CC BY
23
УДК 80 ББК 81.2-7
МУРУРЕ БА ТАРЧУМАИ ОСОРИ Хамробоев Насимцон Абдуллоцонович,
МАНЗУМ (ДАР МИСОЛИ н.и.филол., дотсенти кафедраи забон ва
ТАРЧУМАИ АШЪОРИ ШОИРОНИ адабиёти тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.
ЦАРНХОИХ-ХИ) Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ О Хамробоев Насимжон Абдулложонович,
ПЕРЕВОДЕ ПОЭТИЧЕСКИХ к.филол. н., доцент кафедры таджикского
ТЕКСТОВ (НА ПРИМЕРЕ языка и литературы ГОУ "ХГУ им. акад.
ПЕРЕВОДОВ ПРОИЗВЕДЕНИЙ Х- Б. Гафурова " (Таджикистан, Худжанд)
XII вв.)
SOME CONSIDERATIONS ON Khamroboyev, Nasimjohn Abdullojohnovich,
TRANSLATION OF POETICAL TEXTS candidate ofphilological sciences, Associate
(ON THE EXAMPLES OF THE Professor of the Tajik Language Department under
TRANSLATIONS OF LITERARY the State Educational Institution "KhSU named
PRODUCTIONS OF THEX-TH- XII- after academician B. Gafurov" (Tajikistan,
TH CENTURIES) Khujand)E-MAIL: [email protected]
Калидвожа^о : осори манзум, тарцумаи ашъори арабй, «Ятимат-уд-даур»-и Саолибй, "Тарцумон ул-балога"-и Родиёнй, "Лубоб ал-албоб"-и Мууаммад Авфй, Мантиции Розй, Абулфатуи Бустй, Ибн ар-Румй, тарцумаи озод
Мацола ба тауциц ва таулилу баррасии раванди тарцумаи ашъор дар царнуои XXII аз забони арабй ба забони форсй-тоцикй ва аз забони тоцики ба забонй арабй бахшида шудааст. Муаллиф, пеш аз уама, сарчашмауо ва маъхазуое, ки фарогири тарцумаи ашъори шоирони зуллисонайн мебошанд, муайян намуда, омилуо ва роуу воситауои зууури тарцумаи ашъорро дар мисоли тарцумаи абёти шоирони асримиёнагй тауцицу баррасй намудааст.
Муаллиф собит намудааст, ки дар сарчашмауои таърихй ашъори зиёди парокандаро метавон дарёфт намуд, ки аз забони форсй-тоцикй ба забони арабй ва баръакс зимни нацли уодисоту воцеоти таърихй нацлу тарцума шудаанд, вале на уама вацт мутарцимон аз муаллифони ашъор ва ё бо овардани матни аслии он аз тарцума будани ин ашъор хабар додаанд.
Дар мацола тарцумаи ашъори якчанд шоирони зуллисонайн, аз цумла тарцумаи шеъруои арабии Ибн ар-Румй ба забони форсй-тоцикй аз цониби Рудакиву Шауидй Балхй ва тарцумаи абёти форсй-тоцикии Мантиции Розиву Абушакури Балхй ба забони арабй аз цониби Бадеуззамони %амадониву Абулфатуи Бустй уамчун намуна таулилу баррасй гардида, бо ин мисолуо уаракати дуцониба доштани раванди тарцумаи осори манзумро муайян намудааст.
Ключевые слова: поэтические произведения, перевод арабской поэзии, "Ятимат-ут-дахр, "Саолиби", "Тарджуман-ул-балога" Родуёни, "Лубоб-ул-албоб" Мухаммада Авфи, Мантики Рози, Абулфатх Бусти,Ибн-ар-Руми, свободный перевод
Анализируются особенности перевода стихотворений Х-Х11 веков с арабского языка на персидско-таджикский и с персидско-таджикского на арабский. Установлены основные источники, где сохранились образцы переводов с персидско-таджикского языка на арабский, и наоборот, в частности «Ятимат-уд-дахр» Саолиби, «Тарджумон-ул-балога» Родуёни, «Лубоб-ул-албоб» Авфи. Подчеркивается, что авторы средневековых антологий, исторических летописей и трактатов по поэтологии не всегда указывают имена переводчиков.
Анализу подвергнуты переводы стихотворных отрывков из творчества арабского поэта Ибн ар-Руми, выполненные Рудаки, Шахидом Балхи, и переводы стихотворений Мантики Рози и Абулфатха Бусти, осуществленные Бадеулзамоном Хамадони. В рассматриваемую эпоху создавались как точные, адекватные переводы, так и образцы свободного переложения поэтического материала.
