Научная статья на тему 'Автомобилларнинг эксплуатациядаги ишончилилигини таъминлаш'

Автомобилларнинг эксплуатациядаги ишончилилигини таъминлаш Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
102
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / хизмат кўрсатиш / иқлим / сифат / кафолат / кўрсаткич / миқдор / ишончилилик / таъминот / эҳтиёт қисм / жиҳоз / автомобиль / технических обслужования / качество / гарантия / показатели / количество / обеспечения / запасные часты / прибор

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Адилов Окбута Каримович, Тогаев Холмурод Султанович

Ушбу мақолада ишлаб чиқилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларини турли иқлим шароитларида эксплуатация қилиш даврида меъёрий кўрсаткичларни ва эхтиёт қисмларга бўлган талабини таъминлашдаги фаолиятини оширишга, шунингдек сервис усулида хизмат кўрсатиш автомобилларнинг ишлашга яроқлилиги, ишончлилиги, хавфсизлиги, тежамкорлиги ва зарурий ташқи кўринишини таъминлаш учун хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Обеспечение надежности транспортных средств в эксплуатации

В этой статье приведена разработка методических рекомендаций и применения их результатов в производство в целях усовершенствования во времия при эксплуатация и обеспечение безопасности дорожного движения автомобилного транспорта

Текст научной работы на тему «Автомобилларнинг эксплуатациядаги ишончилилигини таъминлаш»

УДК 656.1

АВТОМОБИЛЛАРНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯДАГИ ИШОНЧИЛИЛИГИНИ

ТАЪМИНЛАШ

Адилов Окбута Каримович ЖизПИ, т.ф.н доцент,Тел: 97-484-77 -20 Email: okuta@mail.ru

Тогаев Холмурод Султанович ЖизПИ, доцент, Тел: 97-521-01-07 email: xolmurod @gmail.ru

Аннотация. Ушбу маколада ишлаб чикилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларини турли иклим шароитларида эксплуатация килиш даврида меъёрий курсаткичларни ва эхтиёт кисмларга булган талабини таъминлашдаги фаолиятини оширишга, шунингдек сервис усулида хизмат курсатиш автомобилларнинг ишлашга яроклилиги, ишончлилиги, хавфсизлиги, тежамкорлиги ва зарурий ташки куринишини таъминлаш учун хизмат килади.

Аннотация. В этой статье приведена разработка методических рекомендаций и применения их результатов в производство в целях усовершенствования во времия при эксплуатация и обеспечение безопасности дорожного движения автомобилного транспорта

Abstract. This paper provides designing methodical recommendations and using there results to improve traffic safety in transport.

Калит сузлар: автомобил, хизмат курсатиш, иклим, сифат,кафолат, курсаткич, микдор, ишончилилик, таъминот,, эх,тиёт кисм, жих,оз.

Ключевые слова: автомобиль, технических обслужования, качество, гарантия, показатели, количество, обеспечения, запасные часты, прибор.

Key words: car, traffic safety, traffic, traffic signs, dangerous site

Узбекистон Республикасида автомобилсозлик саноатига асос солинганлиги Мамлакатимизда автомобиллар сонини кескин ортиб кетишига сабаб булди. Бу эса уз-узидан автомобилларга курсатилаётган техник хизмат сифати ва маданиятини кутаришни талаб этди. Автосервисларни баркарор ишлаши ва ундаги иш унумини орттириш учун доимий изланишлар олиб бориш керак [1]. Шу жумладан ушбу илмий маколада х,ам автомобилларни кафолат даврида ишлатиладиган эх,тиёт кисмлар сарфини х,исоблашни такомиллаштириш оркали автосервис корхонасини иш унумини ошириш кузда тутилган.

Автомобилларга сервис усулида хизмат курсатиш уларни техник таъминлашнинг жах,он буйлаб энг кенг таркалган усулидир. Автомобилларга сервис усулида хизмат курсатиш автомобилларнинг ишлашга яроклилиги, ишончлилиги, хавфсизлиги, тежамкорлиги ва зарурий ташки куринишини таъминлаш учун бажариладиган бир канча хизматлар мажмуидир.

