Научная статья на тему 'АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ БЎЙИЧА КОМПИЛЯЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИНГ МОҲИЯТИ'

АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ БЎЙИЧА КОМПИЛЯЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИНГ МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
541
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Корхона / бизнес / аудитор / молиявий ҳисобот / сармоядорлар / бизнес – режалар.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — А.Н. Тўраев, Турабоев Темур Турабаевич

Ушбу мақолада аудиторлар таклиф этадиган аудитнинг янги турдош хизматларининг номи, моҳияти, аудиторлик текширувидан фарқи, хизмат нархига таъсир кўрсатадиган омиллар тўғрисида маълумотлар берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ БЎЙИЧА КОМПИЛЯЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИНГ МОҲИЯТИ»

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИНИ УТКАЗИШ БУЙИЧА КОМПИЛЯЦИЯ

ХИЗМАТЛАРИНИНГ МО^ИЯТИ

^йГ^ЗШ Ъш. Л

А.Н. Тураев

Тошкент давлат иктисодиёт университети "Молиявий тахлил ва аудит" кафедраси профессори Турабоев Темур Турабаевич Стандартлаштириш, сертификатлаштириш ва техник жихатдан тартибга солиш илмий-тадкикот институти, Стандартларни сотиш ва маркетинг тадкикотлар

булими 1-тоифали мутахассиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6979984

ргЦ > 1 ЖЩ*

Аннотатция: Ушбу маколада аудиторлар таклиф этадиган аудитнинг янги турдош хизматларининг номи, мохияти, аудиторлик текширувидан фарки, хизмат нархига таъсир курсатадиган омиллар тугрисида маълумотлар берилади.

Калит сузлар: Корхона, бизнес, аудитор, молиявий хисобот, сармоядорлар, бизнес - режалар.

>

■1Ж.' и

И*'

Республикамиз аудиторлари Аудитнинг халкаро стандартлари асосида фаолият юритишга утганларидан кейин хужалик субъектларига халкаро стандартларда курсатилган аудитнинг янги хизматларини таклиф этиш имконияти пайдо булди.

Корхонангиз доимо узгариб ва мураккаблашиб бораётган бизнес мухитида фаолият юритади. Ушбу холатда узингиз учун макбул йулни танлашга сизга хизмат курсатадиган аудиторлар ёрдамидан фойдаланиш мумкин.

Сизнинг ишончли маслахатчингиз ва бизнес хамкорингиз булган аудиторлар ихтисослашган хизматларни, тавсияларни ва эксперт маслахатларини такдим этадилар, сизнинг корхонангизни ривожланишини таъминлашда асосий урин тутиб, амалдаги конунчилик талаблари асосида фаолият курсатишингизга кумаклашадилар.

Бугунги кунда сизнинг максад ва вазифаларингиздан келиб чикиб, молиявий хисоботлар билан боглик булган куплаб турдаги хизматлардан фойдаланиш имконияти мавжуд.

Айни кайси бир хизмат тури сизга тугри келишини билмаслигингиз мумкин. Ушбу маколада, аудиторлар томонидан халкаро стандартлар асосида

! К*

бажариладиган, аудиторлик текшируви, шархлаш, компиляция ва келишилган тартиблар номли хизматларнинг мохияти, алохида жихатлари тугрисида суз боради.

I >;> >

Аудиторлар таклиф этадиган хизмат турини танлашда куйидаги омилларга

эътибор беринг:

- сизда айни кандай муаммо бор;

- амалда булган конунчилик талаблари;

- корхонангизнинг таркиби, хажми ва мураккаблиги;

- молиялаштириш буйича талаблар;

- келгуси бизнес - режалар.

Корхонанингизнинг молиявий хисоботларидан фойдаланувчилар (йирик акциядорлар, кузатув кенгаши аъзолари, йирик кредиторлар) билан хам маслахатлашиш ортикча булмайди.

Аудиторлар таклиф этадиган хар бир хизматнинг нархи турлича булади, сабаби хизматлар нархи юкорида келтириб утилган омиллардан келиб чикиб шаклланади.

