CC BY
5УДК 821.161.3.09
АСЭНСАВАННЕ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ПРАБЛЕМАТЫК1 У КАНТЭКСЦЕ ВАЕННАЙ КАТАСТРОФЫ У "МАЛОЙ" ПРОЗЕ М. ГАРЭЦКАГА
Л.Я. ГЛАЗМАН (Вщебск дзяржауны ушверсШэт iмя П.М. Машэрава)
Даследуецца мастацкае асэнсаванне у "малой " прозе Максша Гарэцкага праблем нацыянальнай трагедып беларускага народа падчас ваенных i рэвалюцыйных падзей першых дзесяц^оддзяу ХХ стагод-дзя. Ва умовах адначасовага разгортвання на тэрыторып Белару^ перыпетый Першай сусветнай, гра-мадзянскай, савецка-польскай войнау, рэвалюцый 1917 года i станаулення новай беларускай дзяржау-насцi для М. Гарэцкага асаблiвую актуальнасць набывае нацыянальная праблематыка. Пкьментк у гэ-ты перыяд актыуна звяртаецца да праблемы пошукау нацыянальнай iдэнтычнасцi, самаусведамлення беларуса. У апавяданнях М. Гарэцк не тольк паказвае супярэчнасцi складанага часу, а шукае прычыны крызкных атуацый i шляхi выхаду з iх, сцвярджаючы магчымасць i неабходнасць асобы у любой сту-ацып захаваць сваю чалавечую годнасць. Гэта дазваляе разглядаць творы niсьменнiка у ракурсе "пера-адолення " трагiчных для краты падзей.
Уводзшы. З творчай спадчыны М. Гарэцкага на фоне абвострана-супярэчлiвых ваенных, рэвалюцыйных, нацыянальных падзей першых дзесящгоддзяу ХХ стагоддзя найперш вылучаюцца творы, яюя адлюстроуваюць сучасную для шсьменшка рэчаюнасць. Менавиа яны усё больш прыцягваюць увагу лгга-ратуразнауцау. Акрамя таго, шматграннасць прозы, мастацкая гль^ня таленту пiсьменнiка, яю "як бы ад-начасова абдымае думкаю розныя пункты гледжання на свой прадмет, на аб'ект адлюстравання" [1, с. 39], дазваляюць даследчыкам закранаць розныя аспекты у адных i тых жа творах.
Першыя набыткi лиаратуразнаучага аналiзу апавяданняу, ямя падымаюць праблемы нацыянальнай трагедыи беларускага народа падчас Першай сусветнай i грамадзянскай войнау, рэвалюцыйных падзей 1917 года, усталявання савецкай улады, драматычных памежаванняу Беларусi паводле Брэсцкага мiру (1918) i Рыжскага мiру (1921) былi звязаныя, найперш, з працамi Д. Бугаёва [2], А. Адамовiча [3]. Гэта было абумоулена неабходнасцю асэнсаваць каштоунасць творчасщ пiсьменнiка адразу пасля яго рэабштацыи, "ушсаць" фiгуру М. Гарэцкага <...> у беларускi лiтаратурны працэс" 1960-х гадоу [3, с. 194]. Пазней I. Чыгрын у манаграфii "Памiж былым i будучым" [4] разгледзеу дадзеныя творы з пункту гледжання эвалюцыи цэнтральнага для пiсьменнiка вобраза штэлтента. Праз прызму асветнiцкай iдэi аналiзуецца творчасць Гарэцкага даследчыкам М. Мушынсюм [5]. Акрамя грунтоуных манаграфiчных прац, iснуе вялiкая колькасць даследаванняу, прысвечаных праблеме чалавека на вайне у асэнсаваннi М. Гарэцкага: найперш у хрэстаматыйных апавяданнях "Лiтоускi хутарок" (1915), "Руст" (1915), "Генерал" (1916), у аутабiяграфiчных "зашсках" "На iмnерыялiстычнай вайне" (1926). Менш выву-чанымi апынулiся тыя творы з падобнай тэматыкай, што былi пазней уведзены у шырокi, сталы наву-ковы ужытак: алегарычная споведзь пiсьменнiка "Скарбы жыцця" (1932-1935, 1937?), апавяданш "Фантазiя" (1921), "У 1920 годзе" (1921), "Усебеларуск з'езд 1917-га года" (1922), драматызаваны абразок "Жартаулiвы Пiсарэвiч" (1925).