Хизматлар сервис усулида бажарилиши учун у куйидаги хусусиятларга эга булиши

шарт:

-хдммабоплиги, яъни хизматдан мижоз исталган корхонасида фойдаланиши имкониятига эга эканлиги;

-бажарилган хизматлар сифати давлат конунлари асосида кафолатланиши; -хизмат корхоналари орасида мижозлар учун ракобат пайдо булиши муносабати билан сервис маданиятининг ошиши ва сифатининг яхшиланишига доимо рагбат мавжудлиги;

-алмаштирилган эх,тиёт кисмлар ва материалларнинг ишончли эканлиги;

-мижозлар хизматларидан фойдаланишининг кулайлиги, осонлиги билан узига жалб кила билиши;

Умуман, автомобилларга сервис сифатида бажариладиган хизматлар техник, тижорий, мижозлар билан ишлаш каби кисмлардан иборатдир. Шу нуктаи назардан техник хизмат курсатиш дейилганда автомобил, унинг агрегатлари, деталлари ва кисмлари техник х,олатини созлаш, ростлаш ва тиклаш-таъмирлаш билан боглик булган ишлар жамланмаси кузда тутилади, чунончи:

- автомобилларга техник хизмат курсатиш, уларни таъмирлаш;

- автомобиллар агрегатлари, деталлари, кузовлари, шиналари, аккумуляторларини таъмирлаш, иш кобилиятини тиклаш;

- автомобилларни буюртмалар асосида диагностика килиш;

- автомобилларга кучаларда, йулларда, саклаш жойларида талабга асосан техник ёрдам курсатиш;

- автомобилларни кайта жих,озлаш;

- автомобилларни давлат техник каровига тайёрлаш;

- енгил автомобиллар кузовларига коррозияга карши ишлов бериш;

- шикастланган автомобиллар кузовларини тиклаш;

- автомобилларни вактинча ва доимий саклаш;

- автосервисда узига-узи хизмат курсатиш шаклини ташкил этиш.

Автосервис автомобилларга хизмат курсатишнинг биринчи, дастлабки усулидир, чунки дунёда автомобилларни биринчилардан булиб сотиб олган ва фойдаланадиганлар техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш укувига эга булмаганлар. Шу сабабли автомобиллар ишлаб чикарувчи компаниялар уз мах,сулотларини харидорга сотиш учун барча автомобиллар сотиладиган ва фойдаланиладиган жойларда уларга техник хизмат курсатувчи ва зарур материаллар ва эх,тиёт кисмлар билан савдо килувчи устахоналар, яъни автосервис корхоналари ташкил этиб ишга туширганлар [3].

Автомобилларни кафолат даври автомобил ишлаб чикарувчи компания томонидан белгиланади. Бу давр турли компаниялар автомобиллари учун турлича булса х,ам, лекин белгиланган шартлар деярли бир хил. Масалан кафолатли хизмат, автомобил тугри эксплуатация килиниб, вактида техник курикдан утказиб турилган х,олатдагина амал килади. Ойналар, резино-техник буюмлар ва тез ейилиб кетувчи деталларга кафолат берилмайди.

Автосервис корхонасида кафолат даври учун ишлатиладиган эх,тиёт кисмлар етарлича таъминланган булиши шарт. Носозлик ва бузилишлар буйича келиб тушадиган арзлар ва уларга ишлатилиши керак булган эх,тиёт кисмлар тури ва сонини олдиндан билиш анча мураккаб масала. Бу масалани х,ал этишда кафолат даври амал килаётган 30...40 автомобилни кузатувга олинади. Кузатув даври автомобил сотилгандан бошлаб кафолат даври тугагунга кадар х,исобланади. Бунда тулик, аник ва ишончли маълумотлар олиш учун автосервис корхонасида курсатилаётган хизматлар сифатли, эх,тиёт кисмлар билан таъминланганлик даражаси юкори, х,исобга олиш ва хужжат ишлари аник юритилиши керак [4].

