Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish bo‘yicha xalqaro huquqiy tajriba Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

¿>

I ^a^cafoa Ba xy^yK_philosophy & law journal_2024/2

AYOLLARGA NISBATAN ZO'RAVONLIKNI OLDINI OLISH BO'YICHA XALQARO HUQUQIY TAJRIBA

Panjizoda H. Z. -

"Oila va hotin qizlar ilmiy-tadqiqot instituti"

tayanch doktaranti

Ayollarga nisbatan zo'ravonlik doimo mavjud bo'lgan, faqat so'nggi yigirma yil ichida xalqaro hamjamiyat muammoni ta'kidlab, muntazam ravishda aniqlay boshladi. Bu tobora muammoning negizini ochib berdi va bunga qarshi qonuniy choralari ko'rilishi yo'lga qo'yildi.

Ayolni ijtimoiy himoya qilish, oilani mustahkamlash bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar sharoitida oilaviy-maishiy sohadagi jinoiy zo'ravonlik muammosi nafaqat amaliy choralar ko'rish, balki oilaviy-maishiy sohadagi zo'ravonlikka qarshi chora-tadbirlarni takomillashtirishga ham muhtoj. Ayollarning jinoiy zo'ravonligining oldini olishga bilvosita yoki bevosita qaratilgan ma'muriy, jinoiy, jinoiy-ijroiya va jinoyat-protsessual qonun hujjatlari normalarining samaradorligi masalasini o'rganish qiziqish uyg'otmoqda. Ular orasida jinoiy javobgarlikka tortish, jazo tayinlash va ijro etishda jinoyat sodir etish paytida ayolning jismoniy va ruhiy holatini hisobga olishni ta'minlaydigan normalar mavjud. [1,20]

Bugungi kunda xotin-qizlarga nisbatan zo'ravonlikni tadqiq etishga qaratilgan bir necha nazariyalar mavjud. Kelishmovchilik nazariyasiga ko'ra, zo'ravonlik kelib chiqishiga qarashlarning qarama-qarshiligi sabab bo'ladi. LeonardBerkovisning «Zulm sabablari, oqibati va nazorat» nomli asarida oilaning ijtimoiy va madaniy asoslariga ahamiyat berib, «Qo'pollik yanada qo'pollikka, tomonlarning agressiv harakati ikkinchi tomonning agressiv holatini keltirib chiqarishi» ta'kidlangan. Muallif fikriga ko'ra, ushbu nazariyada ayrim shaxslarda zo'ravonlik alomatlari paydo bo'lishining sabablari ifodalangan, lekin shunday holatlar borki bundan istisno. Masalan, muloyimlik bilan, agressivlikni namoyon qilmasdan befarqlikda ayblanish va zo'ravonlikka uchrashlari ham mumkin.

Bugungi kunda maishiy zo'ravonlikni kamaytirish borasida jahon hamjamiyati tomonidan turli mexanizmlar ishlab chiqilgan. Ularning aksariyati, xalqaro huquq normalarida, shuningdek, miqdoriy va sifat standartlarida o'z ifodasini topgan. Maishiy zo'ravonlikka uchragan xotinqizlarni ijtimoiy himoya qilishga qaratilgan xorij tajribasi shuni ko'rsatadiki, ularda maishiy zo'ravonlikka uchragan xotin-qizlarni himoya qilishda, asosan, huquqiy, iqtisodiy va psixologik jihatlariga ko'proq e'tibor qaratiladi.[2,10]

Oiladagi zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha xalqaro huquqiy tajriba oilaviy zo'ravonlikni global darajada hal qilishga qaratilgan turli yondashuv va mexanizmlarni o'z ichiga oladi. Ushbu kontekstda bir nechta asosiy jihatlarni hisobga olish kerak:

❖ Xalqaro doiralar: Birlashgan Millatlar Tashkiloti va mintaqaviy tashkilotlar kabi xalqaro tashkilotlar oiladagi zo'ravonlikning oldini olish va hal qilishga qaratilgan ramkalar va konvensiyalarni ishlab chiqdilar. BMTning ayollarga nisbatan zo'ravonlikni yo'q qilish to'g'risidagi Deklaratsiyasi, ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini yo'q qilish to'g'risidagi Konvensiya (CEDAV) va Istanbul Konvensiyasi oiladagi zo'ravonlikni hal qiluvchi xalqaro hujjatlarga misoldir.

