CC BY
15FTAXP 14.35.09 DOI: 10.52512/2306-5079-2021-86-2-67-77
«АТОМ Ц¥РЫЛЫСЫ» ТАЦЫРЫБЫ БОЙЫНША ЭЛЕКТРОНДЬЩ ОЦУ-ЭД1СТЕМЕЛ1К КЕШЕНД1 Ц¥РАСТЫРУДЬЩ ГЫЛЫМИ-ЭД1СТЕМЕЛ1К НЕГ1З1
А.К. Сапакова, М.Б. Мунлыкбаева, М.К. Исенова Семей каласыныц Шэкэрiм атындагы университетi, Семей к., Казахстан e-mail*: madina_20_07_97@mail.ru
Б^л макалада жогары оку орындарында жаца акпараттык технологиялардын казак тiлiнде аз, эрi кол жетiмсiз мэселесi алга тартылды, электрондык окулыктар туралы теориялык мэлiметгерге CYЙене отырып, артьщшылыгы мен кемшшктерше талдау жYргiзiлдi. Окытушылар окулыктарында мультимедиа колдану жэне онын тшмдшп мен пайдалылыгы жайында сез болады, сонымен катар академиялык ойындар мен интерактивп веб-сайттар сиякты сандык ресурстарды косу аркылы к¥ВДы етуге тырысады. Ка^рп кезде компьютер кемегiмен к¥растырылган окульщтардьщ танымалдыгы жайында козгалды, электрондык окулыктарды к¥растыратын багдарламаларга анализ жасалып, тэж1рибеден еткiзiлдi. Электронды акпараттык к¥ралдарды жасауда окулыкты эдiстемелiк камтамасыз етудщ маныздылыгы жайында талданады. Электрондык окулыктармен окытудын барлык негiзгi кезендерiн автоматтандыру оку материалдарынын мазм^нын бакылауга жэне корытынды багалаулардьщ ^сынысын жасауга дешн кезделген, сонын аркасында барлык мiндеттi окулык материалдары жаркын, кызыкты, акыл Yлесiмен ойындык жYрiске, ягни кец колданыска ие, мультимедиалык тYрi графиктерде, сонын iшiнде интерактивтж жэне дауыс жYргiзу аркылы ауыстырылады. Химия пэш бойынша бiлiм алушылар мен окытушыларга казак тiлiнде колдануга ьщгайлы электрондык окулык к¥растырылды, окулыктын тиiмдiлiгi теориялык мэлiметтерге, сауалнамаларга сэйкес анализ жасалып зерттеу жYргiзiлдi, зертгеудiн талдау нэтижелерi бойынша он керсеткiштi керсетгi.
Т}йт свздер: химияны оцъту, электрондык, оцу-эЫстемелж кешен, жаца технологиялар, бейорганикалыщ химияныц теориялык негндер^ атом курылысы, оку к¥Ралы.
К1ркпе
Елбасы Н.Э. Назарбаев «Жаца элемдеп жаца Казакстан» халыкка Жолдауында окыту Yрдiсiндегi бiлiм беру сапасын жаксартуда акпараттык-коммуникативтш технологияларды колдану аясын кецейтуге баса назар аударды. XXI гасыр - жаца акпараттык технологиялар дэyiрi, технологиялык мэдениет дэyiрi, айналадагы дYниеге, адамныц денсаулыгына, кэшби мэдениеттiлiгiне м^кият карайтын дэyiр [1].
Елiмiздегi окытуды акпараттандырудыц негiзгi максаты - акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдана отырып, бiрегей а^параттандырылган жYЙе орнату непзвде бiлiм беру сапасын жогарылату болып табылады. Оку YPДiсiнде мектептер, жогары оку орындары электронды кiтапхана, электронды басылымдар, электрондык окулыктарды пайдалануды ете каркынды тYPде жYзеге асыруда.
Акпаратты-ресурстык орталык ретiнде электронды окулыктар, окыту видеолары, медиатекалардыц республикалык жэне аймактык банкiсiн к¥ру кажетплш - элi де езектi мэселелердiц бiрi. Окытуды акпараттандыру акпараттык-окыту ортасыныц дамуын керсетед^ б^л жерде окыту телевидеосы мацызды рел аткарады. Теледидар оку акпаратын алыс жэне халык аз шогырланган жерлерге жiберуде кец мYмкiндiктерге ие.
Акпараттык-коммуникациялык ортаныц даму саласында казiргi уакытта республикамызда мэлiмeттeр беруде аймактар арасында акпарттыц Yлкен келемiн жогары жылдамдыкпен алмасуды камтамасыз ететiн, мемлекетпк жэне мемлекеттiк емес к¥рылымдарда жататын магистральды каналдар белсендi дамуда.
Оку жYЙесiн акпараттардырудыц басты багыттарыныц бiрi окытуды баскарудыц акпараттык жYЙесiн (ОБАЖ) эзiрлеу жэне ендiрiске енгiзу болып табылады.
Казiргi уакытта ОБАЖ жобасыныц алгашкы фаза эзiрлемесi аякталды, соныц нэтижесiнде бiлiм берудiц облыстык департаментшен КР БFМ-Fа мэлiметтердi енгiзу автоматтандырылды [2; 101].
Каз1рп кезецдеп негiзгi мэселелердщ бiрi - о;ыту процесiнде бiлiм, тэрбие берудщ пэрмендiлiгiн, бшмнщ тэрбиелiк, тэрбиенщ бшмдш мэнiн жогары дэрежеге жеткiзy болып табылады. Бiлiм берудщ кез келген саласында электронды о;улы;тарды пайдалану о;ушылардыц танымды; белсендiлiктерiн арттырып ;ана ;оймай, логикалы; ойлау жYЙесiн ;алыптастыруга жагдай жасайды.
А;паратты; технологиялар бiздiц ;огамныц ажырамас бвлiгiне айналды. Ол элеуметтендiру, ойын-сауы;, бiлiм беру салаларында а;парат беру ма;сатында ;олданылады. Осылайша, бшм беру жYЙесi ;огамныц квшбасшылыгын ;исынды тYрде орындайды жэне сыныптардагы технологиялы; жэне цифрлы; технологияларды квбiрек енпзедь О;ытушылар квп мультимедия ;олдану, академиялы; ойындар мен интерактивтi веб-сайттар сия;ты санды; ресурстарды саба; жоспарларына ;осу ар;ылы жасайды. К^рп кезде компьютер квмепмен ;^растырылган о;улы;тар танымал болуда [3; 4].
