CC BY
14
10 02 00 ЗАБОНШИНОСЙ 10 02 00 ЯЗЫКОЗНАНИЕ 10 02 00 LINGUISTICS
10 02 20 СРАВНИТЕЛЬНО-ИСТОРИЧЕСКОЕ, ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ И СОПОСТАВИТЕЛЬНОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ
10 02 20 COMPARATIVE, HISTORICAL AND TYPOLOGICAL LINGUISTICS
УДК 80 ББК 81.2-7
АСИММЕТРИЯМ Мащсудов Умед Олимович, н.и.филол., омузгори
БАИНИЗАБОНЙ ДАР калони кафедраи забонуои хорицй, Донишкадаи
ТАРЦУМАИМАТНХ^ОИ политехникии Донишгоуи техникии Тоцикистон
МАНЗУМИБАДЕЙ ба номи академикМ.Осимй. (Тоцикистон, Хуцанд)
МЕЖЪЯЗЫКОВАЯ Максудов Умед Олимович, канд. филол. наук, АСИММЕТРИЯ В ПЕРЕВОДЕ старший преподаватель кафедры иностранных ХУДОЖЕСТВЕННЫХ языков Политехнического института ПОЭТИЧЕСКИХ ТЕКСТОВ Таджикского технического университета имени
академика М.Осими (Таджикистан, Худжанд)
INTER-LINGUAL Maksudov Umed Olimovich, candidate of philological ASYMMETRY IN sciences, senior lecturer of the department of foreign TRANSLA TION OF languages under Polytechnical Institute attached to the BELLES-LETTRES Tajik Technical University named after academician POETIC TEXTS M.Osimi (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: olimi.umed@mail.ru
Калидвожах;о: тарцумаи бадей, матни манзуми бадей, асимметрия, газали Камоли Хуцандй, асимметрияи лексикй, асимметрияи грамматикй, тарцумаи шеър, тарцумаи англисй
Холатуои асимметрияи байнизабонй уангоми тарцумаи газали Камоли Хуцандй аз англисй ба тоцикй баррасй шудааст. Х^адафи асосии тауциц циёс ва муцобалаи асимметрияи байнизабонй мебошад, ки бештар дар тарцумаи ашъор инъикос мегардад. Ба таъйини хусусиятуои вижаи иштибоуоти тарцума таваццууи махсус дода шудааст, уамзамон заъфу номутобицатии тарцума аз лщози зуууроти ассиметрия уаллу фасл гардидааст. Аз ин цщат, корбасти воситауои забонй дар нутц, муайян намудани монандй ва тафовути байни забонуо цоизи ауаммият аст. Воуидуои забони асл ва тарцума дар робитауои ассиметрияи лексикй ва грамматикй дар ягонагй ва тагйирёбии царори тарцумон зоуир мешавад. Дарацаи назарраси асимметрия на тануо уангоми муцоисаи ду системаи забон, балки уангоми таурири мувофицати истифодаи ин воуидуои забонй дар нутц инъикос мегардад. Зуууроти асимметрияи байнизабонй аз лщози грамматика дар морфология ва синтаксис бештар ба чашм мерасанд. Хангоми таулили муцоисавии байнизабонй муцаррар гардид, ки категорияи ассиметрия метавонад дар уолатуои гуногун ба раванди тарцума таъсири манфй ё мусбй расонад.
Ключевые слова: художественный перевод, поэтический текст, газель Камола Худжанди, межъязыковая асимметрия, лексическая асимметрия, грамматическая асимметрия, перевод стихов, английский язык
Рассматриваются случаи межъязыковой асимметрии при художественном переводе газели Камола Худжанди с английского на таджикский язык, и основная цель исследования - сопоставление межъязыковой асимметрии. Привлекло внимание выявление особенностей ошибок, допущенных при переводе поэтического текста, и в то же время рассматриваются переводческие ошибки и недостатки перевода на английский язык с точки зрения лексической и грамматической асимметрии. Эффект асимметрии проявляется не только при сопоставлении двух языковых систем, но и при использовании языковых единиц в речи. Межъязыковая асимметрия обсуждается не только по её лексико-грамматическии особенностям, но и по литературным. Результаты исследования могут быть использованы для подготовки обзора теоретических положений и совершенствования методики обучения переводческой практике, а также для выявления методов и принципов оценки качества перевода. В ходе межъязыкового сопоставительного анализа было обнаружено, что категория асимметрии может отрицательно или положительно влиять на процесс перевода в разных ситуациях.
Key-words: belles-lettres translation, poetical text, Kamoli Khujandi 's gazel, interlingual asymmetry, lexical asymmentry, grammatical asymmetry, translation of poems, English language
The paper examines the cases of interlingual asymmetry in the translation of Kamoli Khujandi's gazel from English into Tajik, and the main goal of the study is a correlation of interlingual asymmetry. Identifying the features of errors in the translation of the poem attracted the author's attention, and at the same time, translation mistakes and shortcomings of the English translation were canvassed under the angle of lexical and grammatical asymmetry.
The effect of asymmetry is manifested not only in correlation of two language systems, but in using language units in speech either. In this article, interlanguage asymmetry is discussed not only in terms of lexical and grammatical features, but in literary ones either. The results of the research can be used for reviews of theoretical provisions and improvement of the methods of teaching translation practice. They may be resorted to for elicitation of the methods and principles translation of quality. In the course of cross-lingual comparative analysis, it was found that the category of asymmetry can negatively or positively influence the translation process in different situations.
Таърих гувох аст, ки омузиш ва тахдщи илми шеър хануз аз давраи Юнони ^адим аз чониби Арасту огоз гардидааст. Мусаллам аст, ки ^абл аз Арасту низ масъалахои шеър ва вижагихои он аз чониби пешиниёни у, яъне софистхо низ тахлилу баррасй шудааст. Аммо Арасту аввалин нафаре буд, ки муназзамии шеърро чун як фанни алохида дар асараш "Поэтика" пешниход намуд. Арасту бештар ба арзиши осори "Илиада" ва "Одиссея"-и Хрмер бахои баланд дода, ^айд намудааст, ки онхо аз нахустосори шеърй дар Юнони ^адим махсуб мешаванд [1, с. 12].
