Научная статья на тему 'АУРОБИНДО ГХОШ ФАЛСАФАСИДА ИНВОЛЮЦИЯ ВА ЭВОЛЮЦИЯ'

АУРОБИНДО ГХОШ ФАЛСАФАСИДА ИНВОЛЮЦИЯ ВА ЭВОЛЮЦИЯ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
12
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эволютцион ва инволюцион жараёнлар / абстракт / «илоҳий ҳаёт» / рационал тафаккур / ахлоқийлик / инстинкт / инерция материя / космик онг. / evolutionary and involutional processes / abstract / "divine life" / rational thinking / morality / instinct / inertial matter / cosmic consciousness.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ибодова, Фарида Файзуллаевна, Axмeдoвa С.Д.

Маколада Ауробиндо Гхош эволютцион ва инволюцион жараёнлар мажмуасида инсон тутган урни хакида фикрлар баён этилган. Инсон Ауробиндо таълимотида – бу тарихдан ташқарида турувчи, абстракт – метафизик моҳиятдир. Инсон учун унинг тақдири сифатида тайёрланган нарса – «илоҳий ҳаёт» дир: ҳар бир киши «олий илоҳий Воқейликка қадам қўйиши, у билан ўзини бирикиб кетган ҳис қилиши, унда яшаши, унинг ўзининг ижодкори бўлиши лозим; Маколада Гхошнинг инсон ва унинг эволюцияси хакидаги назариясини еритиб беришга харакат килди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE INVOLUTION AND EVOLUTION OF AUROBINDO GHOSH'S PHILOSOPHY

In the article, Aurobindo Ghosh talks about the role of man in the complex of evolutionary and involutionary processes. In Aurobindo's teaching, man is an abstract, metaphysical essence that stands outside of history. What is prepared for man as his destiny is ";divine life": everyone must "step into the highest divine Reality, feel united with it, live in it, become its own creator; The article tried to dissolve Ghosh's theory about man and his evolution.

Текст научной работы на тему «АУРОБИНДО ГХОШ ФАЛСАФАСИДА ИНВОЛЮЦИЯ ВА ЭВОЛЮЦИЯ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

АУРОБИНДО ГХОШ ФАЛСАФАСИДА ИНВОЛЮЦИЯ ВА ЭВОЛЮЦИЯ

Илмий рахбар:ф.ф.н. Axмeдoвa С.Д.

E-mail: sanam09061956@gmail.com

Ибодова Фарида Файзуллаевна,

ТошДШУ "Шарк фалсафаси ва маданияти" мутахассислиги

2-курс магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада Ауробиндо Гхош эволютцион ва инволюцион жараёнлар мажмуасида инсон тутган урни хакида фикрлар баён этилган. Инсон Ауробиндо таълимотида - бу тарихдан ташцарида турувчи, абстракт -метафизик моуиятдир. Инсон учун унинг тацдири сифатида тайёрланган нарса - «илоуий уаёт» дир: уар бир киши «олий илоуий Воцейликка цадам цуйиши, у билан узини бирикиб кетган уис цилиши, унда яшаши, унинг узининг ижодкори булиши лозим; Маколада Гхошнинг инсон ва унинг эволюцияси хакидаги назариясини еритиб беришга харакат килди.

Таянч тушунчалар: эволютцион ва инволюцион жараёнлар, абстракт, «илоуий уаёт», рационал тафаккур, ахлоцийлик,инстинкт, инерция материя, космик онг.

ON THE INVOLUTION AND EVOLUTION OF AUROBINDO GHOSH'S

PHILOSOPHY

Scientific leader: Akhmedova S.D.

Ibodova Farida Fayzullaevna,

2nd year master's student of department "Oriental philosophy and culture" of TSUOS

ABSTRACT

In the article, Aurobindo Ghosh talks about the role of man in the complex of evolutionary and involutionary processes. In Aurobindo's teaching, man is an abstract, metaphysical essence that stands outside of history.

What is prepared for man as his destiny is "divine life": everyone must "step into the highest divine Reality, feel united with it, live in it, become its own creator; The article tried to dissolve Ghosh's theory about man and his evolution.

