Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИНГ ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТЛИ ЖИҲАТЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИНГ ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТЛИ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
100
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарбия / жисмоний тарбия / жисмоний маданият / спорт / соғлом турмуш тарзи / жисмоний фаолият.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Парпиев Ойбек, Абдурахмонов Шавкат, Ғойназаров Ғайратжон

Мамалакатимиз келажаги учун соғлом авлодни тарбиялаш ҳамда вояга етказишда жисмоний тарбия ва спортнинг аҳамияти жуда катта, сўнгги йилларда жисмоний тарбия ва спорт ёшлар ҳаётининг ажралмас қисмига айланиб бормоқда. Билимли ёшлар, айниқса жисмоний тарбия таълимида тарбиясида талаб даражасида тайёрлаш мамлакат таълим тарбияси тизими олдига юқори даражадаги маъсулиятни қўяди. Шунинг учун биз тадқиқотимизга ёшлар жисмоний тарбияси тизимидаги мактаб жисмоний тарбия дарсини, унда амалга оширилиши мумкин ҳаракат сифатларини тарбиялашнинг аҳамиятли жиҳатларини тадқиқотимизнинг объекти қилиб танладик. Мақолада ёшларда ҳаракат сифатларини тарбиялашнинг аҳамияти тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИНГ ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТЛИ ЖИҲАТЛАРИ»

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИНГ ХДРАКАТ

СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ АХДМИЯТЛИ ЖИХДТЛАРИ

Парпиев Ойбек, Абдурахмонов Шавкат, Гойназаров Гайратжон, Фаргона давлат университети укитувчилари

АННОТАЦИЯ

Мамалакатимиз келажаги учун соглом авлодни тарбиялаш хамда вояга етказишда жисмоний тарбия ва спортнинг ахамияти жуда катта, сунгги йилларда жисмоний тарбия ва спорт ёшлар хаётининг ажралмас кисмига айланиб бормокда. Билимли ёшлар, айникса жисмоний тарбия таълимида тарбиясида талаб даражасида тайёрлаш мамлакат таълим тарбияси тизими олдига юкори даражадаги маъсулиятни куяди. Шунинг учун биз тадкикотимизга ёшлар жисмоний тарбияси тизимидаги мактаб жисмоний тарбия дарсини, унда амалга оширилиши мумкин харакат сифатларини тарбиялашнинг ахамиятли жихатларини тадкикотимизнинг объекти килиб танладик.

Маколада ёшларда харакат сифатларини тарбиялашнинг ахдмияти тадкик этилган.

Калит сузлар: тарбия, жисмоний тарбия, жисмоний маданият, спорт, соглом турмуш тарзи, жисмоний фаолият.

КИРИШ. Кундалик турмуш шароитида биз турли мазмунни уз ичига камраб олган харакат ёки жисмимиз сифатларини намоён килишимизга тугри келади. Уз навбатида бу жисмимиз аъзоларига маълум даражада талабларни куяди. Бу талабларга кай даражада жавоб бериш эса жисмимизда дастурлаштирилган сифатлар, сифатлар, жихатлар билан богликлигини укувчилик йилларимизда хали тушуниб улгурмаймиз. Бу жихатларга эхтиёжни эса аклий ёки жисмоний фаолиятимиз мажбурлагандагина сезамиз. Улар:

а) инсон жисмининг кучи;

б) инсон жисмининг чидамлилиги (ишни, фаолиятни бажаришда чарчашга дош бериш);

в) инсон жисмининг чакконлиги (уни жонли тилда "эпчиллик"ка алмаштириб кулланади) - таниш булмаган харакатларни тез узлаштириб олиш ёки узгариб гурадиган харакат шароитига тез мослаша олиш, харакатларини тез мувофиклаштира олиш, кутилмаган холатда, узини йукотиб куймаслик;

г) инсон харакатларининг тезлиги - харакатларни тез бажара олиш ёки тана булакларининг харакати тезлиги даражаси;

д) мушакларни эгилувчанлиги ва бугинларнинг харакатчанлиги деб номланади.

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

Бундай харакат сифатларининг организмимизда кандай холатда ривожланганлиги дастури турли факторларга боглик. Бу факторларни билмаслик узимизга нисбатан харакат сифатларимизнинг номукаммаллигидек нуксонлар оркали рухий жихатдан салбий таъсирларга сабаб булиши мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ. Кайд килинган факторлар ота-она, авлод-аждодларимиздан мерос сифатидаги генлар булиб, сифатларимизга ё ижобий, ё салбий таъсир килади. Улардан ташкари овкатларимиз, унинг сифати, каллорияси. уйкумиз, организмнинг сарфланган энергиясини тиклашида, организмни ташки мухитнинг зарарли омилларига карши тура олиши даражаси ва бошка катор факторларнинг жисмимиз сифатларини намоён килишда уз урни бор.