❖ Transchegaraviy hamkorlik: oiladagi zo'ravonlikning transmilliy xususiyatini hisobga olgan holda, xalqaro huquqiy tajriba ko'plab yurisdiksiyalarni qamrab oladigan ishlarni hal qilish uchun mamlakatlar o'rtasida hamkorlikni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Bu ekstraditsiya jarayonlari, ma'lumot almashish va muvofiqlashtirilgan huquqiy harakatlarni o'z ichiga olishi mumkin.

❖ Inson huquqlari istiqboli: oiladagi zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha xalqaro huquqiy harakatlar ko'pincha shaxslarning, xususan, bunday zo'ravonlikdan nomutanosib ta'sir ko'rsatadigan ayollar va bolalarning inson huquqlarini ta'kidlaydi. BMTning inson huquqlari bo'yicha Kengashi va maxsus ma'ruzachilar kabi inson huquqlari mexanizmlari oiladagi zo'ravonlik masalalarini kuzatish va hisobot berishda muhim rol o'ynaydi.

I ^a^cafoa Ba xy^yK_philosophy & law journal_2024/2

❖ Salohiyatni oshirish va o'qitish: oiladagi zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha xalqaro huquqiy tajriba yuridik mutaxassislar, huquqni muhofaza qilish idoralari va sud tizimlarining oiladagi zo'ravonlik holatlariga samarali javob berish. salohiyatini oshirish tashabbuslarini o'z ichiga oladi. Bu tegishli qonunlar, protseduralar va yeng yaxshi amaliyotlar bo'yicha treningni o'z ichiga olishi mumkin.

❖ Targ'ibot va xabardorlik: xalqaro huquqiy harakatlar, shuningdek, targ'ibot va xabardorlikni oshirishga qaratilgan oiladagi zo'ravonlik shu jumladan, ijtimoiy munosabatlarni o'zgartirish, gender tengligini targ'ib qilish va uy ichidagi zo'ravonlikni davom yettiradigan madaniy me'yorlarga qarshi kurash kampaniyalari.[3]

Umuman olganda, oiladagi zo'ravonlikning xalqaro huquqiy darajada oldini olish huquqiy asoslar, inson huquqlari masalalari, transchegaraviy hamkorlik, salohiyatni oshirish va advokatlikni o'z ichiga olgan kompleks va muvofiqlashtirilgan yondashuvni o'z ichiga oladi.

Buyuk Britaniyada oiladagi zo'ravonlikning oldini olish va hal qilish uchun keng qamrovli Qonunchilik bazasi mavjud. Bir necha asosiy qonunlar va tashabbuslar Buyuk Britaniyada ichki zo'ravonlik oldini olish uchun hissa qo'shadi:

-I- Oiladagi zo'ravonlikni oshkor qilish sxemasi (Kler Qonuni): ushbu tashabbus shaxslarga potensial qurbonlarni himoya qilish va qo'llab-quvvatlashni maqsad qilib, sheriklarining oiladagi zo'ravonlik tarixi to'g'risida ma'lumot olishga imkon beradi.

-I- Oiladagi zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risidagi buyruqlar( Dvpolar): ushbu sud qarorlari jinoyatchining jabrlanuvchi bilan 28 kungacha bog'lanishiga yo'l qo'ymaslik orqali oiladagi zo'ravonlik qurbonlarini zudlik bilan himoya qilish uchun mo'ljallangan. DVPO-ni buzish jinoyat hisoblanadi.

-I- Majburiy hibsga olish siyosati: ba'zi hollarda buyuk Britaniyadagi politsiya, agar ular oiladagi zo'ravonlik sodir bo'lganiga ishonish uchun asosli asoslarga yega bo'lsa, hibsga olishlari shart.

-I- Yuridik yordam va qo'llab-quvvatlash xizmatlari: yuridik yordam oilaviy zo'ravonlikni boshdan kechirgan shaxslarga, masalan, buyruqlar yoki bolalarni tartibga solish buyruqlari kabi vositalardan foydalanishga yordam berish uchun mavjud. Qo'llab-quvvatlash xizmatlari, shu jumladan maslahat va advokatlik ham mavjud.