Key words: evolutionary and involutional processes, abstract, "divine life", rational thinking, morality, instinct, inertial matter, cosmic consciousness.

Oriental Renaissance: Innovative, VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor (J) SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Ауробиндо Гхошнинг ведантача-ёгача интегрализми замонавий хинд фалсафасининг энг йирик вакилларидан бири Ауробинд Гхош эди. Ауробиндо фалсафасининг марказий гояси - «хамма нарса Брахмандир». Веданта ва упанишадларда Брахман икки шаклда ифодаланган: намоён булган - Апарада, ва намоён булмаган, олий - Парада. Ауробиндо иккинчи шаклдан фойдаланади: унинг Пара -Брахмани - бу шаклсиз, сифатсиз нарса булиб, борликнинг узгармас маънавий биринчи асосидир. Пара-Брахманнинг мохияти - уч биринчи ибтидо булган борлик, билиш назарияси ва ахлокий тартибнинг бирлигидирки улар: сат (борлик), чит (билим) ва ананда (рохат-фарогат) дирлар. Файласуф аклнинг фаол ижодий-яратувчилик табиатини тан олади, аммо бунинг инсон аклига тааллуклиги йук. Ауробиндо фикрича, инсон акли факат яратувчиликдагина эмас, балки дунёни билишда хам ожиздир. Биз ратсионал тафаккурнинг "ажратиш" бобидаги мазкур камчилигига Шри Ауробиндо хам эътибор берганини эслатамиз, шунингдек, дунёдаги деярли барча зиддиятлар ана шундай муросасиз ажратишлар окибати эканини алохида таъкидлаймиз. Бизнингча, Гарб рухшунослигига аввало бу борада куп асрлик тажрибага эга булган Шарк рухшунослиги тажрибаларини урганиши зарур. Бу фикрни биз таникли хинд мутафаккири А.Гхошнинг Гарб экспериаментал рухшунослигининг куйидаги теран тахлилига таяниб олдинга сурамиз: "Хрзирги давр рухшунослиги хам,- тушунтиради у, - онгсизлик (акл ости) сохасининг мухимлиги ва уни тозалаш зарурлигини тушуниб этди. Лекин рухшунослар бутун манзаранинг факат бир томонини, унинг ярмини - акл ости сохасини курмокдалар холос, онг(акд)дан юкори томонни эса кура олмаяптилар; улар заифгина ментал (интеллектуал) онгларининг учкунлари ёрдамида бу угрихонани ёритиш мумкин деб уйламокдалар - уларнинг бу ишдаги муваффакиятлари чунтак фонари ёрдамида энг зич ва коронгу чакалакзор урмон ичида йул кидирган кишининг муваффакиятидан ортикрок була олмайди.Аслида онгости деганларида хам улар жуда кичик, фронтал мавжудот(фронтал мавжудот - оламдаги барча ташки таъсирларни онгсиз-стихийли акслантирувчи индивид, биоробот)нинг 1 сояси тушадиган бир кисмнигина кура оладилар. Амалда рухиятнинг шундай асосий конуни борки, уни четлаб утиш мумкин эмас, ва унга биноан инсоннинг тубанга тушиши унинг юкорига чикиш кобилиятига тугри пропортсионалдир : у узи кутарилиши мумкин булган масофадан куйирокка туша олмайди, чунки куйига тушиши

1 Сатпрем. Шри Ауробиндо, или путешествие сознания. Бишкек.1992. B. 54-55.

1071

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ynyH KepaK öynraH Kyn yHH WKopura KyTapunumuHH TatMHHnafiguraH KynHHHr afiHH y3ugup. Arap öu3 öup aMannaö WKopura KyTapunumuMrora HucöaTaH KyfiupoKKa TymcaK, my 3axpTH öaxTCH3nuK w3 öepumu, TenöanuK, ^hhhhhhk TyT^aHOFHra rupu^Top öynumuMH3 MyMKHH , nyHKH öu3 6y xonga xuMoacronaHuö KonaMH3. Eu3 KyfiugaH Typuö X,aKHKaT MaHöaura xapaKaraaHap экaнмнз, öu3ra Mucncu3 TepaHnuKga ^o öynraH xuKMaT Toöopa W3 ona öopagu.