Key words: poetical works, translation of Arabic poetry, "Yatimat-ut-dahr", by Saolibi,
"Tardjuman-ul-baloga" by Roduyoni, "Lubol-ul-Albob" by Mukhammad Avfi,
Mantiki Rozi, Abulfath Busti, Ibn-ar-Rumi, free translation
The author analyzes the peculiarities of translation of the poems referring to the X-th - th XII-th centuries from Arabic into Persian-Tajik and vice versa. He elicited central origins where the paragons of translation in question preserved, in particular, "Yatimat-ut-Dahr" by Saolibi, "Tardjumon-ul-Baloga" by Roduyoni, "Lubob-ul-Albob" by Avfi. It is underscored that the authors of mediaeval anthologies, historic manuscripts and treatises on poetology not always indicated translators . The author subjects to analysis translations of poetical fragments from the creation ofpoet Ibn-ar-Rumi done by Rudaki, translations of the poems by Shakhid Balkhi, Mantiki Rozi implemented by Badeulzamon Hamadoni. In the epoch in question there existed both precise adequate translations and patterns of free transposition of poetical material.
Перомуни тарчумаи осори манзуми садахои X-XII ду навъи сарчашмахо то андозае метавонанд робита ва умумияти ашъори арабию форсии ин ахдро бароямон муайян созанд. Сарчашмахои аввал, мачмуи ашъори шоирони эронинажод ё шуарои маскуни Эронзамин аст, ки бештар ба ду забон, хам ба забони форсй-точикй ва хам ба забони арабй суруда шудаанд. Маъхази дуюм, асархои гаронкадру арзишманди «Ятимат-уд-дахр»-и Саолибй, «Думят-ул-каср»-и Бохарзй, хулосаи «Хари-дат-ул-каср»-и Имодуддини Исфахонй, "Тарчумон ул-балога"-и Родиёнй, "Лубоб ал-албоб"-и Мухаммад Авфй ва ба монанди ин асархои тазкиравию тарчумахолй мебошанд, ки агар ин асархо то имруз намерасиданд, аз ахволу анвои фархангу адаби он замон маълумоти кобили таввачухе бароямон бокй намемонд.
Аз натичаи тахкикоти пажухишгарон равшан мегардад, ки баробари мутолиаи девонхо ва китобхои фавкуззикр манзарае дар зехни хонанда пайдо мешавад, ки асоси онро метавон бо чанд нукта баён сохт: Якум, маълум мегардад, ки дар саросари сарзамини пахновари Эрон, аз Моваруннахр сар карда то дар сархадди Синд забони арабй ривочи густарда доштааст. Дуюм, аглаби хокимону амирон, хатто дар хурдтарин ва дуртарин минтакахои Хуросону Мовароуннахр арабу арабидон буда, барои кабулу истикболи шоирони арабисаро огушашон хамеша боз будааст. Сеюм,
чун забони арабй забони расмй-давлатии Хилофат 6уд, аз ин ру, дар дастгоддои давлатй бештар ба забони арабй ва дар падлуи он ба забони форсй низ номадо навишта мешуданд. Чорум, баробари густариши фарданги форсии точикй фарданги арабй низ дар манотики мухталифи Эронзамин нуфузи худро нигод медошт ва донистану маърифати он як чузъи фарданги умумии адли калам мадсуб мешуд.
Дар карни IX шеъри форсй дар чунин мудит зудур намуд, вале хусусиятдои пайдоиши шеъри форсй бо тамоми чузъиёти худ маълум нест. Ривоёти гуногун доир ба пайдоиши шеъри форсй ишора бар он доранд, ки дар ондо дакикат бо афсона омезиш ёфта ва дар маъхаздои муътабари адабй, махсусан дар асари маъруфи «Лубоб-ул-албоб»-и Муадаммад Авфй сабт гаштааст.
Маълум аст, ки аввалин ашъоре, ки мансуб ба ин давра аст, аз се род тадти таъсири шеъри арабй карор гирифтаст. Якум, тарики вазни шеър, ки дамон арузи арабй буд; дуюм, калимадо ва сеюм мазмуни шеър. Омилдо ва дарачаву микдори таъсири ин се унсури шеъри арабй, дар осори шоирони нахустин, аз Рудакй то Фирдавсию Манучедрй мутафовит аст. Аз кавли адабиётшинос А. Абдусатторов маълум мегардад, ки агар Рудакию Фирдавсй аз калимаву иборот ва маониву сувари хаёли шеъри арабй дуртаранд, аммо Манучедрй баръакс дар ашъори форсии худ ба бозсозии маонии шеъри давраи чодилй фаровон машгул гаштааст, датто бахше аз осори уро метавон тарчумагунаи касоиди бузурги араб донист (1,162).
Дар карндои IX-X дарчанд тарчумаи шеъри арабй ба форсй чандон маъмул набуд, вале дар Хуросону Мовароуннадр ва дигар сарзаминдои Эронзамин баробари идома ёфтани чараёни дузабонй, раванди тарчума ва накли ашъор ва таълифи осори мансур ба арабй ва аз забони арабй ба форсй-точикй низ идома дошт. Зеро аглаби мусаннифони сарчашмадои таърихй, ба монанди Ёкути Хдмивию Саолибй ва Мудаммад Авфию Умари Родиёнй дар эчоди шеъри точикию арабй мадорати баланд ва табъи саршор доштани шоирони маъруфи дарбори Сомониёну Fазнавиёнро таъкид кардаанд.