Kазiргi кездегi жаhанды; коммуникациялы;, а;паратты; ;огамныц дамуы уа;ытында бiлiм жYЙесiн модернизациялау ;ажеттшп туып отыр. Негiзiнен о;ытуды а;параттандыруга квп квцш бвлiнуде. О;ытуды а;параттандандыру бшм жYЙесiн эдiстемелiк, технологиялы; жэне практикалы; жагынан жэне АКТ мYмкiндiктерiмен юке асыруга багытталган гылыми-педагогикалы;, о;у-эдютемелш, багдарламалау-технологиялы; эзiрлемелердi кец ау;ымда ;олданылуын ;амтамасыз ететiн ма;сат;а багытталып, ^йымдастырылган Yрдiс ретiнде ;арастырылып жатыр.
Бшм берудеп а;параттандыру квптеген зерттеушшердщ ецбектершде ;арастырылган. Оларда АКТ ;^ралдарын бшм алушылардыц ;абшеттерш дамытушы, о;ытуды оцтайландыру формалары мен эдiстемелерiнде, тэрбиелеу, бшм алушылардыц зерттелетш нысан, ;^былыс, YPДiстер туралы мэлiметтердi жинау, вндеу, тарату негiзiндегi взiндiк о;у ;ызметтерш жYзеге асыру бiлiктiлiктерiн ;алыптастыру ма;сатында ;олдану керектiгi атап кврсетiлген. Б^лай айтуымыздыц себебi электронды; кiтаптарда анимациялар, 3D модельдердi ;^растыруга болады.
Н.К. Кожбанова, Е.С. Смагулова, Б.А. Ибраимова [5-7] ж^мыстарында химиядан АКТ ;олдану студенттердщ шыгармашыл ;абшеттерш арттыру, тез ойлап, жауап беру машыгын ;алыптастыру, о;ыту сапасын жогарылату, бiлiм алушылардыц вздтмен ецбектенуiн дагдыландыру сия;ты нэтиже кврсетуге мYмкiндiк бередi. Б^л мэселенi шешудеп басты мiндеттердiц бiрi - б^рын о;ытушы дэстYрлi тYPде орындаган бiр;атар а;паратты;-ба;ылау жэне бас;ару функцияларын ;абылдауга ;абшетп желiлiк зияткерлiк электронды; о;у ;^ралын эзiрлеу. Желiде, негiзiнен, телекоммуникацияда ж^мыс iстеу кезiнде эртYрлi децгейдеп студенттердiц едэуiр контингентi болганды;тан, б^л функцияларды электронды; о;улы;;а квшiру м¥Fалiмнiц ж^мысына тiкелей квмек кврсетедi жэне эр о;ушы Yшiн о;ытылатын пэннщ бвлiмдерiн вткiзудiц жеке баFытын ;алыптастыруды жэне вздiгiнен ж^мыс жасауды ;амтамасыз етедi.
Электронды; а;паратты; ;^ралдарды жасаyдаFы мацызды роль о;улы;ты эдiстемелiк ;амтамасыз етyдi жобалау болып табылады. Электронды; о;улы;тармен о;ытудыц (бiлiм берyдiц) барлы; негiзгi кезецдерiн автоматтандыру о;у материалдарыныц мазм^нын ба;ылауFа жэне ;орытынды баFалаулардыц ^сынысын жасауFа дейiн квздеген. Соныц ар;асында барлы; мiндеттi о;улы; материалдары жар;ын, ;ызы;ты, а;ылдыц Yлесiмен ойынды; жYрiске, яFни кец ;олданыс;а ие, мультимедиалы; тYрi графиктерде, соныц шшде интерактивтiк жэне дауыс жYргiзу ар;ылы ауыстырылады.
Сонды;тан, тиiмдi о;улы;тан электронды; о;у-эдютемелш ;^рал жасауFа, оныц жабды;талуымен (гипермэтшш жасау) жэне кврнекiлiк жаFынан жа;сы материалмен (мультимедиалы; ;^ралмен ;оса) жэне компьютер экранында iске асыру жеткшкшз. Электронды; о;у-эдiстемелiк кешен мэтiндiк суреттерге, аны;тамаFа айналдыру емес, оныц непзп принципiне мэн берiледi.
Бiр жаFынан, электронды; о;улы;тыц келецсiз жа;тары да бар. Б^л психология-педагогикалы; талаптардыц, пэнаралы; байланыстардыц жо;тыFы сия;ты. ТаFы да бiр ец Yлкен кемшiлiгi -фрагментпк баFдарлама. Ол - материалды толы; ;амтуы немесе о;улы;тарды толы; аудару, бершген материалдаFы санитарлы;-гигиеналы; нормалардыц са;талмауы, компьютердiц графикалы; мYмкiншiлiгi ;олданылуыныц нашарлыFы жэне элсiздiгi. Осы кемшiлiктердi бiз бас;а да зерттеушiлердiц ж^мыстары мен интернет желiсiндегi электронды; о;улы;тарды ;арастыру барысында бай;ап, осындай ^рытынды^а келдiк.
Жалпы басты ерекшелiгi о;у процесiн жетiлдiру жолында ец озы; эдiстемелер iздестiрiлiп, о;у орындары эртYрлi о;у баFдарламаларымен ж^мыс iстеуде. Солардыц iшiнде бiлiм алушы Yшiн электронды; ;^ралды пайдалану ар;ылы:
— оку мaтеpиaлдapы тypaлы бiлiм aлyшылapFa дэл жэне толык aкпapaт беpy apкылы окыту сапасын apгтыpaды. O^ny^iR кepнекiлiгiн apгтыpып, оку мaтеpиaлын саналы игеpyге жеткiзедi;
— оку мaтеpиaлыньщ мацызын apгтыpып, уакыт Yнемдеп, есте сактау кaбiлегтеpiн жетiлдipyге кол жетюзедц
— м¥Faлiм мен бiлiм aлyшылap ж^мысын жещлдетш, пiкip алысып, бaйлaныстapын apгтыpaды.
Kaзipгi кезде дaйындaлFaн элекфонды aкпapaтгык K¥Paлдapдыц мынандай жaFдaйлapын ескеpyi кеpек:
— белгiлi 6ip пэнге байланысты к¥PaстыpылFaн электpондык окулыктыц сол пэннщ типтiк бaFдapлaмaсынa сэйкес болуын, тaкыpыпкa катысты накты эpi кыска беpiлyiн ескеpy кеpек;
— Элекфондык окyлыктap окытылатын тapayлap мен тaкыpыптapFa катысты конспектiсi камтылатын негiзгi, зеpтxaнaлык жэне тэжipибелiк тaпсыpмaлapды оpындayFa apнaлFaн косымша: мaтеpиaлFa катысты аныктама, тест тaпсыpмaлap; мaтepиaлды дaйындayдa пайдаланылатын эдебиегтеp тiзiмдеpiн камтуы кажет [8; 9].
