JOQARÍ TÁLIMDECIFRLÍ TEXNOLOGIYALARDÍ QOLLANÍWDÍŃ QOLAYLÍQLARÍ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

ARTICLE INFO

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

CONVENIENCE OF USING DIGITAL TECHNOLOGIES IN HIGHER EDUCATION URZIYA JAKSIMOVA

Candidate of philological sciences, docent, the head of Uzbek language and foreign language department at TUIT named after Muhammad-Al-

Khorezmi, Nuklus branch. https://doi.org/10.5281/zenodo.12187885

ABSTRACT

This article talks about the advantages and disadvantages of using digital technologies in higher education institutes, the use of digital technologies in the higher education system, and the analysis of the possible possibilities, which are aimed at developing educational process.

Received: 14th June 2024 Accepted: 19th June 2024 Online: 20th June 2024 KEYWORDS

Digital education, digital technology, digitization project, distance teaching, interactive teaching,

knowledge, skill, free thinking, creativity, self education.

JOQARf tAlimde CIFRLf TEXNOLOGIYALARDi QOLLANiWDiN

qolaylIqlar!

URZIYA JAKSIMOVA

Muhammed al-Xorezmiy atindagi TITU Nokis filiali Ozbek tili ham shet tiller kafedrasi basligi,

filologiya ilimlerinin kandidati, docent https://doi.org/10.5281/zenodo.12187885

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 14th June 2024 Accepted: 19th June 2024 Online: 20th June 2024

KEYWORDS Cifrli talim, cifrli texnologiya, cifrlastirw joybari, araliqtan oqitiw, interaktiv oqitiw, bilim, konlikpe, erkin pikirlew, doretiwshilik qabilet, ozbetinshe talim.

Bul maqalada joqari tálimde cifrli texnologiyalardan paydalaniwdin abzalliqlari hám qolayliqlari haqqinda sóz etilip, joqari bilimlendiriw sistemasinda cifrli texnologiyalardi qollaniw, olardin múmkinshiliklerin analizlew tiykarinda oqiw procesin rawajlandiriwdin basli bagdarlarin aniqlaw maqseti qoyilgan.

Házirgi dáwirde jámiyette cifrli texnologiyalar turmistiñ barliq tarawlarinda, sonday-aq tálim procesiniñ de tez pát penen rawajlaniwina xizmet etpekte. Resspubikamizdiñ xalqi, atap aytqanda jas óspirimlerden tartip jasiullilardiñ da sanasinda cifrli texnologiyalar arqali jámiyettegi barliq mashqalalardi sheshiw múmkin degen pikirdi qáliplestirip atir. Islep

é

Ws,

shigariw hám basqariw processlerin cifrlastiriw jumislarin ámelge asirilmaaqta. Cifrlardan paydalaniwga tiykarlangan hám de engizilgen texnologiyalardiñ paydasi menen etikaliq, jeke magliwmatlardi qorgawdiñ huqiqiy tárepleri menen baylanisli máseleler bargan sayin kóbirek itibarga alinip atir.

Sonliqtan mámleketimiz Prezidenti Sh.Mirziyoev atap ótkenindey: "Rawajlaniwga erisiw ushin cifrli bilimler hám zamanagóy informaciya texnologiyalarin iyelewimiz zárúr hám shárt. Bul bizge rawajlaniwdiñ eñ qisqa jolinan bariw múmkinshiligin beredi. Mámleket hám jámiyet basqariwi, socialliq tarawda da cifrli texnologiyalardi keñ ámelde qollanip, nátiyjelilikti asiriw, bir sóz benen aytqanda, adamlar turmisin keskin jaqsilaw múmkin. Cifrli ekonomika bul bir gana iskerlik túri emes, bálki, isbilermenlik, óndiris obyektleri sapali tálim hám xizmetler bolip tabiladi. "Cifrli" termini barliq tarawlarda informaciya texnologiyalarinan aktiv paydalaniwdi añlatadi.

Respublikamiz joqari bilimlendiriw sistemasinda cifrli texnologiyalardi qollaniw, olardiñ múmkinshiliklerin analizlew tiykarinda oqiw procesin rawajlandiriwdiñ basli bagdarlarin aniqlaw maqseti qoyilip, bunday jagdayda cifrli texnologiyalardiñ bilimlendiriw tarawinda tek gana zárúrli orin iyelewi hám qanday formada engiziliwi boyinsha ilimiy izertlewler ámelge asirildi. Izertlew usillari retinde joqari tálimde cifrli texnologiyalardi engiziwge ilimiy tiykarlangan jantasiwdi qáliplestiriwge tiyisli juwmaqlar shigariwda normativ hújjetlerdi sistemalastiriw hám uliwmalastiriwdan paydalanildi. Elimizdegi joqari oqiw orinlari da zaman talabinan kelip shiqqan halda cifrli texnologiyalardan paydalaniwdi jolga qoyip atir. Bul processtiñ ózi de mámleketimiz tálim sistemasinda jaña basqish baslanganin añlatadi.

