Научная статья на тему 'ХУСУСИЙЛАШТИРИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ТАКОМИЛЛАШМОҚДА'

ХУСУСИЙЛАШТИРИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ТАКОМИЛЛАШМОҚДА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хусусийлаштириш / қонун / дастур / давлат / мулк / баҳолаш. / Privatization / law / program / state / property / evaluation.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Валижонов А.Р.

Мақолада 2024 йил 14 февралда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг “Давлат мулкини хусусийлаштириш тўғрисида”ги Қонунининг 3-бобида белигланган давлат мулкини хусусийлаштиришни амалга ошириш тартибига шарҳлар келтирилган. ИшдаҚонуннингдавлат мулкини хусусийлаштириш дастурларини ишлаб чиқиш, давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш ҳамда хусусийлаштириладиган давлат мулкини баҳолашдан ўтказиш ва унинг бошланғич нархини белгилашга бағишланган моддаларининг мазмуни ва моҳияти ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LEGAL BASIS OF PRIVATIZATION IS IMPROVING

The article contains comments on the procedure for the privatization of state property established in Chapter 3 of the Law of the Republic of Uzbekistan "On Privatization of State Property" adopted on February 14, 2024. The content and essence of the articles of the Law on development of programs for privatization of state property, preparation of state property for privatization, assessment of state property to be privatized and determination of its initial price are explained in the work

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЙЛАШТИРИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ТАКОМИЛЛАШМОҚДА»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

/

■ i.

t v

yr\rT

9\. ¿ *¡a t J fe I " « '■- y^

l ê .JUfll

ryi«!«!"11"

LAW, FINANCE AND APPLIED SCIENCES

ARTICLE INFO

THE LEGAL BASIS OF PRIVATIZATION IS IMPROVING

Valijonov A.R.

Republic of Uzbekistan State Asset Management Agency Head of Department of Research Center, I.F.N. https://doi.org/10.5281/zenodo.12747851

Received: 10th July 2024 Accepted: 15th July 2024 Online: 16th July 2024 KEYWORDS

Privatization, law, program, state, property, evaluation.

ABSTRACT

The article contains comments on the procedure for the privatization of state property established in Chapter 3 of the Law of the Republic of Uzbekistan "On Privatization of State Property" adopted on February 14, 2024. The content and essence of the articles of the Law on development of programs for privatization of state property, preparation of state property for privatization, assessment of state property to be privatized and determination of its initial price are explained in the work.

xycychh^amthphmhhhr x,yrçyrçwh acocaaph

takomh^ammorçfla Ba^umoHOB A.?.

Y36eKHCTOH PecnyÖAHKacu ^aB^aT aKTHB^apHHH öom;apHm areHTAHru Tag,K;HK;oT.flap MapKa3H öyAHM Mygupu, h.^.H. https://doi.org/10.5281/zenodo.12747851

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 10th July 2024 Accepted: 15th July 2024 Online: 16th July 2024 KEYWORDS

XycycuuAammupum, kOHyn, dacmyp, daeAam, MyAK, 6a%OAaw.

Ma^oAada 2024 üua 14 fieepaAda ^aôyA ^UAUHeaH Y3ÔeKUcmoH PecnyÔAUKacuHUHe "flaeAam MyAKUHU xycycuÜAammupum myrpucuda"eu tfoHyHUHUHe 3-6o6uda 6eAU3AaHaaH daeAam MyAKUHU xycycuÜAammupumHU aMaAea omupum mapmuôuea mapyAap KeAmupuAeaH. Mmda K,oHyHHUHe daeAam MyAKUHU xycycuÜAammupum dacmypAapuHU umAaô nu^um, daeAam MyAKUHU xycycuÜAammupumea maûëpAam yaMda

xycycuÜAammupuAadueaH daeAam MyAKUHU ôayoAamdaH ymKa3um ea yHUHe ôomAaHFUH HapxuHU öeAeuAamea öarumAaHeaH ModdaAapuHUHe Ma3MyHU ea Moyuxmu ëpumuô ôepuAeaH.