Бшм aлyшылapдыц дaйындыFынa кажетт электpонды окy-эдiстемелiк кешендi, казак тiлiнде K¥py жэне осы пэнге интеpaктивтiлiктi ^изу - eзектi. Себебi, xимиялык ro^^p бойынша K¥paстыpылFaн электpондык окy-эдiстемелiк к¥Paл (ЭOЭK) кaзipгi кезде жеткiлiксiз децгейде.
Kaзipгi уакытта электpондык WEB окулыктыц кандай екендiгi тypaлы бipтYгaс ой жок. Электрондык оку-эдктемелж К¥Рал дегенiмiз - мультимедиялык окулык, сондыктан электpонды окулыктыц к¥Pылымы сапалы жаца децгейде болуы тиiс. ЭOЭK-ныц ец тиiмдi т^сы - баланыц KызыFyшылыFын oятa oтыpып, бiлiм aлyFa 6ap кeцiлiн ayдapy. Жалпы айтканда, дэстYpлi бшм 6epy жYЙeсiндe окyлыктap тiзбeктeлe жазылып, тYpлi-тYCтi сypeгтepi, кызыкты тaпсыpмaлapдыц бapлыFы -тек жазбаша. Aл элекфондык бaспaлapдa гpaфикa, мэтiн, дыбыс жэне бeйнeк¥Paлдapы бipiктipiлгeн.
Цифрлы a^aparib^ K¥Paлдaр оку aкпapaтын тасымалдаудыц жаца K¥Paлы болып табылады. Oндa оку acaparra толык мазм^ндалып, эpтYpлi косымшaлap, аныктамалык мaтepиaлдap, бакылау тaпсыpмaлapы, ^сынылатын эдeбиегтеp тiзiмi жэне тaкыpыптык pесypстapFa сiлтемелеp беpiледi.
Электрондык оку-эдктемелж кешенi мен окытудыц HerÍ3ri мaксaты - «Юкыту пpоцесiн Yздiксiз жэне толык децгешн бакылау, сонымен кaтap aкпapaгтык iзденiс кaбiлетiн дамыту». Бiлiм беpyдiц кез келген саласында ойлау жYЙесiн кaлыптaстыpyдa шыFapмaшылыкпен ецбек етyiне жaFдaй жасайды. Oкытy мазм^ныныц к¥Paмынa эpдaйым теоpия, бiлiмдi тэжipибелiк бекiтy жэне бiлiмдi тексеpy кipедi (1 - кесте) [9; 6].
1 - кесте. Элекфондык окыту тYpлеpi мен жaбдыктapы
Окыту мaксaттaры Электрондык окыту тYрлерi мен жaбдыктaры
Бiлiм беpy Мэтiндiк жэне мультимедиялык оку мaтеpиaлдapыныц жинaFы
Бiлiктiлiк пен дaFдыны кaлыптaстыpy Кoмпьютepлiк демонсфациялау бaFдapлaмaсы. Жaгтыктыpyшы бaFдapлaмaсы. AвтомaгтaндыpылFaн жaгтыктыpyшы.
Тэжipибе алмасу Элeктpондык кецес: Интеpнет/Интеpнет Фоpyм. Интеpнет/Интеpнет кoнфеpенция.
AлынFaн бiлiм, бiлiктiлiк пен дaFдыны тексеpy On-Line сaбaктap. Тестiлеy. Тексеpy тaпсыpмaлapы
Kaзipгi AKT-ныц дaмыFaн дэyipiнде гаптеген электpондык кiтaптap, Web-сaйгтap, ойын к^астыфу бaFдapлaмaлapы кецiнен тapaлFaн. K^ipri кезде м¥Faлiмдеpге сабак уакытында жаца теxнологиялapды колдану eте колайлы. OFaн тек компьютеp бaFдapлaмaлapымен ж^мыс жасай алу кажет. Oсындaй бaFдapлaмaлapды колданып, окyшылapдыц сабакка деген нaзapын жэне KызыFyшылыFын apгтыpaды.
Электpонды окулыктыц жетiстiктеpi:
- бiлiмдi eзектендipy, компьютеpлiк бiлiмдi мецгеpтy;
- пэнге деген кызыFyшылыFын apn^y;
- тaкыpыпты кыска мэтiндеpмен кaтap кepсетедi, эцгiмелейдi, жобалайды;
- eз ойын шыFapмaшылык т¥PFыдa компьютеpмен жетюзе бiлy;
- ;ажетп а;паратты сiлтемелер KeMeriMeH жылдам табады;
- белгiлi 6ip бeлiм немесе та;ырып бойынша ез бетшше бiлiм децгешн тексеруге мYмкiндiк туады.
Электронды; о;улы; жаца буынныц бшм беру ресурсы ретiнде о;ушыныц ю-эрекетш ^йымдастырушы ретiнде эрекет етуi керек. Онда алдагы ю-эрекеттщ eзектiлiгiн непздеу, мiндеттер ;ою, а;паратты ^сыну, мэселелердi шешу жолдарын ашу, жалпылау жэне жYЙелеу, бекiту жэне ба;ылау, тэуелшз зерттеулер, Yй ж^мысы т.б. сия;ты о;ыту кезецдерi кeрiнiс табады. Бiр та;ырып бойынша элементтершщ (параграфтарыныц) мазм^ны мен ;^рылымы бYкiл бiлiм беру процесшщ элементтерi мен кезецдерше сэйкес келуi керек [10].
Электронды; о;у-эдютемелш кешен жасайтын багдарламалар ете кеп, бiра; олардыц ж^мыс жасау технологиясы эртYрлi. Ягни, эр багдарламаныц арты;шылыгы мен кемшiлiгi болады. О;у ;^ралы компьютерлiк багдарламалар ар;ылы ;^растырылады:
DELPHI - б^л Borland International-дыц ;осымшаларды тез ;^руга арналган жеткiлiктi жаца ешмь Delphi 6-да бас;а да ;азiргi программалау ортасы сия;ты, объектш багытталган программаларга негiзделген. Программа ;¥ру барысында дайын компоненттердi, олардыц ;асиетш, эдiстерiн жэне алдын-ала аны;талган о;игаларды пайдалану ар;ылы аз гана программа кодымен айналып етуге болады. Программа ;^рушыга б^л ез программасыныц ;олданушы интерфейсiн ;^ру барысында кеп уа;ыт Yнемдеудi бiлдiредi [11].
