Научная статья на тему 'АЙБГА ИҚРОРЛИК ТӮҒРИСИДА КЕЛИШУВ ТУШУНЧАСИ, ӮЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

АЙБГА ИҚРОРЛИК ТӮҒРИСИДА КЕЛИШУВ ТУШУНЧАСИ, ӮЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

533
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
суд-ҳуқуқ ислоҳотлари / жиноят / айбланувчи / гумонланувчи / айбни тан олиш / ижтимоий хавфи катта бӯлмаган жиноятлар / унча оғир бӯлмаган жиноятлар / оғир жиноятлар / қонунийлик / ихтиѐрийлик / прокурор / келишув / енгилроқ жазо тайинлаш.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М. З. Муқимова, Г. Шерматова

Мақолада суд-ҳуқуқ ислоҳотлари даврида Ӯзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига киритилган янги қоида, яъни гумонга, айбловга рози бўлган, жиноятнинг очилишига фаол кўмаклашган ва келтирилган зарарни бартараф этган гумон қилинувчининг ѐки айбланувчининг илтимосномасига асосан назорат қилувчи прокурор билан ижтимоий хавфи катта бўлмаган, унча оғир бўлмаган ва оғир жиноятлар бўйича тузиладиган келишув тушунчаси, шартлари, унинг ӯзига хос хусусиятлари ӯрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АЙБГА ИҚРОРЛИК ТӮҒРИСИДА КЕЛИШУВ ТУШУНЧАСИ, ӮЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

АЙБГА ЩРОРЛИК ТУГРИСИДА КЕЛИШУВ ТУШУНЧАСИ, УЗИГА

ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

М. З. Муцимова

Самарканд давлат университети доценти

Г. Шерматова

Самарканд давлат университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада суд-хукук ислохотлари даврида Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига киритилган янги коида, яъни гумонга, айбловга рози булган, жиноятнинг очилишига фаол кумаклашган ва келтирилган зарарни бартараф этган гумон килинувчининг ёки айбланувчининг илтимосномасига асосан назорат килувчи прокурор билан ижтимоий хавфи катта булмаган, унча OFир булмаган ва OFир жиноятлар буйича тузиладиган келишув тушунчаси, шартлари, унинг узига хос хусусиятлари урганилган.

Калит сузлар: суд-хукук ислохотлари, жиноят, айбланувчи, гумонланувчи, айбни тан олиш, ижтимоий хавфи катта булмаган жиноятлар, унча OFир булмаган жиноятлар, OFир жиноятлар, конунийлик, ихтиёрийлик, прокурор, келишув, енгилрок жазо тайинлаш.

КИРИШ

Маълумки, сунгги йилларда мамлакатимизда шахснинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш, унинг шаъни ва кадр-кимматини хурмат килиш, суд ишларини юритишнинг барча боскичларида тарафларнинг тортишув тамойили кулланилишини янада кенгайтириш хамда ушбу сохада халкаро стандартлар ва илFор хорижий тажрибани жорий этишга каратилган бир катор конун хужжатлари кабул килинмокда.

Мамлакатимизда жиноят ишларини тергов килиш фаолиятини халкаро стандартлар ва илFор хорижий тажрибани инобатга олган холда яхшилаш, конун устуворлиги ва жавобгарликнинг мукаррарлиги принципларини руёбга чикариш, жиноят-процессуал конунчилигини янада такомиллаштириш устувор вазифалардан бири булиб, Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексига «Айбни икрорлик буйича келишув» туFрисидаги нормаларни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

киритилиши суд-хукук ислохотлари даврида инсон хукук ва эркинликларини таъминлашда, назаримизда мухим ахамият касб этади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хусусан ЖПК «Айбга икрорлик тyFрисидаги келишув» буйича нормаларни камраб олган янги 62^боб билан тулдирилиб, унинг 5861-моддасига кура «Айбга икрорлик тyFрисидаги келишув жиноят ишини юритишни узига нисбатан куйилган гумонга, айбловга рози булган, жиноятнинг очилишига фаол кумаклашган ва келтирилган зарарни бартараф этган гумон килинувчининг ёки айбланувчининг илтимосномасига асосан назорат килувчи прокурор билан ижтимоий хавфи катта булмаган, унча OFир булмаган ва OFир жиноятлар буйича тузиладиган келишув дир».

Узбек тилининг изохли луFатида «келишув» узаро маслахатлашиб баён этилган фикр, хулоса, карор, битим, шартнома, шунингдек «келишувчилик» -уз манфаатларини кузлаб муросага келиш, рози булиш, кушилиш, муросасозлик маъноларини англатиши назарда тутилган. Демак келишув, бизни кизиктираётган маънода гумонланувчи, айбланувчининг прокурор билан айбга икрорлиги юзасидан тузган узаро битими булиб хисобланади.

