Научная статья на тему 'АЙЛАНМА ТРЕНИРОВКА МЕТОДИ ЁРДАМИДА ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

АЙЛАНМА ТРЕНИРОВКА МЕТОДИ ЁРДАМИДА ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
450
107
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жисмоний сифат / метод / методик усуллар / айланма тренировка / мутлок куч / динамик кучланиш / тезкорлик / егилувчанлик.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — А.Ў.Матназаров., М.Ш.Жуманиёзова, Ф.Ф.Тажибаева.

Бугунги ушбу маколада айланма тренировка методдан фойдаланган холда жисмоний сифатларни ривожлантиришда шугулланувчиларнинг якка хусусиятлари, саломатлик холати, жисмоний сифатлар даражасини етиборга олиш лозимлиги хакида суз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АЙЛАНМА ТРЕНИРОВКА МЕТОДИ ЁРДАМИДА ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10

АЙЛАНМА ТРЕНИРОВКА МЕТОДИ ЁРДАМИДА ЖИСМОНИЙ

Ж

>

СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

)> ^ | )> *

А.У.Матназаров.

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетининг Узбекистан -Белоруссия "жисмоний маданият, спорт ва туризм" факультети 1 -боскич

магистри

М.Ш.Жуманиёзова, Ф.Ф.Тажибаева.

Урганч давлат университети 2- боскич магистри https://doi.org/10.5281/zenodo.7296293

Аннотатсия. Бугунги ушбу маколада айланма тренировка методдан фойдаланган холда жисмоний сифатларни ривожлантиришда шугулланувчиларнинг якка хусусиятлари, саломатлик холати, жисмоний сифатлар даражасини етиборга олиш лозимлиги хакида суз боради.

Annotation. Today's article talks about the need to take into account the individual characteristics, state of health, level of physical qualities of those engaged in the development of physical qualities using the rotational training method.

Калит сузлар. Жисмоний сифат, метод, методик усуллар, айланма тренировка, мутлок куч, динамик кучланиш, тезкорлик, егилувчанлик.

Key words. Physical quality, method, methodical methods, rotational training, absolute strength, dynamic tension, speed, flexibility.

Метод - фан ва амалиётда маълум бир максадга эришиш йулидир. Ургатишдаги методлар - укувчилар ва укитувчи фаолиятининг хамкорликдаги узаро ургатиш вазифаларини ечишга йуналтирилган усуллари (йули) хисобланади. Жисмоний тарбияга ургатишдаги барча методлар бир- бирини тулдиради, уларнинг хеч бири мукаммал деб тан олинмаган булсада, айрим холатларда улардан бир вактда фойдаланилади (Холодов Ж.К.,Кузнецов В.С.).

Метод ва методик усулларни танлаш ургатиладиган мавзу мазмунининг хсусиятлари, укувчиларнинг тайёргарлиги каби аник педагогик вазифаларда аникланади. Шунингдек, маълум даражада укитувчининг методик ва техник тайёргарлигига боглик.

У ёки бу методни максадли куллашда (методик усулни) хар бир аник холат буйича бир катор талаблар таъминланади.

Методнинг илмий асосланганлиги - жисмоний машк машгулотларидаги согломлаштирувчи, таълимий ва тарбиявий самарадорликни таъминлаши.

Методнинг ургатишга цуйилган вазифага мослиги. Дарс вазифасини аник белгиламаслик ургатиш методини тугри танлашга имкон бермайди. Масалан,

то?

югуриб келиб оёкдарни букиб сакрашга ургатиш вазифаси белгиланган, ушбу

холатда методни аниклаш имкони иук, чунки бундаи умумии ёндашувда бутунлигича ургатиш ва кисмларга булиб ургатиш методини куллаш мумкин.

^ »7 1 ж Ж Ж X А * ^ * Ж Ж I III * * V 1 >1 Ж Ж Ж V/ ^ ^ 1 » * V УУ I I. Ж Ж Ж Ж Ш ■ ■ ■ ИХ^ XV* 11X .

Нисбатан аник вазифа белгиланганда, масалан, узунликка сакраш учун югуриб

келишни ургатишда кисмларга булиб ургатиш методини куллашга зарурият тугилади.