Delphi 6 ;олданушыга ете ыцгайлы, тез программа ;^руга мYмкiндiк бередi. Б^л ортаныц ;^рал-саймандары ете кеп жэне керек кезiнде актив элемент Yшiн F1 пернесш басу ар;ылы кемек алуга болады [12].
АлFашк;ы HTML (Hyper Text Maker Language) н^с;асын 1989 жылы Тим Бенерс-Ли Mosaic браузерi Yшiн жасады. HTML-дыц мацызды ерекшелт - ;^жатты Web-браузердiц эртYрлi типтервде жэне эртYрлi платформаларда кeрсетiлуi мYмкiн.
А;пaрaтты; ;oFaм зaмaнындa Интeрнeт a;параттарды жеткiзудiц негiзгi ;^ралына айналып отыр. Интернет - барлы; жYЙелерi хаттама деп аталатын бiрыцFай стандартпен, яFни ережемен ж^мыс iстейтiн ау;ымды (глобальды) компьютерлiк желi. HTML терминi (Hyper Text Maker Language) агылшын тшнен аударFанда «гипермэтiндi бейнелеу тш» деген маFына бередi. HTML Web - ортасында гипермэтiндiк ;^жаттарды даярлайтын стандартты тiл. HTML-;¥жаттар Web-браузерлердiц эртYрлi типтерiнде кeрiнiс табуы мYмкiн. HTML - мамандар Fана бiлетiн ;иын программалар тiлiне ;араFанда оцай барша мецгере алатын тiлдердiц бiрi. Барлы; Web-пара;тарFа тэн бiр жерi - олар HTML тшнщ кeмегiмен жасалFан [13].
Delphi баFдарлама ортасы жэне HTML баFдарламалау тiлдерiнiц электронды; о;у-эдютемелш ;^ралды ;^растырудыц эдiстемесiмен танысып, талдау жYргiзу барысында теменде (2 - кесте) керсетшген арты;шылы;тар мен кемшiлiктерi аны;талды.
2 - кесте. Delphi баFдарлама ортасы жэне HTML баFдарламалау тiлдерiнiц арты;шылыFы мен кемшiлiктерi
Delphi баFдарлама ортасы HTML баFдарламалау тiлi
Артыкшыльны Кемшiлiгi Артыкшыльны Кемшiлiгi
Колдануга ыцгайлы багдарламаныц б1р1. Pascal тшн бшу ;ажет. Колдануга ыцгайлы багдарламаныц б1р1. Интернет жел1сш ;ажет етед1.
WINDOWS багдарламасындагы барлы; мумшнджтер орындалады. Кажетп маман кемепназ ;олдану ;иынга тусед1. Багдарламаны о;ып уйрену оцай. Бас;а браузерлерге кешу барысында езгеру1 мумк1н.
Эртурл1 анимациялар жасалады. Багдарламаны толы; орнату мумшн емес, тем демо-нус;асы гана бер1лген. Нэтижелер жылдам алынады. Web-парадтарын ;олдануды ;ажет етед1.
Жалпы осы ма;ала та;ырыбы бойынша шетелдш жэне отанды; Fылыми ма;алаларFа талдау жYргiзiлдi. А;паратты;-коммуникациялы; технологиялардыц дамуы академиялы; ортаны eзгертедi жэне жоFары о;у орындарыныц цифрлы; трансформациясына ы;пал етедь Атап айт;анда, олар
жогары бшм беру саласындагы студенттер мен окытушылар арасындагы карым-катынас денгешн арттыру Yшiн пайдалы болды. ^арым-катынастын б^л тYрi дэстYрлi тYрде непзшен сыныпта болганмен, каз1рг1 уакытта ол м^ндай орынмен шектелмейпш анык, енд1 ол кез келген жерде жэне эр уакытта орын алуы мYмкiн, б^л студенттер мен окытушыларды каз1рг1 когамда коммуникациялык технологияларды колдануды жанартуга мэжбYP етедь
Аманда Дж. Рокинсон-Сапкив «Электрондык окулыктар жэне дэстYрлi баспа: ЖОО студенттершщ бiлiм беру эсерiн салыстырмалы зерттеу» атты макаласында электрондык окульщтьщ дэстYрлi окулыктан кандай артыкшылыгы барын зерттеген. Зерттеу нэтижелерi бойынша мына т^жырымды ^сынган: «Университет студенгтерi дэстYрлi окулыктарга балама ретiнде мобильдi к¥рылгыларга арналган электронды окулыктарды кебiрек тандайды. Б^л зерттеу окулык форматы мен 538 университет студенттершщ багалары мен кабылданган оку багалары арасындагы байланысты зергтейдi. Нэтижелер екi топтын арасында танымдык окыту мен багалауда ешкандай айырмашылык жок екенш керсетед^ б^л электронды окулыктын дэстYрлi окулык сиякты ти1мд1 екенш керсетедь
Орташа балл керсеткендей, оку курстарына арналган электронды окулыктарды тандаган студенттер дэстYрлi баспа окулыктарын колдануды жен керген студенттерге караганда эмоционалды окыту мен психомоторлык окытуды анаг^рлым жогары кабылдады. Сонымен катар, теменде керсетшген ерекшел1ктерд1 атап етп:
^ ДэстYрлi мэтшдермен салыстырганда электронды окулыктарды колданган студенттер ти1мд1 окытылды.
^ ДэстYрлi окулыктармен салыстырганда электронды окулыктарды колданган студенттер психомоторлык окытудын жогары денгешне ие болды.
^ Багалау жэне танымдык окыту статистикалык маныздылыкка кол жетюзе алмады.
^ Б^л зерттеу семестр бойы электронды окулыктардын тшмдшшн алгашкылардын б1р1 болып карастырады» [14; 259].
Компьютерлш багдарламалар аркылы к¥растырылган юташъщ дэстурл1 окулыктардан тшмдшп бар. Ол кол жет1мд1, кез келген жерде кайталап оки алады. Б1рак б^л окулыкты пайдалану Yшiн компьютер немесе мобильдш жYЙе, ягни арнайы акпаратты тасымалдайтын к¥рал кажет. Тагы б1р кажеттшш дэстYрлi окулык кол жет1мс1з болса да, кемегш типзедь Б1рак б1р катар кемш1л1ктер1 бар: денсаулыкка эсерш типзед^ студенттердщ б1р-б1р1мен карым-катынасын эларетедь Сондай-ак 1зденуш1л1к, талпыныс сынды касиеттерш темендетед1 деп ойлаймыз.
М.П. Паркина «Электронный учебник по неорганической химии: первый уровень» атты макаласында «Бейорганикалык химия» пэншен к¥растырылган окулыгына талдау жYргiздi [15; 103].