Шоирони маъруфи ин давра, аз чумла Абулдасан Шадиди Балхй, Абубакр Мудаммад ибни Алй Хусравии Сарахсй, Абуабдулло Мудаммад ибни Абдуллои Чунайдй, Абулдусайн Мудаммад ибни Мудаммади Муродй, Башшори Маргазй, Робиаи Балхй, Абулфатди Пиндор, Абулдасани Огочй, Абулфатди Бустй, Абузар Бузчонй ва дигарон, дарвокеъ, аз зумраи шоирону донишмандони шинохтаи зуллисонайн ба шумор рафта, ондо эчодиёти бисёр намояндагони адабиёти давраи тоисломй ва исломии араб, ба монанди Имруулкайс, Лабид, Зудайр, Х,ассон ибни Собит, Чдрир, Абунувос, Абулало ал-Мааррй, Ибн ар-Румй ва дигаронро мутолиа мекардаанд, дар пайравии ондо шеър меофариданд, тазмин мекарданд, ба забони форсй-точикй тарчума мекарданд ва дар доирадои адабии Мовароуннадру Хуросон ондоро муаррифй менамуданд (2,36). Чунончи, шеъри зерини:
ijijj ujúc. aj ^¿jí ^j*^ ' v
jl j
Ибн ар-Румиро устод Рудакй ба забони точикй ба шеваи дилпазир ба тарики зайл тарчума кардааст:
Ман муи хешро на аз он мекунам сиёд, То боз навчавон шаваму нав кунам гунод, Чун чомадо ба вакти мусибат сияд кунанд, Ман муй аз мусибати пирй кунам сиёд.
fflapKmuHocu to^hk To^ugguH MapgoHH xycycuaTH Tatcupry3opK Ba Tatcupna3H-puu MyTaKOÔH^a gomTaHH Ha3MH apa6ï Ba Ha3MH $opcK To^HKupo gap mhco.™ amtopu fflaxugu Ba^xK Tax,.m.iy 6appacK HaMyga, MHëHH moupoHH hh cap3aMHH nyH aHtaHa ugoMa ë^TaHH apa6uryH Ba Tatcupu MyTaKOÔH^a gomTaHH hh gy aga6uëTpo 60 oBapgaHH HaMyHax,o TatKug KapgaacT (179,36). HyHomH, a3 3a6oHH apa6K 6a 3a6oHH to^hkh Tap^yMa mygaHH metpu 3epuHH h6h ap-PyMH a3 TaBa^yx, Ba 6ax,pa6apgopuH fflax,Hgu Ba^xK ryBO^K Megux,ag.
.JSJl jSij l'nm'i IjJ ^IJJlj jSI^
Tap^yMau fflaxugu Ba^xK nyHHH OMagaacT: rap fiapoMyw Kapd xo^ Mapo, XewmaHpo 6a py^ba dodaM ëd: KydaKu Mupxopa mo нaгиpист Modap ypo 6a Meyp wup Hadod (3,II, 762).
Ammo gap KapHx,ou 6atgK, Tap^yMau ocopu MaroyM hh3 paBHmu xygpo gurap Kapg, atHe TaBaccyTH meBau Tap^yMau 030g Ba gurapryHC03uu gocTOH^OH apa6ï ë xyg hc^omh-apa6K gap aga6uëTH $opcK 6a By^yg OMag. A3 hh ^o, 6apxe moupoH MaoHHH metpu apa6upo gap K0^a6u Ha3MH $opcK pexTaHg, kh gap HaTH^a 60 maKjH HaB, 6a xancu aKe a3 yHcyp^ou acocuu aga6uë™ $opcK mHHoxTa mygaHg. HyHOHKH Amkh gocroHH apa6uac^u «BapaKa Ba Ty.imox,»-po 6a Ha3MH $opcK gapoBapg Ba ë gocroHH «.OaraH Ba Ma^HyH»-u Hh30mh gurap TaHx,o mapxu umKH gy HaB^aBOHH 6oguaHHmHH Ha6yga, 6a^KH 6a KaTopu moxKopuxou 6ex,TapuHH aga6uëra ^ax,oH goxra MemaBag.
X,aM3aMoH gap capnamMaxou TatpuxK amtopu 3uëgu napoKaHgapo MeTaBoH gapë^T HaMyg, kh a3 3a6oHH $opch-to^hkh 6a 3a6oHH apa6K 3hmhh HaK^u x,ogucoTy BoKeoTH TatpuxH HaK^y Tap^yMa myga, a3 Tap^yMa 6ygaHH hh amtop Ba rox,e 6ugyHH 3HKpu MyTap^HM Ba oBapgaHH a6ëTH ^opcuu oh xa6apx,o Bopug mygaacT.
