Научная статья на тему 'Аудиторлик текширувларида хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти узлуксизлигини баҳолашнинг методологик жиҳатлари'

Аудиторлик текширувларида хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти узлуксизлигини баҳолашнинг методологик жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
13
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
аудит / аудиторлик фаолияти / молиявий ҳисобот / молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари / узлуксизлик / аудит режаси / аудит дастури. / audit / audit activities / financial statements / international financial reporting standards / going concern / audit plan / audit program.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хажимуратов Низомжон Шукуруллаевич

Мазкур мақолада аудиторлик текширувлари жараёнида хўжалик юритувчи субъектларда фаолият узлуксизлигини баҳолашнинг методологик масалалари ёритилган. Тадқиқотнинг мақсади аудиторлик текширувларида узлуксизлик принципига баҳо бериш ва уни халқаро стандартлар асосида ташкил этиш йўналишларини ишлаб чиқиш ҳисобланади. Олиб борилган тадқиқотлар натижасида фаолият узлуксизлигининг босқичлари, молиявий ҳисоботнинг ишончлигига таъсир кўрсатиши, фаолиятнинг узлуксизлигини баҳолашда қўлланиладиган таҳлилий амаллар таркиби, аудиторлик ташкилотининг молиявий натижаларини таҳлил қилиш ҳамда аудиторлик хулосаси турларига таъсири илмий жиҳатдан асослаб берилган. Тадқиқот давомида хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти узлуксизлигини баҳолашда таҳлилий амалларни қўллаш йўналишлари ишлаб чиқилган. Хусусан, хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий ҳолати ва самарадорлик кўрсаткичларини таҳлил қилиш орқали аудиторлик фикрини шакллантириш лозимлиги асосланган. Шунингдек, халқаро стандартларни қўллаш орқали аудиторлик хулосаси турининг фаолият узлуксизлиги илмий асослаб берилган. Мақолада айнан узлуксизлик принципини қўллаш орқали аудитор хўжалик юритувчи субъектнинг келажакдаги фаолиятини тахмин қилиши ёритилган. Тадқиқот натижалари аудиторлик ташкилотлари томонидан аудиторлик текширувларини халқаро стандартлар асосида ўтказиш жараёнида қўлланилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Methodological aspects of assessment of continuity activities of business entities during internal audits

This article discusses the methodological issues of assessing the continuity of business entities in the process of audits. As a result of the research, the stages of business continuity, the impact on the reliability of financial statements, the composition of analytical procedures used to assess business continuity, the analysis of financial results of the audit organization and the impact on the types of audit conclusion are scientifically substantiated. During the research, the analytical methods for assessing the continuity of business entities have been developed. In particular, the necessity to form an audit opinion through the analysis of the financial condition and performance indicators of the business entity was highlighted. The study provides a scientific basis for the continuity of the type of audit report using international standards. The article describes how the auditor predicts the future activities of the business entity using the principle of continuity. The results of the study are used by audit organizations to conduct audits in accordance with international standards.

Текст научной работы на тему «Аудиторлик текширувларида хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти узлуксизлигини баҳолашнинг методологик жиҳатлари»

УУК: 658.1:658(575.1)

АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВЛАРИДА ХУЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР ФАОЛИЯТИ УЗЛУКСИЗЛИГИНИ БАХОЛАШНИНГ