Баъдан фанни аруз ва шеършиносй аз чониби классикони форсу точик низ халлу фасл гардид. Масалан, Мухаммад ибни Умар Родуёнй дар "Тарчумон-ул-балога", Шамс Кайси Розй дар "ал-Муъчам", Насриддини Тусй дар «Меъёр-ул-ашъор», дар давраи муосир дар Эрон Парвиз Нотил Хонларй дар "Вазни шеъри форсй", Комил Ахмаднажод дар "Фунуни адабй", Сирус Шамисо дар "Ошной бо аруз ва ^офия", дар Точикистон Тура^ул Зехнй дар "Санъати сухан", Юрий Бобоев дар "Му^аддимаи адабиётшиносй", Худой Шарифов дар
acapx^ "Шоир Ba шеър" Ba мМyнтaхaби «Тapчyмон-yл-бaлоFa» Ba «X;aдоик;-yc-cеxp», Мис6охиддин Нярзивул дap "Myrçaддимaи шеършиносй (вaзни шеър)" Ba дигарон aндешaxои чоли6 иpоa кapдaнд.
Тapчyмaшиноcи рус Федоров A.B. ^йд мекyнaд, ки мaтни мaнзyми бaдей дорои тaмоми он вижaгиxои мaтни мaнcyp бyдa, xaмзaмон мaтни тасрй шомили нaвъxои мyхтaлиф Ba aз осори мaнзyм фaprçкyнaндa мебошaд. Аммо дap бapобapи хусусиятхои умумй мaтни мaнзyм низ як rçaTOp apзишxое доpaд, ки хусусиятхои тapчyмaи шеърро мyaйян мекyнaд чун aмaлеcт caнгин [10, с.26].
Бояд ^йд тамуд, ки дap нaзм хичохо 6a кутох, дapоз Ba f. тarçcим мешaвaнд. Аз ин лихоз, бо низоми мyшaххac мaтpax шyдaни хичохои дapозy кутох, зaдa, оxaнгy caвтиëт вaзни шеърро тaшкил медиxaнд. Хднгоми rçиpоaти шеър ë cypyдaни он 6a поpчaxои тapaннyмй, яъне рукн чудо шyдaни миcpaю бaйтxо 6a хубй эхсос мегapдaд Ba ин мизони шеър Ba мyrçappapоти онро тaшкил медиxaд. Хyлоca, онро дap фaнни шеър вaзн гуянд. Дap вaзн рукн мarçоми воло доpaд. Мaxз вaзни шеър as руи рукнхо мyaйян мегapдaд.
Дap мaвpиди aнвои вaзн, донишмaнди точик Мисбохиддин Нрзщул 3 нaвъи acоcиpо кзйд мекунад: хичой, apyзй, нимой ë apyзи озод. ^aмзaмон, нaвъи чaxоpyмpо шеъри caфеди бевaзн ë шомлуй номидaacт, ки он бештap дap кдрни ХХ дap aдaбиëти точик воpид шyдaacт [6, с. 10].
Лозим 6a тaъкид acт, ки paдиф Ba ^офия aз чyзъиëти мухими шеъри форсй 6a хисоб paфтa, иcтифодaи фapовони он дap тaмоми aнвои шеър 6a нaзap меpacaд.
Аммо, ти6^и иттилои capчaшмaxо, инти^ол Ba риояи вижaгиxои шеърй дap тapчyмaи шеър чунон мухим rn6y4a, он 6ояд ифодaгapи мaзмyн Ba мyxтaвои мaтни acл бошaд.
Бa aндешaи Солоду6 Ю.П. xaнгоми тapчyмaи шеър 6ояд «тaшкили яксони вaзни мaтн, инти^оли нaздик Ba cиcтемaи ^офияхо»-ро риоя кapд [7, с.35]. Аммо Тюленев СТ. ^йд мекутад, ки axaмият Ba мушкилоти тapчyмaи шеър дap кушиши бyнëди вижaгиxои вaзнй Ba apyзй бyдa, тaлaботи меъëpxои тapчyмaи нaзм дap ^ëc 6a нacp бештap acт [9, с.13].
Ахли илм тaъкид нaмyдaaнд, ки тapчyмaи осори мaнзyм ниcбaт 6a мaнcyp мушкил acт. Macana^ Кyзнетcов А.Ю. дap ин боpa якчaнд омилро номбap кapдaacт: 1) axaмияти acоcии мyxтaво Ba чaззобияти шеърй дap aшъоpи лирикй бевоcитa 6о acолaти лyFaвй Ba услу6ии мaтни acл aлоrçaмaнд acт; 2) чузъвдти зaбонй Ba фapxaнгй дap aшъоpи иш^й дap доиpaи мyaйяни шеърй тaълифшyдa, одaтaн 6a aнъaнaи миллй хос acт (шояд 6о мaтни тapчyмa номyвофиrç бошaд); 3) як rçaTOp тaъcиpоти вижaи мaъной; 4) осори дорои мaзмyн Ba мyxтaвое, ки бaъзaн ноpaвшaн aCT; 5) тaъйини acолaти эстетикии acap дap acоcи вижaгиxои мyхтaлифи шзмй xоcилшyдa мушкил acт [5, с.278].
Дap мaвpиди мacъaлaxои тapчyмaи осори бaдей олими шинохтaи Индонезия Сиpявинaтa ^йдхои чоли6 нaмyдaacт. Аз чyмлa, у тaъкид мекyнaд, ки xaнгоми тapчyмaи осори бaдей тapчyмон 6a омилхои лyFaвй, бaдей, эстетикй Ba ичтимой-фapxaнгй ру 6a ру хоxaд шуд. Бинобap ин, xaнгоми тapчyмaи шеър мyтapчим xaтмaн 6о жaнpxои мyхтaлифи бaдей дучор мешaвaд, ки он яке aa мушкилоти омили бaдей 6a шумор меpaвaд [13, с.23].
Kaaa^Ba Т.А. тapчyмaи шеъриро фире6и нaзap номидa, ^йд нaмyдaacт, ки чунин нaвъи тapчyмa 6идуни мaъpифaти шеършиносй Faйpиимкон acт, зеро шеър бaëнгapи фaлcaфaи aмиrç бyдa, чиxaти дyбоpa 6a зaбони дигар офapидaни он бacо мушкил acr. Бa иловa, у тaкpоpи вaзни шеъри acлиpо дap тapчyмa Faйpиимкон xиcобидa, инкишофи оxaнгy хичо, rçофиявy paдиф, вижaгиxои caбки шоиpонapо дap зaбонy фapxaнги бегонa имконнопaзиp дониcтaacт.