Б^л окулык б1р1нш1 денгешндеп оку материалы, жалпы бшм беру жYЙесiнде (бешндш денгей) химияны терендетш окуга, химиядан талапкерлерд1 даярлауга, сондай-ак химиядан базалык дайындыгы элс1з студенттерге арналган. Бейорганикалык химия курсы бойынша электронды окулык терт багдарламалык косымшадан тирады: теориялык материал, ез1н-ез1 шешуге арналган тапсырмалар, жаттыгулар жэне бакылау тестера Б^л окулык барлык талаптарга сай жасалган. Б1рак окулыктын дизайны карапайым (кара, ак тYCтi) жэне видеоматериалдар, презентациялар жок. Бшм алушылардын окулыкты окуы Yшiн, б1зд1н ойымызша, эртYрлi кызыкты дизайнда, кезге ^намды болу керек жэне кызыты видеоматериалар, тапсырмалар косымша магл^маттар косу кажет.
Kазiргi уакытта жогаргы оку орындарында химиялык пэндер бойынша онын iшiнде «Бейорганикалык химиянын теориялык непздерЬ) пэнi бойынша электрондык окулыктарды колдану бiлiм алушылардын шыгармашылык дагдыларын, ездiгiнен бiлiм алуын, пэнге деген кызыгушылыгын арттырады.
«Бейорганикалык химиянын теориялык непздерЬ) пэнi студенгтердi дайындау барысында манызды орын алады жэне 6В01508 - «Химия» бшм багдарламасы бойынша окитын студенттер Yшiн кэсiптiк пэндер блогынын тандаулы белiгi болып табылады.
Бейорганикалык химияны окыту максаты - Бейорганикалык химиянын непзп теорияларынын жэне зандары мен ^гымдарынын негiзiн окып бiлу. Бейорганикалык химияны окыту мшдеттерк
- баска химиялык жэне биологиялык пэндердi толык игеру Yшiн кажетп бейорганикалык химиянын жалпы теориялык непздерш терен окыту;
- бейорганикалы; химияньщ Heri3ri теорияларыныц жэне зацдары мен ^гымдарыныц непзш Yйрету;
- эксперименттiк жрмыстарды орындау дагдысына, эртYрлi есептердi шыгаруга, эксперимент ;орытындысын графикалы; тYрде керсетуге, ;ажетп кYрделi математикалы; есептеулер жYргiзуге Yйрету;
- Бешрганикалы; химияны салысында бiлiм берудщ жаца эдiстерiн енгiзу, сапалы гылыми мамандарын даярлау iсiне аса кеп кецш белу.
Бiз алгаш рет о;у багдарламасы бойынша ;аза; тшнде о;у-эдiстемелiк кешен эзiрледiк. Бiз алгаш рет Quiz Maker багдарламасы бойынша тест тапсырмаларын, жаттыгулар эзiрледiк. Сондай-а; 6i3 алгаш рет Autoplay Media Studio багдарламасыныц барлы; мYмкiндiктерiн ;олдана отырып, сапалы жэне ;олжетiмдi о;улы; ;^растырды;.
Материалдар мен эдктер
Зерттеу эдiстерi теориялы;, эмпирикалы; (сауалнама) эдютер бойынша жYргiзiлдi.
К^рп кезде жалпы бiлiм алушыларга арналган мемлекеттiк т1лде электронды; о;у-эдiстемелiк ;^ралдар бар, бiра; ;олжетiмсiз болуы мYмкiн. Оларды пайдалану Yшiн Бейорганикалы; химия курсы шыгармашылы; дагдыларын, гылыми-танымды; дагдылардыц ;алыптасуына, химияныц емiрiмен байланысын, практикалы; ;абiлеттерiн жетiлдiру ;ажет. «Бейорганикалы; химияныц теориялы; непздерЬ> пэнiнде ;арастырылатын «Атом ;^рылысы» та;ырыбы бойынша ;^растырылган электронды о;у-эдiстемелiк кешеннщ Autoplay Media Studio баFдарламасы ар;ылы ;^растырылган Yлгiсiн ^сынамыз.
Autoplay Media Studio -б^л дискiнiц автоматты тYрде жYктелуiн жасайтын багдарлама. Б^л багдарлама ар;ылы электронды о;улы;тар, презентациялар, электронды; фотоальбомдар, жецш ;арап шыгуга болатын видеофайлдар жинагын, ;арапайым аудио жэне видео плеерлер жасауга болады [16]. AutoPlay Media Studio багдарламасыныц мYмкiндiктерi:
- жeцiл эрi тез,
- интернет желюшщ кемегiнсiз-а; ж^мыс жасай беруге болады,
- суреттер, бейнефильмдер, презентациялар, дыбыс енгiзуге болады,
- бас;а форматта (MC Word, PDF) к^жаттар енгiзуге мYмкiндiгi бар,
- тест тапсырмаларын эртYрлi формада енпзуге болады.
- суреттерге, мэтiндерге сштеме жасауга болады т.б. мYмкiндiктерi бар.
О;у-эдютемелш кешен «Атом ;^рылысы» та;ырыбы бойынша ;^растырылды. К¥растырылган о;улы;та:
- жеке та;ырыптар,
- бiлiмдi тексеру (QuizMaker багдарламасы бойынша),
- аны;тамалар мен сездiктер,
- презентациялар,
- бейнефильмдер,
- ;ауiпсiздiк ережелерi,
- ;осымша материалдар,
- пайдалануга н^с;аулы;,
- пайдаланылган эдебиеттер де ;амтылган. Кешеннiц iшiнде та;ырыптарга тез ету Yшiн гиперсiлтемелер ;олданылган (1 - сурет):
Электрондык окулык Теориялы». бел!м Косымша Mi.ni меггер Каутоздак ережеч Бейчефиявмдер Сам» поры Презеитвциялык белрм Тест
Атом вдрамы меч кирылысы.Иютоптар
Атомдд 5лектрсидардыг1 таралуы Энергетикалыц децгвипр Иондардын гуплу i Атомдагы злектромдардым коэгалысы >щ Шэкэр1м атындагы мемлекеттчк у
t
1 - сурет. «Атом курылысы» такырыбы бойынша электронды окулыктын жалпы к¥рылымы
Нэтижелер
Окушылардын танымдык жэне логикалык ойлау кабiлегтерiн калыптастыру Yшiн сабак барысында эртYрлi тапсырмалар колданылды. Мысалы: окулыктагы глоссарий негiзiнде «Сынарын тап» тапсырмасы орындалды. Берiлген тапкырыптар бойынша тест тапсымалары эртYрлi: бiр жауапты, бiрнеше жауапты, сэйкестендiр, жалгасын тап т.б. нускада к¥растырылды.