МЕТОДОЛОГИК ЖИХАТЛАРИ

Хажимуратов Низомжон Шукуруллаевич,

PhD, молиявий тах,лил ва аудит кафедраси мудири

Тошкент давлат ицтисодиёт университети

Аннотация. Мазкур мацолада аудиторлик текширувлари жараёнида хужалик юритувчи субъектларда фаолият узлуксизлигини бацолашнинг методологик масалалари ёритилган. Тадцицотнинг мацсади аудиторлик текширувларида узлуксизлик принципига бацо бериш ва уни халцаро стандартлар асосида ташкил этиш йуналишларини ишлаб чициш цисобланади. Олиб борилган тадцицотлар натижасида фаолият узлуксизлигининг босцичлари, молиявий цисоботнинг ишончлигига таъсир курсатиши, фаолиятнинг узлуксизлигини бацолашда цулланиладиган тацлилий амаллар таркиби, аудиторлик ташкилотининг молиявий натижаларини тацлил цилиш цамда аудиторлик хулосаси турларига таъсири илмий жицатдан асослаб берилган. Тадцицот давомида хужалик юритувчи субъектлар фаолияти узлуксизлигини бацолашда тацлилий амалларни цуллаш йуналишлари ишлаб чицилган. Хусусан, хужалик юритувчи субъектнинг молиявий цолати ва самарадорлик курсаткичларини тацлил цилиш орцали аудиторлик фикрини шакллантириш лозимлиги асосланган. Шунингдек, халцаро стандартларни цуллаш орцали аудиторлик хулосаси турининг фаолият узлуксизлиги илмий асослаб берилган. Мацолада айнан узлуксизлик принципини цуллаш орцали аудитор хужалик юритувчи субъектнинг келажакдаги фаолиятини тахмин цилиши ёритилган. Тадцицот натижалари аудиторлик ташкилотлари томонидан аудиторлик текширувларини халцаро стандартлар асосида утказиш жараёнида цулланилади.

Таянч тушунчалар: аудит, аудиторлик фаолияти, молиявий цисобот, молиявий цисоботнинг халцаро стандартлари, узлуксизлик, аудит режаси, аудит дастури.

МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОЦЕНКИ НЕПРЕРЫВНОСТИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ХОЗЯЙСТВЕННЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ ПРИ АУДИТОРСКИХ ПРОВЕРКАХ

Хажимуратов Низомжон Шукуруллаевич,

PhD, заведующий кафедрой финансового анализа и аудита

Ташкентский государственный экономический университет

Аннотация. В статье рассматриваются методологические вопросы оценки непрерывности деятельности хозяйствующих субъектов в процессе проверок. Цель исследования - оценить место принципа преемственности в аудите и разработать направления его организации на основе международных стандартов. В результате исследования научно обоснованы этапы обеспечения непрерывности бизнеса, влияние на достоверность финансовой отчетности, состав аналитических процедур, используемых для оценки непрерывности бизнеса, анализ финансовых результатов аудиторской организации и влияние на виды аудиторских заключений. В ходе исследования было разработано применение аналитических методов оценки непрерывности хозяйственных обществ. В частности, он основан на необходимости формирования аудиторского заключения путем анализа финансового состояния и показателей деятельности хозяйствующего субъекта. Он также обеспечивает научную основу для преемственности типа аудиторского заключения с использованием международных стандартов. В статье описывается, как аудитор прогнозирует будущую деятельность хозяйствующего субъекта, используя принцип непрерывности. Результаты исследования используются аудиторскими организациями при проведении аудитов в соответствии с международными стандартами.

Ключевые слова: аудит, аудиторская деятельность, финансовая отчетность, международные стандарты финансовой отчетности, непрерывность, план аудита, программа аудита.

Khazhimuratov Nizomjon Shukurullaevich,

PhD, Head of the Department of Financial Analysis and Audit

Tashkent State Economic University

Abstract. This article discusses the methodological issues of assessing the continuity of business entities in the process of audits. As a result of the research, the stages of business continuity, the impact on the reliability of financial statements, the composition of analytical procedures used to assess business continuity, the analysis of financial results of the audit organization and the impact on the types of audit conclusion are scientifically substantiated. During the research, the analytical methods for assessing the continuity of business entities have been developed. In particular, the necessity to form an audit opinion through the analysis of the financial condition and performance indicators of the business entity was highlighted. The study provides a scientific basis for the continuity of the type of audit report using international standards. The article describes how the auditor predicts the future activities of the business entity using the principle of continuity. The results of the study are used by audit organizations to conduct audits in accordance with international standards.

Keywords: audit, audit activities, financial statements, international financial reporting standards, going concern, audit plan, audit program.

METHODOLOGICAL ASPECTS OF ASSESSMENT OF CONTINUITY ACTIVITIES OF BUSINESS ENTITIES DURING INTERNAL AUDITS

Кириш

Замонавий бозорнинг жадал суръат-лар билан ривожланиши шароитларида хужалик юритувчи субъектнинг молия-вий холати ва унинг кейинги фаолияти имкониятлари тугрисидаги маълумотлар молиявий хисоботдан манфаатдор фойда-ланувчиларнинг диктат марказида була-ди. Хужалик юритувчи субъектлар ривож-ланиш истикболларини бахолашнинг асо-сий курсаткичи унинг фаолияти узлук-сизлиги хисобланади. Молиявий хисобот аудити утказилганда, фаолият узлуксиз-лигига алохдда эътибор каратилиши керак.