HroBa 6ap hh, gap geBoHx,ou moupoHH apa6 Ba moupoHH 3y.rahcohahh amtopu 3uëg 6a Mymoxuga MepacaHg, kh x,aHroMH MyTo^ua xoHaHga MenHHgopag, kh ryë hh amtop Tap^yMae a3 amtopu $opcK-To^HKHaHg, aMMo gap ac^ hh ^o Tap^yMa 6a Kop Hapa^Ta, TaHx,o myapo a3 Ma3oMHHH amtopu aKgurap ucTH^oga HaMygaaHg. 3epo Bypygu Ma3MyH^ou aMco^y amtop hh3 aKe a3 pox,x,ou Tatcupna3upHH MyTaKo6u^a 6a myMop pa^Ta, a3 3aMoHH TamaKKy^y Ta^aBBy^H hh 3a6oHx,o oro3 rapgugaacT. Bo By^ygu hh, 6at3e a3 amtopu 6a 3a6oHH apa6K Tap^yMamyga, kh gap capnamMaxou TatpuxK HaK,^ mygaaHg Ba ryaHgaroHH oh^o Mat^yMaHg, hh ^o 6appacK MeHaMoeM.
A3 3yMpau hh HaBtH amtop, a6ëTH MaHcy6 6a MaHTHKHH Po3H Me6omag, kh 6apxe a3 amtopu y a3 ^ohh6h Bagey33aMoHH ^aMagoHH Tap^yMa mygaacT. MaHTHKHH Po3H aKe a3 MyocupoHy x,aMHHmuHoHH co^h6 h6hh A66og 6yga, a3 moupoHH 6oMa^opaT Ba Matpy^H 3y^^ucoHaHHH gap6opu O^h Bya 6a myMop MepaBag. A3 KaB^H Ab^h 6apMeoag, kh nyH Bagey33aMoHH ^aMagoHH gap corn 990 6a xugMaTH Cox,h6 h6hh A66og Meoag, Bagey33aMoH gyBo3ga^co^a 6yga, gap HHmou metpu apa6K Ma^opaTH 6a^aHg Ba «Ta6tu $aHë3» gomTaacT. A3 hh ^o: «...nyH 6a xugMaTH Co^h6 gap oMag, 6a y ry^T: ffletp 6uryH! ry^T: Hmth^oh ^apMo! Ba hh ce 6aHTH MaHTHKH 6uxoHg Ba ry^T: HHpo 6a to3h Tap^yMa KyH. ry^T: Bu^apMon, kh 6a KagoM ko^hh. ry^T: «To». Ty^r: Ba^p TatHHH KyH. Ty^T: Hcpat ë Baguty $H-^-6a^pH-c-caput! BeTaaMMy^ ry$T:
•Llí^Jl ' ^ « J-üjJl ^.áÜÁ l^j i^Jis
.LLàJl JJ^JJ IASÍA ^ilj ÓÁ d^
Ин абёт тарчумаи байтдои зерини Мантикии Розй буд, ки мегуяд: Як муй бидуздидам, аз ду зулфат, Чун зулф задй, эй санам ба шона. Чунонаш ба сахтй хаме кашидам, Чун мyp, ки гандум кашад ба хона. Бо муй ба хона шудам, падаp гуфт, Mансyp кадом аст, аз ин дугона (3,II,17).
Авфй аз накли ин кисса аз як су ба мадорати баланди тарчумонию шеърфадмии Бадеуззамон ишора мекунад, аз чониби дигар нисбат ба шеъри форсии Мантикии Розй шавку рагбат доштани Содибро хабар медидад. Дамчунин дар «Макомот»-и Бадеуззамони Дамадонй тавассути тарчума ворид шудани акволу амсоли зиёди арабй, мадорат ва рисолати тарчумонии уро бори дигар таъйид месозад.
Абулфатди Бустй (ваф.400/1009) - шоир, дабир ва аз аввалин шоирону мутарассилони зуллисонайни давраи Fазнавиён буд. Аз кавли Авфй бармеояд, ки Абулфатд девони шеъри арабй ва дам форсй доштааст ва Авфй таъкид мекунад, ки он девондоро дидааст (3,II,21). Навиштадои Абулфатд, дарвокеъ, дар осмони назму насри форсиву арабй дурахшандааст, аз чумла y дар тарчумаи шеър ба шеър аз забони форсй ба арабй дасти кавй дошт. Тарчумаи байти зерини Абушакури Балхй аз чониби Абулфатди Бустй шодиди ин гуфтадост. Абушакури Балхй мегуяд: Аз дyp ба дидоpи ту андаp нигаpистам, Ма^ух шуд он че^аи пypхyснy маловат. В-аз гамзаи ту хаста шуд, озypда дили ман, В-ин хукми цазояст, цаpохат ба цаpохат.