АИланма тренировка методи - махсус танланган интервалли (масофали) ёки узлуксиз шаклдаги жисмоний машкларни кетма - кетликда бажариш натижасида турли мушак гурухлари ва функционал тизимга таъсиридан иборат. Машкларни шу тарика танлаш лозимки, хар бир кетма - кетлик янги гурухдаги мушакларни камраб олиши лозим. Х,ар - бир машк учун махсус жой белгиланади ва "бекат" деб номланади. Одатда доира 8 - 10 "бекат"дан иборат булади. Шугулланаувчилар уларнинг хар бирида биттадан машк (масалан, тортилиш, утириб туриш, таяниб кулларни букиб ёзиш, сакраш) бажаради ва 1

-2 " К»

дан 3 мартагача доирани аиланиб утади.

Ушбу метод, амалиётда барча жисмоний сифатларни ривожлантириш ва такомиллаштириш учун фоидаланилади.

Куч ва кучлилик сифатлари хакида тушунча.

Жисмоний тарбияда куч (ёки кучлилик кобилятлари) инсоннинг мушак зурикишлари хисобига ташки каршиликларни енгиш ёки унга каршилик и курсатиш кобилятидир.

Жисмоний тарбия ва спорт машгулотларида асл куч кобилятларининг ривожланиш даражасини бахолашда одам харакатини мутлок ва нисбий кучга ажратилади.

Мутлок куч - одам тана массасига боглик булмаган холда инсон томонидан намоён буладиган максимал кучдир.

Нисбий куч - инсоннинг уз вазнига нисбатан 1 килограмм огирлик хисобига намоён буладиган кучдир. Улар инсон тана огирлигига булган максимал куч нисбатида намоён булади. Нисбий куч харакат фаолияти давомида гавданинг кучишида катта ахамиятга эга.

Максимал кучланиш методи максимал каршиликка бардош бериш зарурияти билан боглик вазифани бажаришни назарда тутади (масалан, чегаравий огирликдаги штангани кутариш).

Чегаравий булмаган кучланиш методи чегаравий такрорлаш сони билан чегаравий булмаган огирликлардан (охиригача) фойдаланишни назарда тутади.

юл

5-6 дан 100 гача каттик меъёрланган такрорлашлар сони куч кобилятларини ривожлантиришга йуналтирилган ва максимал катталикка етмаган огирлик катталигига боглик. Чегаравий булмаган огирликлардан фойдаланиб бажариладиган давомли такрорлашлар инсон организмининг

* Г •!»

Щ >

умумий функционал имкониятларининг ошиши, организмнинг бошка тизимлари ва мушак тизимининг фаоллашишига имконият яратади.

Динамик кучланиш методи. Ушбу методнинг макасади - максимал тезликдаги чегаравий каршилик билан максимал кучланиш таранглиги орасида

>

хамжихатликни яратишдан иборат. Ушбу холатда машк тулик амплитудада бажарилади. Ушбу метод тезкор харакат шароитларида катта куч кобилятларини шакллантиришда, тезкор кучни ривожлантиришда кулланилади. Тезкорликни тарбиялаш.

г г

Текорлик кобилятлари деб, инсоннинг киска вакт оралигида белгиланган шароитда харакат фаолиятини бажара олишини таъминловчи имкониятига айтилади.

Тезкорлик кобилятлари элементар ва мажмуали шаклларга ажратилади. Элементар шаклига харакат тезлиги реакцияси, якка харакат тезлиги, харакатлар (мароми) частотаси киради.

Инсон томонидан бажариладиган барча харакатлар реакцияси оддий ва цийин гурухга булинади. Олдиндан маълум харакатларга (куриш, эшитиш) олдиндан маълум ишорага жавоб оддий реакция деб айтилади. Бундай реакция турига сузишда ёки енгил атлетикада старт туппончасидан ук узиш (старт), яккакураш ёки спорт уйинларида хужумчи ёки химоячининг хакам ишораси билан харакатни тухталиши мисол булади.