Адабиётлар шарх,и

Фаолият узлуксизлиги бухгалтерия хисобининг асосий тамойилларидан би-ридир. Фаолият узлуксизлигини белгилаб берадиган асосий хужжат 2016 йил 13 апрелда кабул килинган УР^-404-сонли «Бухгалтерия хисоби тугрисида»ги конуни хисобланади. Мазкур конуннинг 3-моддасига биноан, узлуксизлик, ишонч-лилик, курсаткичларнинг киёсланувчан-лиги бухгалтерия хисобининг асосий принципларидир [1].

Молиявий хисобот халкаро стан-дартлари (МХ.ХС) коидаларига асосланиб, бухгалтер фаолиятни тухтатиш белги-лари мавжуд булмаганда, компания номаълум муддатга мавжуд булишига

асосланиши керак [2]. Узбекистон Республикасида молиявий хисоботнинг концептуал асосларида хужалик юри-тувчи субъект узлуксиз ишлайдиган, яъни келажакда ишлашни давом эттирадиган деб белгиланган. Унинг уз фаолиятини тугатиш ёки фаолият куламини кис-картириш нияти хам, зарурати хам йук деб тахмин килинади [3]. 1-сон бухгалтерия хисобининг миллий стандарти (БХМС)га биноан эса молиявий хисоботни узлуксизлик принципи асосида тайёрлаш хужалик юритувчи субъект доимий хара-кат килиши ва аник булмаган узок муддат давомида уз фаолиятини давом эттири-ши, яъни хужалик юритувчи субъектнинг узини тугатиши ёки уз фаолияти соха-сини кискартиришга эхтиёжи йуклигини билдиради [4].

Иктисодчи олимлар Я.В. Соколова ва С.М. Бычковалар уз тадкикотларида [5] улар томонидан куриб чикилган туккизта манбадан саккизтаси аудит давомида фао-лият узлуксизлигини бахолаш зарурлиги-ни таъкидлайди. Баъзи иктисодчи олимларнинг фикрича, фаолият узлуксизлиги принципи субъектнинг келажакда фаолият юрита олиши, фаолият кулами-нинг кискариши ва тухтатилишини аниклашга имкон беради [6].

Испан иктисодчи олимлари Хосе Луис Галлизо ва Рамон Саладригуэслар-

нинг фикрича, фаолиятнинг узлуксизлиги тамойили бухгалтерия цисобида объект-ларни тан олиш ва бацолашнинг асоси булиши керак [7].

Бош;а бир ;атор и;тисодчи олим-ларнинг фикрига кура, фаолият узлуксизлигини бацолашга аудиторлар асосий эътибор ;аратиши зарур. Чунки айнан мижоз субъектнинг фаолият узлуксизлигини тугри бацолашга ;аратилган ауди-торлик ташкилоти бизнесини самарали йулга куйишга хизмат ;илади [8].

Малайзиялик и;тисодчи олимлардан Ханах Харон, Бамбанг Хартади, Мацфуз Ансари, Исцо; Исмоилларнинг таъкид-лашича, аудиторлик хулосасининг тури фаолият узлуксизлигини бацолаш нати-жасига бевосита богли;дир [9].

Тадцицот методологияси

Аудиторлик текширувларида мижоз фаолияти узлуксизлигини бацолашга оид тад;и;отлар олиб боришда индукция, дедукция, гуруцлаштириш ва та;;ослаш каби методлардан фойдаланилди.

Тадцицот натижалари

Фаолият узлуксизлигини бацолаш аудитнинг асосий ма;садларидан бири булиб, текширилаётган молиявий цисоботнинг ишончлилиги тугрисида фикр билдириш асосий ма;садга эришишга хизмат ;илади. Фаолият узлуксизлигини тахмин ;илишнинг ;онуний даражада белгиланиши уни бухгалтерия цисоби-нинг асосий тамойилларидан бири сифа-тида эътироф этиш, молиявий цисобот-лардан манфаатдор фойдаланувчилар-нинг талабларини ;ондириш учун аудиторлар томонидан муста;ил мутахассис сифатида фойдаланишни текшириш за-рурлигини келтириб чи;арди.