Айникса, ёшларга хос одат - киска вакт ичида натижага эришишга уриниш купчиликни машгулотлардан бездиради. Натижага тез эришиш иштиёки сифатларимиз ёки жисмоний имкониятларимизни хисобга олишни четга суриб куйиш билан тугалланади.

Биз куйида бутун умрингиз - эмизиклик, болалик, усмирлик ёшлик, йигитлик, катта, урта ёшдалик, муйсафидлик, карилик, кексалик даврингиз давомида узгариб борадиган кучингиз, чидамлилигингиз, чакконлилигингиз, тезкорлигингиз, мушакларингизни эгилувчанлиги ва бугинларингизнинг харакатчанлигини шакллантириш, ривожлантириш, тарбиялаш ва уни хар бир ёш даврингизга мослаб ушлаб туришингизга оид билишингиз зарур булган назарий маълумотларга тухталдик.

Куч сифатингизни юкори даражадалиги танангиз скелети мушакларининг меъёрли ривожланганлиги билан боглик. Мушак толалари йугон булса, улар кучли зурикиш намоён килади. Бундай мушаклар катта кучга эга булади. Тренировкалар мушак толаларини йугонлаштиришга йуналтирилади. Лекин, факат куч ёки чакконлик ва бошка харакат сифатларини ривожлантиришга каттик уриниш узининг салбий окибатларини юзага келтириши мумкин. Масалан, амалиётда елканинг икки бошли мускулининг кучини орттириш максадида узлуксиз тренировкаларга берилиш шу мускул гурухи мускул толаларини ута йугонлашиб кетиши, унинг хажмини хаддан зиёд катта булишига олиб келиши кузатилган. Алохида ажратилган мушаклар гурухининг кучини орттириш максадидаги машгулотлар узининг хусусий томонларига эга эканлигини унутмаслигимиз лозим. Бу уз навбатида мушаклар гурухидаги гармонияни бузилишига сабаб булиши мумкин. Гармонияни бузилиши танани, ташки киёфани стандартидан чикиб кетишига олиб келади.

НАТИЖАЛАР. Мактаб ёшидагилар учун куч харакат сифатини ривожлантириш, тарбиялаш учун машгулотларга тизимли катнашишга рухсат 14 ёшга тулгандан сунг берилади. Одатда танаси куриниши, кадди-коматини чиройли булишини орзу килган усмирлар, ёшлар, бошкачасига айтганда куч талаб киладиган

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. машклар билан шугулланишни хуш курадиганлар - ёктирадиганлар "атлетлар гимнастикаси", "штанга кутарувчилар клублари", "армрейслинг клуби", "атлетизм" спорт секциялари ёки спорт клубларига аъзо буладилар. Бундай клублар узларининг иш мазмунига кура машгулотларининг шакллари, укув-тарбия жараёни учун куйган вазифалари, шугулланишни ташкиллаш услубиётлари билан бири биридан фаркланади. Масалан, "атлетлар гимнастикаси" клуби фаолияти шугулланувчиларни тренировка машгулотларига факат кучни ривожлангирадиган махсус машклар билан шугулланишини назарда тутмайди. Улар турли хилдаги бошка машклардан -югуришлар, сакрашлар, харакат координациясини ривожлантириш учун улоктириш машкларидан, мушакларни таранглаштирувчи, уларни бушаштирувчи ва бошка машклардан фойдаланадилар. Уларни бижаришни билиш зарурият. Эгилувчанлик учун эса турли хилдаги уйинлар ва мусобакалар тавсия килинади. Мусобака машклари ва бошка тадбирлар оркали куч сифатингизининг даражасини аниклаш имкониятига эга буласиз.

Кайд килинган клублар, спорт секциялари машгулотлари ва согломлаштириш тренировкалари максимал кучни, тезлик (портлаш) кучини, куч чидамлилигини ривожлантиришдек аник вазифаларни хал киладилар.

Бундай вазифаларни хал килиш учун штанга, гирялар (катта кадак тошлар - 8 кг.ли, 16 кг.лилари), гантеллар, турли вазндаги кум тулдирилган копчалар, тулдирма туплар, эспандерлар, резина бинтлар, жуфт булиб шериги каршилигини енгиш билан бажариладиган машклар, узининг танаси вазнидан фойдаланиб уни каршилигини енгиш билан бажариладиган - умумий каршиликни енгиш машклари ва бошкалардан фойдаланилади. Хуллас, бундай машклар барча мушакларга хар томонлама таъсир курсатиши, айникса, алохида ажратиб олинган мушаклар гурухига таъсир этиш машклари гурухидан фойдаланиш хозирги кунги кучни ривожлантириш тренировкалари амалиётида кенг кулланилмокда.