Kupum

MaMAaKaTHMH3ga aMa^ra omupu^aëTraH öo3op HCfloxpTAapHHHHr Myx,HM HyHaAHm^apHgaH öupu öy gaBAaT MyAKHHH xycycHHAamrapum op;aAH HrçraœgHëTga xycycHH ceKTop y^ymuHH omupum Ba эркнн pa;oöaT Myx,HTHHH pHBO^^aHTHpumgaH

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

иборат. Хусусийлаштириш сохасидаги дастлабки цонун 1991 йил 19 ноябрда цабул цилинган булиб у "Давлат тасарруфидан чицариш ва хусусийлаштириш тугрисида" деб аталади. Мустациллик йилларида давлат мулкини хусусийлаштириш буйича салмоцли ишлар амалга оширилди. Шу билан бирга бугунда хусусийлаштиришнинг хуцуций асосларини такомиллаштириш, хацаро тажрибадан келиб чициб хусусийлаштиришнинг янги усулларини жорий этиш, хусусийлаштириш жараёнини очиц ва шаффофлигини ошириш зарурати вужудга келди. Шу муносабат билан 2024 йил 14 февралда Узбекистон Республикасининг "Давлат мулкини хусусийлаштириш тугрисида"ги Конуни цабул цилинди. Кабул цилинган Конун аввалги, яъни 1991 йил 19 ноябрдаги "Давлат тасарруфидан чицариш ва хусусийлаштириш тугрисида"ги Конундан мазмуни ва мохияти жихатдан тубдан фарц цилади.

Адабиётлар таххлили ва методлар

Хусусийлаштириш масалалари хорижий олимлардан Марра М., Карлей В.[1], Радыгин А.[2], ва бошцаларнинг изланишларида, мамлакатимиз олимларидан Бутиков И., Беркинов Б. Яушев Р. ва бошцаларнинг тадцицотларида уз аксини топган. Мацолада ицтисодий тахлил ва талцин цилиш методларидан фойдаланилган.

Натижа ва мухокамалар

2024 йил 14 февралдаги Узбекистон Республикасининг "Давлат мулкини хусусийлаштириш тугрисида"ги Конуни (кейинги уринларда - Конун) 9 та боб ва 45 та моддадан иборат[3]. Ушбу мацоламизда Конуннинг 3-бобига, яъни давлат мулкини хусусийлаштиришни амалга ошириш тартибига шархлар келтирамиз. Конуннинг 3-боби 15-18-моддаларни узида мужассам этади.

Коуннинг 15-моддаси хусусийлаштириш дастурларини ишлаб чицишга багишланган. 1991 йил 19 ноябрда цабул цилинган Узбекистон Республикасининг "Давлат тасарруфидан чицариш ва хусусийлаштириш тугрисида"ги цонунида "хусусийлаштириш дастури" тушунчасига хуцуций таъриф берилмаган ва уни шакллантириш тартиби белгиланмаган эди.

Хусусийлаштириш дастурини шакллантириш буйича хорижий тажриба, жумладан Россия Федерацияси, Беларусь Республикаси ва Козогистон тажрибаси урганилганда, ушбу давлатларда хусусийлаштириш дастурларини тузиш тартиби цонунчилик билан белгиланганлиги аницланди.

Шархланаётган моддага биноан давлат мулкини хусусийлаштириш дастурлари цуйидагилар томонидан шакллантирилади:

ваколатли давлат органи томонидан — республика мулкини хусусийлаштириш дастурлари;

ваколатли давлат органининг худудий бошцармалари томонидан — муниципал мулкни хусусийлаштириш дастурлари.