Раней ва уах гэтых творах Гарэцкага перш за усё акцэнтавалася тое у адлюстраванш вайны, што успрымаецца як iнварыянтнае для усёй сусветнай гуманiстычнай традыцыi: пакуты салдата на фронце ("Генерал ", "На iмnерыялiстычнай вайне "), мiрных жыхароу падчас ваенных дзеянняу ("Лтоуст хутарок "), бежанцау ( "Жартаулiвы Пiсарэвiч"). Аднак у творчай спадчыне шсьменшка ёсць i варыянтнае - спецы-фiчнае, у параунаннi з iншакультурнымi традыцыямi, адлюстраванне падзей часоу Першай сусветнай вайны. Гэта актуальнасць для М. Гарэцкага нацыянальнай праблематыю, абумоуленая найперш супа-дзеннем у часе значных гiстарычных падзей на тэрыторыi нашай краiны: на Беларуа адначасова раз-гортвалiся перыпетыi вайны i станаулення новай беларускай дзяржаунасщ (БНР, ЛiтБел i БССР).
Таму важна у прозе М. Гарэцкага тых часоу i пра тыя часы звярнуць увагу на акцэнтаваныя iм праблемы пошукау нацыянальнай щэнтычнасщ, самаусведамлення "тутэйшага" чалавека - працэсы, якiя был паскораны глабальнымi катастрафiчнымi падзеямi. У гарнiле ваенных катактазмау, развалу Расiйскай iмперыi, узнiкнення новых абрысау еурапейскiх дзяржау менавiта i адраджалася самасвядомасць народнай масы. У гэтых абставшах М. Гарэцкаму удалося зрабiць вiдавочнай саму праблему такога адраджэння.
Асноуная частка. Адсюль вышкае патрэба звярнуцца да больш дэталёвага асэнсавання малюнкау нацыянальнага быцця у апавяданнях М. Гарэцкага менавiта у ракурсе пераадолення трагiчных для Бела-
руа падзей. У таюм аспекце найбольш яскрава вылучаюцца наступныя творы "малой" прозы: апавяданнi навелктычнага характару з акцэнтам на знешняй падзейнасщ ("Руст", "У 1920 годзе", "Усебеларуск з'езд 1917-га года"); апавяданш з акцэнтам на пахалапзме, на унутранай падзейнасцi ("На этапе")', апавяданнi з акцэнтаванай мастацкай умоунасцю ("Фантазiя ", "Патнутыя хаты "). Акрамя таго, дадзе-ная праблема закранаецца у некаторых апавяданнях з цыклу "Сiбiрскiя абразю", што тсауся на аснове рэальных гiсторый пра беларусау-перасяленцау ("Уцекачы ", "Палонны ", "Малы рызыкант ").
Гарэцкi прыкмячау самыя розныя адценнi i звязаныя з iмi праблемы беларускай рэчакнасщ тых часоу. Пры гэтым самага трапчнага узроуню у яго апавяданнях дасягае праблема няпэунага, "прамеж-кавага" памiж Польшчай i Расiяй становшча краiны. Менавiта яна з'яуляецца галоунай прычынай ня-сталасцi нацыянальнага самаусведамлення беларусау. Гэтая праблема пакладзена у аснову творау пер-шай умоуна вылучанай намi групы.