Аудит нархи сиз танлаган хизмат турига боглик булиб, узаро келишув

г

асосида белгиланади.

1. АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИ Аудиторлик текшируви нима дегани?

Республикамизда аудиторнинг ушбу хизмат тури кенг таркалган ва

■1Ж.' и

купчиликка маълум. Аудиторлик текшируви текшириладиган молиявий хисоботнинг хамда у билан боглик молиявий ахборотнинг ишончлилигини ва бухгалтерия хисоби тугрисидаги конунчиликка мувофиклигини аниклаш максадида утказилади.

Ишончлилик деганда молиявий хисобот маълумотларининг аниклик -

даражаси тушунилиб, у ушбу хисобот асосида хужалик юритувчи субъектнинг

молиявий ахволи ва молиявий-хужалик фаолияти натижалари тугрисида холис хулосалар чикариш имконини беради.

Аудиторлик текшируви натижасида аудитор текширилган молиявий хисобот, молиявий хисоботни тайёрлаш асосининг барча мухим жихатларига мувофик келиши тугрисидаги фикрни уз ичига олган хисоботни тайёрлайди.

Агар моливий хисоботга ижобий фикр билдириш мумкин булмаса, аудитор аникланган камчиликларга мувофик равишда уз фикрини узгартиради.

Аудитнинг халкаро стандартлари, абсолют булмасада, лекин юкори даражадаги ишонч билан фикр билдиришга асос буладиган, етарли ва ишончли булган аудиторлик далилларини туплаш учун турли аудиторлик харакатларини бажаришни аудитордан талаб килади.

Аудиторлик текшируви хизмати качон керак булади? 1. Амалдаги конунчилик талабларига асосан хар йили мажбурий аудиторлик текширувидан утадиган корхоналар учун: • акциядорлик жамиятлари;

• банклар ва бошка кредит ташкилотлари;

>

ж 1 .

• сугурта ташкилотлари;

• инвестиция фондлари хамда юридик ва жисмоний шахсларнинг

тио^ттогттоптттти лту*ол(Гтт/лг>тттт ^ллтттт/о гК/"\тт ттттшл Vо л т п о лтотттлтг иттпалтиттпа

маблагларини жамловчи бошка фондлар хамда уларнинг инвестиция

>

активларини ишончли бошкарувчилари;

• манбалари юридик ва жисмоний шахсларнинг ажратмаларидан иборат булган хайрия, жамоат фондлари ва бошка фондлар;

I ЗЙЯ*

• устав фондида (устав капиталида) давлатга тегишли улушга эга булган хужалик юритувчи субъектлар ва давлат унитар корхоналари;

• фонд ва товар биржалари;

• хисобот йили якунларига кура куйидаги шартлардан бир вактнинг узида иккитасига жавоб берган тижорат ташкилотлари:

- активларининг баланс киймати базавий хисоблаш микдорининг юз минг

тъ

»

баравари микдоридан ортик;

- махсулотларни (ишларни, хизматларни) реализация килишдан олинган тушуми базавий хисоблаш микдорининг икки юз минг баравари микдоридан

ортик;

- ходимларининг уртача йиллик сони юз нафардан ортик булса.

Асос: Узбекистон Республикасини "Аудиторлик фаолияти тугрисида"ги Конунининг 35-моддаси.

Ихтиёрий аудиторлик текширувлари:

2. Молиявий хисоботдан фойдаланувчиларнинг хохишига караб (масалан,

Ж

инвесторлар, акциядорлар, таъсисчилар, ижроия органи рахбарлари) молиявий хисоботни текшириш учун аудиторлик текшируви белгиланиши мумкин;

3. Молиявий хисоботнинг ташки фойдаланувчилари (масалан, кредиторлар, банклар, сотиладиган корхонанинг харидорлари) такдим этилган молиявий хисоботни ишончли эканлигини тасдиклатиш учун аудиторлик текшируви белгиланиши мумкин.

Аудиторлик текширувнинг афзаллиги нимада?

Аудит молиявий хисоботдаги маълумотларга булган ишончни мустахкамлайди.