> ! >

Тезкорлик кобилятларининг узаро кучиш диапазони чекланган (масалан, сигналга нисбатан яхши реакцияга эга булиши мумкин, лекин, харакат частотаси юкори булмаслиги мумкин, спринтер югуришда стартдан юкори тезликда чикишни бажара олиш кобиляти масофани юкори тезликда босиб утишни кафолатламайди ёки тескари булиши мумкин). Юкорида келтирилган тезкорлик кобилятларининг специфик хсусиятлари уларнинг хар бир тури буйича мос машгулот восита ва методларни куллашни талаб килади. Чидалиликни тарбиялаш

Чидамлилик бу - мушаклар фаолияти жараёнида жисмоний чарчашга карши тура олиш кобилятидир. Чидамлилик улчови вакт булиб, унинг давомида аник тавсиф ва самарадорликка эришишда мушаклар фаолияти оркали амалга оширилади. Масалан, циклик жисмоний машк турларида (юриш, югуриш, сузиш ва б.к.) белгиланган масофани босиб утиш минимал вакт билан улчанади. Чидамлилик умумий ва махсусга ажратилади. Умумий чидамлилик бу -мушаклар тизимининг умумий тарзда ишни узок вакт давомида паст маромда бажара олиш кобилятидир. Уни бошкача килиб аэроб чидамлилик деб хам аталади. Инсон узок вакт давомида паст маромда югуришга чидаши ва шу маромдаги бошка ишни (сузиш, велосипед хайдаш ва б.к.) бажара олиш имкониятига эга.

! !>•]*

Ж ^ »5«

«г

^й >

^ J

Умумий чидамлилик хаётий фаолиятни оптималлаштиришда алохида ахамиятга эга булиб, жисмоний согломлик компоненти сифатида махсус

чидамлиликка хизмат килади.

Махсус чидамлилик бу - маълум харакат фаолиятига нисбатан чидамлиликдир. Махсус чидамлилик куйидагича туркумланади: хдракат фаолияти белгилари ёрдамида хал килинадиган харакат вазифаси (масалан, сакровчанлик чидамлилиги); харакат вазифалари ечиладиган шароитдаги харакат фаолияти белгилари асосида (масалан, уйиндаги чидамлилик); бошка

жисмоний сифатлар (кобилятлар) билан хамкорликдаги харакат вазифаларини

самарали хал килиш учун зарур булган белгилар асосида (масалан, куч

^ \

чидамлилиги, тезлик чидамлилиги, координацион чидамлилик ва б.к).

Махсус чидамлилик асаб - мушак аппарати, мушакларнинг ички кувватларни тез сарфлаши, харакат фаолиятида техникани эгаллаганлиги ва бошка харакат кобилятларига боглик.

Мактаб ёшидаги болаларда чидамлиликни ривожлантиришнинг бош вазифаси жисмоний тарбия дастуридаги турли харакат фаолиятлари асосида умумий аэроб чидамлиликни ошириш учун шароит яратишдан иборат.

Шунингдек, тезкорлик, куч ва координацион - харакат чидамлилиги буйича хам вазифалар мавжуд. Уларни ечиш харакат кобилятларини хар томонлама гармоник ривожлантиришга эришиш демакдир. Эпчилликни тарбиялаш. Хрзирги даврда жисмоний тарбия ва спортда юкори даражадаги эпчиллик реакцияси ва уни ундан бир ёки юздан бир сонияга яхшилашни талаб

киладиган вазиятлар етарли булиб, у катта ахамиятга эга. Эпчилликни

„________„______, _______

ривожлантиришнинг асосий методи - машкларни такрорлаш методи.

Эпчиллик харакатларининг ташки шаклланиши тезкорлик харакатларида акс этиб колмасдан балки бошка кобилятларда (кучлилик, координацион, чидамлилик ва бошкаларда) хам мустахкамланиб боради.

Эпчилликни ривожлантириш методининг асосий хсусиятлари тез узгарувчан вазиятларда кийин харакатларни бажариш кобилятини ривожлантириш, шунингдек, машкларни тез ва аник бажаришдан иборат.

Эгилувчанликни тарбиялаш.