-I- Ko'p Agentlik, xavfni baholash konferensiyalari (MARACs): ular politsiya, sog'liqni saqlash mutaxassislari va ijtimoiy xizmatlar kabi turli idoralarni birlashtirib, oiladagi zo'ravonlik xavfi yuqori bo'lgan shaxslar uchun xavfsizlik rejalarini tuzadilar.

-I- Profilaktika choralari: buyuk Britaniya hukumati turli xil profilaktika choralarini, shu jumladan xabardorlik kampaniyalarini, ta'lim dasturlarini va politsiya xodimlari, tibbiyot xodimlari va o'qituvchilar kabi mutaxassislarni oiladagi zo'ravonlikni samarali tan olish va ularga javob berish uchun o'qitishni amalga oshirdi.

Xulosa qilib aytganda, ushbu huquqiy mexanizmlar huquqni muhofaza qilish, sud tizimi va jabrlanuvchilarni qo'llab-quvvatlash xizmatlaridagi doimiy harakatlar bilan bir qatorda buyuk Britaniyada oiladagi zo'ravonlikning oldini olish va hal qilishga qaratilgan murakkab va rivojlanayotgan asosni tashkil yetadi. Bundan tashqari, turli tashkilotlar va targ'ibot guruhlari xabardorlikni oshirish va oiladagi zo'ravonlikning oldini olish va ularga qarshi kurashish bilan bog'liq davlat siyosatini shakllantirish bo'yicha ish olib boradi.

Oiladagi bosim va zo'ravonlikni samarali hal qilish uchun huquqiy, ijtimoiy va ta'lim komponentlarini o'z ichiga olgan keng qamrovli tizim yaratilishi kerak. Bunday tizimni yaratish bo'yicha amaliy takliflarni beramiz:

1. Huquqiy asos va ijro:

- Oilaviy bosim va zo'ravonlikka qaratilgan, aniq ta'riflar va huquqbuzarlar uchun qattiq jazolar bilan mustahkam qonunlarni amalga oshirish

- Huquqni muhofaza qilish organlarining oiladagi bosim va zo'ravonlik holatlarini sezgir va samarali hal qilish uchun yetarli darajada o'qitilishini ta'minlash.

- Ishlarni samarali ko'rib chiqish uchun sud tizimida ixtisoslashtirilgan oilaviy zo'ravonlik sudlarini yoki maxsus bo'linmalarni tashkil etish.

2. Qo'llab-Quvvatlash Xizmatlari:

- Jabrlanganlar uchun qulay va maxfiy yordam xizmatlarini, shu jumladan boshpana, maslahat, yuridik yordam va tibbiy yordamni taqdim etish.

- Jinoyatchilar va qurbonlar uchun reabilitatsiya dasturlarini taklif qilish, xulq-atvor namunalarini hal qilish va terapevtik aralashuvlarni ta'minlash.

3. Xabardorlik va ta'lim:

- Oilalar ichidagi sog'lom munosabatlar va hurmat muhimligini ta'kidlab, oilaviy bosim va zo'ravonlikka nisbatan ijtimoiy munosabatni o'zgartirish uchun jamoatchilikni xabardor qilish kampaniyalarini o'tkazish.

- Sog'lom munosabatlar va nizolarni hal qilish bo'yicha ta'limni yoshligidan boshlab maktab o'quv dasturlariga kiritish.

4. Yerta Aralashuv:

- Oilaviy bosim va zo'ravonlik holatlarini dastlabki bosqichda, masalan, jamoatchilik bilan aloqalar va ijtimoiy xizmatlar orqali aniqlaydigan va aralashadigan dasturlarni ishlab chiqish.

- Yuqori darajadagi bosim yoki nizolarni boshdan kechirayotgan oilalarga vositachilik va nizolarni hal qilish xizmatlarini taklif etish.

5. Idoralararo Hamkorlik:

- Jabrlangan shaxslar va oilalarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash tarmog'ini yaratish uchun huquqni muhofaza qilish organlari, ijtimoiy xizmatlar, sog'liqni saqlash xodimlari, ta'lim muassasalari va nodavlat notijorat tashkilotlari o'rtasida muvofiqlashtirilgan sa'y-harakatlarni yo'lga qo'yish.

