CC BY
5CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION SJIF = 5.281
Central Asian Journal of
Education and Innovation
AWIL XOJALIGINDA EGINLERDI EGIWDIN NATIYJELI TEXNOLOGIYALARI
Qalbaev Ruslan Qoshqarbay Uli
Nókis rayoni kásip óner mektebi arnawli pán oqitiwshisi https://doi.org/10.5281/zenodo.12187828
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 10-June 2024 yil Ma'qullandi: 15- June 2024 yil Nashr qilindi: 20- June 2024 yil
KEY WORDS
Awil xojaligin mexanizaciyalaw, inteUektualhq egiw, jasalma inteUekt texnologiyalari, uriglardi tuwri egiw, awil xojaligi zúráátliligin asiriw.
Bul maqalada egin egiwdin nátiyj'eli texnologiyalarinin túrli tárepleri, olardin hasildarliq hám ónim sapasin asiriwga tásiri, sonin menen birge, bul tarawdagi rawajlaniw hám innovaciyalar keleshegi kórip shigiladi. Zamanagóy texnologiyalardi kórip shigiw hám olardi awil xojaligina engiziw egiw processlerin jaqsilaw, qárejetlerdi kemeytiw hám pútkil islep shigariw ciklinin nátiyjeliligin asiriw imkaniyatin beredi.
Zamanagóy dúnyada texnologiyaliq rawajlaniw toqtamaydi, awil xojaligi da bunnan tisqari emes. Jaqsi ónim aliw, hasildarliqti asiriw hám ekologiyaliq stressti kemeytiw ushin egin egiw texnologiyalari turaqli túrde rawajlandirilmaqta. Bul texnologiyalar awil xojaliginda zárúrli orin tutadi hám tabisli óndiristiñ ajiralmaytugin bólegine aylanadi [4].
Zárúrli táreplerden biri - kepren hám qatarlardi qáliplestiriw usili. Tuwri usildi tañlaw kóplegen faktorlarga baylanisli hám zamanagóy texnologiyalar bul procesti optimallastiriwga múmkinshilik beredi. Keprenlerdi mexanizatsiyalasqan halda qáliplestiriw, shúdigarlaw, siziqli egiw - bulardiñ barligi ósimliklerdiñ ósiwi ushin sharayatlardi jaqsilaw, jaqsi túbir atiwin támiyinlew, soniñ menen birge, eginlerge gamxorliq qiliwdi añsatlastiradi. Bunda zamanagóy awil xojaligi texnikalarinan paydalaniw da zárúrli orin tutadi [2].
Egin egiw procesin mexanizatsiyalaw zu'ra'a'tlilikti asiriw, waqit hám resurslarin tejew imkaniyatin beredi. Názik seyalkalar, tóginlew hám qayta islew mexanizmleri procesti jáne de nátiyjeli hám ergonomik etiwge járdem beredi. Eginlerdi tabisli egiw ushin tóginler hám qorgaw qurallarinan aqilga say paydalaniw da zárúr. Zamanagóy texnologiyalar
ósimliklerdiñ aziqliq mútajliklerin aniqlaw hám olardi tuwri mugdarda qollaw imkaniyatin beredi, bul bolsa eginlerdiñ ósiwi hám rawajlaniwina járdem beredi. Soniñ menen birge, kesellikler hám ziyankeslerden qorgawdiñ zamanagóy usillari qáwip hám joytiwlardi kemeytiwi múmkin [1].
Egin egiw texnologiyalariniñ tagi bir zárúrli tárepi suwgariw hám avtomatlastiriw sistemalarin shólkemlestiriw bolip tabiladi. Suwga úzliksiz kirisiw, procesti avtomatlastirilgan basqariw - bulardiñ barligi ósimliklerdiñ ósiwi hám rawajlaniwi ushin maqul túsetugin sharayatlarga járdem beredi. Turaqli suwgariw sistemalari qolaysiz iqlim sharayatlarin jeñiwge járdem beredi hám turaqli ónimdi támiyinleydi. Aqir-aqibette, optimal egiw sánesin tañlaw ónimniñ tabisi ushin júdá zárúrli bolip tabiladi. Prognozlawdiñ zamanagóy usillari
hám texnologiyalarinan paydalaniw barliq táreplerdi, atap aytqanda, íqlim sharayati hám egin talaplarin esapqa algan halda egiw ushin eñ qolay waqtin aniqlaw imkaniyatin beredi. Uliwma alganda, egin egiwdiñ zamanagóy texnologiyalarinan paydalaniw hasildarliqti asiriw, ónim sapasin jaqsilaw, awil xojaligin turaqli hám nátiyjeli qiliw ushin zárúr qádem bolip tabiladi. Turaqli innovaciyalar hám jaña texnologiyalardi rawajlandiriw aziq-awqat qáwipsizligin támiyinlew hám awil xojaligi ónimlerine ósip baratirgan talapti qandiriwga xizmet etedi [5].