У цэнтры апавядання "Русю" трагiчнае становiшча малых народау, лёс якiх падчас Першай су-светнай вайны цалкам вызначауся капрызамi сусветных дзяржау. Перад намi хворы, прывезены з руска-аустрыйскага фронту у бальнiцу салдат-беларус. Першае, што насцярожвае, дзiунае настойлiвае жаданне беларуса, селянша з Магiлёускай губерт, называць сябе рускiм. Другая важная дэталь - месца асноуных падзей. Бо "русю" сустракаецца з "аустрыякам"-украшцам недзе на нейтральнай паласе памiж рускiмi i аустрыйскiмi пазiцыямi, што, акрамя шшага, сiмвалiчна указвае на прамежкавасць, няпэунасць стано-вiшча героя i такiх жа навабранцау, як ён: мабшзаваных на сусветную вайну расiйскiм царом з аднаго боку, з другога - аустрыйсюм iмператарам. Ва умовах вайсковага падпарадкавання па-за традыцыйнай мараллю герой трапляе у супярэчлiвае, нават безвыходнае становiшча. Звычайны земляроб, ён сустракаецца з таюм самым селянiнам, выхадцам з братняга народа, якi размауляе з iм на добра знаёмай мове. Адбываецца, бадай, сустрэча з блiзкiм чалавекам. Аднак, з'яуляючыся салдатам расшскай армii, Рускi су-стракае байца варожага войска. А ворага згодна загадам трэба забiваць, таму забойства адбываецца неяк нават бяздумна. Да трапчнага фшалу - душэунай хваробы героя - прыводзщь стрэс, кагштыуны дысананс, якi перажывае чалавек без нацыянальнай свядомасцi. "Рускi" не усведамляе цвёрда, хто ён, i чаму таюм па-чалавечы блiзкiм яму апынууся забiты iм па усiх правшах вайсковага статута "аустрыяк". Намiнацыi "беларус" i "украiнец" у апавяданнi М. Гарэцкага адсутшчаюць, як няма iх i у свядомасцi персанажа -але менавиа такiм чынам яны яскрава актуалiзуюцца для чытача. Герой жа губляе розум ад навязанай яму двактасщ. "Я рускi! Я русю! Рускi, рускi!" [6, с. 154] гучыць адначасова як самаапрауданне забойства i пакаранне за яго.
Немалаважную ролю адыгрывае вобраз доктара, яю пазначае у адказ на пакутлiвыя крыкi сваю пазщыю: "Ну-ну-ну, гэта не столь важна" [6, с. 157]. Не важна, бо, вядома, вайна ёсць вайна, яна шбыта рауняе усе народы перад тварам смерщ, а на вайне кожны - пешка i павшен выконваць сваю функцыю: забiваць ворага...
Апавяданне "У 1920 годзе " яшчэ больш блiзка i разам з тым маштабна падыходзщь да трагiчных для Беларусi падзей. Ужо сама назва адсылае чытача да Савецка-польскай вайны 1919-1920 гадоу, ахвя-рай якой зрабiлася тэрыторыя нашай краiны. Першыя радкi апавядання удакладняюць час дзеяння. Як вядома, увосень 1920 года, пасля жшвеньскага разгрому Чырвонай армii пад Варшавай, Польшча перайшла у наступленне i канчаткова заняла значную частку Беларусi. Згодна перамовам, на яюя беларускiх дэле-гатау не запрасш, i падпiсанаму у кастрычнiку перамiр'ю, тэрыторыя Беларусi была падзелена памiж дзвюма дзяржавамi. Беларускi народ адказау на падзел узброеным паустаннем, цэнтрам якога стау Слуцк на чале з радай БНР. Вось чаму галоуны герой апавядання вымушаны нелегальна знаходзщца на "сваёй крэунай зямл^ <...> бы нейкi крымiнальнiк" [1, с. 25].
Даволi неадназначны, разгалшаваны па сваiм iдэйна-мастацкiм змесце твор адны даследчык1 (М. Му-шынсю) успрымаюць як "зрэз рэчаiснасцi <...> дзе чытачу даецца магчымасць самастойна разабрацца у складанасцях жыцця" [4, с. 234-235], шшыя (I. Чыгрын) адзначаюць пераважнае значэнне для щэйнага зместу твора станоучых персанажау - правадшка i народнага чалавека [5, с. 36-37]. I насамрэч, справамi беларуазацьи як на заходнiх, так i на усходнiх тэрыторыях Беларуа займалiся не толькi сумленныя лю-дзi (герой-апавядальнiк, сям'я селянiна-праваднiка, яю дапамагае апавядальнiку перайсцi цераз лтю фронту памiж Мiнскам i Вiльняй), але таксама прыстасаванцы, што дбаюць найперш пра асабiст^Iя выгоды i не вераць у рэальнасць i перспектывы беларускай дзяржаунасцi. Сутыкненне такiх розных людзей, iх ма-тывау i пазiцый надае апавяданню асаблiвую рэалiст^Iчнасць, а прысутнасць адданых нац^1янальнай справе герояу выконвае, бясспрэчна, вельмi важную iдэйную функцыю. Да таго ж, шсьменшк, юруючыся прынцыпамi гiстарычнай прауды, акцэнтуе увагу на росце свядомасцi, асабiстай актыунасщ простых людзей, такiх як селянш-правадшк. Гэтыя людзi разумеюць, што знаходзяцца у абставiнах, калi за сваё месца у жыцщ, свае штарэсы трэба змагацца самiм. Але такiх людзей, паказвае М. Гарэцю, занадта мала.
