Научная статья на тему 'ҚАШҚАДАРЁ ВОҲАСИДА АМИР ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА БУНЁД ЭТИЛГАН МЕЪМОРИЙ ЁДГОРЛИКЛАР'

ҚАШҚАДАРЁ ВОҲАСИДА АМИР ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА БУНЁД ЭТИЛГАН МЕЪМОРИЙ ЁДГОРЛИКЛАР Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Джураева С.Н, Хакимова Г.O, Маманазарова А.Г

Ўрта Осиёда яратилган моддий ва маданий ёдгорликлар минтақа халқлари маънавий ҳаётига катта таъсир кўрсатиб, тасаввур ва тафаккурларининг бойитишга ёрдам берган. Бунга асрлар давомида маҳаллий аҳолининг касб машғулотлари, давр ўзгаришлари, халқларнинг кўчиши, турли халқлар эътиқодларининг маҳаллий анъаналар билан трансформацияга учраши сабаб бўлган. Маълумки, Марказий Осиёга ислом дини кириб келгач, Мовароуннаҳрда маҳаллий анъана ва қадриятлар “Ислом маданияти” билан уйғунлашди. Жумладан, ислом маънавияти Қашқадарё воҳаси аҳолиси ҳаётига ҳам катта таъсир кўрсатиб, бу ерда ноёб маданий ва маънавий мероси, анъаналарига эга ўзига хос қурилиш услуби ривожланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚАШҚАДАРЁ ВОҲАСИДА АМИР ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА БУНЁД ЭТИЛГАН МЕЪМОРИЙ ЁДГОРЛИКЛАР»

КАШЦАДАРЁ ВО^АСИДА АМИР ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА БУНЁД ЭТИЛГАН МЕЪМОРИЙ ЁДГОРЛИКЛАР

Джураева С.Н.

т.ф.д. (DSc),

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети.

Хакимова Г.О., Маманазарова А.Г.

магистрант, Узбекистон халцаро ислом академияси. https://doi.org/10.5281/zenodo.11126158

Урта Осиёда яратилган моддий ва маданий ёдгорликлар минтака халкдари маънавий хаётига катта таъсир курсатиб, тасаввур ва тафаккурларининг бойитишга ёрдам берган. Бунга асрлар давомида махаллий ахолининг касб машгулотлари, давр узгаришлари, халкларнинг кучиши, турли халклар эътикодларининг махаллий анъаналар билан трансформацияга учраши сабаб булган. Маълумки, Марказий Осиёга ислом дини кириб келгач, Мовароуннахрда махаллий анъана ва кадриятлар "Ислом маданияти" билан уйгунлашди. Жумладан, ислом маънавияти ^ашкддарё вохаси ахолиси хаётига хам катта таъсир курсатиб, бу ерда ноёб маданий ва маънавий мероси, анъаналарига эга узига хос курилиш услуби ривожланди.

Урта асрлар мобайнида воха сугд, турк хоконлиги, араб халифалиги, карлуклар, сомонийлар, корахонийлар, карлуклар, хоразмшохлар, чингизийлар, темурийлар салтанати ва Бухоронинг турли сулолалари каби шаркнинг йирик давлат бирлашмалари таркибида булиб келган. Вилоятнинг бир катор меъморий ёдгорликлари бу ерда таваллуд топган буюк сиймолар номи билан аталади. Шу билан бирга, вохада ислом олами намояндалари: тасаввуф вакиллари, сахобалар, саййидлар, хужалар номлари билан боглик хакикий ва рамзий кабрлар булган макбаралар хам мавжуд.

Кашкадарё вохаси зиёратгохларининг купчилиги Сохибкирон Амир Темур номи билан хам богланади. Амир Темур ва темурийларнинг илм ахли, аллома ва авлиёларга хурмати баланд булганлиги боис, уларнинг кабрларини хам зиёрат киладиган муборак масканга айлантирган. Хдтто, Амир Темур ташаббуси билан ислом олами намояндалари, сахобалар, авлиёларга булган хурмат маъносида рамзий кабрлар хам ташкил этилган. Бунга мисол тарикасида, Темурийлар даврида, айнан Узбекистонинг жанубий худудларида бунёд этилган тарихий-маданий обидаларни келтириш мумкин.