Абулфатди Бустй ин абётро чунин тарчума кардааст, ки дарвокеъ, аз дунари баланди шоириву забондонии y хабар медидад:
¡¡aliá çl^^&Jl í IÁJ '¿j^jüü çl^^&Jl ÓÁ tllijÁj
(3,II,21).<j-a1^ ¿jj^lj í-j^ làJl lÁlá
Дамчунин ду байт аз ашъори шоири маъруфи адди Сомониён Мунчикро (ваф.370-380/980-990) Мудаммад Родиёнй дар «Тарчумон-ул-балогга» (4,95) овардааст, ки он чунин аст:
Эй хоца маp маpо баp хщо цасди ту набуд, Цуз табъи хeшpо ба ту баp каpдам озмун. Чун теги неккаш ба саге озмун кунанд, В-он саг бувад ба циммати он тег pахнамyн.
Ин дичои Мунчик дар огози карни XI аз чониби Абубакр Алй ибни Дасани ^удистонй, ки аз шоирони зуллисонайни дарбори Султон Мадмуд ва писараш Мудаммад будааст, ба калами мутарчими мачдул тааллук дорад.
íjlj ^iUJl çl^A 0е íf^3 V tij^-A jSj bi
(5,II,469) M^Jl í <1^ ^ ¿A^ll ¿jíü í&j
Маълум аст, ки ин ду байт тавассути тарчумаи озоди манзум тарчума шудааст.
X,aM3aMoH hh gy 6aHTH Mamx,ypy x,HKMaTOMe3H OgaMymmyapo PygaKH: Hn Mayonpo nmap 6a nawMU xupad, Ha 6a oh uawM K-andap y n^apu Kuwmue co3 a3 naKyKopu, To 6ad-on Kuwmu a3 Mayon гyзapû (6,139). a3 ^ohh6h moupu 3y^^ucoHaHHH KapHH X A6y^^acaH h6hh MytMa^ 6a 3a6oHH apa6K nyHHH Tap^yMa mygaacT:
j^jj t^j JÎHJ V jj*j IjjJJl JJ—J
(7,IV,138).jjxj A jj^il j. lijjj i^Jli j^j jÂJ
MyTap^HM gap hh Tap^yMa paBHmu Tap^yMau gaKHK ë xyg x,ap$ 6a x,ap$po hhthxo6 HaMygaacT, kh TaBo3yH Ba 6apo6apuu Mucpatx,o x,aM gap MaTHH Ma6gat Ba x,aM gap 3a6oHH MaKcag, a3 Be^aru^ou Tap^yMau gaKHK Max,cy6 ë$Ta, hh xycycuar gap Tap^yMa KoMH^aH puoa mygaacT. ^o3hm 6a TatKHg acT, kh Hycxau ac^H metpu PygaKH to 3aMoHH mo oMaga HapacugaacT. BapuaHTH to^hkhh hh metp Tap^yMau oahmh Matpy^H Эpoн CaKug Ha^ucK a3 Hycxau apa6uu oh Me6omag.
HmyHHH My^aMMag Ab^h gy 6aHTH 3epuHH aKe a3 moupoHH cox,u6MaKoMH Oïïh Comoh - A6y^^acaHH Oro^upo hh3 gap khto6h «^y6o6-y^-a^6o6» oBapgaacT: Эù on ku nadopu xa6ape a3 yynapu Man, Xoyu, ku 6udonu, ku nanM wbMamnapeapd. Ac6 opy KaMand opy Kumo6 opy KaMon op, IUebpy K^anaMy 6ap6amy wampanMy Maùy napd.
flap 6apo6apu hh TaxMHH HaMygaacT, kh Ofo^h a3 a6ëTH 3epuHH MaHcy6 6a A^h h6hh A6yTo^u6 Tatcup na3upy$Ta, moag oHpo aK HaBt mapx, HaMygaacT, 6aHTH MaHcy6 6a A^h hh acT:
(7,V,14)y^3l j ÂiLJl j ^.J j ^jâ j ^Jjj^ ji J^1
X,aM3aMoH, Cao^u6K hh3 Oro^upo a3 6y3yprTapuH moupoHH ^opcucapo xoHga, H^oBa MeKyHag, kh y rox,e amtopu ^opcuu xygpo 6a apa6K hh3 Tap^yMa MeKapgacr (7,V,14). Cunac, 6a x,yKMH HaMyHa gy 6aHTH apa6uu 3epuHpo a3 Oro^K MeoBapag, kh 6a aKHH Tap^yMau amtopu $aBKy33HKpu ycr:
^¿ÎJlj j*Jl jjljC Jâ Jjij jJjj. 1—ll.iVl J ' " n jj
(7,IV,138)f^3lj ¿jjk*'ilj ijjJlj iliuLijlj J A^i ¿lAjVlj ô-Jllj ilijlaïi
Ty3amTa a3 hh, Cao^u6K gap «.STHMa-yg-gaxp» a3 moupu gurap 6a homh Hcmoh^h ffla^apK ëgoBap MemaBag, kh y ryë 6o 3a6oHH $opcK omHoï gomTa, Ha3MH ^opcupo rox,e 6a apa6K Tap^yMa MeKapgaacT. Cunac 6a yHBoHH HaMyHa, x,aMHH gy 6aHTH $aBKy33HKp-po, kh Ka6^aH 6a Oro^H Huc6aT goga 6yg, 6o KaMTapuH TarKup a3 KaB^H y HaK^ MeKyHag.