Хужалик юритувчи субъект фаолияти узлуксизлигини бацолаш бухгалтерия цисобида молиявий цисоботларни тайёр-лашнинг асосий тамойили булгани учун аудитор мазкур масалани аудит дастурига киритиши зарур. Таъкидлаш жоизки, фао-лият узлуксизлигини бацолаш аудит ама-лиётидаги энг ;ийин жицатлардан бири-дир.

Конунчилик ва меъёрий цужжатлар аудитор ушбу масала буйича узининг

профессионал хулосасини шаклланти-ришда риоя ;илиши керак булган фа;ат мезонлар тизимининг умумлаштирилган курсатмаларини уз ичига олади. Конун цужжатларида умумэътироф этилган методологиянинг йу;лиги текшириш пайтида олинган натижаларнинг холис-лиги пасайишига олиб келади. Шу билан бирга, цар бир хужалик юритувчи субъ-ектга унинг фаолияти исти;болига таъ-сир этувчи алоцида омиллар берилган-лигини ёдда тутиш лозим.

Шуни таъкидлаш керакки, фаолият узлуксизлигини бацолаш жараёни бос;ич-ма-бос;ич утказилиши керак. Бу ;оида аудит стандартларида келтириб утилган. Биро; стандартларнинг мазмуни, асосан, аудиторларга уларнинг профессионал ну;таи назарини шакллантириш буйича маслацат бериш билан чекланади. Аудит утказиш учун тизимли ёндашув йу;. Яна шуни таъкидлаш керакки, аудитор ми-жозлар фаолияти узлуксизлигини бацолашда тацлилни фа;ат банкротлик эцти-молига ;аратмаслиги керак. Шу боис ушбу муаммони куплаб омилларни цисобга олган цолда куриб чи;иш лозим.

Аудит ;илинаётган субъектнинг цисобот давридан кейин камида 12 ой давомида уз фаолиятини давом эттириш ва уз мажбуриятларини бажариш ;оби-лиятига таъсир этадиган ва/ёки таъсир этиши мумкин булган хусусиятларни таснифлашга оид турли олимларнинг ну;таи назарларини куриб чи;иб, муал-лифларнинг фикрига кура, фаолият узлуксизлиги омилларининг икки хил -сифат ва ми;дор омиллари гуруцини ажратиб курсатиш тавсия этилади.

Бундай гуруцлаш натижаларига кура, хужалик юритувчи субъект фаолия-ти узлуксизлигини бацолашнинг уч бос-;ичини таклиф этамиз.

Биринчи босцич режалаштириш бос-;ичидан бошланади ва моцияти буйича текшириш жараёнида аудиторлик амал-лари ор;али бажарилади. Ушбу бос;ичда аудитор текширилаётган субъект рацба-риятига унинг фаолият узлуксизлигининг дастлабки бацолашини сураб, ёзма муро-жаат ;илади.

Агар хужалик юритувчи субъект рахбарияти шундай бахо берган булса, бундай бахолаш ;айси омил асосида амалга оширилганлигини ани;лаштириш зарур. Аудит ;илинадиган субъект рахба-рияти фаолият узлуксизлигини бузиш билан боглик; булган омиллар (белги-лари)ни ани;ласа, аудитор ушбу йуналиш буйича кейинги режаларни амалга ошириши лозим.

Шундан кейин аудитор текшири-лаётган субъект рахбариятига молиявий хисобот имзоланган кундан бошлаб 12 ойдан ошмайдиган ва таъсир курса-тишга ;одир булган ходисалар хамда текширилаётган субъект фаолиятини доимий равишда амалга ошириши ва узи билган маълумотлар ха;ида суров юбо-ради.

Ушбу бос;ичда таш;и ва ички ;исмларга булиниши керак булган сифат-ли омилларни урганиш таклиф этилади. Аудиторнинг нафа;ат ички, балки таш;и омилларни хам хисобга олиш зарурати хозирги ва;тда хужалик юритувчи субъектлар фаолиятига кучли салбий таъсир курсатиши мумкин булган таш;и омиллар эканлиги билан боглик;.

Таш;и омиллар сифатида и;тисодий ва сиёсий омилларни ани;лаш хамда бахолаш таклиф этилади. И;тисодий омиллар мамлакат ва жах,он и;тисо-диётининг холати билан белгиланади. Сиёсий омиллар жамият ривожланиши-нинг йуналиш ва усуллари билан бево-сита ало;адор.