Большасць, на жаль, складаюць тамя, як няшчырыя "беларусiзатары" з абодвух бакоу ад лiнii фронту: з савецкага (настаушк) i з польскага (вярбоушчык у беларускае войска). Першы - нахлебнiк i дармаед, друп - увогуле вораг, якi чакае, пакуль "карабель дасць цечу", каб самому у зручны момант яго пататць. Пiсьменнiк паказвае: трапзм катастрафiчных ваенных падзей, што скончылюя Рыжскiм мiрам i падзелам Беларуа на Заходнюю i Савецкую, прадвызначаны не толькi глабальнымi прычынамi. Важная з'ява i недастатковасць патрыятычных настрояу самiх беларусау.
Аднак нават у самых безвыходных абставшах, у часы паражэнняу - а апавяданне шсалася мена-вiта у такi перыяд - М. Гарэцкi верыць у недарэмнасць змаганняу: "беларуская аптацыя страшэнна шы-рыцца. У нас увесь народ за беларусау, хоць друп дагэтуль i не ведау, што ён таксама беларус. За бела-русамi цяпер пойдзе кожны селянш..." [8, с. 117]. Гарэцкi не рэабштуе настаунiка, з вуснау якога гучаць гэтыя словы, але той факт, што нават тамя несвядомыя людзi не могуць iгнараваць рэальнасць нацыя-нальнага адраджэння на ускрашах Расiйскай iмперыi, дзе палымнее вайна, выяуляе цвёрдую веру самога шсьменшка у вяртанне народа да сваёй нацыянальнай iдэнтычнасцi.
У апавяданнi "Усебеларуск з'езд 1917-га года" рэтраспектыуна закранаюцца яшчэ ранейшыя, чым у папярэдшм творы, падзеi. Беларускiя сяляне, кааператыушчыю, распавядаюць галоунаму герою пра склшаны Вялiкай Беларускай радай у снежш 1917 года з'езд, якi намеравауся "зрабiць сваю рэспуб-лiку" [8, с. 129]. Непаразуменне у Кузьмы, аднаго з дэлегатау з'езду, выклшае разгон кангрэсу бальша-вiкамi: "... за што ж яны [бальшавш] разганяць нас будуць? Па-iхнаму ж хочам <...> Мы ж на сваёй зямельцы ... " [8, с. 131].
Здавалася б, разагнаны з'езд, няспрауджаныя надзеi на афiцыйнае прызнанне Беларусi, "поуная не-свядомасць" [8, с. 128] людзей, да якой прызвычаiуся апавядальшк, - усё паказвае на адсутнасць змен для беларускага народа у "Северо-Западномъ Краi". Але не дарэмна аутар адцягвае час сустрэчы героя з сяля-намi да 1918 года. Гэты прыём дазваляе яму ахапiць большы прамежак часу i звярнуць увагу на вынш намаганняу змагароу за свабоду: раней сялян трэба было "усведамляць", цяпер яны самi гатовы пакласщ жыццё за Беларусь, iдзе вщавочнае пашырэнне народнага руху. Пiсьменнiк перакананы, што калi народ скiнуу паноу i царскую уладу дзеля роунасщ i свабоды, то ад "простых прыблудау" [8, с. 132] прыгнёту тым больш цярпець не будзе. Акрамя таго, М. Гарэцю бачыць амаль што прагрэсiуныя змены у сiтуацыi. Яны выражаюцца у агульным настроi людзей, якiя робяцца больш самастойнымi i сацыяльна актыунымi.