Таъкидлаш керакки, ушбу коидалар Узбекистон Республикаси ЖК ЖК 661-моддасида назарда тутилган ярашув битимига ухшаб кетса-да, келишув битими ундан фарк килади. ТyFри, ярашув хам узига хос келишув, битим булиб, биринчидан, у жавобгарликдан озод килишга сабаб булади, иккинчидан, ушбу битим жиноят содир этган шахс билан жабрланувчи уртасида тузилади.

Аввало, кандай холларда айбга икрорлик буйича келишув тузиш мумкинлигига ахамият берсак. Жумладан, айбга икрорлик буйича келишув тузишда конунга кура куйидагилар асос булиб хизмат килади:

- гумонланувчи, айбланувчи томонидан келишув буйича илтимоснома такдим этилиши;

- илтимоснома ушбу шахсларнинг уз хохиши билан берилиши;

- шахс томонидан содир этилган жиноятларнинг ижтимоий хавфлилик даражаси, яъни ижтимоий хавфи катта булмаган, унча OFир булмаган ёки OFир жиноятлар булиши керак, бу эса уз навбатида ута OFир жиноят содир этганлик буйича келишув тузилмаслигидан далолат беради;

- гумондор, айбланувчи содир этган жиноятларига икрорлик билдириши

керак;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

- айбланувчи, гумонланувчи жиноятнинг очилишига фаол ёрдам бериши

керак;

- жиноят натижасида келтирилган зарар копланиши керак;

Келишув хакидаги илтимоснома суриштирув, терговнинг исталган боскичида берилиши мумкинлиги, шунингдек суд мажлисида тарафлар келишувдан воз кечиши мумкинлиги билан характерланади.

Айбга икрорлик буйича келишув бир катор давлатлар конунчилигида узининг самарали чоралардан бири эканлиги билан характерланади, жумладан, АК,Ш, Англия, Италия, Испания, Германия, Франция, Эстония, Исроил, Х,индистон ва баъзи МДХ, давлатлари конунчилиги, жумладан Россия, Молдова, КозоFистон Республикаси, Грузия, Украина ва бошка давлатар конунчилиги шулар жумласидандир.

Айбига икрорлик туFрисидаги келишув институти АКШ конунчилигида узок тарихга эга булиб, 19 асрнинг бошларида АКШда юзага келган, амалиётда 150 йилдан бери кулланилиши билан характерланади. Маълумотларга кура, АКШда хар йили 90-95% фоизга якин жиноят ишлари айбига икрорлик туFрисидаги келишув билан якунланади.

Англия конунчилигида ушбу институт АКШ га нисбатан кам кулланилса-да, Англия судлари томонидан доим алохида эътиборга сазовордир.

Дания, Франция ва Германия конунчилигида айбсиз кишини жавобгарликка тортилишини олдини олиш максадида, суд томонидан хакикатни аниклаш принципи алохида эътибор каратилиб, суд хакикатни аниклаш учун барча чораларни куриши керак.

МДХ, давлатларининг конунчилигида жумладан, Россия, Украина, КозоFистон, КирFизистон Жиноят-процессуал конунчилигида мустахкамланган булиб, ушбу коидалар енгилрок жазо тайинлашнинг бир куриниши сифатида мустахкамланган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда суд амалиётида бу борадаги нормалар кенг кулланилиб, жиноят содир этган шахсларга конунчилигимизнинг раFбатлантирувчи нормаларини куллашга сабаб булмокда. Масалан, Судланувчи Б.Х. - хавфли рецидивист булган холда, узганинг жуда куп микдордаги мулкларини кулга кириш максадида, 2020 йил февраль ойида Самарканд тумани, "Гулобод" махалласида яшовчи Холов А.нинг тадбиркорлик килиш максадида, ер майдони

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

олмокчи эканлигидан хабардор булиб, у билан танишиб, унга узига тегишли булмаган, ер майдонини гуёки узига тегишли эканлигини айтиб, унга ушбу еридан 10 гектар майдонини номига расмийлаштириб бериш, ер майдонига электр токи утказишга ёрдамлашиш хамда шу ерга курилиши лозим булган иншоотига арзон нархларда курилиш материаллари олиб беришни ваъда килиб, уни алдаб, ишончига кириб, 2020 йил февраль ойидан 2021 йил февраль ойига кадар булган вакт давомида 200.070.000 (икки юз миллион етмиш минг) сумга тенг булган 19.000 АКЩ доллари микдоридаги пулларини фирибгарлик йули билан кулга киритиб, муайян хукук берадиган, расмий хужжат хисобланган -туман хокимининг 18.12.2019 йилдаги 8741-К,-сонли карорини, «Кенагас» махалласининг 14.10.2020 йилдаги далолатномасини хамда санаси курсатилмаган, туманда юридик ва жисмоний шахсларга тегишли кучмас мулкларни хатловдан утказиш юзасидан тузилган ишчи гурухнинг 1 -сонли йиFилиш баёнини калбакилаштириб ва калбаки хужжатни такдим килиб, фирибгарлик йули билан кулга киритган пулларни уз эхтиёжларига ишлатиб юборган.