Ички омиллар ;аторига молиявий, ишлаб чи;ариш, ташкилий, хуку;ий ва кадрлар омилларини киритиш тавсия этилади.

Молиявий хусусиятлар молиявий мажбуриятларни аудиторлик ташкилоти ёки унинг шериклари томонидан уз ва;тида ва тули; бажарилмаслигини уз ичига олади. Ишлаб чи;ариш омиллари ишлаб чи;ариш фаолиятини амалга ошириш, янги ускуналар ва технология-ларни ривожлантиришни назарда тутади. Ташкилий хусусиятлар текшириладиган субъектнинг ички ташкилий жараёнлари билан богли; булиб, унинг доирасига

фирманинг стратегияси, бизнес тамойил-лари, манбалари, улардан фойдаланиш, менежмент, маркетинг сифати ва даража-си киради. Хуку;ий омиллар таъсири тек-ширилаётган субъектнинг молиявий-хужалик фаолиятига таъсир этувчи турли хил ;онун хужжатларини узгартириш имконияти, уларга риоя ;илмаслик, но-тугри тузилган шартномалар, шунингдек, текширилаётган субъект ва унинг контра-гентлари уртасида тузилган шартномалар билан асосланади. Кадрлар омиллари текширилаётган корхона ходимларининг сони, таркиби, малакаси, маълумоти, кас-бий махорати ва ;обилиятларининг эгал-лаб турган лавозимларига мослиги билан белгиланади.

Та;дим этилаётган омиллар комби-нациясини куриб чи;иб, аудитор текши-рилаётган субъект фаолиятини х,ар то-монлама бахолай олади.

Режалаштириш бос;ичи тугаганидан сунг аудитор куйидаги фикрлар буйича дастлабки профессионал хулосани ишлаб чи;иши керак:

- текширилаётган корхона рах,ба-рияти унинг фаолияти узлуксизлигига шубха ;иладими ёки йу;;

- молиявий хисобот имзоланган кундан бошлаб 12 ойга тенг булган даврдан ошадиган ходисалар текширилаётган субъектнинг фаолиятида мавжуд ёки йу;лиги;

- текширилаётган шахсда унга нис-батан текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлигини муста;ил бахолашни ут-казадиган давр доирасидан чи;адиган ходисалар мавжудлиги ёки йу;лиги;

- текширилаётган шахсда фаолият узлуксизлигига таъсир ;илувчи сифат омиллари мавжудлиги ёки йу;лиги.

Режалаштириш бос;ичида сифат ме-зонларини бахолаш молиявий курсат-кичлар тизимини куриб чи;иш ва бахо-лашни уз ичига оладиган текширилаётган субъектнинг ми;дорий курсаткичларини янада тахлил ;илишнинг бошлангич механизми хисобланади. Ми;дорий омил-ларнинг тахлили аудитнинг якуний бос-;ичида утказилиши керак, чунки бу холда аудитор текширилган молиявий хисобот-

ларнинг ишончлилиги борасида объектив тасаввурга эга булади. Унга кура тацлил цилинган молиявий курсаткичлар тизими цисоблаб чицилади. Агар цисобот маълу-мотлари ишончсиз булса, унда бундай маълумотлардан цисобланган молиявий курсаткичлар цам ишончсиз булади ва шунинг учун текширув маъносини йуцо-тади. Кейин аудитор бизнеснинг узлук-сизлигига таъсир этувчи ва/ёки таъсир курсатиши мумкин булган сифат омил-ларини тацлил цилади.

Текширув утказишнинг иккинчи босцичи мицдорий омиллар (ташкилот фаолиятининг молиявий курсаткич-лари)ни бацолашга багишланади. Аудитор текширилаётган субъектнинг молиявий барцарорлиги, шунингдек, унинг фаолия-ти натижаларини цар томонлама бацо-лаши керак. Молиявий тацлил методо-

логияси аудиторга тулов цобилияти, молиявий барцарорлик, ишбилармонлик ва инвестицион фаолият цамда текширилаётган субъектнинг фаолияти тугрисида етарли маълумот олиш имкониятини беради.

