Научная статья на тему 'Автомобилларга кўрсатиладиган сервис хизматлар ҳисобининг методологик масалалари'

Автомобилларга кўрсатиладиган сервис хизматлар ҳисобининг методологик масалалари Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
411
239
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Автомобилларга кўрсатиладиган сервис хизматлар ҳисобининг методологик масалалари»

Исроилов Ё.

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти стажёр-тадкикотчи-изланувчиси

АВТОМОБИЛЛАРГА КУРСАТИЛАДИГАН СЕРВИС ХИЗМАТЛАР ЩОБИНИНГ МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ

Республикамизда автомобилларни иш-лаб чикариш ва сотиш х,ажмининг йилдан-йилга ошаётганлиги, мос равишда, уларга курсатилаётган сервис хизматлар х,ажмини х,ам табора ошишига олиб келмокда. Республикамизда автомобилларга сервис хизмат-ларни курсатиш билан х,озирги кунга келиб жуда куп сонли юридик шахслар ва юридик шахс макомига эга булмаган хусусий тад-биркорлар шуFулланмокдалар. Ушбу сох,ага кирувчи юридик шахслар тажрибалари-ни урганиш автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар х,исобининг яхлит ме-тодологик асосларини яратилмаганлиги-ни, шу билан бирга бу сох,ада бухгалтерия х,исобининг яхлит методологик тартиблари-ни узида мужассамлаштирувчи меъёрий-хукукий хужжатларни яратилишига х,амда уларни амалиётга жорий килишга объектив зараратлар мавжуд эканлигини курсатмокда.

Автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар х,исобининг х,озирги х,олатини тадкик этиш уни такомиллаштиришни куйидаги йуналишларда олиб бориш зару-ратини курсатмокда.

Биринчидан, автомобилларга курсати-ладиган кафолатли хизматлар х,исобини та-комиллаштириш.

Иккинчидан, автомобилларга кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматлар ва улардан олинадиган даромад-лар х,исобини такомиллаштириш.

Учинчидан, автомобилларга кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматларга доир харажатлар х,исоби ва улар таннархини аниклаш услубиятини такомиллаштириш.

Куйида автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар х,исобини такомиллашти-ришнинг ушбу йуналишларига тухталамиз.

Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматларнинг мух,им тури булиб уларга курсатиладиган кафолатли хизматлар х,исобланади. Автодилерлар, чунончи «Узавтотеххизмат» тизимига кирувчи корхо-налар икки боскичда курсатадилар:

(1) автомобилларни сотиш вактида;

(2) автомобилларни белгиланган кафолатли эксплуатация килиш муддати даврида, яъни 1 йил муддат ёки 20 минг км йул бо-сиб утгангунча булган давр ичида (уларнинг кайси бири олдин келса).

Автодилерлар томонидан автомобилларга 1-боскичда, яъни улар сотилаётган чоFида, курсатиладиган кафолатли хизматларнинг характерли хусусиятларига куйидагиларни киритиш мумкин:

Биринчидан, улар автомобилларни со-тиб олиш "вактида" харидорнинг бевосита иштироки ва талабига кура курсатилади.

Иккинчидан, автомобиларнинг яроксиз булган, синган, ишламаётган кисмлари бепул алмаштирилади.

Учинчидан, сотилган автомобил-га курсатилган кафолатли хизматларга кет-ган сарф харажатлар ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан молиялаштирил-майди. Чунки, сотилаётган автомобиль ав-тодилерларда ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан кабул килиш вактида тулик курикдан утказилган булади ва, мос равишда, тулик талаб даражасида деб топилгач, кабул килиб олиш далолатномаси асосида махсус саклашга олинган булади. Сотиш вактида ав-томобилда синган, яроксиз, мавжуд булмаган ^ирланган) кисмлар аникланса, бунга масъ-ул саклаш булинмаси ходимлари (бошлик, мастер ва коровул) жавобгар х,исобланади. Саклаш даврида сотиладиган автомобил-нинг у ёки жих,атлари масъул шахслар ай-бисиз синган, яроксиз х,олга келган булса, у

V_/

х,олда кафолатли хизматлар бевосита автодилер корхона х,исобидан амалга оширили-шига тyFри келади.

Автодилерлар, чунончи «Узавтотех-хизмат» тизимига кирувчи корхоналар, то-монидан автомобилларга 2-боскичда, яъни уларга белгиланган кафолатли эксплуатация килиш муддати даврида (1 йил муддат ёки 20 минг км йул босиб утгангунча булган давр ичида), курсатиладиган кафолатли хиз-матларнинг характерли хусусиятлари булиб куйидагилар х,исобланади.