Эгилувчанлик - бу харакатни катта амплитудада бажара олиш кобилятидир. "Эгилувчанлик" атамсини бутун тана ёки ундаги бир неча бухимларнинг биргаликдаги харакатчанлигига нисбатан куллаш максадга мувофик. Алохида бугим куллаганда "эгилувчанлик" эмас, балки, "харакатчанлик" тушунчасини ишлатиш тугри булади (масалан, елка камари харакатчанлиги, тос сон ёки бугимларининг харакатчанлиги). Яхши эгилувчанлик жисмоний машкларни бажаришда эркинлик, тезкорлик ва кам

*

ж ^ » ¡>

Щ >

^ J

харакатни таъминлаб самарадорликни оширади. Эгилувчанликнинг етарли даражада ривожланмаганлиги тананинг айрим кисмлари харакатини чегаралаб инсон координацион харакатини кийинлаштиради. Эгилувчанлик намоён булиш шакли буйича суст ва фаолга ажратилади. Фаол эгилувчанлик - инсонни у ёки бу бугим оркали утган мушак гурухлари кискариши хисобига харакатларнинг катта амплитудасига эриша олиш кобилятидир (масалан, мувозанатда туриб оёкни "калдиргоч" машкида кутариш амплитудаси).

Суст эгилувчанлик - ташки кучлар: шерикнинг куч ишлатиши, ташки

огирлик, махсус мосламалар таъсири остида харакатларни энг катта амплитуда билан бажара олиш кобиляти тушунилади.

Эгилувчанликни ривожлантириувчи методлар. Эгилувчанликни ривожлантиришнинг асосий методи чузилиш машкларининг сериялаб, хар бир серияда бир неча мартадан такрорлаган холда, иш кобилятини тиклаб олиш учун етарли булган фаол дам олиш ораликлари билан бажарилишини кузда тутувчи такрорий метод хисобланади.

Хулоса урнида шуни кайд килиш лозимки, белгиланган вазифалардан келиб чиккан холда айланма тренировкани дарснинг тайёргарлик, асосий ва якунловчи кисмларида утказишни режалаштириш мумкин. Унинг тузилиши

г-

укувчиларнинг сони, урганиш муддати, хар бир гурухнинг жисмоний тайёргарлиги ва техник жихатдан махорат даражасига боглик.

Уни дарснинг тайёргарлик кисмга киритишнинг сабаби, турли харакат куникма ва малакаларни узлаштиришда катта тарангликни талаб килувчи асосий кисмдаги юкори маромдаги иш билан боглик. Бундай мажмуанинг ахамияти ёндаштирувчи машк тавсифига эга булиб, укувчилар организмини

Щ

навбатдаги ишга яъни, дарснинг асосий кисмига тайёрлашдан иборат.

Айланма тренировкани дарсни асосий кисмида куллаш, организм чарчамасдан катта хажмдаги ва оптимал шароитдаги юкламали ишни бажаришдаги жисмоний сифатларни ривожлантириш билан боглик.

Дарснинг якунловчи кисмида айланма тренировка мажмуасини куллаш асосан дарс юкламаси зичлиги кам булган холларда режалаштирилади.

jU i J jW

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Жамматов Ж.Ш., Рузметов Н.К. Жисмоний маданият назарияси ва методикаси (жисмоний кобилятлар). Укув кулланма.Т.: Баркамол файз медиа.2020. -56 б.

2. Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания и спорта: Учебное пособие. М.: Издателский центр "Академия",

< >JУ.

2000. - 9 с.

>q ] i )> >

и>,* ^ «KQs

3. .Ковальчук О.Г., Восканян Г.В. Развитие физических качеств у студентов методом круговой тренировки / Методические указания, 2004

4. Ананьев Б.Г. Психофизиология студенческого возраста и усвоение знаний // Вестник высшей школы. 1972. № 7.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Анищенко B.C. Физическая культура / Учеб. пособие. М., 1999.

иф

они» >*

165

jW^ У

q ж**

!>3*:

3*4 > . *

>

Ы >

q > >

wi >

Л j J

Ы:>

q

Ы >

>

q

£ И > ^й >

i> * q

q >p q > >

q ж** q

*4>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.