Дap ин хусус Кaзaковa Т.А. 6a тaъpихи тapчyмaи осори caдaи XVIII то кунун тaвaччyx шмуда, axaмияти ягонaгии сохтор Ba мyндapичaи шеъри acл Ba pобитaи rorycaCT^ онхоро
MyxHM Mexuco6ag Ba Taxpu^H aKepo 6ohch Koxumu gurape MegoHag [4, c.64]. Ammo ^yKOBCKHH B.A. oMHnu aroHaruu coxTop Ba MyHgapu^au Tap^yMau amtoppo gap 3apypaTH Tap^yMau moupoHa HumoH goga, 3e6oH, xycHy ^a33o6uara metppo gap xaMoxaHruu ohxo (coxTop Ba MyHgapu^au metp) TatKHg MeKyHag, kh gap paBaHgu Tap^yMau HacpH aconara xempo ryM xoxag Kapg. X^aMoxaHra Ba xaMMatHoH gap Tap^yMa xaga^H Bonou xap Tap^yMoH 6yga, aMMo H^ogau KanHMaxou anoxuga Ba Kymumu ma6ex coxTaHH ^yMnaxou MaTHH acnpo Ma^cagu Typ^yMoH HaMemyMopag [3, c.12]. Mo HH3 aHgemau oxuppo naHrupH Kapga, nyHHH Mexuco6eM, kh Tap^yMau ocopu MaH3yM 6oag 6o MeTogxou CHMMeipuaH ceMaHTHKH (MatHoH) cypaT rupag, to kh naeM Ba xaga^xou acnuu Myannu^H MaTHH acn gap Tap^yMa nyppa hhbhkoc rapgag.
flap 6o6aTH BH^arH^ou Tap^yMau cypygy TapoHaxo, axnu TaxKHK 6emTap 6a ranonoruau K.PaHe TaKa MeKyHaHg, atHe y a3 aK cy 6a coxTopu Mara (Maraxou MaH3yMH 6ageH), a3 cyu gurap 6a MaTHxou ayguo-ca6TH эtтнмog gopag. Tap^yMamHHocoH HTTH^o^aH nyHHH Mexuco6aHg, kh Tap^yMau Maraxou ayguo-ca6TH 6oag 6a Mucnu MaTHH acn 6a myHaBaHga Tatcup ry3opaHg.
A3 nuxo3H oMunxou 3a6oHH, xaggu aKann gy HyKTapo 6oag 6appacH Kapg: xaMoxaHrco3HH KanuMaxo Ba coxTopxou HopaBmaHH cuHTaKcucn. X^aMoxaHrco3HH KanHMaxo hh ^o rypyxu KanuMaxoe, kh a3 nuxo3H MatHo 6a xaM MyBo^HKaHg.
^aMoxaHrco30 MeTaBoHag cHHTarMaTHKH, nparMaTHKH, y^y^H e aMygH 6omag. Ea oh KanuMaxoe MaHcy6aHg, kh 6a aK rypyxu ceMaHTHKH TaannyK gopaHg e MyKo6unu oHaHg.
HoBo6acTa a3 oMHn, xaHroMH MatHHgogu MaTHH acn Tap^yMoH 6oag Myogunu oHpo gap 3a6oHH Tap^yMa naHgo Ba ucra^oga KyHag. X^aM3aMoH, 6emTap 6a xaMoxaHrco3HH coxTopxou ma6ex gap 3a6oHH acn Ba Tap^yMa guKKaT 3oxup KyHag.
^aMHyHHH, gap Mactanaxou 3a6oHmHHocH coxTopu Ta^appy^H (raHpHMy^appapH) cuHTaKcucH 6appacH maBag. Hh ryHa coxTopxo MeTaBoHaHg KacgaH gap metp Ba3H$au Tampexu MaTHpo 6ap yxga rupaHg.
KagaMH aBBan ^uxara xannu hh Mactana naHgo KapgaHH coxTopu ycryBop Me6omag. MyBo^H^H HroMapK Tapra6y hh3omh $ouga6axm oh acT, kh aBBan hcm Ba 6atgaH ^etnu Mymaxxac MaBpugu ucra^ogau Tap^yMoH Kapop rupag [12, c.116]. Arap gy yHcypu MyxHM gypycT 6a Kop oag, Boxugxou 6o^HMoHga MaB^eu xempo Mee6aHg. nac a3 oh, Tap^yMoH MeTaBoHag coxToppo gap 3a6oHH Tap^yMa to xaggu hmkoh 6o 3a6oHH acn MycoBH HaMoag. HnoBa 6ap hh, coxTopu xap aK Bo^a Ba u6opa 6a Ha3ap rupu^Ta maBag.
KaMonu Xy^aHgH aKe a3 6y3yprTapuH moupoHH ra3ancapou aga6ueTH KnaccHKHH $opcy to^hk 6a xuco6 pa^Ta, conu ry3amTa TaMoMH to^hkohh gyHe 6o maxoMaT Ba H^THxop 700-conarHH ypo ^amH rupu^TaHg.
Ho3hm 6a egoBapucT, kh nepoMyHH Taxnun Ba 6appacuu Mactanaxou xaeT Ba э^ogнeтн KaMonu Xy^aHgH goHHmMaHgoHH BaTaHHBy xopu^H, a3 ^yMna C. Ahhh, A. Mup3oeB, ffl.^yceHH3oga, A.A^cax3og, H.C.EparuHcKHH, E.Ma^cygoB, ffl.Hcpo^unHHe Ba gurapoH KHTo6y pHconaxo HaBHmTaaHg.
HyHoH^H, Myxa^^H^oHH ocopu fflaHx KaMon TatKHg MeKyHaHg, y ra3anxou 3ueg gap MaB3ytxou MyxTanu^H 3HHgarH a3 xyg Mepoc ry3omTaacT, kh oMy3umy ^aTxu MaoHHH aMH^ Ba nymugau ohxo 6ap 3HMMau onHMoHH coxa Bory3op acT. A3 ^yMna, ra3anu "fln^ Myn;HMH Kyn HOhoh acTy TaH hh ho Fapu6" a3 3yMpau ra3anxou mHHoxTa Ba gycTgomTau MapgyMH $opcy to^hk 6yga, xaM3aMoH TaxKH^H xaMa^oHu6au Tap^yMaxou MyxTanu^u oh KaM 6a Ha3ap Mepacag.
Eoag 3HKp Kapg, kh oMy3um Ba xanny $acnu Macounu Tap^yMamuHocH 6a BH^a nagugau acuMMeTpuau Tap^yMa gap MaTHxou MaroyM xou3H axaMHaT Me6omag.
HHaK, MaTHH nyppau ra3an 6o Tap^yMau aHrnucuam gap ^agBanu 1.1. MaTpax MemaBag:
Цадвали 1.1.