Ички назорат тизимида аникланган камчиликлар бизнесга хос булган калтисликларни мохиятини тушунишга кумаклашади. Аудитор берган тавсиялар эса камчиликларни тузатишга ёрдам беради.

Фирибгарлик ёки хато туфайли вужудга келган, молиявий хисоботдаги нотугри маълумотлар текширув мобайнида корхона томонидан аникланиши, куриб чикилиши ва тузатилиши мумкин.

2. УМУМИЙ ТЕКШИРУВ

Умумий текширув нима дегани?

-^отетг^ а >

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

Молиявий хисоботни умумий текширишда ёки шархлашда аудитор,

!

аудиторлик текширувидан фарк киладиган, тахлилий харакатлар утказади ва суровномалар юборади.

Текширилаётган молиявий хисобот жиддий хатолардан холи эканлиги

аиэ

тугрисида чекланган ишонч билдириш учун аудитор маълум бир аудиторлик

>

харакатларини амалга оширади.

Яъни, умумий текширувда, аудиторлик текширувидан фарки уларок,

аудитор молиявий хисоботнинг мутлок ишончлиги тугрисида фикр билдирмайди. Молиявий хисоботни шархлашда аудитор узи текширган молиявий хисоботда жиддий камчиликлар бор ёки йуклиги тугрисида фикр билдиради.

^ачон молиявий хисоботни шархлаш хизмати керак булади?

Корхона мажбурий аудиторлик текширувидан утувчи корхоналар гурухига кирмайди, лекин корхона таъсисчиларини талаби билан молиявий хисоботни ишончлигини текшириш зарур булиб колади.

Шархлаш хизмати кушимча назорат функцияларини бажариш оркали корхона рахбариятига бизнесни бошкаришга кумаклашади.

Корхонанинг таркибига кирувчи кичик шуъба корхоналари тайёрлаган

»

т?

молиявий хисоботларни нисбатан ишончли эканлиги тугрисида аудиторнинг фикрини олиш учун.

Корхона томонидан меъёрий хужжатлар ёки шартнома талабларига амал килинишини шархлаш керак булганда.

Шархлаш хизматининг кандай фойдаси бор?

Шархлаш усиб бораётган бизнесни аудиторлик текширувларига тайёрлайди.

Шархлаш хизмати бизнесга молиялавий маблагларни жалб этишга, янги сармоядорлар топишга ёки бизнесни сотишга кумаклашиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шархлаш хизмати мосланувчан ва йуналтирилган булиб, аудитор молиявий хисоботнинг мураккаблиги ва бизнеснинг хусусиятларига караб мухим ахамиятга эга булган масалаларга эътибор каратиши мумкин.

Аудитор узининг малакавий фикрига кура рахбарият эътиборини жалб

этишга молик булган даражадаги мухим булган барча масалалар тугрисида

Ш

хисобот бериши шарт.

3. КЕЛИШИЛГАН ХДРАКАТЛАР ХИЗМАТИ

Келишилган харакатлар нима?

Корхона бухгалтери рахбарияти билан олдиндан келишилган муайян тартиб-коидаларни бажариб, хосил булган маълумотлар асосида молиявий хисобот тайёрлайди. Лекин, бухгалтер тайёрлаган молиявий хисоботда бирон бир хатолик йуклиги тугрисида хеч кандай ишонч, хулоса ва фикр

* Г j*

—тг^ГсГП -.- с—-и- rt^h ; !>

^дс^а - egg Л>ж

i Js * ¡J

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

билдирилмайди. Сабаби, узи тайёрлаган молиявий хисоботга узи фикр

>

билдириши уринсиздир.

Шу билан биргаликда молиявий хисобот оммавий равишда таркатишни (масалан, корпоратив сайтга жойлаштириш) келишилган томонлар (масалан,

аиэ

>

таъсисчилар, инвесторлар) такиклаган булиши мумкин.