Шунингдек, цушимча равишда текширилаётган корхона томонидан маж-буриятларни бажариш коэффициент-ларини цам цисоблаш керак. Аудитор цуйидаги коэффициентлар цисоб-китоби-ни амалга ошириши мумкин: кредитлар ва царзлар буйича царздорлик коэффициента, бошца ташкилотларга царздорлик коэффициенти ва цоказо. Шундай ци-либ, таклиф цилинган цушимчаларни ци-собга олган цолда, 1-жадвалда аудиторлик ташкилотининг молиявий натижаларини тацлил цилиш методологияси келти-рилган.

1-жадвал

Хужалик юритувчи субъект фаолияти узлуксизлигини бах,олашда

Молиявий тацлил утказиш босцичи Тацлилий амаллар

Текширилаётган шахснинг молиявий цолати тацлили Мулк тузилиши ва уни шакллантириш манбаларини бацолаш

Соф активлар цийматини бацолаш

Молиявий барцарорлик тацлили

Ликвидлилик тацлили

Текширилаётган шахс фаолияти самарадорлиги тацлили Фаолият натижаларини шарцлаш

Рентабеллик тацлили

Ишбилармонлик фаоллиги курсаткичлари цисоб-китоби

Молиявий тацлил натижалари буйича хулосалар Текширилаётган шахс фаолияти асосий курсаткичларини бацолаш

Текширилаётган шахс фаолияти натижалари ва молиявий цолати рейтингини бацолаш

Манба: Муаллиф томонидан ишлаб чицилган.

Молиявий тацлил утказишнинг яку-ни аудитор томонидан цуйидаги хулоса-лардан бирини шакллантириш цисоб-ланади:

а) текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлигига шубца йуц;

б) текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлигига шубца бор, лекин улар-нинг таъсири катта эмас;

в) текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлигига жиддий шубцалар мав-жуд.

Текширувнинг ушбу босцичи якун топгач, аудитор узининг профессионал мулоцазаларидан фойдаланиб, узлуксиз-

ликни бацолаш буйича утказилган тацлил натижаларини текширилаётган шахс рац-бариятига етказиши керак.

Текширув утказишнинг учинчи босцичи. Шундан сунг таклиф этилаётган бацолаш услубиятига мувофиц текши-рилаётган шахс фаолияти узлуксизлиги цацида объектив фикрни ифодалаш учун аудитор царакатлари кетма-кетлигини аницлаш зарур.

Бу шуни англатадики, аудиторлик ташкилотининг молиявий цисоботи фао-лият узлуксизлиги мумкинлиги тугри-сидаги цонунчилик талабларига мувофиц тайёрланган. Ушбу хулосадан келиб чица-

дики, текширилаётган хужалик юритувчи субъект уз фаолиятини доимий равишда олиб боради ва хисобот йилидан кейинги йилнинг камида 12 ойи учун мажбурият-ларни бажаради.

Агар аудитор текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлиги борасида жиддий

шубха мавжуд, деган хулосага келса, у ;ушимча амалларни бажариши керак. Унинг ма;сади аудиторнинг ушбу талаб-ларга мувофи;лиги тугрисида шубхалар-ни тасди;лаш ёки рад этиш учун етарли далилларни олиш хисобланади.

2-жадвал

Аудиторлик хулосаси турининг фаолият узлуксизлигига боFликлиги

Текширилаётган субъект фаолияти узлуксизлигини бахолаш жараёнида аудитор дуч келиши мумкин булган вазиятлар Текширув натижалари буйича аудитор хулосаси Аудиторлик хулосаси тури

Молиявий хисобот фаолият узлуксизлиги борасида ;онунчилик талабларига мувофи; тайёрланган ва текширилаётган субъектнинг хисобот давридан кейинги 12 ой давомида узлуксиз фаолият юритиш ;обилиятида шубха йу; Сузсиз ижобий фикр Модификация ;илинмаган аудиторлик хулосаси

Молиявий хисобот фаолият узлуксизлиги борасида ;онунчилик талабларига мувофи; тайёрланган, лекин хисобот таърифида жиддий ноанин,лик мавжуд булиб, бу текширилаётган субъект фаолиятини узлуксиз давом эттириш ;обилиятига шубхаларини асослаб беради Аудиторлик хулосасига нушимча ахборот киритиш зарурлиги ха;ида фикр Модификация ;илинмаган аудиторлик хулосаси

Жиддий, лекин кенг цамровли булмаган, аудитор фикрига таъсир этадиган цодисалар мавжуд