Асл Tap^yMa
Дил му^ими куи чонон асту тан ин чо гариб, Чун кунад бечораи мискин тани танхо гариб?! Орзуманди диёри хешаму ёрони хеш, Дар чахон то чанд гардам бесару бепо гариб? Чун ту дар гурбат наяфтодй, чй донй холи ман? Мехнати гурбат надонад хеч кас, илло гариб. Хдргиз аз руи карам рузе напурсидй, ки чист Хрли зори мустаманди монда дур аз мо гариб? Чун дар ин даврон намеафтад касе бар холи худ, Дар чунин шахре, ки мебинй, кй афтад бо гариб? Дар гарибй чон ба сахтй медихад мискин Камол, Во гарибй, во гарибй, во гарибй, во гариб! [11, с.43] My heart settled down in the way of the sweetheart but me a stranger, What can do the helpless indigent lone stranger? I hunger for my native land and relatives, How long as stranger could I wander around the world? Since you have not been in the strange land, you are not aware of me? No one know of Strange land suffers, but me. What is the fact? You never asked upon generosity Of the far remained stuck on stranger's situation? Since no one in such time will spontaneously run into, Stranger in such town as you see? Indigent Kamol will pass away in strange land, Oh strange land, oh strange land, oh strange land? [11, c.44]
Тарчумаи осори бадей кори сахл набуда, он дорои арзиш ва вижагихои хоса мебошад. Дар шеър ^арехаи шоирй, интихоби калима ва маонии мачозй, инчунин риояи ^оидаву ^онунхои фанни аруз мухим аст. Вазифаи тарчумон инти^оли пайвастаи маънй ва арзишхои дигар ба забони тарчума мебошад. Албатта, тарчумаи шеър водор месозад, ки набояд бо чашми одй, зохиран назар кард, балки бо чашми а^л ба чахони ботинй, эхсосоти шоир ва паёму хадафи аслии у таваччух дод.
Дар ду байти аввал шоир мегуяд:
Цадвали 1.2.
Асл Tap^yMa
Дил мукими куи цонон асту тан ин цо гариб, Чун кунад бечораи мискин тани тануо гариб?! Орзуманди диёри хешаму ёрони хеш, Дар цауон то чанд гардам бесару бепо гариб? [11, с. 43] My heart settled down in the way of the sweetheart but me a stranger, What can do the helpless indigent lone stranger? I hunger for my native land and relatives, How long as stranger could I wander around the world? [11, c.44]
Чунончи мушохида мекунем, баъзе камбудихо дар тарчума ба чашм мерасанд, аз чумла маънои асл пурра инъикос нагардида, балки таассуроте пайдо мегардад, ки гуё тарчума аз маънии асл дур мондааст. Масалан, дар мисраи аввал калимаи "sweetheart" мувофи^и маънои лугавиаш бо матни асл "цонон" хамоханг набуда, сабаби номувофи^ати манти^и шеър гаштааст, ки онро асимметрияи семантикй гуянд. Вожаи "цонон" дар
китоби "Тухфаи чон (Шархи 40 газали Камоли Хучандй)" ба таври зайл баён шудааст: "Ч,онон тиб^и истилохоти тасаввуф сифати ^айюмист, ки ^иёми чумла мавчудот ба уст, ки агар он да^и^а пайваста мавчудотро намебуд, хеч чиз вучуд ва ба^о намеёфт. Шояд шоир дар ин байт гуфтанй бошад, ки дилу рухи ман дар боргохи Кибриё и^омат дорад ва тани ман дар олами сифлй гарибона умр ба сар мебарад. Ин тани бечораи нотавон дигар илочи рахой аз ин зиндони махуф надорад " [8, с.52].
Тарчумаи вожаи номбурдаро ба хайси "beloved" пешниход мекунем, ки истифодаи он дар адабиёти англисй бештар роич аст.
Аммо дар мавриди корбасти вожаи "гариб" бояд ^айд намуд, ки тарчумаи он "stranger" на он ^адар бо матни асл созгор буда, дар мазмун наздик мебошад. Зеро маънои лугавии калимаи "stranger" дар лугатномахои Кембрич бо мисолхо чунин тавзех шудааст:
stranger - 1) someone you do not know: (ношинос - касе, ки уро намешиносед): 2) A stranger in a particular place is someone who has never been there before (Шахси бегонае, ки дар цои махсус уаргиз цаблан набудааст):
My mother always warned me not to talk to strangers.
Модарам уамеша огау мекунад, ки бо бегонагон суубат накунам.
I'd never met anyone at the party before - they were complete strangers.
Цаблан уаргиз ягон нафарро дар шабнишини вонахурда будам, ощо комилан ношинос буданд.
Do not confuse with foreigner (= a person from another country).
Ин вожаро бо калимаи "foreigner" (нафари хорици) омехта накунед (шахсе аз кишвари дигар).
Дар лугати амрикоии Кембрич чунин баён шудааст:
stranger - someone not known or not familiar (нафаре, ки ношинос ё ношинохта). Дар лугати Оксфорд чунин ташрех шудааст:
stranger - 1) a person that you do not know (шахсе, ки шумо намешиносед):
There was a complete stranger sitting at my desk.
Он цо назди партаам шахси комилан ношинос менишаст.
They got on well together although they were total strangers.
Онуо муносибати созгор доштанд, гарчанде ношинос буданд,
stranger - stranger to somebody (шахси ба касе ношинос):
stranger - 2) a person who is in a place that they have not been in before (Шахси бегонае, ки дар цои махсус уаргиз цаблан набудааст):
Sorry, I don't know where the bank is. I'm a stranger here myself.
Бубахшед, ман намедонам, ки ин бонк куцо аст. Ман худ ин цо ношинос/мусофир уастам. Аз баёну тарчумаи вожаи "stranger" равшан мегардад, ки калимахои "гариб" ва "stranger" аз лихози семантикй хамоханг набуда, чихати комилан ифода намудани хадафи аслии шоир вожаи "wanderer" пешниход мешавад, зеро дар лугатномахои Кембрич ва Оксфорд онро чунин маънидод намудаанд: Дар луFатномаи Кембрич:
wanderer - someone who often travels from place to place, especially without any clear aim or purpose (нафаре, ки гоу-гоу аз цое ба цое сафар мекунад, хоса бе ягон уадаф ё мацсади мушаххас): The characters who pass by the boarding house are lonely wanderers. Шахсоне, ки аз назди хобгоу мегузаштанд, гарибони бекас буданд. How did his life progress from rich kid to street wanderer? Чи тарз уаёти хуби кудакиашро ба гариби кучагард иваз кард? Tired weekend wanderers rested their feet in a jam-packed McDonald's.
Fарибони хастаи рузи истироуатй дар тарабхонаи серодами "Макдоналдс " дам гирифтанд.
Дар луFати Оксфорд:
wanderer - a person who keeps travelling from place to place with no permanent home
(шахсе, ки аз цое ба цои дигар бидуни манзили истицомати сафар мекунад):
'So, I see the wanderer has returned!' he sneered.