Биринчидан, бундай кафолатли хизматлар сони белгиланган муддат ичида чегара-ланмайди.

Иккинчидан, кафолатли хизматлар факат автомобил эгаси мурожаат килиб келганда ва унинг талабига кура амалга оширилади.

Учинчидан, кафолатли хизматлар улар утказилиши лозим булган шартларга жавоб берганда кафолатли хизматлар булими ин-женери хулосасига кура утказилади.

Туртинчидан, автомобиларнинг яроксиз х,олга келган ёки алмаштирилиши лозим булган кисмлари учун харидордан пул олин-майди.

Бешинчидан, сотилган автомобилга курсатилган кафолатли хизматларга кетган сарф харажатлар ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан молиялаштирилади.

Автодилерлар томонидан автомобилларга 2-боскичда курсатиладиган кафолатли хизматларнинг юкорида келтирилган хусусиятлари х,ам уларни тегишли тартибда хужжатли расмийлаштиришни ва бухгалтерия х,исобида акс эттиришни таказо этади.

Одатда, автомобилларга белгиланган кафолатли эксплуатация килиш муддати даврида, яъни 1 йил муддат ёки 20 минг км йул босиб утгангунча булган давр ичида (уларнинг кайси бири олдин келса), курсатилиши лозим булган кафолатли хизматларни курсатиш техник курикдан бошланади. Кафолатли хизматлар булими ходими (мух,андис) томонидан автомобилга х,акикатдан кафолатли хизмат курсатилиши тyFрисида хулоса килингандан сунг намунавий шаклдаги буюртма-наряд тузилади. Буюртма-нарядда автомобилнинг барча техник маълумотлари ва эгасининг реквизитларидан ташкари кафолатли хизмат турлари, уларга зарур булган эх,тиёт кисмлар, бажариладиган ишларга вакт сарфи ва уни бажарувчи мастернинг фамилияси, исми ва шарифи курсатилади.

Кафолатли хизматларнинг х,акикатда курсатилиши намунавий шаклдаги «Рекламация бюллетени» билан расмийлаштирила-ди. Рекламация бюллетенида х,акикатда ба-жарилган ишларнинг турлари, уларнинг белгиланган тарифларга кура киймати, шунинг-дек бажарилган ишларга сарфланган эх,тиёт кисмларнинг сотиш киймати акс эттирилади. Рекламация бюллетенлари кафолатли хизматларни х,исоб ва х,исоботда акс эттириш-га асос булувчи асосий хужжат х,исобланади.

Кафолатли хизматларни курсатиш ишлаб чикарувчи корхонага - заводга кушимча да-ромад келтирмайди. Улар заводда сотилган автомобиллардан олинган фойда эва-зидан копланадиган сотиш харажатлари булиб х,исобланади. Автодилерларда автомобилларга курсатилган кафолатли хизматларга килинган сарф-харажатлар ишлаб чикарувчи корхона-завод тулаб берадиган дебиторлик карз х,исобланади.

Изланишлар автодилерларда сотилган автомобилларга курсатилаётган кафолатли хизматлар х,исобини асосан иккита усулда юритилаётганлигини курсатмокда.

1-усул. Ушбу усулда автодилерларда кафолатли хизматларга килинган сарф харажатлар автодилерларда 9410 «Сотиш харажатлари» счёти тизимида очилган мах-сус 9412 «Кафолатли хизматлар буйича ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан копланадиган харажатлар» махсус счётда рекламация бюллетенлари реестри асоси-да тупланади. Шундан сунг ой охирида ушбу счётда тупланган сумма ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан копланиши лозим булган дебиторлик карзи сифатида тан оли-ниб, х,исобда куйидагича акс эттирилмокда:

Дебет 4891 «Кафолатли хизматлар буйича дебиторлик карзлар»

Кредит 9412 «Кафолатли хизматлар буйича ишлаб чикарувчи корхона-завод томонидан копланадиган харажатлар».

