CC BY
1АУКЦИОНГА ЖЭНЕ КОНКУРСА ШЫГАРЫЛАТЫН ЖЕР УЧАСКЕЛЕР1 Ц¥НЫНЫЦ ЭКОНОМИКАЛЫЦ НЕГ1ЗДЕМЕС1
ЖYСIП НАЗИРА МАРАЩЫЗЫ
С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi Жер ресурстарын баскару жэне дизайн факультетшщ 4 курс студент
БЕРИСТЕНОВ АИДАРБЕК ТАИНИГАЗЫНОВИЧ
Еылыми жетекш^ Астана к. ^азакстан
Аннотация: Бул мацалада жер учаскелергнгц аукцион жэне конкурстыц тэсыдер арцылы бвлгнугне цатысты цунныц экономикалыц неггздемесгн царастыруга баса назар аударылады. Жер учаскелерт бвлуде аукцион мен конкурс эд1стертщ ерекшелгктерг, олардыц жер учаскелертщ цуныц белг1леудег1 рвл1 талданады. К,азацстандагы тэж1рибе мен шетелдгк Yлгiлер салыстырылады. Мацаланыц мацсаты - аукциондар мен конкурстар арцылы жер учаскелергн бвлгнудгц тигмдг эдгстерт аныцтау жэне олардыц экономикалыц нег1зделу1н цамтамасыз ету.
Трек свздер: жеручаскелер1, аукциондыц эд1с, конкурстыц эд1с, нарыцтыц багалау, жер цатынастары, электронды аукцион.
Жер учаскелерi кез келген мемлекеттщ экономикалык дамуында мацызды рел аткарады, себебi олар ендiрiс, ауыл шаруашылыгы, к¥рылыс жэне инфракурылым сиякты непзп салалардьщ непзш курайды. Жер ресурстарыньщ шектеулшп мен оларды дурыс пайдаланудыц мацыздылыгы жердi баскару, белу жэне оныц кунын аныктау мэселелерш езектi етедi. Мемлекеттiк меншiкке тиесш жер учаскелерiн пайдалануга беру кезшде аукциондар мен конкурстар аркылы эдш жэне ашык багалау жYЙесiн камтамасыз ету мацызды.
Жер учаскесшщ кунын аныктау жэне оныц экономикалык непздемесш жасау - жер катынастарыныц тшмдшшн арттыруга багытталган мацызды кадамдардыц бiрi. Жер куныныц дурыс аныкталуы мемлекеттщ экономикалык турактылыгына, бюджетке тYсетiн юрютердщ артуына жэне инвестициялык тартымдылыктыц жогарылауына ыкпал етедi [1]. Эсiресе, аукцион мен конкурс эдютершщ колданылуы жер учаскесш нарыктык шарттарда белудi камтамасыз етш, жердi тиiмдi пайдалануга кызыгушылык тугызады.
Бул макалада жер учаскелершщ аукцион жэне конкурстык эдiстер аркылы белшуше катысты экономикалык негiздеменi карастыру, жер багасын калыптастыруда колданылатын багалау эдютерш талдау, сондай-ак жер катынастарыныц кукыктык жэне экономикалык аспектiлерiн зерделеу максатында зерттеу жYргiзiледi.
Аукцион жэне конкурстык эдютердщ айырмашылыгы
Жер учаскелерш белудiц аукцион жэне конкурстык эдiстерi - нарыктык экономикада кец таралган тэсiлдер. Екеуiнiц де максаты - жердi тиiмдi, эдiл жэне ашык турде пайдалануга беру, алайда олардыц ерекшелiктерi мен артыкшылыктары эртYрлi.
1. Аукцион эдiсi
• Мэнi: Аукцион - ец жогары бага усынган катысушыга жер учаскесiн сату немесе жалга беру эдiсi. Аукцион барысында катысушылар бастапкы багага ез усыныстарын косып, бэсекелеспк негiзiнде баганы кетередь Акырында ец жогары бага усынган тулга жецiмпаз деп танылады.
• Артыкшылыктары: Аукцион эдiсi нарыктык шарттарда жердщ шынайы кунын аныктауга мYмкiндiк беред^ ейткенi бага усыныстары бэсекелестiк непзде калыптасады. Бул эдiс бюджетке косымша кiрiс тYсiруге, сонымен катар жердi ашык жэне эдiл белудi камтамасыз етуге кемектеседi.
• Кемшiлiктерi: Аукцион тек бага непзшде шешiм кабылдауга багытталгандыктан, жер учаскесiнiц пайдаланылу максатын, элеуеттi экологиялык немесе элеуметтiк эсерлердi
ескермейдь Жогары бага усынган катысушы мiндеттi тYPде жердi тиiмдi немесе дурыс пайдалана алады деген кепiлдiк жок.
2. Конкурстык эдю
• Мэнi: Конкурс - жер учаскесш беру кезшде тек баганы емес, сонымен 6ipre белгiлi 6ip шарттар мен талаптарды да ескеретiн эдiс. ^атысушылар ездершщ бизнес-жоспарларын, инвестициялык жобаларын немесе жердi пайдалану жоспарларын усынады. Жещмпаз тек бага емес, усынган жоспардыц сапасы мен элеуетi негiзiнде аныкталады.