Пахалапчна заглыбленае апавяданне "На этапе " асвятляе падзеi, якiя адбываюцца падчас Пер-шай сусветнай вайны у тыле, у хаце аднаго з палесюх сялян, куды патрапiлi па дарозе на фронт перана-чаваць трое салдат. Апавядальшк i горды за самавиага, станiстага беларуса-палешука, бо перад iм паустае паунавартасны, смелы, с пачуццём уласнай годнасщ малады мужчына, а не якi-небудь тутэйшы неачэса-ны напаУдзiкун, i адначасова трывожыцца за яго, па-свойму пакалечанага вайной. Паляшук пакутуе ад пастаянных салдацкiх пастояу, якiя нясуць пагрозу яго маладой прыгажунi-жонцы. Ён скардзщца, што беларусак, па натуры "далшатнейшых, змiрнейшых" [6, с. 209], праз гэтыя пастоi гонiць да распусты вайна. Праблема немагчымасцi захаваць сваё прыватнае жыццё ад свавольства салдатау насычана у апа-вяданнi не толью агульначалавечым, антываенным пафасам. Гарэцю вылучае i уласна нацыянальны аспект: звяртае увагу на змены у характары палешука. Аутар паказвае, як руйнуюцца шматвяковыя на-родныя асновы, як моцны духам, горды беларус пачынае праяуляць не уласцiвыя яго вольнаму характару якасщ: "зюклiвасць" [6, с. 208], жаданне паскардзщца, няветлiвасць, раздражнёнасць.
Адгалоскi вайны добра чуваць у некаторых "Сiбiрскiх абразках" Гарэцкага: гэта паламаныя лёсы уцекачоу, маральная i побытававая неуладкаванасць якiх, такая неуласщвая беларускаму народу, непры-емна уражвае апавядальнiка (апавяданне "Уцекачы"); гэта непрыкаянасць i такая недарэчная смерць хлопчыка-беспрытульшка i шматлiкiх iншых, таюх як ён ("Малы рызыкант "; менавiта у гэтым апавя-даннi Гарэцкi напiсау: "Пасля вайны i рэвалюцыi у мяне лёгка накручваюцца слёзы i падпiрае комам дыханне" [6, с. 352]). Гэта таксама сям'я перасяленцау з апавядання "Палонны ", гаспадар якой паувайны правёу у палоне.
Дарэчы у апошнiм творы тсьменшк указвае на тыя рысы беларускага характару, яюя выхоува-юцца наканаванасцю жыць у няволi, пад працяглым панаваннем чужацкага гвалту, - i дапамагаюць земляку выжываць у складаных абставiнах, не страчваючы сваёй чалавечай годнасщ. Палонны жыве паста-янным iмкненнем да уцёкау, да унутранай аутаномнасцi i надзеi на поспех нават у самай безнадзейнай сггуацыи. Па тым, што здарылася з героем, i па самiх яго адносiнах да гэтага тсьменшк знаёмщь чытача з тыповымi якасцямi беларуса. Зразумела, што лёгкiм жыццём нямецкi палон не назавеш, для выбаулення з палону трэба мець незвычайную вынослiвасць i своеасаблiвае стауленне да сябе i навакольнага свету. Ёсць тут у персанажа, як адзначаюць даследчыю, i некаторае жаданне "выхваляцца дасягненнямi" [7, с. 19], але яно выктакана, на нашу думку, натуральным пачуццём гонару: аутар паказвае вялшя здольнасщ i
вынаходлiвасць беларуса, яю можа " па-нямецку хутка научыцца" [6, с. 337]. Падобная задача - не навь на для яго, бо не кожная краша можа пахвалщца такой стракатасцю моу. Пiсьменнiк падкрэ^вае сме-ласць героя i яго здольнасць рызыкаваць (тры разы уцякау з палону), аптымiзм, удзячнасць (беластоц-каму беларусу, якi дапамагау уцекачам)... Спiс можна яшчэ працягваць; галоунае ж, што па гэтым перса-нажы адразу вiдаць: беларус не прападзе нават у самых неспрыяльных умовах, духоуная моц дапамагае яму успрымаць нават трагiчныя падзеi як нешта натуральнае, як тое, што заусёды можна i трэба пера-адолець. Цiкавай з'яуляецца таксама адзначаная З. Траццяк "дваютасць характару беларуса" [7, с. 19], у словах якога адчуваюцца разам i пяшчота, i iронiя да закаханай у яго мшасэрнай сястры, а падораныя рэчы успрымаюцца iм адначасова як рамантычны успамiн i матэрыяльная каштоунасць, якой герой рас-параджаецца з разумнай гаспадарчай практычнасцю.