Мос равишда ушбу дебиторлик карзлар келиб тушганда улар х,исобига куйидагича ёзув берилмокда:

Дебет 5110 "Хисоб-китоб счёти"

Кредит 4891 «Кафолатли хизматлар буйича дебиторлик карзлар»

2-усул. Ушбу усулда автодилерларда кафолатли хизматларга килинган сарф харажатлар автодилерларда тyFридан тyFри 4891 «Кафолатли хизматлар буйича дебиторлик карзлар» счётида тупланади. Бунда реклама-

ция бюллетенлари асосида куйидаги ёзувлар килинади:

Дебет 4891 «Кафолатли хизматлар буйича дебиторлик карзлар»

Кредит 1040 "Омбордаги эхтиёт кисмлар" 6710 «Мехнат хаки буйича хисоб-китоблар»

6520 «Максадли фондларга ажратмалар буйича хисоб-китоблар» «бошка кредитор-лик карзлар»

Мос равишда ушбу дебиторлик карзлар ишлаб чикариш корхонаси-завод томони-дан коплаиб берилганда:

Дебет 5110 «Хисоб-китоб счёти Кредит 4891 «Кафолатли хизматлар буйича дебиторлик карзлар»

Бизнинг фикримизча, автомобилар-га курсатилаётган кафолатли хизматлар ва уларга доир хисоб-китоблар хисобининг амалиётда кулланилаётган 2-усул - мето-дологик жихатдан туFридир. Шу боис хам, фикримизда, ушбу усулни яхлит тартиб си-фатида тармок счётлар режасига киритиш максадга мувофикдир.

Автомобилларга курсатиладиган хиз-матларнинг энг мухим турларидан бири - бу уларга кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматлардир. Ушбу курсатиладиган сервис хизматларнинг ха-рактерли хусусиятларига куйидагилар кира-ди.

Биринчидан, кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматлар ав-тодиллерларнинг даромад келтирувчи, шу-нингдек, мос равишдаги харажатларни талаб этувчи алохида фаолияти хисобланади. Ав-тохизматларни курсатишдан олинган (оли-надиган) тушумлар автодилерлик ва авт-теххизматларни курсатувчи субъектлар-нинг даромадини, уларни курсатишга кетган сарф-харажатлар эса курсатилган хизмат-ларнинг таннархини ташкил килади.

Иккинчидан, кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматлар факат автомобил эгаси мурожаат килиб келганда ва унинг буюртмасига кура амалга оширила-ди.

Учинчидан, кафолатли муддатдан кейинги курсатиладиган сервис хизматлар тулик автомобиль эгаси маблаFлари хисобидан утказилади, яъни автомобиларнинг яроксиз холга келган ёки алмаштирилиши лозим булган кисмлари пул тулаш шарти билан ал-маштирилади.

Туртинчидан, автомобилга сервис хизматлар накд пулга, пластик карточкалар оркали ва накдсиз хисоб-китобидан пул кучириш оркали амалга оширилади.

Ушбу ва бошка хусусиятлар автодилерлар, чунончи «Узавтотеххизмат» тизимига кирув-чи корхоналар, томонидан автомобиллар-га кафолатли муддатлардан кейинги давр-да курсатиладиган хизматларни хам тегишли тартибда хужжатли расмийлаштиришни ва бухгалтерия хисобида акс эттиришни таказо этади.

Одатда, автомобилларга кафолатли хиз-мат муддатидан кейинги даврда сервис хизматларни курсатиш учун мастер куригидан сунг узаро келишув асосида намунавий шаклдаги буюртма-наряд тузилади. Ушбу буюртма-наряд кафолатли хизмат муддати-да курсатиладиган хизматлар учун тузилади-ган буюртма-наряддан катта фарк килмайди. Факатгина унинг юза кисмида курсатиладиган хизмат хаки микдорига хамда урнатиладиган эхтиёт кисмларнинг сотиш кийматига автомобиль эгасининг розилик тилхати ва ундан ундирилган сумма курсатилади. Буюртма-наряднинг орка кисмида автомобилга хизмат курсатиш вактида куйилган эхтиёт кисмлар руйхати ва уларнинг киймати курсатилади.

Автодилерларда автомобилларга сервис хизматлар курсатиш иккита усулда амалга оширилади.

1-усул - бу автомобилларга унинг эгаси со-тиб олиб келган эхтиёт кисмлар асосида хизмат курсатиш усули. Унга мувофик буюртма-наряд буйича белгиланган эхтиёт кисмларни автомобиль эгасининг узи автосавдо мага-зинларидан сотиб олади ва мастерга топши-ради. Эхтиёт кисмларнинг руйхати «Бажа-рилган ишлар туFрисида далолатнома»нинг орка кисмида курсатилади. Бу хар бир эхтиёт кисмни алмаштиришга кетадиган вакт сар-фини классификаторига1 мувофик белги-лаш хамда унинг учун мехнат хаки суммаси-ни аниклаш учун зарур хисобланади. Ушбу усулда автотеххизматларни курсатувчи кор-хонанинг курсатилган хизматлардан олган даромади факат мастер мехнатига туланган хакдан иборат булади.