Электронды окулык Семей каласынын «№17 жалпы орта бшм беретiн мектеп» КММ-де окитын 8 - «Б» сынып окушыларымен колданыстан егтi. Сауалнамага 15 окушы катысты жэне 10 сурак карастырылды. Сауалнама «Электрондык оку кешенiн колдану тиiмдiлiгi» туралы окушылардын кезкарастарын аныктау максатында жYргiзiлдi. Сонымен катар цифрлы акпараттык коммуникациялардын каншалыкты тиiмдi екенш, окушыга толык акпарат беру мYмкiндiгiнiн каншалыкты денгейде екенiн аныктау максатында сауалнаманы жYргiздiк. Сауалнама нэтижелерi 4-суретте керсетiлген.
10 сурак 9 сурак 8 сурак 7 сурак 6 сурак 5 сурак 4 сурак 3 сурак 2 сурак 1 сурак
10
15
1 сурак; 2 сурак 3 сурак 4 сурак 5 сурак 6 сурак 7 сурак 8 сурак 9 сурак 10 сурак
■ "Ия" 15 13 14 15 13 12 11 13 14 14
■ "Жок" 0 1 0 0 0 2 2 2 0 1
"жауап беруге киналамын" 0 1 1 0 2 1 2 0 1 0
4 - сурет. Семей каласынын «№17 жалпы орта бшм беретш мектеп» КММ-де окитын 8 «Б» сынып окушыларымен «Электрондык оку кешенш колдану тшмдшп» женшде алынган сауалнама
нэтижелерi
Жиналган сауалнамалардьщ мэтiндерiнен алынган ЭОЭК тшмдшгш мазмунды талдау санаттары 3-кестеде келиршген.
3 - кесте. Электрондык оку-эдютемелш куралын колдану тиiмдiлiгiн мазмунды талдау категориялары туралы ескертулердщ жиiлiгi мен кeлемi
Категориялар Ескеру жшлт Сауалнамалардьщ жалпы саны %
оц тер1с жэне усыныс оц тер1с жэне усыныс
Окулыкты сабакка колдану ыцгайлы 15 93
Окулыкпен жумыс жасау кызыкты 12 3 85 15
Окулыкта кажетп акпараттар жеткшкп 13 2 90 10
Мэт1ндерд1 тез жещл тYсiнуге болады 14 1 88 12
Алынган нэтижелер бойынша курастырылган электрондык оку-эдютемелш кешенге 15 бшм алушыныц 3-еуi бейтарап кезкараста. Корытындылай келе, электрондык оку куралын 89% колдануга тиiмдi болды. Бiрак сауалнама барысында усыныстар мен терiс пшрлер сарапталып кателiктер ескерiлдi.
Сонымен катар к¥растырылган электрондык оку куралыныц тшмдшгш, сапасын аныктау максатында пэн муFалiмдерiмен эксперт (сараптама) жYргiзiлдi. Багалау нэтижес бойынша жалпы электрондык оку куралыныц тиiмдiлiк сапасы 9,5-ке тец.
Талкылау
Курастырылган электронды окулыкты эмбебап окыту куралы ретiнде колдануга болады. Бул окулыкты ЖОО студенттерiмен катар, мектеп муFалiмдерi мен окушыларына химия пэш бойынша колдануга болады. Бул жагдайда, мугатм такта, бор, сондай-ак кернею оку куралдарын, модельдер мен баска да техникалык окыту пайдалану кажет емес, тыцдаушылар электрондык ресурстыц кемепмен материалды eздiгiнен бiле алатын болады. Сондай-ак, электронды окыту кешенш кез келген окушыныц кYрделi материалды беюту, такырыпты eздiгiнен мецгеру Yшiн пайдалануына болады. Окушылардыц химия пэнiн окуга мотивациясын жогарылатуга, алган бiлiмдерiн жетiлдiруге жэне ныгайтуга мYмкiндiк бередi.
Жогарыда бiз эр окушы пэннщ бeлiмдерiн дурыс тYсiнбеген немесе белгiлi бiр себептер болган жагдайда окулыкты басынан ашпай, eзiне кажеттi бeлiмiне ету Yшiн меню батырмасын енгiздiк. Сол себепт окушыныц eздiгiнен жумыс жасауын камтамасыз етедi.
Корытынды
Корыта келгенде, электрондык оку куралын колдану сабакка деген кызыгушылыгына ыкпал ететiндiгi байкалады. Сондай-ак муFалiмдерге де мемлекеттiк тшде eздерiне кажеттi эдiстемелiк, дидактикалык кeмекшi куралдармен эдiстемелiк корларын толтыруга мYмкiндiк жасайды. Казiргi заманга сай жас урпакка сапалы бiлiм беруде электрондык окулыктарды сабакка пайдалануды окыту жаца технологиясыныц бiр тYрi ретiнде карастыруга болады. Бiлiм алушылар жэне окытушылардыц жан-жакты дамуына кeп кeмектеседi.
Электрондык оку кешенш кYрделi материалды беюту жэне такырыпты eз бетiнше игеру Yшiн де колдануга болады. Сонымен катар, электронды акпараттык кешендi колдану бшм алушылардыц химия пэндерiн окуга деген ынтасын арттыруга, алган бшмдерш жетiлдiруге жэне шогырландыруга, химиялык процестердi оцай тYсiнуге ыкпал етедi.
Пайдалаетан эдебиеттер
1. Каза;стан Республикасыныц Президент! Н.Э.Назарбаевтыц Каза;стан хал;ына жолдауы. «Жаца элемдеп жаца Каза;стан» 10 ;ацтар 2018 жыл.
2. Джанджугазова Е.А. (2016) Информационные процессы и современный туристский бизнес// Сборник научных трудов XIII Международной научно-практической конференции «Туризм и сервис: подготовка кадров, проблемы и перспективы развития». М. С.101-109
3. Engbrecht J.R. (2018) Digital Textbooks Versus Print Textbooks. Culminating Projects in Teacher Development. 35. https://repository.stcloudstate.edu/ed etds/35/
4. Santos H., Batistaab J., Marques R. P. (2019) Digital transformation in higher education: the use of communication technologies by students. Procedia Computer Science. Vol 164, Pages 123-130 https://doi.org/10.1016/j.procs.2019.12.163
5. Кожбанова Н.К. Химия пэнш о;ытуда АКТ пайдалану тшмдшп. врлеу БКО. http://zkoipk.kz/ru/2015smart1/1394-conf.html.