MYXOKAMA BA HATH^AHAP

KaHnanHK TyöaHra Tymunca, Hypra 3apypaT x,aM myHna KaTTa öynagu - aKC xonga HHCOH (gymMaHra, MatHaBHfi HHKupo3 Kynura, gapgra) эм öynumu TafiHH. Arap pyxufi Taxnun y3 ($aHu) Macananapu goupacugaH neTra HHKMacnuK öunaH KaHoaraaHca, xaB^-xarap öynMacnuru xaM MyMKHH эgн: öup KyH Kenuö y y3HHHHr neKnaHraHHHH TymyHuö этap, ^a^aT khhhkpok, W3aKupoK KacannuKnapHH gaBonam öunaH KH^oanaHraH öynap эgн. .HeKHH KynnunuK xo3up yHH aHru Hh^hh gapa^acura KyTapMoKga, y öu3HHHr unoxufi HMKoHHaTnapuMH3ra эмac, KynpoK KopoHFy ToMoHHMH3ra эtтнöop öepapKaH, aKnnapHH HanFHTaguraH KygpaTnu Kynra afinaHagu. TaöuufiKH, эвonroтcнa ®;apaeHHga öu3HHHr "xaTo"napHMH3 xaM oxup-oKuöaT y3 ypHura эгa ; ... neKHH umga KynnaHaeTraH 6y ycnyö xaB^nu, nyHKH y KacannuKHH KenTupuö HHKapagu, neKHH yHH gaBonafi onMafigH...X,o3Hpru gaBp ncuxonoruacu - xanu öonanuK emugaH HHKMaraH öup $aH - (myHHHr ynyH xaM y3 xynocanapuga) momKanoK, öeMynoxa3a fiyK, ynyönapu xaM MyKaMMan Ba numuK эмac. Bapna em ^aHnapga öynraHH Kaöu, 6y эpga xaM aKn xaKUKaTHHHr khhhk öup KHCMHHH, afipuM öynaKHacuHH a^parnö onuö, yHH HoKoHyHHfi yMyMnamTupuö, y3 neKnaHraH Tunuga TymyHTupuö, öyTyH TaöuaTra TaöTHK этнmгa ypuHumnapu... HaMoeH öynMoKga. EyHgaH TamKapu Ta^aKKypHHHr WKopugaru KaMHunuK öunaH y3Bufi öynraH aHa öup ^uxaraHH эcnaтнö yram ®ou3 geö xucoönafiMH3. Ey Ta^aKKypHHHr ^opMaTcaanap aparam "KoöunHaTH" öynuö, y y3HHHHr Toöopa neKnaHHÖ öopaeTraH, cae3 TacaBBypnapu acocuga Kynnaö coxTa maönoHnap ("MaTpuTcanap", Konunnap, gorMaTHK cxeManap) apaTagu. ^o3upru 3aMoH Tunuga ynapHH "^HKp maKnnapu" geö xaM wpuTunagu. ^ap öup HHguBug, xap öup $aH coxacu y3 ^HKpufi cxeManapura эгa öynuö, aHa my cxeManap peannuKHH KaöynnamHH öagTap MypaKKaönamTupagu. fflyHHHr ynyH xaM guHga öy gyHe "enFoH gyHe" geö aTanraHH Taöuufi. Ma^;o3Hfi Kunuö afiTraHga Ma3Kyp Konunnap "Mycopu" (naHru, napgacu) opTuga TypraH co$ peannuK, atHH xaKHKaT KypuHMafi öopaBepagu. fflyHHHr ynyH xaM TacaBBy^ TatnuMoTuga xaKHKHfi öunuMra эpнmyв ynyH ^HKpufi ®;apaeHHH TyxTaTum (^aKaT 3HKp xonaTuga öynum) Tanaö KunuHagu.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Ауробиндо фалсафасининг хусусиятларидан бири - унинг инволютсия ва эволютсия хакидаги коидасидир. Мутафаккир шундан келиб чикадики, «гарбнинг» тадрижий ривожланиш гояси физик ва биологик табиат томонидан чегараланган, «унинг харакатида хеч кандай рухий уйготиш манбаси йук, балки факат толмас моддий зарурият кучи бор холос»2 . У узининг тадрижий ривожланиш хакидаги тушунчасини олга суриб, унга кушимча сифатида инволютсия категориясини киритади. Инволютсия эволютсия (тадрижий ривожланиш) дан олдин келиб, умумий акл дунёнинг табиатидан келиб чикдди. Дунёнинг демиурги (яратувчиси) сифатида таракккиётини бошлаб беради. Рухий тахлил (айникса Фрейдники) табиатнинг муайян бир кисмини - энг коронгу, энг хавфли, энг носоглом кисмини - онг остининг тубан витал (хирсий, хайвоний) катламидаги энг паталогик ходисаларни ажратиб олади ва уларга уз роли доирасидан чикадиган даражада фаол деб уктиради... У (шу ходисаларни) муддатидан олдин (тегишли тайёргарликсиз) кузгатиб юбораркан ёки тажрибани нотугри амалга ошираркан, онг сохасини хам кора ва ифлос мухит билан кумиб юбориш мумкин ва бунинг натижасида хис-туйгуларни ва ментал (акл)нинг табиатини хам захарлаб куйиши мумкин. Шунинг учун ишни салбий холатларни эмас, балки ижобий холатларни тажриба килишдан, илохиётнинг табиатидан - сокинлик, мунавварлик, тинчлик-хотиржамлик, софлик, илохий куч кудратдан - ниманидир пастга, кишининг узгариши керак булган эрига олиб тушишдан бошлаш керак; шу ишни этарли даражада амалга оширилганидан ва этарлича мустахкам асос вужудга келганидан кейингина онг остига яширинган душман элементларни илохий сокинлик, нур, куч ва билимлар ёрдамида парчалаш ва йук килиш учун юзага чикарса булади"3.