"Хуллас, мебинам, ки гариб баргаштааст", тамасхуромез гуфт.
I felt like a homeless wanderer on the face of the earth.
Ман худро мисли гариби бехона/бесоуиб эусос намудам.
Аз тафсири вожаи "wanderer" маълум мегардад, ки он бештар бо калимаи "гариб" хамоханг буда, корбурди он бамаврид аст.
Инчунин, дар байни чонишинхои "I" ва "me" ихтилофе ба вучуд омадааст, ки мубтадо бо пуркунанда му^оиса шавад ва маълум мегардад, ки шахс чун мубтадо ишора шуда, хангоми тарчума онро иштибохан ба хайси пуркунанда маънидод намудаанд, ки боиси зухури асимметрияи грамматикй гаштааст. Илова бар он, калимаи "тан" бо муодили англисии "me" аз лихози грамматика комилан дар холати асимметрй ^арор дорад, зеро "тан" ба хайси мубтадо ояд, пас "me" чун чонишини таъкидй ^айд шудааст. Хдмзамон, вожаи "муким аст" - 1) бошанда аст, сокин аст; муцими цое будан цой гирифтан дар мауалле, сукунат кардан; 2) истицоматкунандаи доими будан, тауцой; муцим шудан цо гирифтан; сокини цое шудан ба таври доими, сукунат бо феъли "settled down" - to become familiar with a place and to feel happy and confident in it: She quickly settled down in her new house/job/school баробармаъно буда, аммо аз лихози замон нобаробар ё асимметрй мебошад, яъне дар матни асл феъли "муким аст" дар замони хозира ва дар тарчума феъли "settled down" дар замони гузашта ифода шудааст.
Мавзуи марказии ин газали ривдатангез гарибист. Fарибй ба маънои дуюми лугавиаш, яъне мусофирй; дурафтодагй аз ватан, аз хонумон, чудой аз ёру диёр ва инчунин ба маънои сеюмаш мачозан бекасй; бечорагй; мавриди корбурди шоир ^арор гирифтааст. Дар ин газал шоир аз санъатх,ои бадеии мачоз, истиора, тачохули ориф, хисомезй, такрор ва тазод истифода бурдааст. Он чи ки мавриди таваччухи мо ^арор дорад, пеш аз хама баёни интизоии матлаби шоир мебошад, ки аз афкори орифонаи у бармеояд [8, с.51].
Дар мисраи дувум шоир мегуяд, ки тани бечораи нотавонаш харгиз илочи рахой аз он зиндони тангу торик надорад. Нисбати хеш к;албашро танхову бекас ва гариб эхсос мекунад: Дил муцими куи цонон асту тан ин цо гариб, Чун кунад бечораи мискин тани тануо гариб?! My heart settled down in the way of the sweetheart but me a
stranger,
What can do the helpless indigent lone stranger?
Ин чо вожаи "мискин" чун 1) фацир, бенаво, бечиз, цашшоц; мунъиму мискин дорою камбагал; 2) тамоман аз тобу тавонмонда, нотавон, оциз; бечора ифода шудааст. Орзуманди диёри хешаму ёрони хеш, Дар цауон то чанд гардам бесару бепо гариб? I hunger for my native land and relatives, How long as stranger could I wander around the world?
Чи тавре равшан мегардад, байти дувум идомаи маънои байти якум аст ва он таъкид мекунад, ки шоир орзуи диёр ва ахли байташ будааст. У суол мегузорад, ки то кай чунин бесару бепо ва гарибона зиндагй мекунад. Кишваре, ки Камоли Хучандй дар орзуяш будааст, аз кишвари во^еии у хеле дур ва дастнорас аст. Аз ин лихоз, ибораи "гардам
бесару бепо" бо муодили англисй "I wander around the world' дар холати ^исман симметрияи семантикй ^арор дошта, аммо тиб^и хар лексемаи алохида ба мисли "гардам" бо "I wander", "бесару бепо" бо "around the world' асимметрияи грамматикй мебошанд.
Хдмзамон, дар ду байти аввал вожахои "ин чо", "тащо", "бепо", "хешаму", "бесару" ва "асту" ба хам ^офия (^офияи решагй) буда, аммо калимаи "гариб" радиф аст.
Дар зер намунаи тарчумаи англисии ду байти боло бо нигохи тоза пешниход мегардад:
Намунаи аввал:
Within my beloved my heart settles down, but I loathe a wanderer. What can do the helpless indigent lonely wanderer? I hunger in my soul, I hunger for my land and family to be whole, How long ought I wander around the world as a wanderer?
Чунончи дар тарчумаи аввал мушохида мекунем, иборахои "I loathe", "I hunger", "I wander" ба якдигар ^офия шуда, вожаи "wanderer" радиф мебошад. Пас, гарчанде тарчумаи шеър ^оидаву ^онунхои арузро риоя накардааст ва хатто шеър низ нест, аммо чанд нишонаи он ба назар расидааст. Ин нобаробарии арузии байни матни асл ва тарчумаро асимметрияи поэтикй гуянд.
Намунаи дувум:
My heart stopped in the way of my beloved, but I am a wanderer, What can a helpless, destitute, lonely wanderer do? I long for my homeland and relatives, How long as a wanderer should I roam?
Дар байти сеюм шоири ширинкалом пурсон мешавад, ки кас агар мехнати гарибиро нодида бошад, холи гарибонро аз кучо донад, зеро, азобу машаадати гарибиро гарибон донанд. Маънии ирфонии байт дар мисраи дувум дар вожаи "мехнат" ифода ёфтааст, ки маънои захмат чихати расидани маьшу^ ба ошщ мебошад. Яъне ашхосе, ки солики ин тари^ нестанд, аз ин ранч гофиланд:
Цадвали 1.3.
Асл Тарчума
Чун ту дар гурбат наяфтоди, чи дони уолиман? Меунати гурбат надонад уеч кас, илло гариб. Х,аргиз аз руи карам рузе напурсиди, ки чист %оли зори мустаманди монда дур аз мо гариб? [11, с. 43] Since you have not been in the strange land, you are not aware of me? No one know of Strange land suffers, but me. What is the fact? You never asked upon generosity Of the far remained stuck on stranger's situation? [11, с.44]
Хдмзамон, байти чорум ифодагари арзу шикояти шоир буда, у гила мекунад, ки чаро касе аз руи лутфу мехрубонй аз холаш пурсон нашудааст, ки дар гарибй чй хол дорад. Дар байти мазкур вожаи "карам" муродифи лутф буда, дар адабиёт парвариш додани оши^ро гуянд, ки хадафи шоир махз дар хамин маънй аст.