2-усул - бу автомобилларга автодилер корхонасининг уз эхтиёт кисмлари асосида хизмат курсатиш усули. Ушбу усул-

1 «Нормы времени на техническое обслуживание и ремонт автомобилей производства АО «УзДЭУавто» марок «Нексия», «Тико», «Дамас», «Матиз», «Ласетти». Издание III. 2007

V_/

га кура буюртма-наряд буйича белгилан-ган эхтиёт кисмлар хизмат курсатувчи кор-хонанинг уз хисобидан куйилади. Автомо-билга курсатилган хизматларга кетган эхтиёт кисмларнинг руйхати ва киймати «Бажа-рилган ишлар тyFрисида далолатнома»нинг орка кисмида курсатилади. Ушбу усулда автотеххизматларни курсатувчи корхона-нинг курсатилган хизматлардан олган да-ромади, мос равишда, сарфланган эхтиёт кисмларнинг сотиш киймати ва мастер мехнатига туланган хакдан иборат булади. Автомобилларга курсатилаётган сервис хиз-матларда дилерлик асосида сотиладиган эхтиёт кисмлар ишлатилса, у холда автоди-лерда курсатилган хизматлардан олинган да-ромад сарфланган эхтиёт кисмларга тyFри ке-ладиган дилерлик хаки ва мастер мехнатига туланган хакдан иборат булади.

Автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар автодилерлар фаолиятининг мухим тури эканлиги туфайли улардан оли-наётган даромадлар хисобининг методо-логик тартиби барча дилерлар, чунончи «Узавтотеххизмат» тизимига кирувчи субъ-ектлар, учун яхлит тарзда белгиланиши ло-зим, деб хисоблаймиз. Бунинг учун тармок счётлар режасида барча дилерлар учун бир хил макомга эга булган куйидаги счётларни назарда тутиш хамда уларни барча дилер-ларда бир хилда кулланилишини тавсия эта-миз:

• счёт № 1040 «Техник хизмат станция-ларидаги эхтиёт кисмлар»;

• 2011 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар»;

• счёт № 2911 «Омбордаги товарлар -эхтиёт кисмлар»;

• счёт № 2921 «Автомагизинлардаги товарлар - эхтиёт кисмлар;

• счёт № 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»;

• счёт № 5012 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар учун кассага олинган накд пул маблаFлари»;

• счёт 5712 ««Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар учун пластик карталар оркали олинган пул маблаFлари»

• счёт № 6312 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар учун олинган бунаклар»

• счёт № 9032 «Автомобилларга накд пулга курсатилган сервис хизматлардан да-ромадлар»;

• счёт № 9033 «Автомобилларга пластик карточкалар оркали курсатилган сервис хизматлардан даромадлар»;

• счёт № 9034 «Автомобилларга накдсиз пулга курсатилган сервис хизматлардан даромадлар»;

• счёт № 9132 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар таннархи».

Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олинадиган даромадлар-ни тан олиш ва х,исобини юритишга асос булиб «Буюртма-наряд», «Бажарилган ишлар тyFрисида далолатнома», кирим касса ордери, пластик карта счёти чеки, пул кучиришга счёт х,амда «Счёт-фактура» х,исобланади. Автомобилларга сервис хизматлар накд пулга ёки пластик карточкалар оркали курсатилганда ушбу хужжатларнинг биринчи турттаси тузилади ва улар олинган даромадларга куйидаги ёзувларни беришга асос булади:

Дебет 5010 «Касса» ёки

5710 «Йулдаги пуллар»

Кредит 9032 «Автомобилларга накд пулга курсатилган сервис хизматлардан даромад-лар».

9033 «Автомобилларга пластик карточкалар оркали курсатилган сервис хизматлар-дан даромадлар».

Автомобилларга сервис хизматлар накдсиз пул кучириш оркали курсатилганда юкорида санаб утилган хужжатлардан 1,2,5,6-хужжатлар тузилади. Чунончи, дастлаб «Буюртма-наряд», кейин эса пул кучиришга счёт-шартнома тузилади. Пул кучиришга счёт-шартнома асосида хизмат учун шартно-ма кийматининг камида 15 % лик микдорини хакикатда кучирилганлиги тасдиклангач, автомобилга счёт-шартномадаги ва «Буюртма-наряд»да курсатилган хизматлар курсатилади. Хизматлар тулик бажарилгач, «Бажарилган ишлар тyFрисида далолатнома» хамда «Счёт-фактура» тулдирилади. Ушбу хужжатлар асосида автодилерларда автомобилларга накдсиз пул кучириш оркали курсатилган сервис хизматларга доир опера-цияларга куйидагича ёзувлар килиниши ло-зим:

1. Автобомилга сервис хизматлар курсатиш учун келиб тушган бунак сум-масига:

Дебет 5110 «Хисоб-китоб счёти»

Кредит 6312 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар учун олинган бунаклар».