Таъкидлаш жоизки, Амир Темур харбий юришлари давомида Пайгамбаримиз Мухаммад (с.а.в.)нинг сахобаларидан бири булган Абу Убайда Жаррох (? -639) кабрини зиёрат килиш учун борган, макбара ва

сагананинг таъмирсиз ахволдалигини куриб, уларни таъмирлашга топширик берган. Амир Темур Абу Убайда ибн Жаррохнинг кабр тупрогидан олиб келиб, Каршида хам мазкур шахсга булган хурмат юзасидан рамзий зиёратгох барпо эттирган [1:34].1968-1973 йиллардаги архив хужжатларида курсатилишича, зиёратгох хеч кандай белгиси ва ёзувлари булмаган кабрдангина иборат булган [2:26-27]. ХХ асрнинг бошларида кабрнинг шимолий- гарбий томонида масжид, унинг ёнида эса, баланд булмаган минора жойлашган. Масжид 1926 йилда бузиб ташланган. Унинг жанубида юзаси 16 квадрат метрни ташкил этган ховуз булиб. М.Массон 70-йилларда аёлларнинг бу зиёратгохга ташриф буюрганини, ховуз якинида катта дарахт борлиги, масжид ва бино жойлашганлиги, кейинчалик у ерда минора пайдо булганлиги, мозорга кириш жойида бронза билан безалган куп киррали халка мавжудлигини таъкидлайди [3:85-86]. Айтиш мумкинки, мазкур минора ва ховуз сакланиб колган булиб, ахоли ташрифи чогида дарахтни мукаддас сифатида эъзозлаб келади [4:48].

Шунингдек, Амир Темур номи билан боглик яна бир рамзий зиёратгох Муборак тумани Хужа Муборак кдшлогида жойлашган булиб, у Абдуллох ибн Муборак Марвазий (736-799) кабри билан боглик. Амир Темур Ирокнинг олис Х,ийт шахарчасида дафн этилган Муборак Марвазийнинг кабри хокидан келтириб, Муборак шахри якинида унга рамзий макбара бунёд эттирган [5:5]. Турли даврларда алломанинг хаётидан хабардор булган махаллий ахоли томонидан макбара атрофида умумий таъмирлаш ишлари олиб борилган.

Сохибкирон Амир Темурнинг Ирок худудига юришлари даврида Мовароуннахрга Жунайд Багдодийнинг (882-910) кабр тупрогидан олиб келиб рамзий зиёратгох бунёд этганини зиёратгох мутаваллиси Бобоев Вохидхон эшон тасдиклайди [6]. Бу зиёратгох Нишон тумани, Откудук кдшлоги якинидаги Нишон чулидаги бир тепаликда жойлашган. Алломанинг асл кабри Ирокда булиб, 1980 йилда Ирок хукумати томонидан кайта курилиб таъмирланган [7:34]. Хрзирги кунда Нишондаги макбара атрофи кенгайтирилиб, обод килинган. Икки хонали турт бурчак шаклда макбара устига гумбаз билан ёпилган иморат курилган. Таъмирлаш давомида, кабр бошидан алломанинг исми-шарифи ёзилган кабртош топилган.

Айтиш мумкинки, Амир Темур томонидан бунёд этилган макбаралар сони вохада аксариятни ташкил этади. Жумладан, Гузор тумани Мардтепа кишлогидаги "Мири Жанда ота" археологик ёдгорлиги урта асрларда яшаб фаолият юритган суфий, факих, имом "Сухравардия" тарикатининг асосчиси Шахобуддин Умар Сухравардий (1144-1234) кабри устига курилган макбара хисобланади. [8:348]. У Марзабони чиллахонаси ва хужралардан иборат

булиб, бу ерда уз даврида шогирдлар тахсил олишган. Ёдгорликдан факат макбара сакланиб колган булиб, у урта аср меъморчилиги услубларини узида акс эттирган [9:25]. Шунингдек, вохада Амир Темурнинг ишончли саркардаси Амир Хусайн Ковчин номи билан боглик кабртош булиб, у Амир Хусайн Ковчин зиёратгохи ёки Мусофир ота зиёратгохи хам деб аталади [10:4-5]. Макбарага кираверишда унг томондаги Амир Хусайн Ковчин (ваф.1430) кабртошининг буйи 170 см, эни 40 см, баландлиги 45 см ни ташкил этади. Кабртошнинг икки ён томонида Куръон оятлари битилганини куришимиз мумкин.