Тарчумон як падежи исмиро ба шакли чумлаи саволй табдил додааст. Бо вучуди аз як оила будан, сохтори лугавии забони точикй аз англисй ба куллй фар^ мекунад ва таъсири услубии он низ дар тарчума зохир шудааст. Бояд ^айд кард, ки ходисаи симметрия ^исман дар байти севум ва чорум ба мушохида мерасад, ки паёми асл ахамияти хешро гум накардааст. Асимметрияи услубй байни вожаи "Гурбат" ва "strange land' рух додааст, ки дар поён шархашро меорем. Хдмзамон, шархи калимаи "гурбат" дар фарханг чунин тавзех
шудааст: 1) цудои аз ватан, дури аз ёру диёр, гариби, мусофири; гурбат ихтиёр кардан, тарки ватан кардан; 2) он цо, ки ватани кас нест, цои дур аз хонумон; дар гурбат дар дури аз ватан, дар мусофири; диёри гурбат, цое, ки кас дар он гарибу мусофир аст; гарибй; 3) гуфт., мац.цанцол, хархаша; гурбат кардан, цанцол кардан, магал бардоштан; сари бегурбати худро ба гурбат мондан ба коре ицдом карда, худро ба ташвиш андохтан, ба коре уамроу шуда, худро гирифтори дарди сар кардан. Аммо муодили вожаи "гурбат " дар тарчума бо ду калимаи англисй ба нахви ибораи "strange land" тарчума шудааст, ки мутарчим метавонист онро бо як вожаи "outland" ифода кунад, зеро он дар адабиёти англисй васеъ корбаст мешавад. Илова бар гуфтахои боло, ба ивази вожаи "stranger" метавон калимаи "outlander''-ро низ истифода кард ё худ чи тавре дар боло зикр гардид, метавон бо вожаи "wanderer" иваз намуд.
Калимаи "карам" дар лугат маруамат, иноят; саховат, уиммат, кушодадасти, цавонмарди; лутфу карам меурубони ва мурувватро ифода мекунад. Ин вожа ба англисй "generosity" тарчума шудааст, ки онро симметрия номанд.
Вожаи "мустаманд" - 1) гамгин, андуугин; 2) муутоц, уоцатманд, бечора; 3) мац. ошиц, гирифтор аз лихози сохтори грамматикй бо муодили англисиаш "stranger's situation" асимметрияи морфологй гаштааст.
Хдмаи мисраъхо хангоми тарчума аз усули маъмули тахвили тарчума бархурдоранд, зеро шеър хамеша дорои мазмун ва мухтавои ами^ аст ва онро наметавон чун матни одй тарчума кард. Аз ин чихат аглаби тарчумонон дар тарчумаи шеър кушиш ба харч медиханд, то ки маънй ва паёми аслиро ба хонанда пешкаш намоянд ва дар натича сохтор ва вохидхои лугавй дар матнхои асл ва тарчума зохиран фар^ мекунанд.
Инак, тарчумахои тозаи ду байти боло пешкаш мешаванд:
Намунаи аввал:
Since you have not been in an outland, how would you know my way?
Will you have to be a wanderer in a strange land to be aware of me?
No one knows what a wanderer in an outland feels, no one but me.
The truth is you never asked upon generosity and remained alone as a wanderer.
Намунаи дувум:
Since you have not been in an outland, do you not know of me? No one knows of a foreign land but me. What's the matter? You never asked for generosity. From far away stuck in an unhappy situation?
Шайх Камол дар байти панчум иброз мекунад, ки хеч кас моро хамдам нахохад шуд. Аммо аз лихози мачоз, маънии ихтиёр низ дарч шудааст. Масалан, донишманде изхори а^ида намудааст, ки шахс кай ба ихтиёр робитае дошт ва шоир низ дар даврони пур аз шиканча рухан хешро то^а эхсос кардааст.
Цадвали 1.4.
Асл Tap^yMa
Чун дар ин даврон намеафтад касе бар уоли худ, Дар чунин шауре, ки мебинй, ки афтад бо гариб? Дар гарибй цон ба сахтй медиуад мискин Камол, Во гарибй, во гарибй, во гарибй, во гариб! [11, с.43] Since no one in such time will spontaneously run into, Stranger in such town as you see? Indigent Kamol will pass away in strange land, Oh strange land, oh strange land, oh strange land? [11, c.44]
flap 6aHTH oxup fflaHx KaMon 3oxupaH Meryag, kh gap rapH6H ^oh 6a caxTH Mecynopag, aMMo a3 nuxo3H MatHo ra3an Ma^o3aH nymuga 6yga, atHe ^oh cynopugaH KHHoa a3 $ohk mygaH 6ygaacT, kh TapHKecT HaHn 6a onaMH 6aKo. HHHyHHH MypgaH th6kh ucTHnox poHgarupo ryaHg a3 xa3paTH X^aK cy6xoHa Ba a3 xaKHKaT gyp HecT, kh moag moup xaMHH MatHupo gap Ha3ap gomTa 6omag [8, c.52].
flap 3a6oHmHHocH Ma^xyMH ^oHoceMamuKa 6emTap TaBa^yxu onHMoHpo HaMygaacT, kh oHpo xaHroMH Taxnuny 6appacuu ocopu MaH3yM Ba MaHcyp MaBpugu ucTH^oga Kapop MeguxaHg. MacanaH, gap 6o6aTH axaMHaTH Ma^xyMH HoM6ypga 3a6oHmHHocoH aHgemaxou ryHoryH 6aeH KapgaaHg. MacanaH, Eogyэн ge Kypтeнэ KaHg MeKyHag, kh obo3 gap cucTeMau 3a6oHH HyH anoMaTH no3HMHH 3a6oH 6a xuco6 pa^Ta, 6ugyHH oh cucreMau ^oHeTHKHH 3a6oHxo TacaBBypHona3up acT. flap 3aMoHH Myocup pymgu ^oHoceMarnuKa 6ohch naHgoumu Mactanaxou 3uegu neKcuKH-ceMaHTHKH Ba nyraBH-paBoHH ramTaacT. Ammo 6opu aBBan acocry3opu MaKTa6u ^oHoceMamuKHH maxpu neTep6ypr BopoHHH C.B. hh Ma^xyMpo 6a ryHau moxau anoxugau 3a6oHmHHocH MatHHgog HaMygaacT. A3 ^yMna, y TatKHg HaMygaacT, kh xaga^H acnuu ^oHoceMamuKa - oMy3umu po6uTaxou obo3 Ba MatHo gap KanHMa Me6omag. (2, c.22)
MacanaH, gap ra3anu KaMonu Xy^aHgH Bo^axou "Kace", "MeduHu", "km", "zapu&\ "zapudu", "caxmu", "muckuh", "Bo zapudu", "eo zapu6", "My^uM", "^ohoh", "muckuh", "zyp6am", "Hantymodu", "nu doHu", "unnd\ "KapaM" Ba "MycmaMaHdu" a3 Ha3apu TatnHMoTH ^oHoceMaHTHHKH, xaHroMH KupoaT gopou oxaHrxou MyxTanu^ Ba 6aeHrapu MatHuxou aMHKH $anca$H Ba эxcocoтн 6othhhh moup 6yga, xap KanHMa H^ogarapu HaHgHH MatHo Me6omag. ^aM3aMoH, gap capocapu MaKona Ma3MyH Ba MyxTaBou KanHMaxo 6o mapxy Ta^cupu Bacet MaTpax rapgugaacT, kh oh hc6oth KoHyHy Tana6oTH ^aHHH ^oHoceMamuKa Me6omag.
