CC BY
0
УДК 821.161.3.09"18"
У. I. Кулiковiч
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт
АСАБЛ1ВАСЦ1 МУЛЬТЫМЕДЫЙНЫХ ПРАЕКТАУ АРФАГРАФ1ЧНАЙ ТЭМАТЫК1 НА СУЧАСНЫМ ЭТАПЕ
Артыкул прысвечаны вывучэнню тыпалоги беларуск1х адукацыйных электронных выданняу ар-фаграф1чнай тэматыш. Адзначаецца, што на сучасным этапе адбываецца ктотная трансфармацыя вучэбнай кит, а настаунш беларускай мовы i лггаратуры актыуна удзельтчаюць у стварэнт мульты-медыйных модуляу, адукацыйных элементау, асобных выданняу для папулярызацьп беларускай мовы i яе праватсу. Матэрыялам для аналiзу паслужыш даступныя у Сецiве распрацоую, змешчаныя на сайтах навучальных устаноу, у блогах, якш вядуць педагогi, сацыяльных сетках. Даследаванне пра-водзiлася з выкарыстаннем агульных метадау навуковага пазнання: аналiз, назiранне, сiнтэз, шдукцыя, абагульненне, параунанне; а таксама кшгазнаучага астэмна-тыпалапчнага метаду. Аутар падрабязна аналiзуе асобныя мультымедыйныя праекты з пункту погляду ix карыстальнiцкага штэрфейсу i ды-дактычнага напаунення, адзначае станоучыя моманты i памылш, што уплываюць на успрыняцце праекта з боку карыстальншау. У заключэннi робщца выснова адносна ч^ггацкага адраса, функцыя-нальнага прызначэння i жанравай разнастайнасцi аналзаваных праектау, а таксама прапануюцца некаторыя рэдактарсшя рэкамендацып адносна канструявання падобнай выдавецкай прадукцыг
Ключавыя словы: арфаграфiя, нарматыунае напiсанне, правiла, мультымедыйны праект, модуль, адукацыйны элемент, квэст, штэрактыунае выданне, вiдэаскрайб-ролiк.
Для цытавання: Кулiковiч У. I. Асаблiвасцi мультымедыйных праектау арфаграфiчнай тэматыю на сучасным этапе // Труды БДТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2024. № 1 (279). С. 45-51.
DOI: 10.52065/2520-6729-2024-279-6.
U. I. Kulikovich
Belarusian State Technological University
FEATURES OF MULTIMEDIA SPELLING PROJECTS АТ THE PRESENT STAGE
The article is devoted to the study of the typology of Belarusian educational electronic publications on orthographic topics. It is noted that at the current stage, a significant transformation of the textbook is taking place, that teachers of the Belarusian language and literature actively participate in the creation of multimedia modules, educational elements, separate publications to popularize the Belarusian language and its spelling. The research was conducted using general methods of scientific knowledge: analysis, observation, synthesis, induction, generalization, comparison; as well as the bibliographic system-typological method. The material for the analysis was the developments available on the Internet, posted on the websites of educational institutions, in blogs maintained by teachers, and social networks. The author analyzes in detail individual multimedia projects from the point of view of their user interface and didactic content, notes the positive aspects and mistakes that affect the perception of the project by users. The conclusion draws a conclusion regarding the readership, functional purpose, and genre diversity of the analyzed pro-j ects, as well as offers some editorial recommendations regarding the construction of similar publishing products.
Keywords: spelling, normative spelling, rule, multimedia project, module, educational element, quest, interactive publication, video clip.
For citation: Kulikovich U. I. Features of multimedia spelling projects at the present stage. Proceedings of BSTU, issue 4, Print- andMediatechnologies, 2024, no. 1 (279), pp. 45-51 (In Belarusian).
DOI: 10.52065/2520-6729-2024-279-6.