Mat^yM acT, kh Cao^u6K gap «.3raMa»-H xyg, TaHx,o amtopu apa6upo oBapgaacT, Ba^e 6ap xh^o^h xocTau xyg 6at3aH Mucpat Ba 6aHTH ^opcupo hh3 ^oh gogaacr. HyHoHKH, a6ëTH 3epuHH My^aMMag Fa3oupu Po3upo 6a 3a6oHH ^opcK nyHHH oBapgacT: Ha yap K-y KanaM 6apгиpи$my daeom, IUufio Kapd dona3 (d) Mayonpo 3u do. Aco 6ap гиpи$man na MybMa3 6yead, XaMe amdayo Kapd 6ond aco (7,V,307).
Аз кавли Саолибй бармеояд, ки ин абётро яке аз хушнависон ва дабирони фарзо-наи Нишопур - Абумансур ибни Алии Котиб ба забони арабй, бо сабки зебову дилписанд чунин тарчума намудааст:
'¿Ь^Ь ^üil ¿AJ Utë '¿ljj ô^ ^^Jl JJS ^jJ
(7,V,307)^lj^*.Jl ÓÁ ^ UL® ¿JIJ jjiî 1^'il J*á. j
Илова бар ин, Мудаммад Авфй дар китоби «Лубоб-ул-албоб» киссаеро аз адди Султон Яминуддавла Мадмуд накл мекунад: дар назди Яминуддавла Мадмуд чумлагии фузало хостанд, ки ду байти форсии зерини яке аз шуарои давраи Сомонй -Абуабдуллод Мудаммад ибни Соледи Валволичиро ба тозй тарчума кунанд, он ду байти Валволичй ин аст:
Симдандонаку бас донаку хандонаку шух, Ки цахон он-к баp мо лаби у зиндон каpд. Лаби у биниву гуйи, ки касе зepи ациц, Бомиён ду гyл-андаp, шакаpe пищон каpд. вале «касеро муяссар нашуд» (8,I,421), то он год, ки Хоча Абулкосим ибни Абулаббоси Исфароинй онро ба арабй чунин тарчума кард:
Ва тарчумаи арабии Хоча Абулкосим ин аст:
l'J^ ■ Á ' ' Á —i 4 jnC. ÓÁ ^jé Ц-!^ ^ ' ^
. (3,II,22)1jji^Á JjjJl ^lij ^j.'H í^j niÁ ^jjJl i-ylj j^-i
Инчунин Мунтачибуддин ибни Бобуя дар китоби «Фидрист»-и хеш рочеъ ба дусну кубди ашъори Зиёи Ровандй сухан намуда, ду байти шеъри арабии уро ба дукми намуна меорад. Ин абётро:
(JHAJI í (JliáH ^JJ lj^A—l iSÎljAc
jJlAjJb IJUI^J 1. vd « Ij^âj Ijcjj liâJl jlejij
Сипас таъкид мекунад, ки абёти мазкур тарчумаи ашъори зерини форсианд, ки бархе онро ба Рудакй нисбат медиданд, баъзеи дигар ба Наддос: Чокаpони ту гахи pазм чу хаётонанд, Гаpчи хайёт наянд, эй малики кишваpгиp. Бо гази найза цади хасми ту мепаймоянд, То бибypанд ба шамшepy бидузанд ба тщ.
Имоди Исфадонй (9,IX,73) ин ду байти арабиро оварда, илова мекунад, ки Зиёи Ровандй (ваф.548/1153) ин ду байтро аз руи шеъри Наддос як бор тарчума ва ду бор дар «Родат-ус-судур» иктибос овардааст.
Озортоши Озарнуш дар китоби «Дар боби адаби тозй» рочеъ ба таъсир ва умумиятдову даммонандидои ашъори арабию форсй муфассал бадс намуда, ишора мекунад, ки мисли байтдои фавкуззикри арабй, ки шеваи форсй доранд, дар девони Зиёи Ровандй чанд намунадо мавчуд аст, аммо матни форсии ин ашъор то дол муайян ва дарёфт нашудаанд. Гузашта аз ин, Имоди Исфадонй касд доштааст, ки дар китобаш абёти форсиро род надидад, вале ашъори бо шеваи форсй ва ба забони арабй гуфтаи Зиёи Ровандй мадз дар китоби Имод омадааст. Аз ин чо, матни форсии абёти ба кавли худи Имод «бо вазни форсй» (9,IX,73) сурудашуда, шояд аз ин сабаб дар китоби y чой нагирифта бошанд.