6. Смагулова Е.С. (2018) Химия сабагында а;паратты; технологияны ;олданудыц тшмдшп. .https://ust.kz/powerpoint/bayandama himiya sabagynda aqparattyq tehnologiyany qoldanydyng tiimdiligi-70898.html
7. Ибраимова Б.А. (2012) А;паратты; технология - нэтижел бшм берудiц кeзi //Каза;стан мектебi. №6. 13-17б.
8. Медешова А.Б., Муханбетжанова Э.М., Кадырбаев М. (2016) О;у процесiнде электронды; о;у материалдарын пайдалану жагдайлары // БКМУ хабаршысы. Орал, БКМУ баспаханасы, №1. 172-176 б.
9. Ахметова З. (2018) «Сейфуллин о;улары-14: Жастар, гылым, инновациялар: цифрландыру - жаца даму кезещ» атты Республикалы; гылыми-теориялы; конференция-2018. Т. 1, Ч.4. Б. 120-122
10. Зубарева Ю.М. (2018) Мультимедийное упражнение как новая структурная единица методической организации учебного материала в практике обучения РКИ: автореферат дисс. на соискание уч. ст. кан. пед. наук: 13.00.02. Москва. - 24 c.
11. Багдарламалау тiлдерi тарихы: Delphi - жай багдарламалау тш гана емес. https://codeo.kz/blog/delphi/3 88.html
11. Delphi программалау тшнщ интеграцияланган ортасы. http://ebooks.semgu.kz/books/101010/L 1.html
13. Культин Н.Б. (1999) Программирование на Object Pascal в Delphi 5.СПб.: БХВ — Санкт-Петербург, 1999. — 464 c.
14. Rockinson-Szapkiw A.J., Courduff J., Carter K., Bennett D. (2013) Electronic versus traditional print textbooks: A comparison study on the influence of university students' learning. Computers & Education. Volume 63. Pp. 259266.
15. Паркина М.П., Барботина Н.Н., Фирер А.А., Щербаков Д.В. (2008) Электронный учебник по неорганической химии: первый уровень // Успехи в химии и химической технологии. Том 22. №2(82). С. 103-106
16. AutoPlay Media Studio 8.0. Создание мультимедийных меню автозапуска. AutoPlay Media Studio: знакомство с программой. https://aleksius.com/autoplay-media-studio/autoplay-media-studio-chast-1
References
1. Kazakstan Respublikasynyn Prezidenti N.A.Nazarbaevtyn Kazakstan khalkyna zholdauy. «Zhana alemdegi zhana Kazakstan» 10 kantar 2018 zhyl. [Address of the president of the Republic of Kazakhstan N. A. Nazarbayev to the people of Kazakhstan. "New Kazakhstan in a new world" January 10, 2018]. [in Kazakh]
2. Dzhandzhugazova E.A. (2016) Informaczionnye proczessy i sovremennyj turistskij biznes// Sbornik nauchnykh trudov XIII Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferenczii «Turizm i servis: podgotovka kadrov, problemy i perspektivy razvitiya». [Information Processes and modern tourist business// collection of scientific workers XIII international scientific and practical conference "Tourism and service: training of personnel, problems and prospects of development"]. M. S.101-109 [in Russian]
3. Engbrecht J.R. (2018) Digital Textbooks Versus Print Textbooks. Culminating Projects in Teacher Development. 35. https://repository.stcloudstate.edu/ed_etds/35/
4. Santos H., Batistaab J., Marques R. P. (2019) Digital transformation in higher education: the use of communication technologies by students. Procedia Computer Science. Vol 164, Pages 123-130 https://doi.org/10.1016/iprocs.2019.12.163
5. Kozhbanova N.K. Khimiya panin okytuda AKT pajdalanu tiimdiligi. [Effectiveness of the use of ICT in teaching chemistry]. 6rleu BKO. http://zkoipk.kz/ru/2015smart1/1394-conf.html. [in Kazakh]
6. Smagulova E.S. (2018) Khimiya sabagynda akparattyk tekhnologiyany koldanudyn tiimdiligi. [The effectiveness of using information technologies in Chemistry Lessons.]. https://ust.kz/powerpoint/bayandama_himiya_sabagynda_aqparattyq_tehnologiyany_qoldanydyng_tiimdiligi-70898.html [in Kazakh]
7. Ibraimova B.A. (2012) Akparattyk tekhnologiya - natizheli bilim berudin kozi // Kazakstan mektebi. [Information Technology - a source of effective education //School of Kazakhstan] .#6. 13-17 b. [in Kazakh]
8. Medeshova A.B., Mukhanbetzhanova A.M., Kadyrbaev M. (2016) Oku proczesinde elektrondyk oku materialdaryn pajdalanu zhagdajlary // BKMU khabarshysy. Oral, BKMU baspakhanasy [Cases of use of electronic educational materials in the educational process // Bulletin of WKSU. Uralsk, WKSU Printing House] #1. 172-176 b. [in Kazakh]
9. Akhmetova Z. (2018) «SejMlin okulary-14: Zhastar, gylym, innovacziyalar: czifrlandyru - zhana damu kezeni» atty Respublikalyk gylymi-teoriyalyk konferencziya - 2018. T.1, Ch.4. [Republican scientific and theoretical conference "Seifullin readings-14: Youth, Science, Innovation: Digitalization - a new stage of development", Vol. 1, part 4). B.120-122 [in Kazakh]
10. Zubareva Yu.M. (2018) MuFtimedijnoe uprazhnenie kak novaya strukturnaya edinicza metodicheskoj organizaczii uchebnogo materiala v praktike obucheniya RKI: avtoreferat diss. na soiskanie uch. st. kan. ped. nauk: 13.00.02. Moskva. S.24. [Multimedia appreciation as a new structural unit of the methodological organization of the educational material in the practice of RKI training: abstract diss. Cand. Sci. (Pedagogy).: 13.00.02.Moscow). [in Russian]
11. Bagdarlamalau tilderi tarikhy: Delphi - zhaj bagdarlamalau tiligana emes. [History of programming languages: Delphi is not just a programming language]. https://codeo.kz/blog/delphi/388.html [in Kazakh]
12. Delphi programmalau tilinin integracziyalangan ortasy. [Integrated Delphi programming language environment]. http://ebooks.semgu.kz/books/101010/L 1.html [in Kazakh]
13. Kultin N.B. (1999) Programmirovanie na Object Pascal v Delphi 5. [Programming on Object Pascal in Delphi 5]. SPb.: BKhV - Sankt-Peterburg. - 464 s. [in Russian]
14. Rockinson-Szapkiw A.J., Courduff J., Carter K., Bennett D. (2013) Electronic versus traditional print textbooks: A comparison study on the influence of university students' learning. Computers & Education. Volume 63. Pp. 259-266.