Уводзшы. Кшгазнауцы i выдауцы зауважы-ni: XXI стагоддзе стала часам актыунага ства-рэння шматлтх штэрнэт-платформау, творчых шструментау (канструктарау, вэб-рэдактарау, сэрвюау) для самастойнай вытворчасщ любога кантэнту [1, 2], перыядам ютотнай трансфарма-цып кшп [3], этапам канструявання шавацыйных штэрактыуных кшжных дадаткау, прымянення мультымедыя ва ус1х сферах дзейнасщ [4].
Прычынай папулярнасщ апошшх стала магчы-масць кожнага чалавека комплексна працаваць у штэрактыуным рэжыме з тэкстам, графшай, гукам, выявам^ i як вышк - быць актыуным удзельшкам працэсу засваення шфармацып [5].
Для наймення таюх творчых прадуктау стау выкарыстоувацца створаны тэрмш - мультымедыйны праект (мноства розных формау для камушкацыи). 1ншым1 словам1 - гэта самастойны
лiчбавы твор, яю уключае вiзуальную i гукавую частку (вiдэа, ашмацыю, iнфаграфiку i г. д.); тэксты розных тыпау; навтацыю i розныя гуль-нявыя механiкi (тэсты, гульнi, апытаннi).
Для прасоування сваёй прадукцыi аутары мультымедыйных праектау, як правша, выка-рыстоуваюць тры спосабы: сацыяльныя сеткi («ВКонтакте», «Одноклассники», <^асевоок» i iнш.); блоп або хостынгi («LiveJoumal», «YouTube», «SoundQoud» i iнш.); уласныя сайты або сайты аргашзацый, дзе працуе стваральшк. Кожны з iх мае свае станоучыя i адмоуныя бакi.
Задачы даследавання тры:
- выбарачна праанатзаваць асобныя муль-тымедыйныя праекты, прысвечаныя вывучэнню правапiсных нормау сучаснай беларускай мовы;
- устанавiць iх асноуныя характэрныя асаб-лiвасцi з мэтай далейшай распрацоую тыпалогii падобных выданняу;
- распрацаваць агульныя рэкамендацыi дзе-ля магчымых напрамкау удасканалення самiх праектау.
Матэрыялам для аналiзу паслужыл даступ-ныя у Сецiве распрацоую, змешчаныя на сайтах навучальных устаноу, у блогах, яюя вядуць пе-дагогi, сацыяльных сетках. Сярод iх: 1) адука-цыйныя элементы; 2) модулi, г. зн. адзшю вучэб-нага матэрыялу, прысвечаныя вывучэнню адной тэмы або кантролю аднаго умення; 3) асобныя вы-дант, г. зн. цэласныя дакументы, што утрымлiва-юць разгляд некальюх тэм вучэбнай дысцыплшы або усёй дысцыплiны. Усе яны прадугледжваюць нелiнейны прагляд i выбар карыстальшкам месца, з якога можна пачаць вывучэнне матэрыялу.
У адносiнах да аналiзаваных праектау пры-мяняуся двухступеньчаты аналiтычны падыход: яны разглядалiся з пункту погляду iх карыс-тальнщкага iнтэрфейсу i з пункту погляду ды-дактычнага напаунення. Вынiкi такога пады-ходу дазволiлi устанавiць станоучыя баю i па-мылкi, што уплываюць на успрыняцце праекта з боку карыстальшка.
Агляд кнiг арфаграфiчнай тэматыкi, выда-дзеных на папяровых носьбiтах, быу зроблены намi раней [6].
Даследаванне праводзшася з выкарыстаннем агульных метадау навуковага пазнання: аналiз, назiранне, сiнтэз, iндукцыя, абагульненне, па-раунанне; а таксама кшгазнаучага сютэмна-тыпалагiчнага метаду.