Awil xojaligi aziq-awqat qáwipsizligin támiyinleytugin hám dúnya boylap adamlardiñ mútajliklerin qandiratugin zárúrli ekonomikaliq tarmaq bolip tabiladi. Íqlim ózgeriwi, topiraq oñimdarliginiñ jamanlasiwi hám basqa máseleler awil xojaligina tásir kórsetip atirgan búgingi sharayatta egiwdiñ nátiyjeli texnologiyasinan paydalaniw zárúriyatqa aylandi. Nátiyjeli egiw texnologiyasiniñ tiykargi abzalliqlarinan biri sheklengen jer maydaninan maksimal ónim aldi. Awil xojaligi óndiriwshileri ósimlikler hám resurslarin jaylastiriw arqali birdey maydannan kóbirek ónim islep shigariwi, dáramatlarin asiriwi hám aziq-awqat qáwipsizligin támiyinlewi múmkin. Tagi bir ayriqsha ta'repi - suw, tógin hám energiya siyaqli resurslardi tejew bolip tabiladi. Nátiyjeli egiw texnologiyasi resurslaridiñ jogaltiliwin minimallastiriw hám olardi satip aliw qárejetlerin kemeytiw imkaniyatin beredi, bul tek gana puldi tejew emes, bálki átirap -ortaliqqa unamsiz tásirdi de azaytadi. Bunnan tisqari, optimallastirilgan egiw texnologiyasinan paydalaniw ziyankesler hám ósimlik keselliklerin kemeytiwge járdem beredi. Ósimliklerdi atizlarda tuwri bólistiriw hám tóginlerden aqilga say paydalaniw ósimliklerdiñ duris ósiwine járdem beredi, bul bolsa óz gezeginde pestitsidlar hám ximiyaliq tóginlerden paydalaniwga bolgan mútajlikti azaytadi. Hám, álbette, nátiyjeli egiw texnologiyasi eginlerge gamxorliq qiliw procesin jáne de qolay hám nátiyjeli etedi. Solay etip, nátiyjeli egiw texnologiyasi zamanagóy awil xojaliginda hasildarliqti asiriw, ózine túser bahasin tómenletiw, ónim sapasin asiriw hám awil xojaligi tarmaginiñ turaqli rawajlaniwina kómeklesiwde zárúrli orin tutadi. Sonday eken, nátiyjeli hám ekologiyaliq taza aziq-awqat ónimlerin óndiriske umtilip atirgan awil xojaligi kárxanalari hám mámleket shólkemleri ushin bunday texnologiyalardi engiziw hám rawajlandiriwda ústin turatugin waziypa boliwi kerek.
Egiwdiñ nátiyjeli texnologiyalarinan paydalaniw ónimniñ zúráátliligi hám sapasin asiriw imkaniyatin beredi. Tómende nátiyjeli egiw texnologiyalarin tabisli qollawdiñ ayirim misallari keltirilgen:
Precision Planting sistemasi: Precision Planting - bul tuqimlardi teñ hám tuwri mugdarda bólistiriw arqali egiw procesin optimallastiriw imkaniyatin beretugin arnawli úskenelerden paydalangan halda innovaciyaliq egiw texnologiyasi esaplanadi. Bul texnologiya awil xojaligi kárxanalarina hasildarliqti asiriw hám resurslarin tejew imkaniyatin beredi.
Draped suwgariw: Draped suwgariw usili bul suw tuwridan-tuwri ósimliklerdiñ túbirine arnawli perde yamasa suwgariw trubalari arqali beriledi. Bul bizge suwdi sezilerli dárejede tejew, puwlaniwdi kemeytiw hám ósimlik kesellikleri qáwpin kemeytiw imkaniyatin beredi.
Arnawli bir uradagi egiw sistemalari: málim bir uradagi arnawli egiw sistemalarinan paydalaniw ósimliklerdiñ túbir sistemasin rawajlandiriw ushin optimal sharayatlardi támiyinlewge múmkinshilik beredi, bul bolsa óz gezeginde olardiñ stresske shidamliligin asiradi hám hasildarliqti asiradi.