2. Автобомилга курсатилган сервис хизматларнинг жами суммасига:

Дебет 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»

Кредит 9034 «Автомобилларга накдсиз пулга курсатилган сервис хизматлардан да-ромадлар».

3. Олинган бунакларнинг ёпилишига:

Дебет 6312 «Автомобилларга

курсатиладиган сервис хизматлар учун олинган бунаклар».

Кредит 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»

4. Буюртмачидан бажарилган иш учун шартнома цийматини долган цисмининг келиб тушишига:

Дебет 5110 «Хисоб-китоб счёти»

Кредит 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»

Автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар кийматида катта х,иссани улар-га сарфланаётган эх,тиёт кисмлар уйнайди. Хозирги пайтда автодилерлар амалиётида эх,тиёт кисмларнинг курсатилаётган сервис хизматларда ишлатилиши икки хил макомда тан олинмокда:

(1) курсатилган хизматлардан олинаётган даромаднинг таркибий кисми сифатида;

(2) алох,ида эх,тиёт кисмларни сотишдан олинган даромад сифатида.

Фикримизча, автомобиллар эгалари то-монидан автодилерлар магазинларидан накд пулга ёки пластик карталар оркали со-тиб олинган х,амда автомобилларга сервис хизматларни куйишда ишлатилган эх,тиёт кисмлар кийматини сервис хизматлардан олинган даромадлар сифатида тан олиш туFри булмайди. Чунки, бундай х,олатда эх,тиёт кисмларни сотиб олиш автодилер-нинг алох,ида булинмаси, яъни автомагази-нида юз беради. Одатда, автодилернинг ма-газини туFридан-туFри таъминотчилардан сотиб олинган эх,тиёт кисмларни ёки дилер-лик асосида сотишга мулжалланган эх,тиёт кисмларни бир вактнинг узида сотиши мум-кин. Эх,тиёт кисмларни сотиш, уларнинг си-фати ва бошка жих,атлари учун айнан ушбу булинма масъул х,исобланади. Сотиб олинган эх,тиёт кисмларнинг автодилернинг ма-газинлари оркали сотилиши чакана савдо фаолияти, дилерлик асосида сотиладиган эх,тиёт кисмларнинг сотилиши эса воситачи-

лик фаолияти сифатида тан олиниши х,амда, мос равишда, тегишли фаолият натижалари сифатида х,исобга олиниши лозим. Демак, юкоридаги мантикдан келиб чикиб, автомобилларга сервис хизматларни курсатишда автомобил эгалари томонидан такдим этил-ган эх,тиёт кисмларнинг киймати, уларни кайси гурухдаги эх,тиёт кисмларга кириши-дан катъий назар, курсатилган хизматлар кийматига киритилмаслиги керак.

Автомобилларга накдсиз пул кучириш оркали курсатилаётган сервис хизматларда ишлатилаётган эх,тиёт кисмлар автодилернинг омборидан берилган х,олда, ушбу эх,тиёт кисмлар киймати, улар сотиб олинган ёки дилерлик асосида сотишга берилганли-гидан катъий назар, курсатилган хизматлар кийматига кириши лозим, деб х,исоблаймиз. Чунки, бунда буюртмачи корхонага счёт-шартнома, «Буюртма-наряд», «Бажарилган ишлар туFрисида далолатнома» ва счёт-фактура яхлит тарзда берилади. Бизнинг-ча, автомобилга курсатилган сервис хизмат учун харидорга бериладиган счёт-фактурада эх,тиёт кисмларни алох,ида курсатиш уму-ман шарт эмас. Чунки, харидор учун эх,тиёт кисм роль уйнамайди, аксинча, автомо-билнинг соз юриши роль уйнайди. Харидор, умуман олганда, автомобилнинг соз булиши учун х,ак тулайди. Бундан ташкари, автодилернинг берган счёт-фактурасида эх,тиёт кисмларни алох,ида курсатилиши ха-ридорда уларни кирим килиниши, кей-ин эса х,исобдан чикарилиши каби опера-цияларни х,исобда акс эттиришни лозим килиб куяди. Бошкачасига, бу х,олат хари-дорда х,исоб-китобларни мураккаблашти-ришга олиб келади. Шу боис х,ам, фикримизча, «Узавтотеххизмат» тизимида автомобилларга накдсиз пул кучириш оркали курсатилаётган сервис хизматларда эх,тиёт кисмларнинг автодилернинг омборидан берилган кийматини, улар сотиб олинган ёки дилерлик асосида сотишга берилганлиги-дан катъий назар, курсатилган хизматлар кийматига киритишнинг яхлит тизимини жо-рий этиш максадга мувофик.