Асноуная частка. Тэрмш «праект» у наву-ковай лгаратуры вызначаецца як мэтанаюра-ваная, абмежаваная у часе дзейнасць для зада-вальнення канкрэтных патрэб пры наяунасцi знешнiх i унутраных абмежаванняу i выкарыс-таннi абмежаваных рэсурсау [7]. Мультыме-дыйны адукацыйны праект, на наш погляд, -гэта не проста любы лiчбавы прадукт адукацый-
нага прызначэння, створаны з выкарыстаннем новых мультымедыйных тэхналогш, а перспек-тыуная педагагiчная тэхналогiя, якая дазваляе: акцэнтаваць увагу на галоуным; раскрыць не толью творчыя, але i аргашзатарсюя здольнасцi навучэнцау (напрыклад, навык працаваць у ка-мандзе), уменне агрэгаваць (прымяняць у су-купнасцi) веды па некальюх розных дысцып-лшах; сфармiраваць уменне арыентавацца у вя-лiкай плынi iнфармацыi; разнастаiць працэс засваення ведау; выпрацаваць адказнасць за са-мастойнае прыняцце рашэнняу; ажыццявщь твор-чы падыход да рэалiзацыi вучэбнай праграмы; развiць навыкi мiжасобасных зносш; павысiць вiзуальную граматнасць i культуру.
Пра папулярнасць названай тэхналогii свед-чыць вялiкая колькасць публiкацый, дзе разгля-даюцца рацыянальныя мадэлi мультымедыйных ВМК (вучэбна-метадычных комплексау), дапа-можшкау [8] i праца з iмi [9], сучасныя тэндэнцыi i падыходы да стварэння мультымедыйнага праекта у кантэксце развiцця канвергентнай журналютыю i трансфармацьи медыякамуткацый [10], ставяцца дыскусшныя пытаннi, звязаныя з iнтэлектуальнай дзейнасцю, захаваннем аутар-скага права у мультымедыйным творы, калi у iм выкарыстоуваюцца аб'екты, навукова-метадыч-ныя распрацоую iншых навукоуцау [11], узды-маюцца праблемы прымянення мультымедыя у адукацыйным працэсе [12, 13] i мнопя iншыя.
Нямала увагi папулярызацыi настаунщюх практык па эфектыуным выкарыстаннi шфар-мацыйна-камунiкатыуных тэхналогiй удзяля-юць i педагагiчныя сродкi масавай iнфармацыi. Напрыклад, на сайце выдавецкага дома «Педа-гагiчная прэса» можна пазнаёмiцца з развагамi настаунiкау пра адметнасцi i вартасцi лiчбавых урокау. Так, на погляд настаунщы Лельчыцкай раённай пмнази iмя I. А. Коласа I. Казачэню, сучасны настаунiк той, хто выкарыстоувае ш-фармацыйныя тэхналогii, штэрнэт-сэрвюы з мэтай «падаваць вучэбны матэрыял захапляль-на» [14], той, хто актыуна асвойвае такiя рэсур-сы, як Netboard - для працы з iнтэрактыунай дошкай: Octopus - для аб'яднання падрых-таванага матэрыялу па тэме урока; Coreapp -для магчымасщ размясцiць тэксты, медыя-файлы, выявы, прымацаваць дакументы у розных фарматах, стварыць тэсты, прапанаваць практыкаваннi на класiфiкацыю, запоунщь про-пускi, атрымаць зваротную сувязь; Wordwall -для стварэння гульнявога шоу, i некаторыя iншыя. Самым ушверсальным канструктарам урокау педагог лiчыць штэрактыуны плакат -вучэбны постар, створаны на сэрвюе Genially, з элементам^ што ажыццяуляюць навiгацыю, якая дазваляе узнавщь неабходны вучэбны кантэнт: графiчны, статычны тэкст, гукавы,
вщэа. Для размяшчэння свайго педагагiчнага вопыту I. Казачэнка, як i многiя яе калеп (гл., напрыклад, https://sites.google.com/view/belmova/ галоуная; https://yuliyasubach.wixsite.com/mova-nanova; https://akademijaeruditovbelorrus.blog-spot.com), выкарыстоувае найперш уласны вебсайт, што валодае высокай iнфармацыйнай каштоунасцю i змяшчае унутры розныя вiды пра-дуктау: распрацоуи урокау, л^вютычныя гульш, анлайн-квэсты, уласныя публiкацыi па важных пытаннях стварэння штэрактыуных матэрыялау (https://рresentdaymova.wordpress.com). Сярод iх маюцца i нешматлтя праекты-модулi арфагра-фiчнай тэматыкi: вштарыны для вучняу 5-га класа: «Спалучэнт галосных у запазычаных словах», «Глухiя i звонкiя зычныя», створаныя на узор заданняу для цэнтралiзаванага трэста-вання (ЦТ) - 10 пытанняу з адным правiльным адказам; лшгвютычны квэст «Правапiс у, у» без указання на узрост карыстальшкау, але дак-ладна структураваны. На яго аналiзе спынiмся больш падрабязна.