Ендиликда олимлар бутун дунёни танг ахволга солган экологик кризис фан ва техника тараккиётининг айни ахлокий императивлардан (талаблардан) узиб кетгани туфайли содир булганини ва хозирда тсивилизатсия айни шунинг учун боши берк кучага кириб колганини тан олишга мажбур булмокдалар. ХХ аср Х,инд файласуфи Шри Аробиндо Гхош эса бу борада мухим янги контсептсияни олдинга суради. Ушбу контсептсияга кура инсоният онги аста-секин ялпи эволютсия килиб, буюк зотлар эришган маррага этиши мумкин. Яъни, унинг таълимотига кура, "аклли инсон" инсоният маънавий тараккиётининг энг сунгги боскичи эмас, ратционал тафаккур инсон онги тарихий юксалишининг энг олий марраси эмас, балки йулдаги уткинчи ва куйи

2 Aurobindo Sri. Birth Centenary Library, rol. 16, Pondicherry, 1972, B. 232

3 Сатпрем, Шри Ауробиндо или путешествие Сознания. МП «Глобус», 1992. - B.175-176.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

боскичлардан биридир.Шу маънода, Гарбда интуитивизм окими, Фрейд, айникса Юнг асос содган рухшнослик илмлари гарчи Гарб маданиятини Шарк маданиятига якинлашувида катта ахамиятга эга булсада, бу эрда хали Шаркдан намуна олиш урганиш зарур булган жуда куп таълимотлар куплигини таъкидлаш жоиз. Тугри, "Инжил"да хам Исо а.с. уз шогирдларига карата"...сизлардан утиниб сурайман, жонингизга карши кураш олиб борадиган нафс эхтиросларидан сакланинг" каби оятлар бор. Лекин, ратсионаллашган Гарб маданиятида улар унутилиб кетган эди.