Праблема бежанства закранаецца у апавяданнi з элементамi фантасмагорыi"Паюнутыя хаты". У iм сумны лiрызм звязаны са згадкамi вёскi, пакiнутай бежанцамi падчас вайны. Апавядальнiку, выпад-коваму сведку апусцелых беларускiх мясцiн, мроiцца сон. Вялiзная заля, якая замест "старасвеччыны" поуная чалавечых касцей i трупау, сiмвалiзуе трагiчнае разбурэнне нацыянальнай спадчыны беларусау, бо вайна старанна руйнуе багаты сваёй гiсторыяй i культурнымi здабыткамi народ, раскiдваючы яго, нiбы беспрытульшкау без роду i племенi, па зямных абшарах.
Нягледзячы на катастрафiчныя для Беларусi падзеi, пiсьменнiк за самымi безвыходнымi з'явамi умее разгледзець жыццесцвярджальнае зерне. I хоць апавяданне "Фантазiя " называюць "адным з самых мютычных" [9, с. 127] творау у М. Гарэцкага, унёсак творчай штэлшенцыи у нацыянальную справу мае бясспрэчныя рэальныя асновы. "Фантазiя" пераконвае: пакуль намаганнi i сялян, i прадстаУнiкоУ бела-рускага грамадскага руху застаюцца марнымi, пакуль на зямлi пераважаюць прагматычныя iнтарэсы (як у апавяданш "У 1920 годзе "), фантасмагарычны сход бессмяротных беларусюх адраджэнцау робiць сваю справу. Пюьменшк упэунены, што гэтаму сходу немагчыма перашкодзiць, бо ён па-за межамi зямной улады. Для яго трапчныя, крывавыя падзеi на беларускай зямлi - "туман" [8, с. 118]. Гарэцю, з аднаго боку, працягвае традыцыю ускладання на пiсьменнiка нейкай вышэйшай, прароцкай мiсii, разам з тым нагадваючы паплечнiкам па пяру пра уласную адказнасць "будзiць яго [народ] на дабро" [8, с. 119], з другога - сцвярджае своеасаблiвую наканаванасць беларускага адраджэння, якое незауважна, але не-пазбежна наблiжаецца.
Вьимкч. У "малой" прозе Макам Гарэцю не толькi паказвае супярэчнасщ складанага для краiны часу, не толью звяртае увагу чытача на катастрафiчнасць i разбуральны характар падзей, а шукае прычы-ны крызюных сiтуацый i шляхi выхаду з iх. Пры гэтым не выклшае сумнення ужо дастаткова усебакова даследаванае навукоУцамi iмкненне пiсьменнiка паказаць, у яюм трагiчным, супярэчлiвым становiшчы апынууся беларускi народ падчас ваенных i рэвалюцыйных катаклiзмау. Але ж, вядома, М. Гарэцкi не абмяжоувауся адной толькi драматызацыяй, няхай i таленавгга, па-мастацку завостраных, супярэчнасцяу складанага часу, яю выпау на долю нашай нацыи. Мяркуем, не менш важнай для пюьменшка была задача "вывесщ" чалавека, а разам з iм увесь народ з гэтага няпростага становшча. Не даючы гатовых адказау на неадназначныя пытаннi чалавечага юнавання у пэуных умовах, падштурхнуць чытача задумацца не толькi пра сам негатыуны вопыт герояу, але i пра яго пераадоленне. Бо якiмi катастрафiчнымi нi былi б пстарычныя абставiны, мастак слова, малюючы iх ва усёй паунаце, сцвярджае магчымасць i неабход-насць асобы "перарасщ" iх, захоуваючы пры гэтым сваю чалавечую годнасць. Гарэцю разумее, як справядлiва падкрэслiвае М. Мушынскi, "што без абароны чалавека, без абароны духоуных пачаткау жыцця - любыя грамадскiя зрухi, змены, рэвалюцыйныя пераутварэнш, якiмi б прывабнымi яны ш зда-валiся, асуджаны на няудачу" [10, с. 294]. Таму менавиа гуманiстычная пазiцыя аутара дазволiла яму паказаць пераадоленне пстарычных катаклiзмау як на сацыяльным, так i на асобасным узроунi чалавечага юнавання.