Модуль-квэст уключае шэсць узроуняу i шэсць тыпау заданняу: ад традыцыйнага - уста-вщь патрэбную лiтару, тэставага - выбраць пра-вiльны варыянт адказу, да устанаулення адпа-веднасцi памiж словам i прапушчанай лiтарай. Пасля правшьнага выканання апошняга задання на экране пад апладысменты з'яуляецца серты-фшат удзельнiка квэста, якi нельга атрымаць адразу, не прайшоушы праз усе выпрабаванш. Думаецца, такi падарунак выкткае гонар за сябе, за сваю настойтвасць.
Сам квэст складзены прыстойна i разлiчаны, на наш погляд, для самастойнай працы, аднак не пазбаулены некаторых недахопау. Першы - у фармулёуцы пытання 1 задання-блока 1. Тут варта замянщь слова вгдэа словам слайд-фшьм або слайд-шоу. Менавгга так называецца серыя нерухомых выяу на пэуную тэму з музычным суправаджэннем. Мэтазгодна перагледзець i раз-мяшчэнне матэрыялу на слайдах, каб чытауся тэкст больш зручна. Другi недахоп звязаны з карэктнасцю адказу на пытанне 3 задання-блока 4. Тут прапануецца закончыць фразу: «Лтара у не пшацца...». У якасщ правiльнага сцвярджэння значыцца выраз: «кал1 папярэдняе слова заканч-ваецца на галосную». Але гэта не зушм дакладна. Напрыклад, у тэставых заданнях раней ужо былi такiя прыклады: Брэсцкаяутя, вялгкаяурна. Папярэдняе слова заканчваецца на галосную, але тшац-цау (складовае, без «шапачкi»), бо пад нащскам!
Для падрыхтоую да ЦТ i з мэтай разнастащь традыцыйны урок выкарыстоувае настаунща штэрактыуную брашуру «Правапiс. Вялiкая л> тара. Малая лгара. Разбор задання», створаную у сэрвiсе PubHTML5, якая з'яуляецца прыкла-дам адукацыйнага элемента. У ёй прадстаулены
11 iлюстраваных слайдау з ашмацыяй перагорт-вання старонак, яюя дублююць пункты Закона «Аб Правшах беларускай арфаграфи i пунктуа-цьп» (2008), i адно тэставае заданне з разборам яго выканання.
Папулярнай разнавiднасцю модуляу муль-тымедыйных фарматау з'яуляецца вщэа у розных яго варыянтах. Адметнасць такiх фарматау у тым, што iх распрацоУнiкi - настаунЫ агульна-адукацыйных устаноу - агучваюць арфаграфiч-ныя прадпiсаннi, узятыя, як правша, са школьных падручткау. Пры гэтым на экране з'яуляюцца адпаведныя прыклады-словы, сказы, словазлу-чэннi. Узорам такiх модуляу можна лiчыць вщэаурою, падрыхтаваныя настаунiцай К. Ка-лодай. Прааналiзуем два з iх: «Правапiс вялiкай i малой лгар» - 7 мiнут 47 секунд (https:// yandex.by/video/preview/11491296684495652887) i «Правапiс галосных: аканне, яканне» - 8 мiнут 13 секунд (https://www.youtube.com/watch?v= HSqRyNhQ4wg). Прыемны голас, сярэднi тэмп маулення, iнфарматыунасць, нагляднасць дазва-ляюць праслухаць, паглядзець i запомнiць асноу-ныя пункты гэтых складаных правшау. Аднак дзеля удасканалення модуля варта звярнуць увагу на чатыры аспекты: 1) ва уступным слове неабходна акрэслiць мэтавую аудыторыю, на якую разлiчаны матэрыял; 2) абавязкова указ-ваць крынщы шфармацын: гэта школьны пад-ручнiк, вучэбны дапаможнiк, энцыклапедыя, манаграфiя, даведнiк; 3) трэба выправщь фак-тычную памылку на пятай мiнуце (4.34): у слове заяц фшаль -яц- суфшс, а не элемент кораня; 4) неабходна дабавщь каментарый асобных слоу. На наш погляд, было б не лшшм патлумачыць iмёны у кантэксце на пачатку трэцяй мiнуты вщэа, дзе гаворыцца: «Асабовыя iмёны i проз-вiшчы у форме множнага лшу, якiя перадаюць пагардлiвыя, зневажальныя адносiны, пiшуцца з малой лгары, напрыклад: шэрлаю холмсы, гар-лахвацюя, кручковы».