Вохада Амир Темур даврига тегишли рамзий кабрлар билан бирга тарихий ахамиятга эга булган меъморчилик намуналари Шахрисабзда бунёд этилганини куришимиз мумкин. Ана шундай санъат, архитектура ёдгорликлари бугунги кунда нафакат махаллий ахоли зиёрат маскани, балки халкаро микёсида туризм маскани вазифасини хам утаб келмокда. Жумладан, Шахрисабздаги Дор ус-саодат археологик ёдгорлиги (XIV аср) Дор ут-тиловат билан бир ансамблни ташкил этган [11:66-67]. Темурийлар даври архитектурасини урганган олим Л.Ю.Маньковская "Дор ус-саодат"ни "Давлатмандлар уйи", деб атаган [12:27]. Дор ус-саодат мажмуасининг курилиши Хоразм меъморий услубида яратилган. Санъатшунос олима Г.А.Пугаченкова Темурийлар даврида курилган макбараларни урта аср меъморчилигининг энг ажойиб намунаси, деб атайди ва буни Темурийлар даври эркаклар дафн этиладиган макбара намунасига киритади [13:22-34].

"Дор ус-саодат" тарихи Ахмад Яссавий мажмуасига ухшаб кетади. Кириш йули худойихонага, ундан сунг Амир Темурга мулжалланган ер ости саганасига олиб боради. Макбара ичкариси мурабба (томонлари тенг тугри туртбурчак) тархли, юзи ровоклар, ичи ва гумбаз ости багаллари мукарнас билан тулдирилган. Ташкаридаги 16 киррали пойгумбаз устига баланд кулохий гумбаз урнатилган. Жануби-гарбий бурчагида минора сакланган. "Дор ус-саодат" энг улкан бино булиб, баландлиги 70 метр, эни эса 50 метр. Жахонгир Мирзо макбараси баландлиги 25 метр, эни 15 метр, Амир Темур гурхонаси 5x5 метр, масжиди эса, буйи 35 метр, эни 20 метр. Барчаси бир-бирига такаб курилиб, хашаматли куринишдан иборат. Макбара Амир Темур томонидан 1378-1380 йилларда курилган. XIX аср урталарида макбара ёнига синчкорли катта айвон, хужралар ва гумбазли хонакох-жомеъ масжиди барпо этилган. Масжид курилиши вактида Амир Темурнинг ер ости гурхонасининг куббаси очилган [14:18].

Дор ут-тиловат (XIV аср) археологик ёдгорлиги катта ансамбл таркибида булиб, Амир Темурнинг отаси Амир Тарагайнинг пири Шамсиддин Кулол (? -

1370) номи билан боглик [15:196-202]. Амир Темур 1373-1374 йилларда Шамсиддин Кулол кабри устига макбара курдирган ва унинг пойига отаси хам дафн этилган. Макбара курилиши Улугбек хукмронлиги даврида нихоясига етказилган [16-139-141]. Соддагина таъмир килинган Шамсиддин Кулол кабри усти кейинчалик икки устунли синчкор том билан ёпиб куйилган. Кейинги шувокнинг буртиб турган жойларидан туртбурчак бинонинг туртта равоки булганини кузатиш мумкин. Асосий кириш эшиги пешток куринишида безатилган. Унинг каршисида масжид, жанубида яна бир макбара кад кутарган [12:33-44]. Бирок бино кадимги асосини саклаб колган. Бино анъанавий тарзда чорси хонали килиб курилган, тепасига гумбаз беркитилган, равоги кичикрок [13:22]. Макбара ичида XV-XVIII асрларда бошка кабристондан келтирилган бир неча саганалар бор. Х,овли томонга каратиб курилган масжид, макбаралар, мадрасасининг дарсхонаси, кейинчалик курилган кушимча бинолар эгаллаган.