6. Madaniy Sezgirlik:

- Oilaviy bosim va zo'ravonlikni turli xil madaniy me'yorlar doirasida hal qilish, qo'llab-quvvatlash xizmatlari va aralashuvlari madaniy jihatdan sezgir va inklyuziv bo'lishini ta'minlash.

7. Ma'lumotlarni yig'ish va tadqiq qilish:

-Muammoning ko'lamini yaxshiroq tushunish va dalillarga asoslangan siyosat va dasturlarni ishlab chiqish to'g'risida ma'lumot berish uchun oiladagi bosim va zo'ravonlik to'g'risida keng qamrovli ma'lumotlarni to'plang.

-Bosim va zo'ravonlikdan aziyat chekkan oilalar uchun xavf omillarini, samarali aralashuvlarni va uzoq muddatli natijalarni aniqlashga qaratilgan tadqiqot tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash.

8. Imkoniyatlarni kengaytirish va iqtisodiy qo'llab-quvvatlash:

- Moliyaviy jihatdan o'z zo'ravonlariga qaram bo'lishi mumkin bo'lgan shaxslar uchun iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish dasturlarini taqdim etish, ularga mustaqillik izlash va haqoratli vaziyatlardan qochish imkonini beradi.

Bunday tizimni yaratish oilaviy bosim va zo'ravonlikning huquqiy, ijtimoiy va madaniy o'lchovlarini ko'rib chiqadigan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi. Bu mazmunli o'zgarishlarni amalga oshirish va ushbu masalalardan zarar ko'rganlarni qo'llab-quvvatlash uchun davlat idoralari, nodavlat tashkilotlar, jamoat rahbarlari va shaxslarni jalb qilishni talab qiladi.

ADABIYOTLAR:

1. Гришко Наталья Александровна. Преступное насилие, совершаемое женщинами в семейно-бытовой сфере тема диссертации и автореферата по ВАК РФ 12.00.08, кандидат наук

2. Зияева Холида Омонкул ^изи. Маиший зуравонликка учраган хотин-кизларни ижтимоий х,имоялаш самарадорлигини ошириш механизмлари. 22.00.03 - Ижтимоий онг ва ижтимоий жараенлар социологияси.

3. "The forms of domestic violence why women don't leave". https://www.synergyservices.org/ get-involved/resources/The-Forms-of-Domestic-Violence--Why-Women-Dont-Leave

REZYUME:

Ushbu maqolada ayollarga nisbatan zo'ravonlik holatlari ko'rsatilgan. Oiladagi zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha xalqaro huquqiy tajriba oilaviy zo'ravonlikni global darajada hal qilishga qaratilgan turli yondashuv va mexanizmlar yoritilgan. Amerika Qo'shma Shtatlarda oiladagi zo'ravonlikning oldini olish va hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar, Buyuk Britaniyada ichki zo'ravonlikni oldini olish uchun amaliy ishlar yoritilgan, hamda maqola so'ngida xulosa va takliflar berilgan.

Kalit so'zlar: Ayollar, tazyiq, zo'ravonlik, oila, bola, huquq, ta'lim, agressivlik, maishiy zo'ravonlik, ijtimoiy himoya.

РЕЗЮМЕ:

В статье описаны случаи насилия в отношении женщин, а также международная правовая практика профилактики насилия в семье, различные подходы и механизмы, направленные на решение проблемы насилия в семье на глобальном уровне. Показаны меры по предотвращению и борьбе с домашним насилием в Соединенных Штатах Америки. Освещается практическая работа по предотвращению домашнего насилия в Великобритании, а также в конце статьи приводятся выводы и предложения.

Ключевые слова: женщины, домогательства, насилие, семья, ребенок, право, образование, агрессивность, домашнее насилие, социальная защита.

RESUME:

This article liss cases of violence against women. International legal yexperience in the Prevention of domestic violence various approaches and mechanisms aimed at solving domestic violence on a global level. United States measures aimed at the prevention and resolution of domestic violence. Practical work to prevent domestic violence in the UK was covered, and conclusions and suggestions were made at the yend of the article.

Keywords: women, harassment, abuse, Family, Child, Law, yeducation, aggressiveness, domestic violence, social protection..