Яшчэ адной разнавщнасцю вiдэа лiчацца вiдэаскрайб-ролiкi (вiд скрайбшга [15]), раз-мешчаныя на вучэбным канале «Адукар» (https://adukar.com/by/courses/belorusskij-yazyk). Стваральнiкi таксама называюць iх вгдэауро-камг. Падчас такога апрацаванага тэхшчным рэдактарам ролша выкладчык (на адных мала-дая дзяучына i на другiх малады хлопец) на прэзентацыйнай дошцы каляровымi фламаста-рамi запiсвае асобныя пункты i прыклады арфа-графiчных правшау i тлумачыць свае паметы голасам. Пры гэтым назiраецца паскарэнне у 2-4 разы запiсу на дошцы шэрагу слоу-прыкладау. Спажыуцамi кантэнту з'яуляюцца найперш аб^урыенты - хто рыхтуецца здаваць тэст па беларускай мове. Менав^а «чытацкi адрас» матэрыялау стау самым вызначальным
пры фармiраваннi станоучых асаблiвасцей такiх праектау. Сярод iх найбольш важнымi можна назваць:
- тэматыку: тлумачацца тыя правшы i iх ад-метнасцi, яюя найбольш часта выносяцца на вышковы экзамен: Урок 1. Правапiс галосных о, э, а; е, ё, я (22 м^ты). Урок 2. Праватс спалу-чэнняу галосных у запазычаных словах (13 мiнут). Урок 3. Вымауленне i правапiс зычных (32 мшу-ты). Урок 4. Падоужаныя зычныя, iх правапiс (12 мшут). Урок 5. Правапiс у, у (7 мiнут). Урок 6. Праватс мяккага знака i апострафа (14 мiнут);
- наяунасць тэстау, створаных на аснове мi-нулых экзаменацыйных матэрыялау; каб выка-наць iх, патрабуецца рэгiстрацыя на сайце;
- тлумачэнне семантык асобных слоу (на-прыклад, ярмолка, скуф'я) - важны станоучы элемент вучэбнага працэсу.
На жаль, i тут маецца шэраг момантау, яюя патрабуюць пiльнай увагi, рэдактарскай праую. Па-першае, гэта якасць вiзуалiзацыi, на што звярталi увагу у каментарыях i гледачы: «не бач-на натсанне асобных лiтар, лексем i слова-злучэнняу». Па-другое, непауната i памылко-васць пры тлумачэннi некаторых фактау: на-прыклад, сярод свюцячых гукау лектарка называе то лью [з], [с], [дз], [ц] без iх мякюх адпаведнiкаУ; а у якасщ слова-прыклада для выбухнога гука [г] прыводзщь назоУнiк мазгi, дзе гук [г'] - не цвёрды, а мякю. Па-трэцяе, структурная i часавая неаднароднасць: не ва уах ролшах маецца частка, дзе настаунiк прапануе узор выканання заданняу з тлумачэннем. Па-чацвёртае, наяунасць граматычных i лекшчных памылак у мове выкладчыка: «загаднага лада» замест нарматыунага - ладу; дыялектная форма «рауно» замест лiтаратурнай - роуна; рускамоу-ныя устаую-рэплш тыпу: «что эта такое», «так более правтьна».