Руи Гонсалес де Клавихонинг "Кундалиги"да айтилишича XV аср бошларида Испаниядан келган элчига Амир Темур давлати ва Усмонли Турк султонлиги хакида аник маълумотлар олиб келиш топширилган эди. Элчи Руи Гонсалес уз асарида, Кеш (Шахрисабз) хакида: "Кешдаги Темурбек томонидан курилган масжид ва унинг отаси дафн этилган макбара борлиги хамда Амир Темур амри билан курилаётган бу макбара хали битмагани айтган. Темурбекнинг тунгич угли Жахонгир Мирзо шу масжидда дафн этилгани хамда масжидда хар куни отаси ва углининг хотирасига атаб, элга худойи ош берилгани кайд этилган" [17:146-147].

Шахрисабзда курдирилган бинолар, асосан дахмалардан иборат. Термиз саййидлари билан боглик Гумбази Саййидон ( Саййидлар гумбази макбараси, XV аср) Дор ут-тиловат ансамблининг бир кисмини ташкил этади [18:16-17]. Гумбази Саййидон меъморий ёдгорлиги 1437-1438 йилларда Мирзо Улугбек томонидан курилган булиб, у буни "Улугбек оилавий хилхонаси" сифатида бунёд этган [16: 139-141]. Макбара чорток тархли (ташки улчами 9-9, ички томони 5,75^5,75 м), пойгумбази саккиз киррали (празмасимон) гумбаз билан копланган. Макбара ички деворларидаги равоклар икки катор булиб, устидаги бурчакларда туйнук ва кенг токчалар мавжуд. Макбара ичида XV-XVIII асрларда кушни кабристондан келтирилган бир неча узга саганалар бор. Уларнинг ёзувларда Термиз саййидларнинг номи эслатилади [19:73-75].

Темурийлар авлоди вакиллари томонидан хам ислом йулида хизмат килган олим, уламо, авлиёларга хурмат маъносида сагана ва курилиш ишларини олиб боришган. Масалан, Шохрух Мирзо Китоб тумани Мугул кишлогида Неъматуллох Валий (1330-1431) номи билан боглик олти бурчакли макбара курдирган [20:357]. Кабр устига куйилган тош хозирги кунгача

сакланиб колган. Махаллий рахбарият ташаббуси билан 2013 йил макбара таъмирланиб, зиёратчилар учун барча шароит яратилган.

Темурийлар даври архитектураси билан боглик яна бир зиёратгох Яккабог тумани Лангар кдшлогидаги Х,азрати Лангар (XV аср) маскани булиб, унда 5 та кабр жойлашган. Мазкур макбара кабристоннинг куйи тарафи булган адир устида курилган булиб, улчами 14*12,5, пештоки гумбазли, бир хонали (5,2^5,2) турт томонлама кесишган равокка таянган, токчалари мукарнас накшли, равоклари икки каватли, рангли уйма ганч билан кирма усулида безатилган. Макбара сиртига гиштлар "бандак" ва "мавж" услубида терилган, уни безатишда кизил ва бошка ранглардан фойдаланилган. Макбара эшиги арабий ёзув билан безатилган [21:6-7]. Макбарага туртта йулакдан чикиб келиш мумкин. Бино ихчам, салобатли булиб, унинг ташки куриниши Самарканддаги Остона бобо макбарасига ухшаб кетсада, бирок, куриниш жихатдан ундан катта.

Таъкидлаш лозимки, урта асрларда курилган бундай архитектура ёдгорликларининг безак ишлари ранги, мозаикаси ва охори хозирги кунга кадар сакланиб колмокда. Бу шу давр курувчи ва меъморларининг махорати хамда табиат билан уйгунликда санъат асарлари даражасида ишлар килганлигини курсатади.

Кашкадарё вохасида курилиш услуби Темурийлар даврига оид Миришкор тумани Помук кдшлогининг гарбий томонида жойлашган Исхок бува ёдгорлиги хам зиёратгох саналиб, унинг курилиш даври номаълум, аммо макбара тузилиши жихатидан Х,азрати Башир меъморий ёдгорлиги билан ухшаш, макбарани XV аср охири XVI аср бошига тегишли, дейиш мумкин. Обида туртбурчак томи икки погонали тагламага урнатилган, усти ясси ва хашамли серкирра куринишга эга. Томининг устида мурига ухшатиб куйилган гумбазча бор. Макбаранинг ички томони шифти ёгочдан уйиб ишланган накшлар билан безатилган. Ёдгорлик ичидаги турт томонига устун куйилган ёгоч сагана меъморчиликнинг ноёб усулидир [22].

