маслахат кенгаши, мутахассис ва якка тартибдаги маслахатчилар ваколатлари доирасини белгилайди, бунда уларнинг компания билан муносабати доимий ёки бир марталик экани инобатга олинмайди. Бундан ташкари, Директорлар кенгаши бундай вазифа ва тадбирларга тегишли коидаларни(ички меъёрий хужжатлар доирасида) урнатиши шарт.

Тадкикот методологияси

Маколани тайёрлашда илмий нашрларда, халкаро хисоботларда чоп этилган турли маколалар, маълумотлар ва шархлардан фойдаланилган. Мазкур маълумотларнинг аксарияти ислом молияси ва банкчилиги, мукобил молия муассасаларида шариат кузатув кенгашларини ташкил этишга оид хисобланади. Маколада жамланган маълумотлар асосида, турли мамлакатлар Марказий банклари хузурида ва исломий банкларда ташкил этилган шариат кузатув кенгашларининг фаолияти хукукий пойдевори узаро таккосланган, илмий изланишнинг хулоса ва тахминлари баён этилган. Барча маълумотлар аник ва ишончли манбалардан олинган.

Тахлил ва натижалар мухокамаси

АА0Ш1 томонидан чоп этилган стандартларга асосланиб, Кенгашни тайинлаш, иш хаки белгилаш, таркиби, танлови ва бушатиш билан боглик масалалар куйида баён этилади7:

Ишга тайинлаш ва иш хаки микдорини белгилаш:

• хар бир исломий молия муассасаси шариат кузатув кенгашига эга булиши лозим, кенгаш аъзолари Директорлар кенгашининг тавсиясига кура, хиссадорлар йиллик йигилишида тайинланади, бунда махаллий меъёр ва конунлар инобатга олинади. ^иссадорлар Директорлар кенгашига шариат кузатув кенгаши аъзолари учун иш хаки белгилаш ваколатини бериши мумкин;

• Шариат кузатув кенгаши ва исломий молия муассасаси хамкорлик шартлари тугрисида келишиб олишлари лозим. Келишув шартлари тайинлов тугрисидаги буйрукда уз ифодасини топиши лозим;

• Шариат кузатув кенгаши исломий молия муассасаси Шариат кузатув кенгашини тайинлаш тугрисидаги хужжатлаштириш ва тасдиклаш ишларини амалга оширишини кафолатлаши лозим. Шариат кузатув кенгашини тайинлаш тугрисидаги буйрукда

7 Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Accounting, Auditing and Governance Standarts for Islamic Financial Institutions. Manama (Bahrain), 2000.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

исломий молия муассасасининг фаолияти шариат тамойиллари ва коидаларига мувофиклигини кайд этувчи жумла булиши лозим;

• Шариат кузатув кенгаши уз аъзоларидан бири ёки бошка кузатувчи томонларни, мажбуриятлар бажарилиши таъминлаш учун тайинлаши мумкин. 1-жадвал8

Айрим исломий банклар шариат кузатув кенгаши буйича маълумот

Аъзолар

Банк номи Кумита номи умумий

сони

Abu Dhabi Islamic Bank, БАА Шариат кузатув кенгаши ва 5

(1999) фатволар буйича кенгаш

Albaraka Islamic Bank,

Бахрайн (1998) Шариат кузатув кенгаши 5

Bahrein Islamic Bank,

Бахрайн (1999) Диний назорат кумитаси 6

Bank Islam Malaysia,

Малайзия (1999) Шариат кузатув кенгаши 5

Bank Muamalat Indonesia,

Индонезия (1999) Деван Пенгавас Шариа 5

Dubai Islamic Bank, БАА

(1999) Шариат ва фатво кузатув 4

Faisal Islamic Bank of Bahrein, гурухи

Бахрайн (1999)

Faisal Islamic Bank of Egypt, Шариат кузатув кенгаши 6

Миср (1998)

Islami Bank Bangladesh, Шариат кузатув кенгаши 4

Бангладеш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Jordan Islamic Bank, Шариат кенгаши 10