Мушакларни зуриктириш уларни бушаштиришни нотугри навбатлашувига йул куйишни салбий окибатлари мавжуд. У ёки бу гурух мушакларини зуриктириш пайтида уни антогонистларини бушаштиришни билиш кучни ривожлантирувчи тренировкаларнинг асоси хисобланади. Бу максимал натижа курсатишда ишлаши шарт булган мушаклар гурухининг фаолиятини бошкаришни билиш имкониятини беради ва юкори натижалар курсатиш учун замин тайёрлайди.

Мушак массасини оширишни тезлаштириш учун, максимал натижа курсатишга уз сифатини тулик жалб килишни урганиш мухим. Одатда бундай вазифалар "максимал юклама"лардан фойдаланиб, машк килиш усулиёти билан боглик. Бундай машкларнинг машк килишда бори-йуги бир ёки икки мартали уриниш килинади, холос. Уринишлар сони купайиб кетган такдирда машк (харакат)ни максимум уч мартагача такрорланади, холос. Машкни

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. такрорлашдаги уринишлар оралиги 4 -8 минутли дам билан чегараланишидан

хозирги кун амалиётда купрок фойдаланилмокда. Одатда кайд килинган

машклар нисбатан енгил, асосий машкга ухшамаган бошкалари билан

алмаштириб бажариш купрок фойда беради[1]. Улар 5-6 секунд давомида

мушакларни максимал зуриктириш бор кувватини сарфлаш билан

бажарилади. Бундай машклар узининг танаси огирлиги каршилигини енгиш

билан бажариладиган машклардир. Бундан ташкари максимал юк кутариш

имкониятининг 60-90 % билан бошка ташки каршиликларни енгиш

машкларидан фойдаланиш хам замонавий тренировкаларда яхши самара

бермокда. Кайд килинган каршиликлар билан машкланиш пайтидаги

машкларни такрорлашлар, кайта бажаришлар фойда бериши бошка

усуллардан каршиликларни микдорига караб 4-6, 8-10, 12-15 мартали

такрорлашлар билан бажаришнинг самарадорлигини юкори эканлиги хозирги

кунда исботланган.

Куч чидамлилигини ривожлантириш учун одатда мушакларни "додлаши", "войдод" деб бакириши ёки "мушаклар фарёди" усулидан фойдаланилади. Машкни мушаклар тамоман бажаришга ярамай колгунгача такрорлаш усулини куллаш билан такрорлашлар сонининг 20-30 мартагача етказиб, уринишларни бир неча бор такрорлашлар килиш билан куч чидамлилиги сифатини ривожлантиришга эришиш мумкин. Кучи бор лекин фаолиятини узок бажара олмайдиганлар учун зарур жихат куч чидамлилигидир. Бу сифатни ривожлантиришда индивиднинг куч максимумини 40-60% атрофидаги юклама билан машклантириб, куч сифатини ошириш учун максадга осон эришиш хозирда тулик синалган.

МУХ,ОКАМА. Мушакларингиз кучини ривожлантириш билан ички органларингиз фаолиятини яхшиланишига эришасиз. Тенгдошларингизга нисбатан куч талаб килувчи машкларни бажаришда кийинчилигингиз булиши мукаррар. Айрим холатларда улар устингиздан кулиб масхаралашлари хам мумкин. Сиз уларга уз катъиятингизни намойиш килиб, иродали эканлигингизни курсатишдан уялманг. Мустакил куч талаб килувчи машкларни бажариш учун буш вактингизни хар бир дакикасини юкорида укиган усуллардан фойдаланиб сарфласангиз 3-5 ой оралигида натижасини хис киласиз. Лекин тез натижага эришаман деган ният билан ортикча уринишлар килиб узингизни кийнаманг. Бошланишида машгулотларда бир оз кийналасиз сунг бажарган машклар сизга яхши кайфият, хушхоллик келтиради.

ХУЛОСА. Жисмоний сифатлар билан боглик вазифаларни хал килиш учун статик машклардан фойдаланилади, бошкачасига уни изометрик

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. машклар хам деб номланади. Бундай машкларда куч намоён килиш мушаклар толасини узунлигини узгартирмай зурикиш эвазига содир булади.

Адабиётлар:

1. Богданов Г.П. "Школьникам-здоровый образ жизни", - М.: ФиС, 1989 г, 68 ст.