Китоб тумани Хужаифароз кдшлоги Оксув дарёси буйида Шайх Нажмиддин ва улуг пир Дарвеш Мухаммад саганалари жойлашган. Махаллий зиёлиларнинг фаразларига кура, мазкур кабрлар саганасининг курилиши Амир Темур номи билан боглик. Шайхларнинг кабрлари ер устида умумий туртбурчак шаклда курилган катта сагана куринишидаги иншоот ичига куйилган. Умумий сагананинг баландлиги 4 м, эни тахм. 8 м, буйи 12 м ни ташкил этади. Умумий сагана мармар билан копланиб, ок ва жигар ранг билан ишлов берилган. Сагананинг ёнида учта шайхнинг исми-шарифи ва яшаб утган йиллари ёзилган. Сагана олдида ёгочдан туг куйилган [23].

Шу уринда таъкидлаш, лозимки, 1961 йили археологик изланиш бахонасида улуг шайхларнинг боши устида куйилган белги-тошлар олиб кетилган [24:88-91]. Хрзирги кунда зиёратгох худудида факат масжид булиб, ичида чиллахона бор ва у яхши сакланган. Курилиш услубига кура масжид туртбурчак шаклда, устига гумбаз ёпилган. Масжиднинг олди очик айвон килиб ёпилган ва ховлисида махаллий ахолининг фикрича "АмирТемур томонидан экилган" дейилган терак дарахти бор.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, Кашкадарё вохаси зиёратгохлари архитектура меъморий услублари ислом маданиятининг намуналарини бирлаштирган ёдгорликлар ташкил этади. Бундай ёдгорликларнинг аксарияти Амир Темур ва темурийлар даврида курилган. Хрзирги кунга кадар сакланиб келинаётган бу ёдгорликларга махаллий ахоли томонидан катта эътибор каратилиб, зиёрат ибодат маскани сифатида фойдаланилган.

Махаллий ахоли хаётида зиёратгохларнинг пайдо булишини Амир Темур номи билан хам боглашади, чунки айнан Амир Темур ва Темурийларнинг илм ахли, аллома ва авлиёларга хурмати баланд булган. Шу сабаб уларнинг кабрларини хам халк зиёрат киладиган муборак масканга айлантирган. Шунинг учун зиёратгохларда курилган макбаралар тузилиши ва куриниши Темурийлар даври меъморчилик услуби анъаналарини такрорлайди.

Воха зиёратгохлари архитектурасининг яна бир мухим жихати шундаки, унда тарихий шахслар номи билан боглик макбара, саганаларда ислом каломи Куръон ва хадислардан парча хамда оятлар кайд этилиши кузатилади. Бу, бевосита урта асрлар даври курилиши ва безак ишларининг ислом анъаналари билан симбиозини курсатади.

Адабиётлар:

1. Пулатов С., Бутаев А. Карши-кадимий шахар. - Карши: Насаф, 2006.-Б.

34.

2. Кашкадарё вилояти давлат архиви. 527-фонд, 1-руйхат, 4-йигма жилд, 26-27 вараклар.

3. Массон М.Е. Столичные города в области низовьев Кашкадарьи с древнейших времен. (Из работы Кешской археолого-топографической экспедиции ТашГУ (1965-1966 гг.). -Тошкент: Фан, 1973. - С. 85-86.

4. Насриддинов К., Хужаяров У. Карши шахрининг меъморчилик ёдгорликлари.-Тошкент: Янги аср авлоди, 2011. -Б. 48.

5. Мухаммад Усмон Жалол. Буюк донишманд (Абдуллох ибн ал-Муборак). -Самарканд: Имом Бухорий Халкаро Маркази, 2009.-Б.5.

6. Нишон тумани Откудук кишлогида зиёратох мутаваллиси, 1981 йилда тугилган Бобоев Вохидхон эшон билан булган сухбат. 2021 йил 30 август. 4-дафтар.

7. Исмоил Хржи Райхонов. Хазрат Жунайд ал-Багдодийнинг хаёти ва мероси. Карши: Насаф, 2017.-Б.34.