Zamanagóy awil xojaliginda dron hám avtonom texnologiyalardan paydalaniw da zárúrli orin tutadi. Avtonom sistemalar hám dronlar óndiriwshilerge optimal egiw orinlarin
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION SJIF = 5.281
aniqlaw, toliq atiz kartalarin jaratiw hám eginlerdi baqlaw imkaniyatin beredi. Bul texnologiyalar tekgana egiw procesin ápiwayilastiradi, bálki fermerlerge islep shigariw processlerin jaqsilaw ushin qimbatli magliwmatlardi da beredi. Biotexnologiyani engiziw de egiw natiyjeliligin asiriw ushin úlken múmkinshilikler jaratadi. Genetikaliq tárepten ózgertirilgen ósimlik sortlarin hám jáne de shidamli eginlerdi islep shigiw hasildarliqti asiriwi hám awil xojaligin ekstremal sharayatlarga shidamliraq etedi. Biotexnologiya sebepli awil xojaligi óndiriwshileri ximiyaliq tóginler hám pestitsidlarga bolgan mútajlikti kemeytirgen halda azraq jerden kóbirek ónim aliwi múmkin.
Egin egiwdiñ nátiyjeli texnologiyasin islep shigiwda topiraq hám suwdi basqariw da zárúrli orin tutadi. Talap boyinsha tóginlew hám suwgariwdiñ engiziliwi, soniñ menen birge, resurslardan paydalaniwdi optimallastiriw awil xojaligi kárxanalarina hasildarliqti asiriw, qárejetlerdi kemeytiw hám átirap -ortaliqqa tásirin kemeytiw imkaniyatin berip atir. Bul texnologiyalar suwdan jáne de nátiyjeli paydalaniw hám topiraq ónimliligin asiriwga járdem beredi, nátiyjede turaqli islep shigariw dárejesin asiradi. Solay etip, awil xojaliginda nátiyjeli egiw texnologiyalarin islep shigiw tarawdi turaqli rawajlandiriwdiñ zárúrli strukturaliq bólegi esaplanadi. Jasalma intellekt, avtonom sistemalar, biotexnologiya hám innovciyaliq úskeneler siyaqli aldiñgi texnologiyalardan paydalaniw hasildarliqti asiriw, ózine túser bahasin tómenletiw hám ónim sapasin jaqsilaw, usiniñ menen pútkil awil xojaligi óndirisiniñ rentabelligi hám turaqliligin asiriwga járdem beredi.
Juwmaq. Juwmaq orninda aytiw múmkin, nátiyjeli egiw texnologiyasi awil xojaliginda hasildarliqti asiriw, ónim sapasin jaqsilaw hám ózine túser bahasin kemeytiw arqali zárúrli orin tutadi. Bul tarawda jaña texnologiyalardi islep shigiw hám qollaniw awil xojaligi kárxanalari ushin eginlerdi jetistiriw processlerin jetilistiriw hám paydani asiriwda keñ imkaniyatlar jaratpaqta.
Paydalanilgan adebiyatlar:
1. Гольтяпин, В. Я. (2019). Инновационные технологии прямого посева зерновых культур.
2. Горянин, О. И., & Шевченко, С. Н. (2018). Эффективность технологий прямого посева зерновых культур в Среднем Поволжье. Известия Оренбургского государственного аграрного университета, (4 (72)), 36-39.
3. Кулинцев, В. В., & Дридигер, В. К. (2014). Эффективность использования пашни и урожайность полевых культур при возделывании по технологии прямого посева. Достижения науки и техники АПК, (4), 16-18.
4. Cai, Y., Chen, L., Chi, L., Zhao, S. "Impact of planting technology on agricultural productivity in China." China Population, Resources and Environment Vol. 11.2 (2019): 115-121.
5. Pandian, K., Amanullah, M. M., Vivekanandan, P. "Mechanization in agriculture." Agricultural Mechanization in Asia, Africa, and Latin America 22.1 (2018): 66-70.
6. FAO. "Smart planting: Using technology to feed millions." Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2020. https:// www. fao. org/news /story/en/item/1318877/icode/
7. Zhang, Q., Shen, H., Zhang, T., Zhang, J. "Research on the key technologies of intelligent planting." 2018 13th IEEE Conference on Industrial Electronics and Applications (ICIEA). IEEE, 2018.