Házirgi dáwirde tálim sistemasinda cifrli texnologiyalardan paydalaniw tálim sapasin asiriw hám social belsendi jaslardi tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye. Biz aldingi tálim bagdarlamalariniñ dástúriy usili yagniy lekciyani iri kólemli kitaplar hám qollanbalar arqali ámelge asirilgan formasinda alip barganbiz. Bul bolsa óz gezeginde tálim sapasiniñ elege shekem joqari boliwin támiyinlemegen. Házirgi waqitta tálim sapasin kóteriwde tálimdi cifrlastiriw procesi baslangan.[2]

Tálim sistemasi búgingi kúnde cifrli texnologiyalarga sáykeslesip atirgani hayran qalarliq jagday emes, sebebi búgingi kúnde informaciya mákaninda usinilip atirgan kóplegen materillardi tereñ analizlew hám pedagogikaliq tiykarlaw ushin negiz bolip xizmet etedi. Soñgi jillarda tálimdi "cifrlastiriw" máseleleri, oniñ qáliplesiwine tásiri boyinsha qandayda bir mámleketlik joybar yamasa sorawnama tiykarinda izertlewler ótkerilmegenligi de zárúriyat bolip esaplanadi. Soniñ menen birge, Internet sistemasindagi ortaliqtiñ jaslar sanasina tásiriniñ áhmiyeti húkimettiñ, zamanagóy galaba xabar qurallariniñ bayanatlarinda, pedagogikaliq jámáátshilik dodalawlarinda, magistrant hám izertlewshilerdiñ izertlewlerinde de kóriwimiz múmkin.

Búgingi kúnde cifrli texnologiyalar barliq joqari oqiw orinlariniñ tálim sistemasinda qollanilip, dástúriy emes tálim texnologiyalariniñ roli artip baratirgani menen xarakterlenedi. Tálim aliwshi tárepinen olardiñ járdemi menen bilimlerdi ózlestiriw dástúriy texnologiyalarga qaraganda biraz tezlesedi. Bul texnologiyalar bilimlerdi rawajlandiriw, iyelew hám tarqatiw xarakterin ózgertedi, úyrenilip atirgan pánlerdiñ mazmunin

é

Ws,

tereñlestiriw hám keñeytiw, oni tez-tez jañalaw, natiyjeli oqitiw usillarin qollaniw, sonday-aq, hár bir shaxs ushin tálim aliw múmkinshiligin sezilerli dárejede keñeytiw imkaniyatin beredi.

Joqari tálimde cifrli texnologiyalardi oqitiw sapasin saqlagan halda nátiyjeli qollaniw ushin tómendegishe:

- respublikamizda Internet infrastrukturasin jaqsilawimiz, mobil operatorlar tárepinen kórsetilgen xizmetler sapasin asiriwimiz hám xaliqtiñ, ásirese, student jaslardiñ zamanagóy informaciya kommunikaciya texnologiyalariniñ soñgi jetiskenliklerin ózlestiriwge múmkinshilikler jaratip beriw;

- oqiw procesin shólkemlestiriwde cifrli texnologiyalardan paydalaniw kólemin keñeytiw hám informaciya resurslari, oqitiw qurallari hám araliqtan oqitiw texnologiyalarin rawajlandiriw, dóretiwshi studentlerdi joqari oqiw orniniñ cifrlastiriw joybarlarina tartiw;

- joqari nátiyjelilikke iye cifrli qurilmalar menen úskenelengen strukturalar, oqiw auditoriyalari, laboratoriyalar, mediastudiyalar hám oraylardi shólkemlestiriw hám de bunday jagdayda arttirilgan tájiriybeni tálim mákemelerinde qollaniw;

- zamanagóy informaciyaliq-kommunikaciya texnologiyalari hám tálim texnologiyalariniñ bekkem integraciyasin támiyinlew, bugan baylanisli pedagog kadrlardiñ kásiplik sheberligin úzliksiz rawajlandirip bariw ushin qosimsha sharayatlar jaratiw.