Суд томонидан судланувчи Б.Х.нинг 1-1416-2101/000-сонли жиноят иши буйича айбга икрорлик тyFрисидаги келишуви тасдикланган.

Б.Х. ЖКнинг 228-моддаси 3-кисми билан окланиб, Узбекистон Республикаси ЖКнинг 168-моддаси 4-кисми «а» банди ва 228-моддаси 1-кисми билан айбли деб топилган.

ЖКнинг 168-моддаси 4-кисми «а» банди билан, ЖКнинг 57 -моддасини куллаб, базавий хисоблаш микдорининг 200 (икки юз) баравари микдорида, яъни 44.600.000 (кирк турт миллион олти юз минг) сум жарима жазоси тайинланиб, давлат даромадига ундириш белгиланган ва ЖКнинг 228-моддаси 1-кисми билан хар ойлик иш хакининг 20 фоизи микдорини давлат даромади хисобига ушлаб колган холда 1 (бир) йил ахлок тузатиш ишлари жазоси тайинлансин.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг 59,61-моддаларига асосан жиноятлар мажмуи буйича жазоларни тулик кушиш йули билан, узил-кесил уташ учун базавий хисоблаш микдорининг 200 (икки юз) баравари микдорида, яъни 44.600.000 (кирк турт миллион олти юз минг) сум жарима жазоси хамда хар ойлик иш хакининг 20 фоизи микдорини давлат даромади хисобига ушлаб колган холда 1 (бир) йил ахлок тузатиш ишлари жазоси тайинланган.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

Юкоридан куринадики, иш буйича ЖК 168-модданинг 4-кисмига кура, Б.Х.га энг куп жазонинг ярмидан (600 баравар) ошмаган холда жазо тайинланган.

Албатта, бу институтни назаримизда узига хос камчиликлари бор. Чунки айбига икрорлик буйича келишув тасдиклаш масаласи судга хаволга килинганлигига карамасдан терговдаги конунга зид холатларни, «хусусан айбини буйнига олдириш» каби салбий холатларни олдини олиш максадида у видео тасвирларга олиниши, шунингдек ЖПК га суд хар бита холат буйича келишув айнан гумонланувчи, айбланувчининг уз-хохиш иродаси буйича тузилганлигига алохида ахамият беришни назарда тутадиган коидаларни мустахкамлаш зарур деб хисоблаймиз.

ХУЛОСА

Демак, юкоридагиларга кура, айбга икрорлик буйича келишув узига хос куп томонлама битим булиб, биринчидан, гумонланувчи, айбланувчи учун куйидагича ахамият касб этади:

- жазо тайинлашда раFбатлантирувчи коидаларни кулланилиши сабаб булади (ЖК57-2-модда), яъни жазонинг муддати, микдорини камайишига, хусусан жазони енгиллашишига;

- турли хил оворагарчиликларни олди олинади;

- килган килмишига яраша тез ва аник фурсатларда жавобгарликка тортилади, айникса, эхтиёт чораси камокда сакланган холда суднинг мажлисини кутиб утиришдек, кийин шароитларидан химояланади.

Иккинчидан, суриштирув, тергов, прокуратура ва суд учун:

- вакт ва маблаFларни тежалиши;

- суд мухокамасидан воз кечишлиши, судларнинг жиноят ишлари буйича иш юкламаси камайиши ва ута OFир, мураккаб жиноят ишларини уз вактида синчковлик билан куриш имкониятининг кенгайишига сабаб булади.

Учинчидан, бу келишув жабрланувчи учун хам ахамиятли булиши мумкин:

- етказилган зарарни копланиши;

- гумонланувчи, айбланувчи билан тез-тез куришишдек салбий жихатларни олдини олади (сир эмас, шахсга карши жиноятларда, хусусан хаёт, соFлик, жинсий эркинлик ва бошка турдаги жиноятларда жабрланувчи

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1428-1433

айбланувчи, шунингдек судланувчи билан учрашиш, унинг учун жуда OFрикли кечади);

- вактини тежайди;

- турли хил юзлаштириш, тергов эксперментларини утказилиши олдини олади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентинниг 2020 йил 10 августдаги «Суд -тергов фаолиятида шахснинг хукук ва эркинликларини химоя килиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ -6041-сонли фармони //https://lex.uz/docs/4939467

2. Узбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси. - Тошкент: Юридик адабиётлар, 2021.// https://lex.uz/docs/111460

3. Жиноят ишлари буйича Тайлок туман судининг 2019 йил 14 майдаги хукми.

4. Узбек тилининг изохли луFати. 5-жилдли. - Тошкент:Узбекистон миллий энциклопедияси, 2-жилд, 347 бет.

5. Ализаде В. А., Волеводэ А. Г. Правовой институт сделки признания вины в уголовном процессе США. // Уголовное и уголовно-процессуальное право иностранных государств. №2. 2018. С. 21-24.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.