Юкоридаги тартибларни амалиётга реал жорий этиш учун, фикримизча, автоди-лерларда накд пулга ва пластик карточка-ларга автомагазинлар оркали сотиладиган эх,тиёт кисмларни махсус 2911 «Омбордаги товарлар-эх,тиёт кисмлар» ва 2921 «Автома-газинлардаги товарлар-эх,тиёт кисмлар» счё-тида, техник хизмат станцияларига (ТХС) бе-

V_/

рилган эхтиёт кисмларни эса 1040 «Техник хизмат станцияларидаги эхтиёт кисмлар» счётида хисобга олиш тартибини урнатиш лозим. Бунда куйидаги бухгалтерия ёзувлари берилиши максадга мувофик:

1. Сервис хизматлар автодилерлар то-монидан сотиб олинган эхтиёт кисмлар цисобидан амалга оширилганда:

A) «Буюртма-наряд»лар асосида бажари-ладиган ишлар учун талабномага асосан сотиб олинган эхтиёт кисмларнинг ТХСга ом-бордан олинишига (таннархи буйича):

Дебет 1040 «Техник хизмат станцияларидаги эхтиёт кисмлар»

Кредит 2911 «Омбордаги товарлар-эхтиёт кисмлар»

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Б). ТХСда «Буюртма-наряд»лар асосида бажарилган ишлар учун хакикатда сарф-ланган сотиб олинган эхтиёт кисмларнинг хисобдан чикарилишига (таннархи буйича): Дебет 2011 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар»

Кредит 1040 «Техник хизмат станцияларидаги эхтиёт кисмлар»

B). ТХСда «Буюртма-наряд»лар асосида бажарилган ишлар учун (хакикатда сарфлан-ган сотиб олинган эхтиёт кисмлар таннархи устига куйилган устама билан биргаликда):

Дебет 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»

Кредит 9034 «Автомобилларга накдсиз пулга курсатилган сервис хизматлардан да-ромадлар».

2. Сервис хизматлар дилерлик асосида сотиш учун мулжаллаган эцтиёт кисмлар цисобидан амалга оширилганда:

А) «Буюртма-наряд»лар асосида бажари-ладиган ишлар учун талабномага кура дилерлик асосида олинган эхтиёт кисмларнинг ТХСга омбордан олинишига:

Дебет 004 «Техник хизмат станцияларидаги комиссияга кабул килинган эхтиёт кисмлар»

Б). ТХСда «Буюртма-наряд»лар асоси-да бажарилган ишлар учун хакикатда сарф-ланган дилерлик асосида олинган эхтиёт кисмлар кийматини хизматлар таннархига киритилишига:

Дебет 2011 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар»

Кредит 6992 «Дилерлик асосида олинган эхтиёт кисмлар буйича туланадиган счёт-лар».

В). ТХСда «Буюртма-наряд»лар асосида бажарилган ишлар учун хакикатда сарф-ланган дилерлик асосида олинган эхтиёт кисмларнинг хисобдан чикарилишига:

Кредит 004 «Техник хизмат станцияла-ридаги комиссияга кабул килинган эхтиёт кисмлар»

Г). ТХСда «Буюртма-наряд»лар асосида бажарилган ишлар учун (хакикатда сарф-ланган дилерлик асосида олинган эхтиёт кисмлар киймати билан биргаликда):

Дебет 4012 «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлардан олина-диган счётлар»

Кредит 9034 «Автомобилларга накдсиз пулга курсатилган сервис хизматлардан да-ромадлар».

Юкорида тавсифи берилган методо-логик тартибларни автомобилларга сервис хизмат курсатувчи субъектларда жорий килиш, бизнингча, уларда автомобилларга курсатилаётган хизматлардан олинган даро-мадларни яхлит тарзда хисоб-китоб килиш хамда хисобини юритиш имконини беради.