- interaktiv prezentaciya sistemalarinan paydalaniw, lekciya hám seminar sabaqlari ushin internet penen baylanisli halda interaktiv hám multimediali prezentaciyalardi islep shigiw;

- real waqit rejiminde interaktiv prezentaciya sistemalari, videokonferenciyaliq sistemalar, virtual zallar, elektron resurslardan paydalanip qálegen waqitta araliqtan oqitiw procesin ámelge asiriw.

- cifrli didaktika hám cifrli tálim modellerin qollaniw, oqitiwshilar hám studentler ushin joybarlar, diplom jumislari, ilimiy izertlewlerdi talqilaw ushin ilimiy veb-saytlar islep shigiw kerek.

Joqari tálimde cifrli texnologiyalardniñ áhmiyetli táreplerinen biri birge islesiwdi kúsheytiw qábileti bolip tabiladi. Google Classroom, Microsoft Teams hám Zoom siyaqli onlayn platformalar járdeminde studentler fizikaliq jaylasiwina qaramastan, joybarlar ústinde sheriklik etiwi, hújjetlerdi almasiwi, bir-biri hám oqitiwshilari menen ushirasiwi múmkin. Bul studentlerge sheriklikte nátiyjeli islew, pikir almasiw hám bir-birinen úyreniw imkaniyatin beredi.

Cifrli tálim texnologiyasi studentlerge dúnyaniñ qálegen orninan tálim aliw múmkinshiligin jaratadi. Onlayn tálim dástúriy tálim resurslarinan paydalana almaytugin, uzaqta jaylasqan yamasa kem támiyinlengen aymaqlardagi studentler ushin múmkinshilikler jaratti. Onlayn kurslar hám bagdarlamalar studentlerge óz tezligi hám kestesi boyinsha oqiw imkaniyatin beredi, bul bolsa jumis yamasa shañaraq siyaqli basqa minnetlemelerge iye bolganlar ushin tálimdi jáne de qolaylastiradi.

Bunday elektron tálimniñ tómendegishe xarakterli ózgeshelikleri qáliplestirilgen: tálimniñ maslasiwshiligi (tálimniñ individual grafigi); ekonomikaliq hám waqit puxtaligi; biypul hám qálegen paydalaniwshi tálim aliwi ushin tarqatilatugin elektron tálim resurslari arqali gárejetsiz tálim aliw múmkinshiligin beriw; oqiw yamasa jumis orninnan sirtta tálim aliw múmkinshiligi; kontentten erkin paydalaniw múmkinshiligi; studentlerdiñ informaciya

é

Ws,

kompetenciyalarina iye boliwi; oqitiwshi menen qálegen waqitta kommunikaciyaniñ túrli qurallari (mobil telefon, smartfon, planshet) hám Internet tarmagi xizmetlerin (elektron pochta, chatlar, socialliq tarmaqlar) arqali ushirasiw múmkinshiligi; studentlerde gárezsizlik, ózin ózi basqariw, juwapkerlik, uyimlasiw dárejesin asiriw, sonday-aq ózleriniñ bilimin bahalay aliw hám sheshiwshi qararlar qabillaw múmkinshiligin qáliplestiriw; tálimniñ úzliksizligi; elektron resurslar hám Internet tarmagi xizmetlerinen paydalangan halda basqa paydalaniwshilar menen erkin informaciya almasiwi arqali birgelikte islew [1] siyaqli qásiyetleri atap ótilgen.

Biz cifrli texnologiyalardan paydalanip tálim sipatin jaqsilagan halda studentlerdiñ búgingi kún talabi dárejesinde bilim aliwina erisemiz. Ómirimiz tikkelley texnika hám texnologiyalar menen baylanisli bolganliqtan tálim sapasin asiriw hám rawajlandiriw ushin texnologiyalardan zárúriyat sipatinda paydalaniw múmkinshiligi jaratildi. Eger planshet tálim aliwdiñ bir elementine aylansa, studentler oqiw procesine úlken qizigiwshiliq penen kirisedi. Buniñ menen klassik tálimdi birlestirip, nátiyjede oqiw procesi jaqsilanip, bilim hám kónlikpelerdi ózlestiriw, tálim dárejesi hám kadrlardi tayarlaw nátiyjeliligi asadi. Bilimli áwlad, maman qánigeler - bul jámiyettiñ keñ kólemde rawajlaniwiniñ girewi.