Ваколатли давлат органининг худудий бошцармалари муниципал мулкка нисбатан цуйидагиларни шакллантиради:

ваколатли давлат органлари хамда Корацалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши раиси, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимлари билан келишилган холда, тегишинча Корацалпогистон Республикаси Жуцорги Кенгеси, халц депутатлари вилоятлар ва Тошкент шахар Кенгашлари томонидан тасдицланадиган давлат унитар

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

корхоналарини, давлат муассасаларини ва хужалик жамиятларининг устав фондидаги (устав капиталидаги) давлат улушларини хусусийлаштириш дастурларини;

Корацалпогистон Республикаси Жуцорги Кенгеси, халц депутатлари вилоятлар ва Тошкент шахар Кенгашлари билан келишилган холда, Корацалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимлари томонидан тасдицланадиган кучмас мулк объектларини хусусийлаштириш дастурларини.

Конун республика ва муниципал мулк таркибига нималар киришини белгиламаган. Бундай мулкларнинг таркиби Узбекистон Республикасининг Фуцаролик кодексида белгиланган. Фуцаролик кодексининг 214-моддасида республика мулки таркибига кирувчи мол-мулклар ва 215-моддасида муниципал мулк таркибига кирувчи мол-мулклар курсатиб утилган.

Конун хусусийлаштириш дастури таркибини хам белгиламоцда, жумладан шархланаётган моддага асосан давлат мулкини хусусийлаштириш дастурида давлат мулкини хусусийлаштиришнинг асосий мацсадлари ва вазифалари, шунингдек хусусийлаштирилиши лозим булган давлат мулкининг руйхати назарда тутилади. Демак, хусусийлаштириш дастурида нафацат хусусийлаштириладиган корхоналар руйхати (бугунгача амалиётда шундай булган), балки хусусийлаштиришнинг мацсад ва вазифалари хам курсатилади.

Хусусийлаштириш дастурларини ишлаб чициш учун Ваколатли орган хусусийлаштирилаётган объект буйича маълумотларни йигиш хам керак. Шунинг учун шархланаётган моддада Ваколатли давлат органининг ёки унинг худудий бошцармаларининг суровларига асосан тегишли ташкилотлар давлат мулкини хусусийлаштириш дастурини ишлаб чициш доирасида тацдим этилиши лозим булган маълумотлар тури хам белгиланган.

Умуман олганда хусусийлаштириш дастурларини ишлаб чицишни самарали ташкил этиш давлат мулкини сотиб олувчи инвесторларга цушимча цулайликлар яратади, хусусийлаштиришда ваколатли давлат органларининг масъулиятини оширади ва хусусийлаштириш жараёнларини ривожлантириш хамда ицтисодиётда давлат иштирокини цисцартиришга хизмат цилади.

Конуннинг 16-моддасида давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш тартиби белгиланган. Конунга асосан давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш "йул харитаси" буйича амалга оширилади. Конунда "йул харитасида" давлат мулкини хусусийлаштириш буйича цандай чора-тадбирлар курсатилиши белгиланган, жумладан:

давлат мулкини хусусийлаштириш шартлари ва босцичлари;

хусусийлаштириладиган давлат мулкини бахолаш жараёнлари;

давлат мулкини хусусийлаштириш муддатлари;

давлат кучмас мулк объекти тугрисида тацдим этиладиган маълумотлар ва бошца маълумотлар.

Республика мулкини хусусийлаштириш буйича "йул харитаси" Ваколатли орган томонидан, муниципал мулкни хусусийлаштириш буйича эса ваколатли давлат органининг худудий бошцармаси томонидан тасдицланади.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Конунда мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш ваколатли давлат органи ёки унинг худудий бошцармалари томонидан ташкил этилиши ва бу ишлар нимадан иборатлиги белгиланмоцда.

Давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлашда хал этилиш лозим булган мухим масалалардан бири бу хусусийлаштирилаётган объектнинг жозибадорлигини ошириш хисобланади. Давлат активларини хусусийлаштиришга тайёрлаш, шу жумладан уларнинг жозибадорлигини ошириш маълум бир харажатларни талаб цилади. Шархланаётган моддада бундай харажатларни молиялаштириш манбаи сифатида ваколатли давлат органи хузурида юридик шахс ташкил этилмаган холда тузилган бюджетдан ташцари давлат мацсадли жамгармасининг маблаглари курсатилмоцда.

Давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлашда маълумотларни йигилишини уз вацтида таъминлаш мацсадида шархланаётган моддада юридик шахснинг (давлат кучмас мулк объектини балансда сацловчининг) рахбари томонидан ваколатли органга тацдим этилиши лозим булган маълумотлар белгиланган.

Шархланаётган моддада ваколатли давлат органи давлат мулкини хусусийлаштириш буйича экспертлар гурухини тузиши, шунингдек шартнома асосида профессионал маслахатчиларни жалб этиши мумкинлиги назарда тутилган. Экспертлар гурухига хорижий экспертлар хамда профессионал маслахатчи сифатида халцаро консалтинг, аудиторлик ва инвестиция маслахатчилари, инвестиция банклари ва бошца ихтисослашган компаниялари хам жалб цилиниши мумкин.

Умуман олганда, хусусийлаштиришни мувоффациятли амалга ошириш давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш ишларини самарали ташкил этишга боглиц. Шунинг учун ваколатли давлат органи ва унинг худудий бошцармалари давлат мулкини хусусийлаштиришга тайёрлаш ишларига масъулиятли ёндошишлари лозим.

Конуннинг17-моддасида хусусийлаштириш дастурига киритилган давлат мулкини бошца шахсга утказиш, хисобдан чицариш, гаровга цуйиш ёки бошцача тарзда тасарруф этиш давлат мулкини хусусийлаштириш дастури цабул цилинган кундан эътиборан тацицланиши белгиланган. Ушбу модда хусусийлаштириш дастурига киритилган давлат мулкини хуцуций жихатдан химоялашга царатилган. Шу билан бирга давлат мулкини хусусийлаштириш буйича «йул харитаси»да назарда тутилган холлар мустасно эканлиги белгиланмоцда. Давлат мулкини хусусийлаштириш буйича «йул харитаси»да давлат мулкини жозибадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар назарда тутилиши мумкин. Ушбу чора-тадбирларда давлат мулкини тасарруф этиш билан боглиц холатлар булиши мумкин, жумладан юридик шахс ташкилий-хуцуций шаклини узгартириш, корхона таркибий булинмаларини ажратиб чицариш ва бошцалар.

Хусусийлаштиришда мухим масалалардан бири бу хусусийлаштирилаётган объект бахосини аницлаш хисобланади. Конуннинг 18-моддасида давлат мулкининг бошлангич нархи ваколатли давлат органи ёки унинг худудий бошцармалари томонидан белгиланиши назарда тутилган. Бунда бошлангич нархни белгилаш мустацил бахоловчи ташкилотнинг, шу жумладан халцаро нуфузга эга булган

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

бахоловчи ташкилотларнинг бахолаш тугрисидаги хисоботига асосан амалга оширилиши белгиланмоцда.

Узбекистон Республикасининг "Бахолаш фаолияти тугрисида"ги Конунига мувофиц Бахоловчи ташкилот бахолаш фаолиятини амалга оширувчи юридик шахсдир[4]. Бугунда Узбекистонда 231 та бахоловчи ташкилотлар ва 1137 та сертификатли бахоловчилар фаолият олиб бормоцда.Сохада бундан ташцари Бахоловчи ташкилотлар ассоциацияси, Бахоловчилар жамияти, Бахоловчилар, экспертлар ва маслахатчилар жамияти каби жамоат ташкилотлари хам мавжуд.

Бахолаш фаолияти ва бахолаш стандарларини соддалаштириш мацсадида Давлат активларини бошцариш агентлиги директорининг 2023 йил 25 октябрдаги 01/11-14/29-сон буйруги билан "Узбекистон Республикасининг Ягона миллий бахолаш стандарти" тасдицланган ва 2023 йил 28 декабрда Адлия вазирлигида 3487-сон билан руйхатдан утказилган. Ушбу Ягона мллий бахолаш стандарти халцаро бахолаш стандартларига мувофиц ишлаб чицилган булиб бахоловчи ташкилотлар давлат мулкини бахолашда Ягона мллий бахолаш стандартига амал цилишлари керак.