Прыкладам асобнага мультымедыйнага вы-дання праватснай тэматыкi можа служыць штэрактыуны трэнажор «Беларуская мова: новыя правiлы беларускай арфаграфii i пунк-туацыi», якi можна скачаць па спасылцы: http://www.box.eom/s/vs1 sr79njci0xatf7d9y, пад-рыхтаваны настаунiкамi школы № 3 г. Свет-лагорска I. У. Калщкай i А. А. Кшмянок у 2010 го-дзе, i праект «Беларуская граматыка» (https:// belgramata.wordpress.com).
Першы адрасаваны школьнiкам, настаут-кам сярэдшх навучальных устаноу, аб^урыен-там. Менавгта на яго спасылаюцца i яго спам-поуваюць многiя настаушю на сваiх старонках. Ключавымi тыпалагiчнымi рысамi яго можна лiчыць наступныя.
1. Кантэкставая нав^ацыя, уладкаваная у змест галоунай старонкi i прадстауленая пяццю клю-чавымi укладкамi: «Тэарэтычны матэрыял»,
«Арфаграфiчны трэнажор», «Тэматычныя тэсты», «Тэсты-пераклады», «Вынiковыя тэсты». 1нфар-мацыя пры адкрыццi укладкi «Тэарэтычны матэрыял» падзеленая на два раздзелы: раздзел I «Арфаграфiя», раздзел II «Пунктуацыя», змест якiх амаль цалкам дублюе змест Закона «Аб Правшах беларускай арфаграфи i пунктуацыi». Адрозненне - таблiчная форма падачы матэрыялу: левая калонка - тэорыя (арфаграфiчныя цi пунк-туацыйныя правiлы), правая - прыклады.
2. Наяунасць тэматычных (па 10 заданняу) i вышковых (па 20 заданняу) тэстау, яюя праду-гледжваюць не толькi засваенне правшьнага на-пiсання словазлучэнняу i слоу, магчымасць самастойна праверыць свой вышк, але i развiццё навыкау камп'ютарнага набору, паколькi пра-вшьныя варыянты слоу у некаторых выпадках прапануецца запiсаць у адведзены радок.
3. Трэнажор можна спампаваць i устанавiць на свой камп'ютар.
Аднак сёння варта выправiць некаторыя не-дахопы праекта (створаны у 2010 годзе), выяу-леныя падчас выкарыстання яго у вучэбным працэсе. Па-першае, неабходна структураваць укладю для больш зручнага пошуку практыч-нага матэрыялу. Напрыклад, заданнi па тэмах «Напiсаннi беглых галосных у асновах назоу-шкау жаночага роду», «Напiсаннi беглых галосных у асновах назоушкау мужчынскага роду», «Правапiс мяккага знака i апострафа», «Права-пiс абрэвiятур», «Нашсанш вялiкай i малой лiта-ры» можна знайсцi толькi тады, калi адкрыць укладку «Правапiс зычных». Што не зушм лагiч-на i зусiм няправiльна. Па-другое, унесцi карэк-тарскiя праукi: перагледзець даведкi, лексшу, якая пададзеная у заданнях (тэорьн), i прывесцi iх у адпаведнасць з лiтаратурнымi нормамi. Вось некаторыя прыклады-адступленш:
- напiсаннi слоу iон, вaсьмiгадовы, заалогiя, ерэтык, няспынны, iмянны, надзiва, безупынку праграма лiчыць няправiльнымi i рэкамендуе за-помнiць памылковыя: iён, восьм^довы, заалагяя, еретык, няспынны, iмяны; або варыянты: на дз^ ва, без упынку;
- у фрагментах слоу, дзе прапушчаныя лгта-ры могуць быць рознымi, даведка прадугледж-вае толькi адзiн варыянт: ..ра можна уставiць лiтары э, у - эра, ура, даведка прапануе толью эра; у фрагменце бр..д магчымы лгтары о,у: брод i бруд, даведка - брод; у фрагменце гр..м можна дапусцщь лгары а, о, ы: грам, гром, грым, паводле даведю, толькi гром; слова Гана у залежнасцi ад значэння можа лiчыцца напi-саным правiльна (Рэспублiка Гана) i няправiль-на, калi маецца на увазе жаночае iмя Ганна; даведка указвае, што натсанне Гана няправшьнае; - трапляюцца для аналiзу незразумелыя наборы лiтар, яюя не з'яуляюцца словамi: мадочна,
щхвт, тiхвiн, дэ-Кастры дзвесце, дагль, ьна, Тпадобны, Зпов..зь;
- слова заяц указана як прыклад, дзе лгтара я знаходзщца у кораш.