Tálimde cifrli texnologiyaniñ eñ zárúrli abzalliqlarinan biri úyreniwdi jekelestiriw qábileti bolip tabiladi. Texnologiyalar járdeminde oqitiwshilar hár bir studenttiñ ayriqsha tálim usili, qábileti hám qizigiwshiliqlarina sáykes keletugin individual sabaq jobalarin jaratiw múmkin. Studentler óz tezliginde, waqtinda hám ózleri qálegen ortaliqta úyreniw imkaniyatin beretugin kóplegen onlayn resurslar hám qurallardan paydalaniwi múmkin.

Joqari tálimdi cifrlastiriw studentler hám oqitiwshilar arasinda onlayn kórinistegi baylanis integraciyasin rawajlandiriw menen birge studentlerdiñ óz ústinde aldiñgi oqiw texnologiyalarinan paydalangan halda ózbetinshe islew kónlikpelerin qáliplestiredi. Bul házirgi rawajlaniw procesinde cifrlastiriwdiñ jaña tendenciyalarin tálim procesine qollaniwda áhmiyetke iye.

Joqari tálimde cifrli texnologiyalardi úyreniw qiziqli hám interaktiv túrde ámelge asiriladi. Doskalar hám sabaqliqlar dáwiri ótti. Endi zamanagóy oqiw auditoriyalari cifrli qurilmalar, interaktiv doskalar hám studentlerge virtual básekiler, viktorinalar hám oyinlarda qatnasiw imkaniyatin beretugin onlayn platformalar menen úskenelestirilgen. Bul qurallar tek gana úyreniwdi qiziqli usilda jetkerip gana qoymay, bálki studentlerge magliwmatti jaqsiraq saqlawga járdem beredi hám olardiñ sin pikirlew hám mashqalalardi sheshiw kónlikpelerin asiradi.

Joqari tálimde cifrli texnologiyalardiñ kóplegen abzalliqlari menen birge óz sheshimin tabiwi kerek bolgan bazibir mashqalalar da bar. Barliq studentler kerekli cifrli qurilmalarga yamasa isenimli internet jalganiwina iye emes, bul bolsa úyreniw múmkinshiliklerindegi qiyinshiliqqa alip keliwi múmkin. Sol sebepli barliq studentler cifrli tálimde toliq qatnasiw ushin zárúr cifrli texnologiyalardan paydalaniw múmkinshiligine iye boliwin támiyinlew júdá zárúr.

Demek, joqari tálimde cifrli texnologiyalardi qollaniwdiñ áhmiyetin úyreniw arqali tómendegishe juwmaqqa kelemiz:

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

- studentler qaysi oqiw formasinda tâlim aliwina qaramastan qâlegen jerde turip hâm qâlegen waqitta tâlim aliw mumkinshiliklerine iye boladi;

- studentlerde ozbetinshe tâlim procesinde internetten informaciya aliw hâm onnan paydalaniw mâdeniyati qâliplesedi;

- sabaq procesinde cifrli texnologiyalardan paydalaniw tâlim sistemasin jana basqishqa koteredi;

- cifrli texnologiyalar waqit hâm aqsha sariplawdi keskin azaytadi;

- cifrli texnologiyalardan paydalaniw mâdeniyati studentti erkin pikirlewge, doretiwshilik qâbiletin rawajlandiriwga, informaciya almasiw, oni qayta islew, uliwmalastiriw, juwmaq shigariwga uyretedi.

References:

1. Махмудов А. Х., Анарбаева Ф. У. Рацамли таълимда педагогик технологияларни куллаш имкониятлари //Development issues of innovative economy in the agricultural sector. -2021. -С. 476.

2. Mirzahmetova N. Raqamli texnologiyalarning ta'lim sohasida qo'llanilishi. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal. VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3. Инновацион таълим технологиялари / Н.А.Муслимов, М.Х.Усмонбоева, Д.М.Сайфуров, А.Б.Тураев. - Т.:"Сано-стандарт" нашриёти, 2015. - 60-б.

4. Цифровые технологии в образовании // https://www.uchportal.ru/publ/30-1-0-10201#:~:text.

5. Jaksimova U. Qaraqalpaq âdebiyati sabaginda mashqalali oqitiwdin abzalligi. "Turkiy xaliqlar folklori hâm âdebiyati tariyxi izertleniwinin âhmiyetli mâseleleri" atamasindagi online xaliqaraliq ilimiy-teoriyaliq konferenciya. -Nokis, 2023. -B. 424-427

6. Jaksimova U. Dars jarayonida zamonaviy o'qitish usullarini qo'llash. "Ilim hâm tâlim-târbiyanin âhmiyetli mâseleleri" atamasinda Respublikaliq ilimiy-teoriyaliq konferenciya materiallari toplami. - Nokis. 2019. - B. 438-441