Таъкидлаш жоизки, автодилерлик хиз-матлари каби автомобилларга сервис хизматлар курсатишга кетадиган харажатлар ва улар таннархини калькуляция килиш ма-салалари хам адабиётларда етарлича ёри-тилмаган. Чунончи, «Узавтотеххизмат» тизи-мида автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар таннархини шакллантириш ва унинг хисобини юритишнинг яхлит ти-зими хозиргача мавжуд эмас. Автотеххиз-мат сохасига ихтисослашган куплаб МЧЖ ва хусусий корхоналарда автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар таннархи курсаткичи турли счётларда, чунончи 2010 «асосий ишлаб чикариш ва 9410 «Сотиш харажатлари»да акс эттирилмокда.

Бизнинг фикримизча, автотеххизматлар-ни курсатувчи корхоналарнинг барчаси учун яхлит маком ва таркибга эга булган «Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар таннархи» курсаткичининг жорий этили-ши максадга мувофик. Ушбу курсаткичнинг макоми ва таркиби автодилерлик ва автотех-хизматларни курсатувчи корхоналари учун ишлаб чикилиши лозим булган махсус «Автодилерлик ва автотехник хизматларни ишлаб чикариш ва сотиш харажатлари тарки-би хамда молиявий натижаларни шакллантириш туFрисида Низом»да уз аксини топи-ши керак, деб хисоблаймиз.

1-жадвал

Автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар таннархига киритиладиган харажатларнинг гурух,лари, моддалари ва улар суммаларини аницлаш тартиби

Харажат гурухи Харажат моддалари Тан олиш ва улчашга асос булувчи хужжатлар

Бевосита материал харажатлари Автомобилларга курсатилган сервис хизматларга бевосита сарфланган материаллар, буюмлар, ёкилFи ва мойлаш материаллари, хужалик инвен-тарлари ва бошк,а материаллар Буюртма-наряд, Бажарилган иш-лар т^рисида далолатнома, ма-териалларни хисобдан чик,ариш далолатномаси; талабномалар; счёт-фактуралар, материаллар харакати т^рисида хисобот

Бевосита мехнат хаки харажатлари Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар учун ТХС ходимларига хисобланган асосий иш хаки ва мукофатлар Нарядлар, табеллар, буйруклар, хисоб-тулов кайдномалари

Ягона ижтимо-ий тулов харажат-лари Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар учун ТХС ходимларининг ягона ижтимоий туловга тортиладиган базасидан хисобланган (МИХ базаси-га нисбатан хисобланган базовий микдордан кам булмаган суммада) ягона ижтимоий тулов Ягона ижтимоий тулов хисоб-китоби

Амортизация аж-ратмалари Автомобилларга сервис хизматлар курсатишда фойдаланилган асосий воситалар ва номоддий ак-тивлар буйича хисобланган эскириш суммаси Амортизация хисоб-китоби

Бошка ишлаб чикариш харажатлари (билво-сита устама хара-жатлар) Автомобилларга курсатилган сервис харажатлари-га олиб борилаган турли бошк,а хизматлар (серти-фикатлаш, транспорт хизматлари, газ, сув ва электр куввати билан таъминлаш, таъмирлаш ва бошк,а хизматлар) Счёт-фактуралар, далолатнома-лар, бухгалтерия хисоб-китоблари, бошк,а хужжатлар ва регистрлар

Фикримизча, автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар таннархи де-

ганда уларни курсатишга кетган бевосита сарф-харажатлар мажмуаси тушунилиши ло-зим.

Автомобилларга сервис хизматларни курсатишга сарфланадиган ва улар таннархи-ни ташкил килувчи харажатларни иктисодий мох,иятига кура умумкабул килинган 5 та гурухга ажратишни, шунингдек уларнинг х,ар бирига кирадиган харажат моддаларини куйидаги тартибда белгилашни, тан олишни ва улчашни максадга мувофик, деб биламиз (1-жадвал).

Автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар автодилерлар фаолиятининг мухим тури эканлиги туфайли улар таннархига кирувчи харажатлар х,исобининг яхлит методологик тартиби «Узавтотеххизмат» ти-зими даражасида х,ам белгиланиши лозим, деб х,исоблаймиз. Бунинг учун тармок счёт-лар режасида барча дилерлар учун бир хил макомга эга булган 2011 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар» счёти-ни назарда тутиш х,амда ушбу счётни барча дилерларда бир хилда куллаш тартиби-ни урнатиш лозим. Ушбу счётнинг дебетида

ой мобайнида автомобилларга курсатилган барча сервис хизматларга доир харажатлар тегишли гувохлик берувчи хужжатлар асоси-да тупланиши, ой охирида эса, унинг дебетида тупланган сумма, мос равишда, 9132 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар таннархи» счётига утказилиши керак.