Шархланаётган моддада Ваколатли давлат органи ёки унинг худудий бошцармаларига хусусийлаштириладиган давлат мулкининг бошлангич нархини оммавий савдоларда амалдаги бозор конъюнктурасини ва ушбу давлат мулкининг цийматига таъсир курсатувчи омиллар жамланмасини хисобга олган холда, шу жумладан бахолаш цийматидан фарцли булган, цолдиц (баланс) циймати ёки соф активлар мицдорига мутаносиб цийматини белгилаш хуцуци берилмоцда. Ягона миллий бахолаш стандартига асосан цолдиц баланс циймати деганда асосий воситаларнинг бошлангич (тикланиш) цийматидан жами эскириш суммаси чегириб ташланган циймат тушунилади.

Шархланаётган моддада цонунчиликда назарда тутилган холларда ваколатли давлат органи ёки унинг худудий бошцармалари бахолаш тугрисидаги хисоботнинг ишончлилигини экспертизадан утказиши мумкинлиги белгиланмоцда. Вазирлар Махкамасининг 2008 йил 28 июлдаги 161-сон "Бахолаш тугрисидаги хисоботларнинг хаццонийлигини экспертизадан утказишни ташкил этиш тартиби хацида"Низом тасдицланган.

Сунги йилларда хусусийлаштириш ишларини самарали ташкил этиш мацсадида халцаро консалтинг, аудиторлик ва инвестиция маслахатчилари, инвестиция банклари ва бошца ихтисослашган компанияларни жалб этган холда давлат активларини хусусийлаштиришнинг замонавий усулларини жорий этиш амалиёти цулланилмоцда.

Конунга мувофиц давлат мулкини бахолаш халцаро нуфузга эга аудиторлик компанияларининг Узбекистон Республикасида фаолият юритаётган шуъба корхоналари томонидан амалга оширилганда, шунингдек давлат мулки аукционга ва биржа савдоларига цуйилганда бахолаш тугрисидаги хисоботнинг ишончлилиги экспертизадан утказилмайди. Ушбу норма Конунга хусусийлаштириш жараёнини соддалаштириш ва давлат мулкини бахолашга халцаро нуфузга эга аудиторлик компаниялари жалб цилишни кенгайтириш мацсадида киритилган.

Хулоса

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

2024 йил 14 февралдаги Узбекистон Республикасининг "Давлат мулкини хусусийлаштириш тугрисида"ги К^онунининг дабул дилинганлиги хусусийлаштиришни худущий асосларини такомиллаштиришга, жумладан:

давлат мулкини хусусийлаштиришни тартибга солиш сохасида давлат органлари ваколатларини тизимлаштиришга;

давлат мулкини хусусийлаштиришни амалга ошириш тартиби соддалаштиришга;

давлат мулкини хусусийлаштиришнинг янги замонавий усулларини жорий этишга;

хусусийлаштирилган давлат мулкига булган мулк худудларини руйхатдан утказиш ва хусусийлаштириладиган давлат мулки учун туловларни амалга ошириш тартиби ва шартларини дулайлаштиришга;

давлат мулкини хусусийлаштириш сохасида очидликни таъминлашга хизмат дилади.

References:

1. Marra A., Carlei V. The institutional environment and privatizations: policy implications for local governments //Annals of Public and Cooperative Economics. — 2014. — Vol. 85(1). — P. 31-52.

2. Приватизация в современном мире: теория, эмпирика, «новое измерение для России»: в 2 т. — Т. 1 / науч. ред. А. Д. Радыгин. — М.: Издательский дом «Дело» РАНХиГС, 2014. — 464 с.

3. Узбекистон Республикасининг "Давлат мулкини хусусийлаштириш тугрисида"ги Конуни. https://lex.uz/docs/6800515.

4. Узбекистон Республикасининг "Бах,олаш фаолияти тугрисида"ги Конуни. https://lex.uz/docs/24703.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.