А.Гхошнинг биз юкорида батафсил келтирган жуда чукур тахлили Шарк мистик мактабларида, айникса тасаввуф таълимотида билимга киришувнинг дастлабки ва асосий шарти ахлокий покланиш, тубан нафсдан кутулиш талаби булгани накадар тугри булганини тушунишга ёрдам беради. Умуман Шарк таълимида азалдан инсон ахлоки билимидан хам юкори куйилган. Ушбу гоя Алишер Навоийнинг: Менга на илму ва на ошицлик хавасдир, Агар мен одам эрсам ушбу басдир, -деган мисраларида айникса ёркин ифодаланган.Юртимизнинг энг юксак маънавий кадрияти булган тасаввуф таълимотида эса хакикатни билишга киришишдан олдин шариатга буйсуниш жуда катъий талаб килинган. "Аввал шариат, кейин тарикат", "Шариатсиз тарикат йук" каби гояларнинг кенг олдинга сурилгани ва унинг амалиёти жуда жиддий назорат остида булгани шуни ифодалайди. Ушбу талабнинг накадар кескинлиги Суфи Оллоёр томонидан алохида таъкидланган:Шариат хукмидан ташки риёзат, эмас тоат, кабохатдир, кабохат...

Чиндан хам ахлокийлик билан узвий булмаган билим канча кучли булса, шунча зарарлидир. Чунки ахлоксиз инсон уз билимидан бошкалар ва жамият зарарига фойдаланиши мумкин ва бу зарар билимсиз кишиникидан куп марта ортик булади. Буни энг камида оддий киссавур угри билан компютерни яхши билиш оркали банкни умарадиган одамнинг жиноятлари даражалари орасидаги фарк мисолида куриш мумкин. Машхур юнон донишманди Арасту айтганидай, "Кимки билимда илгарилаб, ахлокда оксайдиган булса, билингки у олдинга эмас катта тезлик билан тубанлик сари кетипти". Ахлокнинг бу юксак вазифаси немис классик фалсафасининг таникли намояндаси И.Кант олдинга сурган "категориал императив" гоясида уз ифодасини топган эди. Динларда эса бу императив катор догматларда акс эттирилган эди. (Ислом динида улар "шариат"нинг мазмунини ташкил этади).Айни замонда билимсиз ёлгиз ахлокнинг узи хам этарли эмас. Буюк мутафаккирлар куп асрлардан буён ушбу гояни бежиз олдинга сурмаганлар. Улар шахс худбинона "мен"ининг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

бошка шахсларга ва бутун атроф табиатга нисбатан содир этиши мумкин булган агрессивлиги ва бошка зарарларнинг (агрессиясининг) олдини олиш ва айни пайтда инсон уз эволютсиясининг куйи (хайвоний инстинктлар, тубан нафс) боскичида тухтаб колишига йул куймаслик учун жуда окилона йулни курсатганлар.

ХУЛОСА

Эволюцион ва инволюцион жараёнлар мажмуасида инсон алохида урин тутади. Инсон Ауробиндо таълимотида - бу тарихдан ташкарида турувчи, абстракт - метафизик мохиятдир. Инсон учун унинг такдири сифатида тайёрланган нарса - «илохий хаёт» дир: хар бир киши «олий илохий Вокейликка кадам куйиши, у билан узини бирикиб кетган хис килиши, унда яшаши, унинг узининг ижодкори булиши лозим; ... унинг фикр-зикрлари, хис-туйгулари, хатти-харакатларининг барчаси унинг томонидан чегараланган ва унинг узига айланиб колган булиши зарур.... Буларнинг барчаси факатгина шундагина тугалланиши мумкинки, киши Билмасликдан Билишликка чикиб ва Билиш оркали олий онгга эришса».

REFERENCES

1. Ауробиндо Шри. Техника медитации в системе интегральной йоги. Йогическая садхана. - Киев., 1992. - С.150.

2. Величенко А. Е.. Эволюция религиозно - философских взглядов Ауробиндо Гхоша. Диссертация на соискание ученой степени кандидата философских наук.- Санкт - Петербург. 1999. - С.143.

3. Emile, Redeau. Teilhard de Chardin- A Guide to His Thought (Translated by Rene Hague), Collins. -London, 1967. - P. 104.

4. Sri Aurobindo. The hour of God. Selection from his writings. Manoj Das. 2010.

- P. 78

5. Sri Aurobindo, The life divine, Pandishery. - Deliu, 1955. - P.149.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.