Гузашта аз ин, Имодуддини Исфадонй дар «Харидат-ул-каср» аз рузгори намояндагони дигари силсилаи Ровандиён хабар медидад ва мегуяд, ки «рузе як рубоии «ачиби ачамй» ба дасташон афтод ва чанд тан аз ёрон ба тарчумаи он диммат гумоштанд» (9,1Х,77). Мазмун ва мудтавои рубой низ хеле ачиб буд, зеро шоир ба шона ва санги пои маъшук рашк бурда, мегуяд ин ду чиз пайваста бар сару пойи ёри ман буса мезананд. Дар натича чор нафар - Камолиддин Адмад, Адмадшоди Еазнавй, Фахриддин Мудаммад ибни Масъуд ва Имодуддини Исфадонй ин рубоии форсиро ба арабй тарчума мекунанд, ки, мутаассифона, асли форсии он рубой маълум нест, вале мудаккикон абёти зеринро тахминан матни аслй донистаанд: Чун хораву шона бо ту меомезад, Ашки уасад аз ду гунаам мерезад. Он як ба кафи пойи ту сад буса занад, Ин як ба сари зулфи ту меовезад.
Камолиддин Адмад ин абётро чунин тарчума мекунад:
4iíiL¿ jjíül ^j^J iS ilí ^lÜ Al2ÜÍl j Wí¿Íl Ají 'vn^V ^jj
(9,IX,76).Al2> Hj Aílkj ¿¿¿i j AiÁji Aj¿"La ^í l^A
Камолиддин Адмад, гуё чунон шефтаи ин рубой шуда буд, ки тарчумаи дигаре низ илова мекунад:
^il jA ^¿m l"¿í Ají ^jJuij Al^ij ,'in^l
(9,Ix,77).<^1A A^j (jj^iáll í^j IÍA ilS (¿jchall 3jí
Х,амчунин Адмадшоди Еазнавй низ ду тарчумаи дигар ба ин рубой месарояд, ки
яке:
Jaj^JLü IWMi l_j ^JJ^JJJ '"У1'' '"""' J ■ A *"iVl\J ^ ■
(9,IX,77). k-j^'" Ajeila ¿A liL—lb ¿üljj íyjli Ajlij ¿A ^LíL ¿Hia
Ва дигаре:
U^j I^JJ ¿A 1"Ai2üjj A-LH*.j jl¿¡
(9,IX,77).1jí íij A^j ¿JJM ljj A.ijp.ij A¿¿H ¿JjUi IÍA
Инчунин Фахриддин Мудаммад ибни Масуд, низ тарчумаи зеринро пешнидод мекунад:
Ají AÍA jl¿¡
^ДХ^).^ Á^'i Ují ¿JJSJ ^jj AJJL UJ AJÍJ "¿J lü
Имоди Исфадонй, чун ин тарчумадоро меоварад, гуё худи у низ ба завк омада, ба катори ин шоирон медарояд ва бо илдоми шоирона ин рубоии форсиро ба шеваи зерин тарчума мекунад, дарчанд ки аз тарчумааш худ конеъ набудаст: (9,IX,78)
Aijl^ ^^Iji l^i ^¿AJ 1 A^J',^ Ají Ágniiij
(9,IX,78).Aij1^ ^í 3j*"'^ljj ^IA ¿A AjiiLa. '"í
Содиби китоби «Родат-ас-судур» (с.таъл:1202-1206) Мудаммад ибни Алии Ровандй низ ду байти Фирдавсиро ба забони арабй тарчума намуда, аввал байти
арабй ва баъдан тарчумаи форсиро овардааст, ки гуё ин абёт аз арабй ба форсй тарчума шуда бошанд. Аммо маълум аст, ки ин абёти баръакс тарчумаи форсии байти Фирдавсй буда, мазмуни он низ комилан ба фарданги форсй созгор аст. Ногуфта намонад, ки дарчанд китоби Ровандй сарчашмаи таърихй ё худ таърихи дудмонй мебошад, вале бо фарогирифатни ашъори ноби форсию арабй ва сабки хуросониву насри фаннй адамияти адабии арзишманд дорад. Ба чуз абёти тарчумашудаи тадтуззикр, инчунин якчанд ашъори арабй дар ин сарчашма мавчуданд, ки бо шеваи форсй суруда шуда, дамзамон дорои мазмун ва фарданги форсй мебошанд. Мутаассифона то имруз матни аслии ин ашъор аз ганчинаи бозмондаи форсу точик дарёфт нашудаанд. Байти Фирдавсй: Фаpидyн фаppyхфаpишта набуд, Зи мушку зи анбаp с^ишта набуд. Ба доду диxиш ёфт ин фаppyхй, Ту доду диxиш кун, Фаpидyн туй (10,69).