Молиявий хисоботда текширилаётган субъектнинг хисобот давридан кейинги 12 ой давомида узлуксиз фаолият курсатиш имкониятига жиддий шубхалар билан асосланадиган ходисалар ёки омиллар билан богли; жиддий ноани;лик мавжудлигини тули;сиз ёки ноани; очиб бериш Кушимча шартли фикр Модификация ;илинган аудиторлик хулосаси

Текширилаётган субъектнинг рахбарияти билан уз фаолиятини узлуксиз амалга ошириш ;обилиятини бахолаш ёки бундай бахолаш ;амраб оладиган даврни узайтиришни рад ;илиш билан богли; ;арама-;аршиликлар вужудга келиши

Текширилаётган субъектнинг рахбарияти томони-дан мухим ёки кенг камровли саналмаган аудит куламининг чекланиши

Аудитор фикрига таъсир этадиган муцим ва кенг цамровли цодисалар мавжуд

Текширилаётган субъект хисоботи фаолият узлук-сизлигини тахмин ;илиш асосида тайёрланган, биро; аудитор текширув давомида хисобот давридан кейинги 12 ой давомида узлуксиз фаолият юритиш ;обилиятига жиддий шубхалар мавжудлиги ха;ида етарли далиллар туплаган Салбий фикр Модификация ;илинган аудиторлик хулосаси

Текширилаётган субъект томонидан фаолият узлук-сизлигини тахмин ;илишда жиддий шубхалар мавжудлигида молиявий хисоботда улар ха;ида маълумотнинг акс эттирилмаслиги Салбий фикр Модификация ;илинган аудиторлик хулосаси

Текширилаётган субъект рахбарияти томонидан аудит хажмининг мухим ва кенг ;амровли чекланиши, бунинг натижасида аудитор текширув утказиш ва уз фикрини ифодалаш учун асосларни таъминлайдиган етарлича далиллар туплаш имконига эга эмас Фикр билдиришдан бош тортиш Модификация ;илинган аудиторлик хулосаси

Манба: Муаллиф томонидан ишлаб чищлган.

Шунингдек, ;ушимча равишда ;уйи-дагиларни келтириш мумкин:

- текширилаётган субъект рацба-риятига фаолиятида норматив-цу;у;ий муаммолар мавжудлиги ца;ида маълу-мот сурови;

- текширилаётган субъект рацба-риятининг режаларига тааллу;ли маълу-мотлар тацлили;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- текширилаётган субъект танлаб олган цисоб сиёсатини ;уллаш мумкин-лигини бацолаш цамда унинг тугри ;ул-ланиши ва кетма-кетлигини тацлил ;и-лиш.

Кушимча аудит амалларини утказ-гандан сунг аудитор уз хулосасига асос-ланиб, индивидуал ёки биргаликда тек-ширилаётган субъектнинг узлуксиз фао-лият юритиш ;обилиятига жиддий шубца тугдирадиган цодисалар билан богли; булган ноани;ликлар мавжудлигини ани;лаши керак.

Хулоса ;илиб айтганда, аудитор молиявий цисоботларни фаолият узлук-сизлигини бацолашда куллашда жиддий шубцалар учун асосларни очиб бериш ну;таи назаридан куриб чи;ишга кири-шади.

Х,исоботни ушбу жицатдан тацлил ;илиб, аудитор куйидагиларни ани;лаши керак:

- текширилаётган субъектнинг мо-лиявий цисоботида фаолият узлуксизлигига жиддий шубцаларни асослаб бера-диган омиллар, шунингдек, рацбарият-нинг ушбу омиллар билан богли; режа-лари тегишлича очиб берилган-берил-маганлиги;

- изоцлаш хатида текширилаётган шахс фаолияти узлуксизлигига жиддий шубцалар билан асосланадиган цодисалар билан богли; жиддий ноани;лик мавжуд-лиги ва шу сабабли текширилаётган субъект уз фаолиятини нормал амалга ошириш давомида уз активлари ва мажбуриятларини амалга ошира олмай

;олиши мумкинлиги акс эттирилган ёки акс эттирилмаганлиги.

Шундан кейин аудитор ;уйидаги хулосалардан бирини шакллантириши лозим:

а) текширилаётган субъектнинг мо-лиявий цисоботида ушбу маълумотлар акс эттирилган;

б) текширилаётган субъектнинг мо-лиявий цисоботида ушбу маълумотлар ноани; ёки нотули; акс эттирилган;

в) текширилаётган субъектнинг мо-лиявий цисоботида ушбу маълумотлар мавжуд эмас.