Автомобилнинг кафолат даврида 100 автомобил учун х,исобга олинган деталларни бузилишгача булган ишлаши мобайнида уртача талаб этиладиган эх,тиёт кисмлар сони куйидагича х,исобланади:

Нср = -100 (1)

Айнан маълум бир номдаги деталлар етишмовчилигини олдини олиш учун, автомобилларнинг кафолат даврида 100 автомобил учун ишлатиладиган деталларни х,исоблашда ишончлилик эх,тимоллиги курсаткичи а ни х,исобга олиш керак. Унда кафолат даврида 100 автомобил учун талаб этиладиган этиладиган эх,тиёт кисмларни ишончлилик эх,тимоллигини х,исобга олган х,олда куйидагича аниклаш мумкин:

На= НСР + (2)

Кузатув остидаги автомобилларни баъзи деталлари юкори ишончлиликка эга булганлиги сабабли кафолат даврида уларда бузилиш ва носозликлар кузатилмайди. Бу дегани кафолат даврида улар учун буладиган эхтиёжни режалаштириш шарт эмас дегани эмас.

Кафолат даврида керак буладиган эх,тиёт кисмларни бузилиш булмаган такдирда

ишончлилик эх,тимоллиги а ни х,исобга олган х,олда куйидагича аниклаш мумкин:

, 100 • ЬГаР

На = о ' (3)

^На

Талаб этиладиган эх,тиёт кисмлар номлари ва сонини режалаштириш учун автосервисда, кафолат даврида хизмат курсатилаётган ва таъмирланаётган автомобиллар сонини билиш зарур.

Тажрибалар шуни курсатадики, автомобил эгалари автомобилларига таъмирлаш ва техник хизмат курсатиш ишлари учун аксарият х,олларда автомобилларини сотиб олган жойларидаги техник хизмат курсатиш станцияларига борадилар. Лекин баъзи х,олларда техник хизмат курсатиш станциясига йул-йулакай кириб утадиган автомобиллар х,ам учраб туради. Йил давомида кафолатли хизмат NГар учун йул-йулакай кириб утувчи

автомобиллар 30...40 % ни ташкил килади, унда:

Nгaр = (1,30... 1,40) Nп (4)

Шу уринда, юкоридаги усул оркали автомобилларнинг кафолат даврида ишлатиладиган эх,тиёт кисмлар сарфини, ишончлилик эх,тимоллигини х,исобга олган х,олда оптимал равишда х,исоблаш мумкин [5].

Фирмавий техник сервис курсатиш, одатда, узгармас даврийлик билан утказилиши режалаштирилади ва унинг даврийлиги GMUZ автомобиллари учун 10 минг км олинган, аммо иш хджмлари ток талонли (№ 1,3...) ТС лар учун кайтарилади жуфт талонли (№ 2,4...) ТХК лар учун эса, узгариб боради (1-жадвал).

GMUZ автомобиллари учун ТС меъёрлари

1-жадвал

Даврийлик минг.км Иш хджми, ишчи-соат

Spark Damas Nexia

10 000 3 3 3

20 000 4 4.5 4

30 000 3 3.2 3

40 000 4.5 4.7 4.5

50 000 3 3.2 3

60 000 4.5 4.7 4.5

70 000 3 3.2 3

80 000 4.5 4.7 4.5

90 000 4.5 4.7 4.5

Фирмавий сервис хизмат курсатишда техник хужжатларнинг бут эмаслиги (айникса автомобил эгаларига етказилмаслиги), ишлаш шароити х,исобининг сустлиги, жорий таъмир иш хджмининг йуклиги бу тизимнинг камчилиги х,исобланади [5].