Тарчумаи Ровандй:
1'j? ' á jIS (já V j Isüä ^J (jjijji jj
lijlJji (jSj (Jlcli ÁÁJJÍLÁ Jj JJ^JI j jJlüJb
Хулоса, тавассути шоирони зуллисонайн аз забони арабй ба забони форсй-точикй ва аз точикй ба арабй тарчума шудани ашъор, аз як тараф аз таваччуди шоирон ва баландмазмунии ашъори сурудашуда хабар дидад, аз чониби дигар даракати дучониба доштани даракати тарчумаи осори манзумро таъйид месозад ва нидоятан тарчумаи шеър ба шеър, дамчун маздаре аз мазодири даракати тарчума мадсуб мегардад.
Пайнавишт:
1. Абдyсаттоp. Абдyшyкyp. Фаpxанги аpабй ва адабиёти аxди Fазнавиён. -Душанбе: «Бyхоpо», 2015. - 430с.
2. Mаpдонй, Тоциддин. Саxифаxоe аз pавобити адабии Аpабy Цам (гузашта ва имpyз). - Душанбе: ^фон, 2010. - 236 с.
3. Авфй, Myxаммад ибни Myxаммад. Лубоб-ул-албоб. Аз pfu тасxexи Э. Бpаyн. Бо муцаддимаи Myxаммад Казвинй ва mаxцицоmy таълицоти Саид Нафисй. - Тexpон: Х^мис, 1389. - 1082с.
4. Аp-Родиè'нй. Myxаммад ибни Умаp. Таpцyмон-yл-балога. Ба mасxex ва эxтимоми пpофeссоp Аxмад Оташ ва интицоди Mаликyшшyаpо Баxоp. - Тexpон: Асотup, 1949. -290с.
5. Ёцути Хамавй. Myъцам-yл-yдабо. Таpцyма ва в^оиши Абдyлмyxаммад Оятй.-Тexpон: Сypyш,1381. Ц.1-2. - 1392с.
6. Ашъоpи xамасpони Рудакй. Нашpиèmи давлатии Тоцикистон. - Сталинобод, 1958. -405с.
7. ас-Саолибй, Абимансyp. Яmимаm-yд-даxp фй маxосин аxл-ал-асp. Myxаццац Myфид Myxаммад Kамиxа. Ц.1-6. - Бeйpym: Доpyл кутубил илмиййа, 1460.
8. Сафо, Забexyллоx. Таъpихи адабиёт даp Эpон. Ц.1. - Тexpон: Инmишоpоmи Ф^давсй, 1371, - 816с.
9. Имодуддини Исфаxонии Котиб. Xаpидаm-yл-цасp ва цаpидаm-yл-асp. Myxаццац Myxаммадбexцаm ал-Асpй ва Цамил Саъд. Ц.1-20. Багдод: матбуот ал-цамъ ал-илмй ал-^оцй, 1375/1955.
10.Рованди, Мууаммад ибни Али. Роуат-ас-судур ва оят-ас-сурур. Бо саъю эутимоми Мууаммад Ицбол. -Теурон: Асотир, 1385. -648с.
Reference Literature:
1. Abdusattor. Abdushukur. Arabic Culture and Literature in Ghaznavids Epoch. Dushanbe: Bukhara, 2015. - 430 pp.
2. Mardoni, Tojiddin. Some Pages out of Literary Ties between Arab and Ajam (past and present). - Dushanbe: Cognition, 2010. - 236pp.
3. Avfi, Muhammad ibni Muhammad. Lubob-ul-albob. Under the editorship of E. Brown. The authors of introduction Muhammad Qazvini and Said Nafisi. - Tehran: Hirmis, 1389hijra. -1082 pp.
4. Ar-Rodiyoni. Muhammad ibni Umar. Tarjumon-ul-baloghat. Under the editorship of Professor, Ahmad Otash andMalikushshsuaro Bahor. - Tehran: Asotir, 1949. - 290pp.
5. Yoquti Hamavi. Mu jam-ul-udabo. Translated by Abdulmuhammad Oyati. - Tehran: Surush, 1381hijra. - V.V. 1-2. - 1392pp.
6. Poetry of Rudaki's Contemporaries. State Publishing-house of Tajikistan. - Stalinabad, 1958. - 405 pp.
7. As-Saolibi, Abimansur. Yatimat-ud-dahr fi mahosini ahl-al-asr. Canvassed by Mufid Muhammad Kamiha. V. 1-6. -Beirut: Scientific Encyclopedia, 1460.
8. Safo, Zabehulloh. History of Literature in Iran. V.1. - Tehran: Firdawsi publishing-house, 1371hijra, 816pp.
9. Imoduddini Isfahonii Kotib. Kharitat-ul-qasr va qaridat-ul-asr. Canvassed by Muhammad-behjat al-Asri va Jamil Sa'd. V.1-20. Bagdad: Scientific publishing-house, 1375\1955.
10.Rovandi, Muhammad ibni Ali. Rohat-as-sudur va oyat-as-surur. Under the editorship of Muhammad Iqbol. -Tehran: Asotir, 1385hijra. -648pp.