2. А.Нормуродов. Жисмоний тарбия. Укув кулланма. Тошкент, 2011 йил, 7-бет.

3. Фомин Н.А., Вавилов Ю.Н. "Физиологические основы двигательной активности" - М.: Физкультура и спорт, 1991 г. - Стр. 224.

4. Mehmonov, R., & Parpiev, O. (2020). THE PROCESSES OF ORGANIZATION OF GENERAL AND SPECIAL TRAINING OF ATHLETES. Теория и практика современной науки, (5), 38-40.

5. Mehmonov, R., & Parpiev, O. (2020). PEDAGOGICAL REQUIREMENTS FOR PHYSICAL EDUCATION TEACHERS. Theoretical & Applied Science, (5), 758761.

6. Abdurakhmonov, S. K. (2021). The Importance OfA Healthy Lifestyle In Achieving Physical Perfection. The American Journal of Applied sciences, 3(03), 42-47.

7. Tuxtanazarov, I. U., & Maxmutaliev, A. M. (2020). SOCIO-PEDAGOGICAL FUNCTION OF SPORT IN THE SPIRITUAL PERFECTION OF YOUTH. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(1), 367-372.

8. Yuldashev, I. A. (2020). Pedagogical Bases Of Formation Of Social Activity In Pedagogical Sciences. Теория и практика современной науки, (5), 67-69.

9. Yuldashev, I., & Toshboltaeva, N. I. (2020). Analysis Of Personality Traits In Athlete Activities. In Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания общества (pp. 72-74).

10. Yuldashov, I., & Goynazarov, G. (2021). A need to improve the institutional system for increasing the social activity of young people at the stage of development. Интернаука, (12-3), 18-19.

11. Yuldashov, I., Parpiev, O., Makhmutaliev, A., Tukhtanazarov, I., & Umaralievich, K. U. (2021). Pedagogical bases of formation of physical culture and social culture in Youth. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(11), 54-58.

12. Юлдашев, И. А. (2020). СОТРУДНИЧЕСТВО МАХАЛЛИ И КЕНГАША СХОДА СЕЛЬСКИХ ГРАЖДАН, ШКОЛЫ, СЕМЬИ В ПРОЦЕССЕ ФОРМИРОВАНИЯ У ПОДРОСТКОВ СОЦИАЛЬНОЙ АКТИВНОСТИ. Редакцгйна колеггя: АА Сбруева-доктор педагоггчних наук, професор (вгдповгдальнийредактор), 139.

13. Kipchakova, Y. (2021). METHODOLOGICAL AND DIDACTIC ASPECTS OF INFORMATION AND INTELLECTUAL CULTURE IN THE EDUCATION OF A DEVELOPED GENERATION. Экономика и социум, (6-1), 156-159.

14. Арипов, З. Т. (2020). ПРОЦЕСС ФОРМИРОВАНИЯ КОММУНИКАТИВНО-РЕЧЕВОЙ ГОТОВНОСТИ СТАРШИХ ДОШКОЛЬНИКОВ К

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. ОБУЧЕНИЮ. ББК 74.268. 0 П 78 Рецензенты: доктор филологических наук ЕА Елина доктор филологических наук НМ Орлова, 108.

15. Shavkatovna, S. R. N. (2021). METHODICAL SUPPORT OF DEVELOPMENT OF CREATIVE ACTIVITY OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS. Conferencea, 7476.

16. Nurbek, A. (2021, December). THE COMBINATION OF SOCIAL RELATIONSHIPS AND PSYCHOLOGICAL HEALTH. In Conference Zone (pp. 268-270).

17. Sodirzoda, M. M. (2021). Techniques of using folk proverbs in the cultivation of oral speech of primary school students. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(10), 481-484.

18. Tuxtanazarov, I. U., & Maxmutaliyev, A. M. (2020). SCIENTIFIC AND METHODOLOGICAL PROBLEMS OF WRESTLING DEVELOPMENT. Theoretical & Applied Science, (1), 781-785.

19. Yuldashov, I., Umaralievich, K. U., Goynazarov, G., & Abdurakhmonov, S. (2021). Innovative development strategy in the field of sports and the basics of its organization. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 11(11), 48-53.

20. Isroilov, M. (2022). The system of education and its interaction with the concept of spirituality. Asian Journal of Multidimensional Research, 11(1), 88-93.

21. Saloydinov, S. Q. (2021). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. "Academic research in educational sciences", 2(9), 886-889. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-9-886-889

22. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.

23. Caлойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.

24. Caлойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.

25. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.

26. Сaлoйдинoв, С. К. (2022). Иннoвaциoннoе решение для получения биoгaзa. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 280285. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-280-285

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.