8. Салохиддин Тошкандий. Темурнома. Тошкент: Чулпон, 1991. - 348 б.

9. Мухаммадкаримов А., Обидов А., Искандаров 3. Тошкентнинг табаррук зиёратгохлари. Тошкент, Navro'z, 2016. - Б. 25.

10. Эргашпв А. "Мусофир ота ёхуд Амир Хусайн Ковчин" зиёратгохи. -Тошкент: Hilol media. 2018.-Б. 4-5.

11. Ртвеладзе Э.В.,Сагдуллаев А.С. Памятники минувших веков. Тошкент: Узбекистан, 1986. - С. 66-67.

12. Маньковская Л.Ю. Кашкадарё вохасининг архетектура ёдгорликлари (Йул курсаткич). Узбекистон,1979. - Б. 27.

13.Пугаченкова Г.А. Темурнинг меъморий мероси. Архитектурное наследие Темура. L'Héritage architectural de Timour - Тошкент: Главная редакция энциклопедий, 1996.-С. 22-34.

14. Маданий мерос департаменти архиви. КД-7086 фонд, Л-руйхат, 11-иш, 18 варак.

15. Бабаджанова Г.И., Колбинцев А.П., Манковьская Л.Ю. По древним городам Узбекистана: Самарканд. Шахрисабз. Бухара. Хива. М.: Профиздат, 1988. - С. 196-202.

16. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Выдающиеся памятники архитектуры Узбекистана. Государственное издательство художественной литературы УзССР, 1958. - С. 139-141.

17. Руи Гонсалес де Клавихо. Самаркандга-Амир Темур саройига саёхат кундалиги (1403-1406 йиллар). Маъсул мухаррир Мухаммад Али: Сузбоши ва изохлар муалл.М. Сафаров; тарж.О.Тогаев.Тошкент: Ozbekiston, 2010.- Б. 146147.

18. Кадырова Т.Ф. Архитектура Совесткого Узбекистана. Москва, Стройиздат. 1987. - С. 16-17.

19. Маданий мерос департаменти архиви. КД-7086 фонд, Л-руйхат, 11-иш, 73-75 вараклар.

20. Ислом энциклопедияси. Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2017. - Б. 357.

21. Маданий мерос департаменти архиви. КД-7086 фонд, Л-руйхат, 11-иш, 6-7 вараклар.

22. Дала тадкикотлари. -^ашкддарё вилояти Миришкор тумани. 2021 йил 31 август. 4-дафтар.

23. Дала тадкикотлари.-^ашкадарё вилояти Китоб тумани. 2021 йил 21 август. 4-дафтар.

24. Бердиев А. Ок-сув зиёратгохд хакида // Мавлоно Абдулбоки Хожаги Эмканагий. Илмий-амалий конференция материаллари туплами. - Тошкент, 2013. - Б. 88-91.

25. Djuraeva, S. (2022). ПАЛОМНИЧЕСТВО ИМЕНИ ТЕРМИЗИ АЛЛОМАЛОВ. Journal of Social Research in Uzbekistan, 2(01), 83-88.

26.Djuraeva, S. N. (2022). ANALYSIS OF SOURCE STUDIES AND HISTORIOGRAPHY OF TASHKENT SHRINES. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(12), 627-635.

27.Djuraeva, S. (2020). Ceremonies And Actions Performed By The Population At The Pilgrimage. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(11), 1-6.

28.Djuraeva, S. (2020). Classification Of Pilgrimages In Sherobod Oasis. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(11), 17-20.

29.Djuraeva, S. N., & Rakhimdjanov, D. A. (2022). TRADE RELATIONS OF THE SURKHAN OASIS ON THE GREAT SILK ROAD IN THE MIDDLE AGES AND THE CRAFTS THAT FLOURISHED THERE. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 2(12), 56-61.

30. Djuraeva, S. (2020). The role of spiritual and material heritage of Surkhandarya region in the development of tourism. Solid State Technology, 63(6), 290-296.

31. Djuraeva, S. (2019). SACRED PLACES IN SURKHAN OASIS AND POPULATION'S RELIGIOUS LIFE. Theoretical & Applied Science, (7), 125-130.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.