Иордания Шариат кузатув кенгаши

Kuweit Finance House, 3

Кувайт(1999) Шариат ва фатво кузатув

Qatar Islamic Bank, гурухи 4

Катар (1998)

Шариат кузатув кенгаши 4

Шариат кузатув кенгаши назоратидаги исломий банк фаолиятининг шариат хукукига мувофик ёки мувофик эмаслиги буйича хулосалар, мос банкнинг йиллик нуткида акс эттирилади. Нутк хажми банкнинг сиёсатига боглик булади. Бэнк Ислам Малейжа Берхад ва Кувейт Файненс Хаус шариат кузатув кенгашлари нутки айтарли киска булади, унда мос банкларда утказилган амалиётлар шариат коидаларига мувофик келиши баён этиб берилади.

Масалан, Иордания, Бангладеш, Бахрайн, ва БАА даги шариат кузатув кенгашлари банкнинг уз мажбуриятларини бажариш билан боглик фаолиятига батафсил шархлар беради. Покистон ва Эрон каби мамлакатларда кузатув кенгашларини булиши максадга

8 Интернет маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

мувофиц эмас, чунки хукумат хокимиятнинг бош ташкилоти сифатида исломий банк амалиётларига таъаллуцли фатволарни чоп этиб туради, бу банкларнинг йиллик хисоботларидан шариат кузатув кенгашлари нутцини олиб ташлаш имконини беради.

AAOIFI стандартларига мувофиц, кузатув цумиталарининг хисобот ёки нутцлари цуйидаги асосий унсурларни уз ичига олиши лозим9:

• Сарлавха

• Кимга йуналтирилган

• Очиш ёки кириш абзаци

• Бажарилган иш хусусиятини изохловчи шарх пункти

• Исломий молия муассасаси фаолияти шариат цоида ва цонунларига мувофицлиги тугрисидаги баёнот

• Нутц санаси

• Шариат кузатув кенгаши аъзолари имзоси Хулоса ва таклифлар.

Исломий молия муассасаларида шариат кухатув кенгашларини ташкил этиш масаласи у ёки бу мамлакатнинг давлат тузилишига алоцадор эканлиги маълум булди. Шунинг билан бирга айрим мамлакатлар цонунчилигида шариат кенгашлари тузиш лозимлиги хацида суз юритилмасада, бу мазкур мамлакат исломий молия муассасалари бундай таркибга эга булмаслигини англатмайди.

- AAOIFI каби халцаро ташкилот стандартларининг мавжудлиги замонавий исломий молия муассасалари шариат кенгашларини ташкил этишда узига хос маёц булиб хизмат цилади;

- Шариат кузатув кенгашлари марказлашган ёки марказлашмаган холда ташкил этилиши хам мумкин;

- Шариат кенгаши аъзолари сони турли молия муассасалари уртасида фарцли булиши амалиётдан маълум булди;

- Кенгаш аъзолари царор цабул цилишда мустацил хисобланади ва уларнинг царори сузсиз ижро этилиши хиссадорлар ва молия муассасаси мижозлари маблаглари химоясини ва шариат талабларига риоя этилишини таъминлашга царатилган;

Анъанавий банкларда очилган "исломий дарча"лар фаолиятини назорат этувчи шариат кенгашлари амалиёти хуцуций асосини яратиш мамлакатимиз учун жиддий тажриба мактабини утайди.

References:

1. Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Accounting, Auditing and Governance Standarts for Islamic Financial Institutions. Manama (Bahrain), 2000.

2. Tadamon Islamic Bank. Annual Report (various issues). Sudan. Temple, Peter. .Islamic Banking: 50. Principles as Well as Roots..Accountancy. Vol. 110, Iss. 1187 (July 1992): 46-47.

9 Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Accounting, Auditing and Governance Standarts for Islamic Financial Institutions. Manama (Bahrain), 2000.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

3. С.Хорун. В.Н.Азмий, Исломий молиялар ва банк тизими. Тошкент. Узбекистон НМИУ.2014 й. 248-б.

4. Bank Islam Malaysia Berhad. Annual Report (various issues).

5. Jordan Islami Bank. Annual Report (various issues).

6. Kuwait Finance House. Annual Report (various issues).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.