15. Parkina M.P., Barbotina N.N., Firer A.A., Shherbakov D.V. (2008) Elektronnyj uchebnik po neorganicheskoj khimii: pervyj uroven. // Uspekhi v khimii i khimicheskoj tekhnologii. Tom 22. #2(82). S.103-106 [Electronic textbook on inorganic chemistry: first level // Achievements in Chemistry and Chemical Technology. Volume 22. #2(82). S.103-106 [in Russian]
16. AutoPlay Media Studio 8.0. Sozdanie muTtimedijnykh menyu avtozapuska. AutoPlay Media Studio: znakomstvo s programmoj. [AutoPlay Media Studio 8.0. Creating a multimedia menu autosapus. AutoPlay Media Studio: knowledge with the program]. https://aleksius.com/autoplay-media-studio/autoplay-media-studio-chast-1 [in Russian].
Научно-методическая основа составления электронного учебно-методического комплекса
по теме «Строение атома»
А.К. Сапакова, М.Б. Мунлыкбаева, М.К. Исенова* Университет имени Шакарима города Семей, г. Семей, Казахстан e-mail*: madina_20_07_97@mail.ru
В статье описана проблема малой доступности и недоступности новых информационных технологий на казахском языке в вузах, проведен анализ плюсов и минусов электронных учебников на основе теоретических данных. В учебниках, используемых преподавателями, показана эффективность и полезность мультимедиа, чтобы сделать их более ценными, надо добавить цифровые ресурсы, такие как академические игры и интерактивные веб-сайты. Затронуты вопросы популярности учебников, составленных с помощью компьютера, проведен анализ и апробация программ по составлению электронных учебников. Анализируется важность методического обеспечения учебника при создании электронных информационных средств. Автоматизация всех основных этапов обучения с помощью электронных учебников предусматривает контроль содержания учебного материала и составление рекомендаций по итоговым оценкам, вследсиве чего все обязательные учебные материалы заменяются яркими, интересными, с долей интеллекта игровыми ходами, широко используемыми, мультимедийными, в том числе интерактивными и голосовыми. Бвторами составлен электронный учебник на казахском языке для обучающихся и преподавателей химии, эффективность учебника проанализирована и исследована в соответствии с теоретическими данными и опросами, по результатам исследования продемонстрированы положительные показатели усвоения учебного материала.
Ключевые слова: преподавание химии, электронный учебно-методический комплекс, теоретические основы неорганической химии, строение атома, учебное пособие.
Scientific and methodological basis for the preparation of an electronic educational and methodological complex
on the topic «The structure of the atom»
AigulK. Sapakova, Moldir B. Munlykbaeva, Madina K. Issenova* Университет имени Шакарима города Семей, г. Семей, Казахстан e-mail*: madina_20_07_97@mail.ru
The article describes the problem of low availability and inaccessibility of new information technologies in the Kazakh language in universities, analyzes the pros and cons of electronic textbooks based on theoretical data. The textbooks used by teachers show the effectiveness and usefulness of multimedia, in order to make them more valuable, it is necessary to add digital resources, such as academic games and interactive websites. The questions of the popularity of textbooks compiled using a computer are touched upon, the analysis and testing of programs for compiling electronic textbooks is carried out. The importance of methodological support of the textbook in the creation of electronic information tools is analyzed. Automation of all the main stages of training with electronic textbooks is provided before monitoring the content of the educational material and making recommendations for final grades, thanks to which all mandatory educational materials are replaced by bright, interesting, with a share of intelligence game moves, i.e. widely used multimedia, including interactive and voice. For students and teachers of chemistry, the authors have compiled an electronic textbook in the Kazakh language, the effectiveness of the textbook has been analyzed and studied in accordance with theoretical data and surveys, according to the results of the study, positive indicators of the assimilation of educational material have been demonstrated.
Keywords: teaching chemistry, electronic educational-methodical complex, theoretical foundations of inorganic chemistry, atom structure, training manual.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
Сапакова Айгуль Касенкановна, доцент м.а., биология гылымдарыныц кандидаты, «Семей ;аласыныц Шэкэр1м атындагы университет» КЕАК, Мекенжай: Каза;стан, 071400, Семей ;аласы, Тэщбергенов кешеа 1; е-mail: sapakova. aygul@mail. ru
Мунлыкбаева Мольдир Болатовна, магистр, жаратылыстану гылыми пэндер кафедра ага о;ытушысы, «Семей ;аласыныц Шэкэр!м атындагы университет» КЕАК, Мекенжай: Казахстан, 071400, Семей ;аласы, Тэщбергенов кешеа 1; е-mail: bolatovna 87@mail.ru
Исенова Мадина Кайратовна, 7М01504 - «Химия» мамандыгыныц 2- курс магистранты, «Семей ;аласыныц Шэкэр!м атындагы университета» КеАК, Мекенжай: Каза;стан, 071400, Семей ;аласы, Тэцiбергенов кeшесi 1; e-mail: madina 20 07 97@mail.ru
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Сапакова Айгуль Касенкановна, и.о. доцента, кандидат биологических наук, НАО «Университет имени Шакарима города Семей», Адрес: Казахстан, 071400, г. Семей, ул. Танибергенова 1; е-mail: sapakova.aygul@mail.ru
Мунлыкбаева Мольдир Болатовна, магистр, старший преподаватель кафедры естественно-научных дисциплин, НАО «Университет имени Шакарима города Семей», Адрес: Казахстан, 071400, г. Семей, ул. Танибергенова 1; е-mail: bolatovna 87@mail.ru
Исенова Мадина Кайратовна, магистрант 2 курса образовательной программы 7М01504 - «Химия», НАО «Университет имени Шакарима г. Семей», Адрес: Казахстан, 071400, г. Семей, ул. Танибергенова 1; email: madina 20 07 97@mail.ru
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Aigul K. Sapakova, Cand. Sci. (Biology), acting Associate Professor, NAO "Shakarim University of Semey", Address: Kazakhstan, 071400, Semey, Tanibergenov str. 1; e-mail: sapakova.aygul@mail.ru
Moldir B. Munlykbaeva, master, senior lecturer of the department of Natural Sciences, NAO "Shakarim Semey University", Address: Kazakhstan, 071400, Semey, Tanibergenova str. 1; e-mail: bolatovna 87@mail.ru
Madina K. Issenova, 2nd year master student of specialty 7M01504 - "Chemistry", NAO "Shakarim Semey University", Address: Kazakhstan, 071400, Semey, Tanibergenova str. 1; e-mail: madina 20 07 97@mail.ru
Редакцияга тYCтi / Поступила в редакцию / Received 29.01.2021 Жариялауга ;абылданды / Принята к публикации / Accepted 15.06.2021