Бундай холатларда аудитор корхонанинг молиявий хисоботининг айни кайси сохаларини текшириш ва текширишдаги муайян харакатларини корхона билан олдиндан мухокама килиб, узаро келишади.

j

Молиявий хисоботнинг аудиторлик текшируви факат корхона билан олдиндан келишилган, корхона учун мухим, сохаларга нисбатан ва келишилган муайян харакатлар асосида утказилади.

^ачон келишилган харакатлар хизматидан фойдаланиш уринли булади?

Корхона, ташки фойдаланувчиларнинг талабини кондириш учун,

Л i АТТТ1(ТПТ1ТХ Л7Т1ЛГ\ГЛГ\Т^Т1ТТТ1 Г-ЧЦГПЛ О ТТТЛТХ Ллотлот ТЛТ1П1

И Я TT TTTITI ,mTTIITIm

молиявий хисоботини эмас, балки факат товар-моддий захиралар колдиги,

кредиторлик карзлари колдиги, пул маблаглари колдиги, корпоратив харидларни утказиш амалиёти ёки олинган грант маблагларидан максадли фойдаланишни текширишни режалаштирганда.

т?

Корхонанинг молиявий маълумотларини ошкор килиш тартиби амалдаги стандартларнинг махсус талабларига мувофиклигини курсатиш керак булган

I j >t < '

холларда.

Келишилган харакатлар хизматининг афзаллик томонлари

Келишилган харакатлар хизмати аудиторлик текширувининг мосланувчанликни таъминлайди, чунки ушбу хизмат турли холатларга мослаштирилиши ва молиявий маълумотларнинг муайян элементларини текширишга багишланиши мумкин.

Корхона аудитордан бажариши керак булган муайян тартиб-коидаларни талаб килиши, шунингдек, узига керакли хисобот шаклини белгилаши мумкин.

Корхона танлаган хисобот шаклида, молиявий хисоботни тайёрлаш жараёнлари ва унинг устидан урнатилган назоратнинг самарадорлиги буйича аникланган маълумотларни акс эттириши мумкин.

Келишилган тартиблар хизмати буйича шаклланган корхонанинг йиллик

ш

хисоботи, молиявий хисоботга кушимча сифатида, такдим этилиши мумкин, бу эса корхона рахбарияти ва ходимларига булган ишончни оширади.

Корхонанинг молиявий хисоботини келишилган харакатлар хизмати оркали текширишни инвесторлар, кредиторлар ёки харидорлар талаб килиши мумкин.

>

PC

4. КОМПИЛЦИЯ ХИЗМАТИ

Компиляция хизматининг мохияти

g

и>,* ^ t<ns

к*

иф

р*

Аудитор бухгалтерия хисоби ва молиявий хисобот буйича уз билимларини куллаган холда, молиявий хисобот тизимига мувофик корхонанинг молиявий хисоботини тайёрлаш ва такдим этишда рахбариятга ёрдам беради. Компиляция хизмати молиявий хисоботнинг ишончли эканлигига кафолат бериш хизмати эмас, лекин ташки фойдаланувчилар (масалан, кредиторлар, сугурта компаниялари ёки мижозлар) купинча молиявий хисоботларни тайёрлашга малакали аудитор жалб этилганини кадрлашади.

Компиляция хизмати качон керак булади?

Корхона рахбарияти молиявий хисобот буйича аник билимларга эга булмаслиги мумкин ва молиявий хисоботни тайёрлаш учун аудиторни жалб килишни афзал билишади. Масалан, Молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари асосида корхона узининг молиявий хисоботини тайёрлашга аудиторни таклиф этгани каби.

Корхонанинг молиявий хисоботидан фойдаланувчилар молиявий хисоботни тайёрлаш ва такдим этишда малакали аудитор иштирок этганлигини билишса, ушбу хисоботга булган ишонч даражаси ошади.

Шунингдек, малакали тайёрланган молиявий хисобот корхонанинг ички максадлари учун хам керак булиши мумкин.

Компиляция хизматининг афзаллик томонлари

Компиляция хизматини курсатаётган аудитор нотугри фикр шакллантирадиган жиддий хатолар ёки ёлгон маълумотларни уз ичига олган хужжатлар ёки бошка хисоботларни яширишдан манфаатдор эмас, сабаби ушбу маълумотларни аудитор тайёрламаган.