Автосервисда барча турдаги енгил автомобилларга хизмат курсатилади. Кузов устахонаси, диагностика пости, автомобилларга ТС ва Т участкаси. Оддий таъмирлаш булими, сотишдан олдинги тайёрлаш ва кафолатли хизмат курсатиш участкаси, пайвандлаш устахонаси, химчистка, двигател устахонаси - ходовой, электрик, гилдирак бурчакларини созлаш, шинамонтаж хизматлари мавжуд булиб, эх,тиёт кисмлар таъминотини амалга ошириш максадга мувофикдир.

Бозор иктисодиёти шароитида эх,тиёт кисмлар буйича бериладиган буюртманинг энг кулай хджмига ва уни олиб келиш даврига катта эътибор берилади. Агар йил давомда ишлатиладиган эх,тиёт кисмларни хдммаси бирданига олиб келинса, уларни омборда саклаш учун харажатлар хдддан ташкари ошиб кетади, чунки капитал маблаглар тулик хдракатда булмайди ва омбор майдонидан унумли фойдаланилмайди. Шундай килиб, керакли эх,тиёт кисмлар зах,ирасини кичик хджмда ва катта даврийликларда олиб келиш кулай. Аммо бунда ташиш хдражати ва кушимча харажатлар ошади хдмда истеъмолчилар катта хджмда оладиган моллари учун бериладиган молиявий имтиёздан мах,рум буладилар. Шулар сабабли, олиб келинадиган эх,тиёт кисмлар партиясининг харажатига ва олиб келиш даврийлигига иккита омил бирдай таъсир этади:

-буюртмани олиб келиш учун кетадиган харажатлар;

-зах,ирани саклаш учун кетадиган харажатлар.

Эх,тиёт кисмлар зах,ира хджмини ва буюртма бериш вактини аниклаш учун оддий жадвал усулидан тортиб, то мураккаб иктисодий-математик усулларгача, х,ар хил усуллар кулланилади [6].

Иктисодий-математик усуллар энг кулай (оптимал), эх,тиёт кисм хджмини ва буюртма бериш даврийлигини аниклашга каратилган. Бу усул шартига кура, битта детални олиб келиш ва уни саклаш учун харажатлар йигиндиси энг кам (минимал) булиши керак.

Омборларда вужудга келадиган етишмайдиган ёки сарфланмайдиган эх,тиёт кисмлар номенклатурасини уз вактида бартараф этиш зах,ирани шакллантириш ва назоратлаш тизимига боглик.

Автомобилларда кафолат даврида бузилишларни олдини олиш учун, мунтазам ва тартибли равишда автомобилнинг техник х,олатини текшириб бориш зарур. Бунинг учун автосервис корхонаси барча керакли асбоб-ускуналар, диагностик стендлар ва технологик жихозлар билан таъминланган булиши керак. Бундан ташкари автомобилларда кафолат даврида энг куп учраётган нуксонларни урганиб, уларни олдини олиш буйича тадбирлар ишлаб чикиш зарур. Бундан кузланган максад автосервис корхонаси омборидаги эх,тиёт кисмлар за^ирасини шу маълумотлар асосида тугри ташкил килиш ва автомобилларда кафолат даврида энг куп учраётган нуксонлар хдкида автомобил ишлаб чикарувчи заводни ^абардор килиш оркали мавжуд камчиликларни бартараф этишдир. Шахсий автомобил эгалари купинча сервис корхоналарига кирганларида автомобил буйича бажариладиган ишларни танлаб утказадилар. Бундай х,олатлар кафолат даврида булиши

катъиян ман этилиши керак, чунки айрим нуксонлар текширилмай утиб кетиши мумкин. Шу сабабли кафолат даврида сервис корхонасига кирган х,ар бир автомобилнинг агрегат ва тизимлари буйича техник назорат ишлари утказилиши шарт. Дунёнинг автомобилсозлик сохдси буйича энг илгор мамлакатларидан бири булган Германияда автосервис корхонасига кирган х,ар бир автомобил (шахсий ёки давлат автомобили, кафолат даврида ва ундан кейин) тулалигича техник курикдан утказилиши шарт килиб белгиланган [7,8,9,10,11,12]. Бундан кузланган асосий максад инсонлар хдёти хавфсизлигини таъминлаш ва уларнинг автомобилларини узок йиллар давомида ишончли хизмат килишини таъминлашдан хдмда фирманинг мавкеини оширишдан иборат.