Па-трэцяе, дадаць словы-прыклады на усе прыведзеныя у тэарэтычнай частцы моманты. Так, у тэматычным блоку «Правапiс складаных назоушкау» указана 13 пачатковых частак, з якiмi складаныя назоУнiкi пiшуцца праз злучок, аднак вiзуальныя узоры прыведзены не да усiх.
Праект «Беларуская граматыка» (https:// belgramata.wordpress.com), у адрозненне ад папя-рэдняга i шшых: 1) акрамя раздзела «Арфагра-фiя», утрымлiвае укладкi «Пунктуацыя», «Сш-таксю»; 2) адрасаваны не толькi абгтурыентам, вучням i настаунiкам, але i выкладчыкам для падрыхтоУкi лекцыйных курсау ва УВА; супра-цоУнiкам дзяржауных i недзяржауных устаноу i аргашзацый для выканання службовых абавяз-кау; 3) змяшчае iнфармацыю пра крынщы для тэарэтычнай i практычнай частак (для раздзела «Арфаграфiя» выкарыстаны вучэбны дапамож-нiк У. I. Кулiковiча [16]); 4) правiлы у тэарэтычнай частцы пранумараваны i маюць тры спосабы вылучэння iнфармацыi; 5) трэшровачныя задан-нi падзеленыя тэматычна i у канцы кожнай гру-пы заданняу ёсць дзве спасылю: «Паутарыць правiла» i «Даведкi». Па спасылцы «Паутарыць правiла» ажыццяуляецца пераход да правша па тэме трэшровачных заданняу. Па спасылцы «Даведю» выконваецца пераход да старонкi з адказам1 Яна адкрываецца у новай укладцы.
Паколькi праект знаходзiцца у стадыи распра-цоУкi, акрэслiць кола зауваг няма магчымасцi.
Заключэнне. Такiм чынам, можна з упэуне-насцю сцвярджаць, што на сучасным этапе створана нямала разнастайных формау мульты-медыйных праектау, прысвечаных беларускай нацыянальнай арфаграфи. Найбольш распаусю-джанымi вiдамi таюх праектау з'яуляюцца адукацыйныя элементы i модулi, падрыхтава-ныя настаунiкамi, што i фармiруе тыпалагiчныя адметнасцi таюх выданняу: чытацт адрас -вучш малодшага, сярэдняга i старэйшага школь-нага узросту, абiтурыенты; функцыянальнае пры-значэнне - штэншфшаваць i аптымiзаваць урок; уключыць навучэнцау у працэс моватворчасцi; зацiкавiць вывучэннем беларускай мовы; спры-
яць набыццю навыкау практычнага прымянення арфаграфiчных правiлау i навыкау набору тэкстау з дапамогай камп'ютарнай клавiятуры; жанры - за-лежаць ад мэтавай аудыторын i задач навучан-ня: для вучняу малодшага i сярэдняга школь-на-га узросту. Настаунш распрацоуваюць, як правiла, гульнявыя мультымедыйныя праекты, якiя дапамагаюць засвощь веды па асобных, прадугледжаных школьнай праграмай тэмах -вiктарыны, рэбусы, квэсты i iнш.; для выпуск-нiкоУ i абiтурыентау ствараюць вiдэаскрайб-ролт, арфаграфiчныя трэнажоры, ттэрактыу-ныя плакаты, вiдэаурокi, разлiчаныя на выпра-цоуку рознага роду уменняу i навыкау, на паутарэнне або замацаванне пройдзенага ма-тэрыялу.