flap 6aHTH naH^yM Ba oxupu Tap^yMa 6a xoHaHga xhcch HBa3H ^oh 3hct TaBnug ramTa, agaMH paM3H xonurH Ba Tatcupe, kh Myannu^ gap metpam 6aeH gopag, xocun Merapgag. Hhhohhh gap mapxu 6aHTH naH^yM 6aeH rapgug, Ma3MyHH acnuu 6aHTH HoM6ypga gap Tap^yMa KucMaH TaB3ex mygaacT. MacanaH, gap Mucpau aBBanu 6aHTH naH^yM xaTou ycny6H pyH gogaacT, kh u6opau "dap uh daepon' HmTu6oxaH "in such time" Tap^yMa myga, 6oag "at such time" Tap^yMa Merapgug, kh oHpo эppoтonorнaн Tap^yMa ryaHg. X^aMnyHHH, gap Mucpau Ma3Kyp, Tap^yMau Bo^au "spontaneously" gap MaTHH acn 3HKp Hamyga, aMMo a3 nuxo3H MatHo MyBo^HKaT KapgaacT, kh oHpo acHMMeipuaH Mop^onorH ryaHg. X^aM3aMoH, Mucpau gyByMH 6aHTH naH^yM a3 nuxo3H MatHo 6a xaM TaBtaM Ha6yga, 6oag Tap^yMa 6a TaBpu 3aHn xoTHMa Mee^T:
flap nynun maype, ku Me6unu, ku afymad 60 sapu6?
No one in no time and in any other town runs into a stranger you see? Eoag TatKHg HaMyg, kh Tap^yMau u6opau "6a caxmu" gap MaTHH Tap^yMa 6a Ha3ap Hapacuga, moag Tap^yMoH 3HKpu oHpo no3HM HagoHucTaacT, kh agaMH hh u6opapo MeTaBoH acuMMeTpuau Mop^onorH HoMHg.
flap Mucpau oxupuH u6opau "Bo sapu6u" nyH "Oh strange land' Tap^yMa mygaacT, kh a3 HHroxu rpaMMaTHKH nagugau acuMMeTpH MeHoMaHg. ^aM3aMoH, MatHou nyraBHH "zapu6u" -gapu6 6ydan, зиндaгии dyp a3 eaman, dypu a3 eaman, Mycofyupu, syp6am; dap sapu6u dyp a3 eaman, dap gyp6am 2. 6eKacu, manyou; sapu6u Kamudan, Mycofyupupo a3 cap гузapoнидaн; a3o6u dypu a3 eaman ea 6eKacupo dudan; dap sapu6u afymodan gap ^apxaHru Ta^cupuu 3a6oHH to^hkh gap^ mygaacT. Ammo hh TaBpe gap 6ono 6aeH rapgug, u6opau "strange land' H^ogarapu MatHou "zyp6am" 6yga, gap Mucpau oxup KucMaH aconaTH xygpo HHrox gomTaacT. AxupaH, HaMyHaxou gurapu gy 6aHTH 6ono nemKam MemaBaHg: HaMyHau jibbji^:
No one at such time will encounter a stranger,
No one in no time and in any other town runs into a stranger you see?
The indigent Kamol will die in a strange land,
Oh wanderering, oh wanderering, oh wanderering, oh wanderer!
Намунаи дувум:
As no one at such time would spontaneously encounter, A stranger in such a city as you see? The indigent Kamol will pass away in a strange land, Oh wanderering, oh wanderering, oh wanderer!
Дар адабиётшиносй мафхуми аллитератсия боиси омузиш ва тах^и^и олимон гаштааст. Аллитератсия - такрор ё хамохангии хамсадохои монанд ё аз лихози талаффуз ба хам наздикро гуянд. Ин мафхумро метавон хангоми шарху тавзехи матни комил ё порчахои алохида истифода кард.
Намунаи олии мафхуми аллитератсия тезгуякхо мебошанд, ки дар онхо харфхои хамрадиф ва хам^офия бештар ба назар мерасанд ва хангоми ^ироат халале намерасад.
Аммо сабку шеваи гуиши Шайл Камол комилан инъикосгар ва исботи мафхуми аллитератсия буда, дар газал шоир бо табаххур ва ^арехаи шоирй газали мавриди назарро эчод намудааст, ки хангоми ^ироаташ кас аз равонй ва суфтагии газал пай мебарад.
Дар охир, аз руи баъзе бахсхои адабй хадс мезанем, ки шояд тарзи баргардони дурусти мисраи нихой бо хониши "ё"-и ма^сура ба таври зайл сурат мегирифт: мувофи^и маънои лугавии вожаи "гариб" - фоил, исм ё мубадо аст, зеро дар мисраи аввал шоир хешро мискин хонда, баъдан таъкиди хол кардааст:
Дар гариби цон ба сахти медиуад мискин Камол, Во гарибо, во гарибо, во гарибо, во гариб. The indigent Kamol will die in a strange land, Oh wanderer, oh wanderer, oh wanderer, oh wanderer.
Тиб^и ^онуниятхои фанни фоносемантика, яъне аз нигохи оханги талаффуз ибораи "Во гарибо" ба мисраи асл шояд наздик бошад ва тарчумаи англисии "Oh wanderer" низ хушохангтар аст, гарчанде ибораи "Во гарибо" бо калимахои мисраи ^аблии "гариби" ва "сахтй" хам^офия нест. Аммо бояд ^айд намуд, ки дар баъзе сомонаву китобхои адабй мисраи мазкур ба таври зерин дарч шудааст:
Во гариби, во гариби, во гарибо, во гариб.