Кафолат даврида учрайдиган бузилишлар турлича булишига карамасдан, кафолатли хизмат факатгина конструкцион ва технологик сабабдан вужудга келган бузилишларга курсатилади.

Автосервис корхоналарини юкори даражадаги аникликка эга булган диагностик стендлар ва технологик жих,озлар билан таъминлаш, ишчилар малакасини мунтазам ошириб бориш, яъни уларни илгор мамлакатлар тажрибалари билан таништириш, керак булса уларни чет мамлакатларда укиш учун юбориш каби тадбирлар зарур х,исобланади. Юкорида келтирилганларнинг барчаси аввало хизмат сифатини яхшиланишига, хизматлар тан нархларини камайишига, автосервис корхонасини иш унумдорлигини ошишига ва шу оркали автомобил ишлаб чикарувчи заводни обруси ва даромадини ошишига, охир окибат мамлакатимиз автомобил саноатини тобора ривожланишига олиб келади

АДАБИЁТЛАР

1. Ш.М.Мирзиёев. Узбекистон Республикаси автомобиль транспорти агентлиги ходимлари билан булиб утган маърузаси. 2018 йил 28 август.

2. Жиззах ш ИИБ ЙХХБ статистик макълумотлари 2021 й.

3. О.К.Адилов, К. Х.Азизов, Ш.П.Магдиев. " Замонавий автомобиллар сервиси" Жиззах ш 2013 й -155б.

4. Узбекистон Республикаси транспорт вазирлиги Жиззах вилоят бошкармаси маълумотлари. 2021.

5. Адилов О. Автотранспорт корхоналарида хдракат хавфсизлиги хизматини такомиллаштириш. Тошкент. "Навруз". 2015- 122б

6. О.К.Адилов, А.У.Уролбоев. ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ РАБОТ ПО ТЕХНИЧЕСКОМУ ОБСЛУЖИВАНИЮ АВТОТРАНСПОРТНЫХ СРЕДСТВ Вестник науки, 2021

7. Адилов О.К., Умиров И.И., Абдурахманов М.М. Анализ существующих работ, посвященных проблемам экологии автомобильного транспорта Вестник Науки, 2021.

8. Xolmirzaev, A. N. J., & Madraximov, A. (2018). Issiq iqlim sharoitida avtomobillarni ekspluatatsiya qilish. Ta" limda zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalari: muammo va yechimlar" mavzusidagi Respublika miqyosidagi ilmiyamaliy konferensiya materiallari. NamMQI, 24-25.

9. Sh, A. N., & Normatov, J. X. (2017). Мashinalami texnik holatiga ta'sir etuvchi omillar.

10. Туманбоева Б., Нормирзаев А. Р., Тухтабоев М. А. DVIGATELLARNING TEXNIK HOLATI VA EKSPLUATATSION XUSUSIYATLARIGA TA'SIR QILUVCHI OMILLAR //TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. - 2022. - Т. 2. - №. 7. -С. 136-142.

11. Zakirovich N. I., Raximberdievich N. A. «DAMAS» AVTOMOBILI MISOLIDAGI YO 'NALISHDAGI TAKSILARNI KUNLIK TEXNIK KO 'RIKDAN O 'TKAZISH //TA'LIM

VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. - 2022. - Т. 2. - №. 7. - С. 109115.

12. А.Нормирзаев Ж.Маннонов, Д.Шодмонов. Автомобилни самарали эксплуатация килиш омиллари. "Таълимда замонавий ахборот-коммуникацион технологиялари: муаммо ва учимлар" мавзусидаги Республика микёсидаги илмий-амалий конференция материаллари. НамМКИ, 24-25 май, 2018 йил, Наманган шах,ри. 186-188 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.