Л1ТАРАТУРА
1. Корань, Л. Дынамша жанравых структур у беларускай прозе ХХ ст. / Л. Корань // Цукровы пеушк: лiт.-крытыч. арт. - Мшск: Маст. лiт., 1996. - С. 5-155.
2. Бугаёу, Д. Макам Гарэцю: 1893-1939 гг. / Д. Бугаёу. - Мшск: Навука i тэхнiка, 1968. - 163 с.
3. Адамовiч, А. "Браму скарбау сваiх адчыняю^": аналiз жыцця i творчасцi М. Гарэцкага / А. Адамовiч. -Мшск: Выд-ва БДУ, 1980. - 224 с.
4. Мушынсю, М. Падзвiжнiк з малой Багацькаукi: жыццёвы i творчы шлях Максiма Гарэцкага / М. Мушынсю - Мшск: Беларус. навука, 2013. - 543 с.
5. Чыгрын, I. Памiж былым i будучым: проза Макама Гарэцкага / I. Чыгрын. - Мшск: Навука i тэхнiка, 1994. - 168 с.
6. Гарэцю, М. Збор творау: у 4-х т. / М. Гарэцю. - Мшск: Маст. ли\, 1984. - Т. 1: Апавяданш 19131930. - 446 с.
7. Траццяк, З. Лёс беларуса на Першай сусветнай вайне у малой прозе М. Гарэцкага / З. Траццяк // Вестн. Полоц. гос. ун-та. Серия А. Гуманитарные науки. - Новополоцк, 2013. - № 2. - С. 15-22.
8. Гарэцш, М. Творы: Дзве душы: аповесць. Апавяданш. Жартаулiвы Пiсарэвiч: п'еса. Лггаратурная кры-тыка i публiцыстыка. Люты / М. Гарэцю. - Мшск: Маст. ли\, 1990. - 629 с.
9. Назарау, В. Сатырычная завостранасць апавяданняу Максiма Гарэцкага "Апостал" i "Незадача" / В. Назарау // Гарэцюя чытаннi: матэрыялы дакл. i паведамл. на XI чытаннях (да 110-годдзя з дня нараджэння Макама Гарэцкага). Мiнск, 18 лю. 2003 г.; калектыу аутарау. Мшск, 2004. - С. 126-131.
10. Мушынсю, М. 1дэя асветнiцтва як вызначальны фактар лiтаратурнай i грамадска-культурнай дзей-насцi Максiма Гарэцкага / М. Мушынсю // Гарэцкiя чытанш: матэрыялы дакл. i паведамл. на Сёмых, Восьмых, Дзевятых, Дзесятых чытаннях; калектыу аутарау. Рэспублшансю фонд iмя братоу Гарэцкiх; укл. Радзiм Гарэцю. - Мiнск: Беларус. выдавецкае таварыства "Хата", 2002. - С. 290-295.
Пастуту 24.05.2014
THE UNDERSTANDING OF THE NATIONAL PROBLEMATICS IN THE CONTEXT OF THE MILITARY CATASTROPHE IN M. GORETSKY'S SHORT STORIES
L. GLAZMAN
The article deals with the understanding of the problems of the Belarusian people's national tragedy during the war and the revolutionary events of the first decades of the 20th century in M. Haretsky short stories. The national range of problems is typical for the writer in conditions of World War I, civil and Soviet-Polish wars and the formation of Belarusian statehood. In this period the writer concentrates on the problem of the national identification and self-determination of Belarusians. In the short stories M. Haretsky not only shows the contradictions of the difficult time, but looks for the reasons of crises and ways out of them. He asserts the possibility and necessity of every individual to preserve the human dignity in any situation. It allows us to consider the author 's works in terms of overcoming of the tragic events.