Таъкидлаш жоизки, автомобилларга курсатилган сервис хизматларга кетган сарф-харажатларнинг 2011 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар» ва 9132 «Автомобилларга курсатилган сервис хизматлар таннархи» счётида юритилиши уларнинг жами таннархини, шунингдек бир бир-лик автомобилларга курсатилган сервис хизматларнинг уртача хакикий таннархини аниклаш (калькуляция килиш) имконини бе-ради.

Бизнинг фикримизча, автомобилларга курсатиладиган сервис хизматлар хусу-сиятларидан келиб чикиб, уларнинг калькуляция бирлиги сифатида 1 та автомобил-га туFри келадиган сервис хизматларнинг уртача таннархини олиш максадга мувофик булади. Ушбу курсаткични куйидаги алгоритм асосида топишни максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

Ут = — Ас

Бу ерда: Тх - х,исобот даврида автомо-билларга курсатилган сервис хизматлар-га сарфланган жами харажатлар сумма-си; Ас - х,исобот даврида сервис хизматлар курсатилган жами автомобиллар сони.

1 та автомобилга туFри келадиган сервис хизматларнинг уртача таннархини пул бир-лигидаги микдорини топиш, уни 1 та автомобилга сервис хизматларни курсатишдан олинаётган даромад курсаткичи билан таккослаш корхонага уртача 1 та автомобилга туFри келадиган сервис хизматлардан олинаётган ялпи фойдани ёки курилаётган зарарни аниклаш имконини беради. Охир-

ги курсаткич, яъни 1 та автомобилга т^ри келадиган сервис хизматлардан олинадиган фойда ёки зарар умуман корхона томмони-дан автомобилларга курсатилаётган сервис хизматларнинг максадга мувофиклиги ёки максадга мувофик эмаслиги туFрисида хуло-са килишга, бу фаолиятнинг самарадорлиги-га бах,о беришга асос булади.

Фикримизча, юкорида билдирилган та-клиф ва тавсияларимиз автомобилларга сервис хизматларни курсатувчи субъ-ектларда, чунончи «Узавтотеххизмат» ти-зимига кирувчи субъектларда, автомобилларга курсатилаётган сервис хизматлар х,исобининг методологик асосларини тако-миллашишига имконини беради.

Адабиётлар руйхати

1. Каримов И.А. "Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараккиётини юксалтириш, халкимиз фаравонлигини оширишга хизмат килади". Президент И.А. Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мух,им устивор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камаси мажлисидаги маърузаси \\ Халк кузи. 2011 йил 22 январь, 2-б.

2. Вох,идов С., Махамадиев А.,Вох,идов Т. Халк хужалигининг турли тармокларида бухгалтерия х,исобининг хусусиятлари. Укув кулланма -Т.: Узбекистон ёзувчилар уюшмаси адабиёт жамFармаси, 2004.- 238 б.

3. Генри Форд. Крупнешие автомобильные рынки мира в 2030 году: страны с формирующимся рынком преображают мировую автомобыльную промышленность. - М.: Сколково, 2008. -.100 с.

4. Исманов И. Н. Узок муддатли активлар бухгалтерия х,исобининг методологик асослари. Монография.-Т.: Фан, 2006. - 172 б.

5. Исроилов Б.И.Соликлар х,исоби ва тах,лили: муаммолар ва уларнинг ечимлари. Монография. - Т.:Узбекистон, 2006. - 272 б.

6. Пардаев М.К,., Исроилов Ж.И. Хусусий корхоналар хужалик фаолияти тах,лилининг назарий ва методологик муаммолари. Монография. - Т.: Фан ва технология, 2007. - 164 б.

7. Уразов К.Б. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида бухгалтерия х,исобининг назарий ва методологик муаммолари: икт. фан. док. дисс. авто-реф. - Т.: УзР БМА, 2006.- 44 б.

8. The Economist. 1996. November 23rd - 29th. P. 131.

9. Исроилов ЁЖ. Реализация автомобилей- фактор экономического роста страны.// Ж.:Экономика и Финансы. - Москва. - № 4, 2010 год

10.Исроилов Ё.Ж. Автомобилларни сотиш бУйича дилерлик фаолияти х,исобининг методологик масалалари. // Ж.:Бозор, пул, кредит. - Т.: - № 8, 2011

11.Исроилов Ё.Ж. Автомобилларни сотиш турлари ва уларнинг хусусиятлари. // Ж.:Иктисод ва таълим. - Т.: - № 5, 2011 йил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.