• Артьщшыльщтары: Конкурс жердi тиiмдi пайдалану, элеуметпк-экономикалык дамуга Yлес косу сиякты факторларды ескеруге мYмкiндiк бередi. Бул эдiс аркылы жердi пайдалану максатын нактылауга, сапалы жобаларды колдауга жэне экологиялык талаптарды сактауга жагдай жасалады.
• Кемшiлiктерi: Конкурстык эдiсте жердщ нарыктык кунын аныктау мYмкiндiгi шектеуш, себебi бэсекелестiк негiзде бага белгшенбейдь Сонымен катар, конкурс нэтижесiнде субъективт шешiмдер кабылдануы мYмкiн, бул эдшдшке катысты кYмэн тудыруы мYмкiн.
3. Непзп айырмашылыктары:
✓ Бага белгшеу тэсiлi: Аукционда тек бага непзшде шешiм кабылданады, ал конкурста багага коса косымша критерийлер (жоспарлар, жобалар) ескершедь
✓ Максаттылык: Конкурс жердi накты максатта пайдалану мYмкiндiгiне басымдык берсе, аукцион кебiне жогары табыс алуга багытталган.
✓ Шешiм кабылдау YPДiсi: Аукцион нэтижесi багаларга байланысты жылдам шешiлсе, конкурс барысында усыныстарды багалау Yшiн косымша уакыт пен талдау кажет.
^азакстандагы жэне шетелдеп жер учаскелерi куныныц экономикалык непздемеа тэжiрибесi. Жер учаскелершщ аукцион жэне конкурстык эдютер аркылы белiнуi элемнщ кептеген елдерiнде колданылатын тэжiрибе. Бул тэсшдер жер ресурстарын нарыктык куны бойынша эдiл жэне тиiмдi пайдалану мYмкiндiгiн бередi. ^азакстан мен шет елдердегi тэжiрибе ерекшелiктерi осы багыттагы тэжiрибенi дамытудыц жаца жолдарын усынады.
^азакстанда жер учаскелерiн аукцион немесе конкурс аркылы беру тэж1рибеа 2016 жылдан бастап колданыска енгiзiлдi [2]. Бул тэсш жердi ашык жэне бэсекеге кабшетп негiзде пайдалануга беру максатында iске косылган. ^азакстанда жердi электронды аукцион аркылы сату жYЙесi енгiзiлген. Бул жYЙе аукциондарды ашык жэне колжетiмдi етуге, бюрократиялык кедергiлердi азайтуга ыкпал етедi. Электронды аукцион жердi белу YДерiсiн жецшдетед^ сондай-ак нарыктагы сураныс пен усынысты аныктап, жер кунын эдiл багалауга мYмкiндiк бередi.
Шет елдерде, эсiресе дамыган мемлекеттерде, жер учаскелерiн белу жэне багалауда тYрлi тиiмдi тэсiлдер колданылып келедi. Эр елдщ жердi баскару эдiстерi оныц зацнамалык, экономикалык жэне элеуметпк ерекшелiктерiне байланысты езгешеленедi. А^Ш-та жердi аукцион аркылы сату жэне жалга беру - кец таралган тэжiрибе. Жердi нарыктык кунмен беруде аукциондар мацызды рел аткарады. Эаресе, ауыл шаруашылыгы мен коммерциялык максатта пайдаланылатын жерлерде аукцион эдiсi колданылады. А^Ш-та жердщ багасы аймактыц экономикалык дамуына, инфракурылымга жэне табиги ресурстарга тэуелдi. Электронды аукциондар, сонымен катар экологиялык талаптарды ескеру тэжiрибеге енпзшген [3].
Жер учаскелерiн аукцион жэне конкурстык эдютер аркылы белу - жердi нарыктык негiзде багалап, оны эдiл эрi тиiмдi пайдалану Yшiн мацызды тэсiл. Жердщ экономикалык непзделген кунын аныктау бюджетке косымша юрю экелiп кана коймай, жер ресурстарын утымды баскаруга жэне мемлекет экономикасын дамытуга жагдай жасайды. Аукцион эдiсi аркылы жер кунын бэсекелестiк непзде нарыктык шарттар бойынша белгiлеу, ал конкурстык эдю аркылы элеуеттi жобалар мен элеуметпк-экономикалык тиiмдiлiктi ескере отырып, жердi пайдалануга беру - жер катынастарыныц сапасын арттырады. ^азакстан жердi белу тэжiрибесiн жетiлдiруде шет елдердеп озык Yлгiлерден Yйренiп, элеуметтiк, экологиялык жэне экономикалык талаптарды ескеретш жаца тэсшдер енпзуге умтылуы кажет.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Chertovitsky A. «Actual issues of rational and effective use of land resources» // International agricultural j ournal. - 2019
2. С 1 июля 2016 г. в Казахстане стартует продажа земли: что нужно знать? / Сайт Интернет Портал Нур. URL: https://www.nur.kz/1104517-kazakhstan-prodaet-zemlyu.html
3. Белякова А.М.. «Опыт аренды земель сельскохозяйственного назначения в странах Евросоюза и в США» // ВИАПИ имени А.А. Никонова, Москва