Корхона мухим карорлар кабул килишда ёки техник муаммоларни хал килишда аудитрдан компиляция хизмати оркали ёрдам олиши мумкин.

Аудитор узининг малакавий фикрига кура рахбарият эътиборини жалб этишга молик булган даражадаги мухим булган барча масалалар тугрисида хисобот бериши шарт.

5. АУДИТОРНИНГ ХИЗМАТЛАРИ УРТАСИДАГИ МУ^ИМ ФАРЦЛАР

Аудиторлик текшируви, умумий текширув, компиляция ва келишилган харакатлар номли аудиторлик хизматларининг уртасидаги мухим фарклар куйидагилардан иборат:

jW^ У

q ж**

ЩУ>

Ш

й> <:>

L*

Ыщ

* I |>

Ц Уф:

сН >

q И>

Ч >i#;

q

щ >

*ф>

ИИ>

9

АУДИТОРЛИК ХИЗМАТЛАРИНИНГ ТУРИ

Аудиторлик Умумий Компиляция Келишилган

текшируви текшириш харакатлар

(шархлаш)

Хизматларни курсатишга норматив асос буладиган хужжатлар

^-г.:, о. о.- гг о

--— 256

5 А.

ы >

им>

]>Ж

q J>р

Ц >р

|:Н> Ы >

q

Щ >

q i

• J^W

ы>

ЩУ >>

> >j> *ф>

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 >?<> Ы)>

Я>

ЭЙ*

Ы *

! Й>

ЩУ ♦g*

* >

Я*

Ы >

! >3>

Ы )>

>4>

+И >

щ

ш>

>>>

! >;> >q >

Ы >

] >i>

* - >

Халкаро аудит ТМ^Т (ISRE) КБВ (ISRS) 4410 К^БВ (ISRS)

стандартлари 2400 (кайта куриб чикилган) (кайта куриб чикилган) 4400

Аудитор ишончининг даражаси

Фикр Фикр

Окилона Чекланган билдирилмайди билдирилмайди

Аудитор бажарадиган иш хажми

Хавф-хатарни Одатда тахлилий Корхонага Хдкдкдй

бахолаш ва харакатлар ва молиявий маълумотларни

аникланган хавф- суровлар хисобот тасдикловчи

хатар буйича утказилади тайёрлашга ёрдам далилларни

аудиторлик беради туплаш

харакатлари

Х,исоботнинг тури

Фикр билдириш Хулоса чикариш Компиляция ^исобот

(ижобий) (салбий ишонч) буйича келишувнинг мохияти тугрисида, аудиторнинг масъулияти ва урни хакида хабар берадиган хисобот (фикр билдирилмайди) чекланган тарзда ишлатилади (хакикий маълумотлар тугрисида хисобот)

jW^ У

q ж**

ü> <:>

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. http://uza.uz

2. Кузиев И.Н. Иктисодиётни модернизациялаш шароитида аудиторлик хисоботини тузиш ва умумлаштириш методологиясини такомиллаштириш: и.ф.д. илмий даражасини олиш учун дис. автореф.. - Т.: 2017. -70 б.

3. Воронина Л.И. Аудит: теория и практика: учебник для бакалавров. - 3-е изд. перераб. -М.: Издательство "Омега-Л", 2014. -566 с. 57-бетдан.

4. Варламова Е.Н. Этапы профедения аудиторской проверки: особенности аудита организаций оптовой торговли. // Международный бухгалтерский учет, № 4 (202)-2012. 56-бет.

5. Аудит ва сифат назоратининг халкаро стандартлари. 2012. 1 кисм, 3-жилд. -Т.: УБАМА, 2014.-1502 б.

Шъ

::Н >

q >>

Щ >

q > > >

л ) j

Ы:> и*-

q

Ш >

q

ш > Ы>

m >

>

q

Ц >р

Qj^f^S). *,—

25/

Щ>

q

q <;>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.