Килинган хулосалар асосида аудитор аудиторлик хулосаси шакли ва тури ца;и-да ;арор ;абул ;илади.

Хулоса ва таклифлар

1. Аудиторлик текширувларининг сифатли амалга оширилиши ва аудиторлик ташкилоти фаолиятида рисклар-ни камайтиришда мижоз фаолияти узлуксизлигига алоцида эътибор ;аратиш та-лаб этилади. Мижоз фаолияти узлуксиз-лигини бацолаш аудитнинг нафа;ат режа-лаштириш, балки барча бос;ичларида амалга оширилиши лозим.

2. Узлуксизлик бухгалтерия цисоби-нинг энг асосий принципларидан бири-дир. Фаолият узлуксизлиги принципи субъектнинг я;ин келажакда фаолиятини юрита олиши, фаолият куламининг ;ис;а-риши ва тухтатилишини ани;лашга им-кон беради.

3. Тад;и;отлар натижасида таклиф этилган комплексли ёндашув утказилган текширувнинг объективлиги, яъни унинг сифатини оширишга хизмат ;илади. Так-лиф этилаётган мижоз фаолияти узлук-сизлигини бацолаш услубияти аудиторга текширилаётган хужалик юритувчи субъ-ектнинг я;ин келажакда уз фаолиятини узлуксиз амалга оширишга таъсир этади-ган ёки таъсир этиши мумкин булган барча омиллар йигиндисини комплексли равишда куриб чи;ишга имкон беради.

Манба ва адабиётлар

1. Бухгалтерия цисоби тугрисида (янги тацрири): Узбекистон Республикасининг 2016 йил 13 апрель УРК,-404-сон конуни // Узбекистон Республикаси конун цужжатлари туплами, 2016 й., 15-сон, 142-модда [Электрон манба]. - URL: https://lex.uz/acts/2931253/ (мурожаат санаси: 11.12.2020).

2. IAS 1//Presentation of Financial Statements [Electronic resource] - URL: h ttps://www.iasplus.com/(date of treatment: 10.12.2020).

3. Молиявий цисоботни тайёрлаш ва такдим этиш: Концептуал асос [Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1998 йил 14 августда 475-сон билан давлат руйхатидан утказилган] // Узбекистон Республикаси Цонун цужжатлари маълумотлари миллий базаси [Электрон манба]. - URL: https://lex.uz/acts/828557/ (мурожаат санаси: 11.12.2020).

4. Х,исоб сиёсати ва молиявий цисобот: Узбекистон Республикаси бухгалтерия цисобининг Миллий стандарти 1-сонли БХМС// Узбекистон Республикаси Цонун цужжатлари маълумотлари миллий базаси [Электрон манба]. - URL: https://lex.uz/acts/828581/ (мурожаат санаси: 11.12.2020).

5. Соколов Я.В., Бычкова С.М. Принцип непрерывности деятельности организации // Аудитор. -2006. - № 5. - С. 23-28.

6. Fenyves V. Representation of the going concern concept in the financial statements / V. Fenyves, I. Orban, Z. Bacs, E. Böcskei Karoli Gaspar// Financial sciences. - 2015. - No. 4 (25).

7. Gallizo J.L., Saladrigues R. An analysis of determinants of going concern audit opinion: Evidence from Spain stock exchange // Omnia Science. - IC. - 2016. - No 12 (1) - Р. 1 [Electronic resource] - URL: http://dx.doi.org/10.3926/ic.683/(date of treatment: 10.12.2020).

8. Fernandez M.A. Predicting going concern opinion for hotel industry using classifiers combination / M.A. Fernandez, J.R. Sanchez, D. Alaminos, G. Casado //InternationalJournal of Scientific Management and Tourism. - 2018. - No. 4-1. - Рр. 91-106.

9. Haron H. Factors influencing auditors' going concern opinion / H. Haron, B. Hartadi, M. Ansari, I. Ishak // Asian Academy of Management Journal. - January 2009. - Vol. 14. - No. 1. - Рр. 1-19.

Тацризчи:

Авлокулов А., и^тисодиёт фанлари доктори, Тошкент молия институты аудит кафедраси доценти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.