Храмин тарщ, хангоми халлу баррасии хусусиятхои тарчумаи матни манзуми бадей равшан мегардад, ки тарчумаи ашъор бояд дорои таъсири эстетикй, хамохангии мазмун ва мундарича, дарки ами^и жанр ва санъатхои бадей чихати таносуби матни асл ва тарчума бошад.
Хулоса, аз тахлилу баррасии байтхо равшан мегардад, ки тарчумон кушиш ба харч додааст, то ки усули тарчумаи бадеиро бо баъзе мушкилихо анчом дода, паёми аслии шоирро ба хонандаи англис расонад, аммо на бо мазмуни ами^. Тарчумаи байтхо аз руи хамохангй ва таносуб тиб^и ^онуну ^оидахои фанни аруз ва грамматика мавриди баррасй ^арор гирифта, хангоми тарчума ва маънидоди байтхо корбурди вазни озод метавонад чихати такмили маъно хидмат кунад.
Хамзамон, масъалаи тарчумаи бадей аз нигохи зухуроти ассиметрй дар заминаи мафхуми фазои тарчума мавриди таваччух ^арор гирифт. Мувофи^ати мазмун ва мухтавои тарчумаи ашъор дар фазои тарчума ^азияи асимметрияи семантикиро руи кор меорад, ки симметрияи маънои калимоти алохидаро аз назар холй намегузорад.
Пайнавишт:
1. Аристотель. Об искусстве поэзии /Пер. В. Г. Аппельрота. -М., 1893. - 97 с.
2. Воронин С.В. Основы фоносемантики.-М.: Ленанд, 2006. - 248с.
3. Жуковский, В.А. О переводах вообще, и в особенности о переводах стихов / В.А. Жуковский / Эстетика и критика. - М. : Искусство, 1985.- 431 с.
4. Казакова, Т.А. Художественный перевод. Теория и практика: учебник / Т.А. Казакова. - СПб.: ООО «Инъязиздат», 2006. - 544 с.
5. Кузнецов, А.Ю. Лирическое стихотворение и его перевод (от теории к практике сопоставительного лингвопоэтического исследования) [Текст]/А.Ю. Кузнецов/ в кн.: Теория и практика художественного перевода: учеб. пособие для студ. лингвист. фак. высш. учеб. заведений/ Ю.П. Солодуб, Ф.Б. Альбрехт, А.Ю. Кузнецов. — М. : Издательский центр «Академия», 2005. - С. 278-295.
6. Нарзицул Мисбоуиддин. Муцаддимаи шеършиноси /Нарзицул Мисбоуиддин - Душанбе: Сино, 2004. - 82 сау.
7. Солодуб, Ю.П. Теория и практика художественного перевода: учеб. пособие для студ. лингвист. фак. высш. учеб. заведений [Текст]/ Ю.П. Солодуб, Ф.Б. Альбрехт, А.Ю. Кузнецов. -М.: Издательский центр «Академия», 2005. - 304 с.
8. Тууфаи цон (Шаруи 40 газали Камоли Хуцанди). - Хуцанд: Ношир, 2020. - 288 сау.
9. Тюленев, СВ. Теория перевода: Учебное пособие [Текст]/ СВ. Тюленев - М.: Гардарики, 2004. - 336 с.
10. Федоров, А.В. Введение в теорию перевода (Лингвистические проблемы) / А.В. Федоров М. : Литература на иностранных языках, 1958. - 375 с.
11. Хабдау чаман. - Хуцанд: Хуросон, 2020. - 284 сау.
12. Newmark, Peter. Approaches to Translation. - Oxford: Pergamon Press, 1981. - 200 p.
13. Suryawinata, Z. Analisis dan Evaluasi terhadap Terjemahan Novel Sastra The Adventure of Huckleberry Finn dari Bahasa Inggris ke dalam Bahasa Indonesia. Unpublished Doctorate Dissertation, Post-Graduate School, IKIPMalang, 1982. - 272p.
14. Wills, Wolfram. The Science of Translation. - Gunter Narr Verlag Tubingen, 1982.
Reference Literature:
1. Aristotle. On the Art of Poetry / Translation by V. G. Appelroth. - M., 1893. - 97pp.
2. Voronin S.V. Grounds of phonosemantics. - Moscow: Lenand, 2006.-248pp.
3. Zhukovsky, V.A. On Translations in General and in Particular on Translations of Poems / V.A. Zhukovsky// Aesthetics and Criticism. - Moscow: Art, 1985. - 431 pp.
4. Kazakova, T.A. Belles-Lettres Translation. Theory and Practice: Textbook / T.A. Kazakovayu-St. Petersburg: Publishing-House of Foreign Literature, 2006. - 544pp.
5. Kuznetsov, A.Yu. Lyrical Poem and its Translation (from Theory to Practice of Correlative Linguopoetic Research) [Text] / A. Yu. Kuznetsov// in the book: Theory and Practice of Belles-Lettres Translation: Textbook for students of philological faculties under higher schools. P. Solodub, F. B. Albrecht, A. Yu. Kuznetsov. - M.: Publishing center "Academy", 2005. - pp. 278-295.
6. Misbohiddin, Narzikul. Introduction into Poetic Studies /Narziqul Misbohiddin. -Dushanbe: Sino, 2004. - 82 pp.
7. Solodub, Yu. P. Theory and Practice of Belles-Lettres Translation: Textbook for students of philological faculties under higher schools. Yu. P. Solodub, F. B. Albrecht, A. Yu. Kuznetsov. - M.: Publishing Center "Academy", 2005. - 304pp.
MaKfiydoe y.O. AcuMMempunu 6aünu3a6onu dap map^yMau Mamnyou MansyMU ôadeu
8. The Gift of Soul (Interpretation to 40 ghazals of Kamol Khujandi). - Khujand: Publisher, 2020. -288 pp.
9. Tyulenev, S.V. Theory of Translation: manual [Text]/ S.V. Tyulenev. - M.: Gardariki, 2004. -336 pp.
10. Fyodorov, A.V. Introduction into the Theory of Translation (Linguistic problems / A.V. Fyodorov - M. : Literature in Foreign Languages, 1958. - 375pp.
11. Seventeen Flower-Gardens. - Khujand: Khuroson, 2020. - 284 pp.
12. Newmark, Peter. Approaches to Translation. - Oxford: Pergamon Press, 1981. - 200pp.
13. Suryavinata, Z. Analisys dan Evaluasi terhadap Terjemahan Roman Shastra The Adventure of Huckleberry Finn dari Bahasa Inggris ke dalam Bahasa Indonesia. Unpublished doctoral dissertation, Postgraduate Studies, IKIPMalang, 1982. - 272pp.
14. Wills, Wolfram. The Science of Translation. - Gunther Narr Verlag Tübingen, 1982.