Цэласных асобных дакументау, якiя б ут-рымлiвалi разгляд усёй дысцыплiны, няшмат. кнаваныя праекты, на жаль, у большасщ выпад-кау не удасканальваюцца i не папауняюцца. Таму мы прапануем шэраг рэкамендацый, якiя, спадзяемся, будуць спрыяць падвышэнню якас-цi вучэбнага мультымедыйнага праектавання.
1. Аутары мультымедыйных праектау у прад-мове (уступным слове) павшны акрэслiваць мэ-тавую аудыторыю i называць крынiцы, яюя паслуж^Iлi асновай для стварэння вытковага пра-дукту: друкаваны падручнiк або вучэбны дапа-можнiк без змяненняу цi з некаторымi транс-фармацыямi вербальнага тэксту. Гэта важна для захавання аутарскага права i фармiравання эк-раннай культуры.
2. Неабходна уважлiва i адказна ставiцца да падбору i распрацоУкi дыдактычнага матэрыялу, захавання лгаратурных нормау у вусным i тсь-мовым мауленнi, не размяшчаць адначасова шмат розных тыпау iнфармацыi. Усё гэта адцяг-вае увагу навучэнцау i негатыуна уплывае на аргашзацыю вучэбнага працэсу.
3. Сёння маецца вострая патрэба стварыць энцыклапедычны мультымедыйны праект, прыс-вечаны беларускаму правашсу, з гарманiчным выкарыстаннем у iм рознасемантычных творау: вербальных, шсьмовых i агучаных тэкстау, гра-фш, вiдэазапiсау, анiмацыi.
4. Iснаваныя праекты, змешчаныя у блогах, на сайтах варта удасканальваць, папауняць або выдалщь з сiстэмы агульнага доступу.
Сшс лiтаратуры
1. Зимина Л. В. Интерактивные книжные приложения в современной медиасистеме: стратегии выпуска и продвижения // Библиосфера. 2021. № 4. С. 29-38.
2. Зимина Л. В. Современные издательские стратегии: от традиционного книгоиздания до сетевых технологий культурной памяти. М.: Наука, 2004. 274 с.
3. Лизунова И. В., Павленко С. В. Трансформация книги в условиях медийных революций // Библиосфера. 2020. № 1. С. 12-23.
4. Савкина С. В. Мультимедийные продукты в библиотечно-информационном обслуживании: отечественный и зарубежный опыт // Библиосфера. 2022. № 2. С. 56-65.
5. Смирнов А. В. Что такое мультимедиа? // Научная электронная библиотека «КиберЛенинка». URL: https://cyberleninka.m/article/n/chto-takoe-multimedia/viewer (дата обращения: 01.09.2023).
6. Кулiковiч У. I. Тыпы выданняу па сучаснай беларускай арфаграфи // Труды БГТУ. Сер. 4. Принт- и медиатехнологии. 2018. № 2 (213). С. 80-85.
7. Фунтов В. Н. Основы управления проектами в компании. СПб.: Питер, 2011. 393 с.
8. Ильина Л. Г. Оптимизация структуры мультимедийного учебно-методического комплекса (на материале книговедческих дисциплин): автореф. дис. ... канд. филол. наук. М., 2009. 24 с.
9. Беляев В. П., Завьялов Д. Б. Мультмедийные издания для изучения электрооборудования полиграфических машин // Труды БГТУ. 2012. № 8 (155): Учебно-методическая работа. С. 128-131.
10. Горшкова Л. А., Трифонова В. В. Мультимедийный проект: учеб. пособие. Самара: Изд-во Самарского университета, 2021. 84 с.
11. Безмятенный Д. В., Плиева С. Э. Мультимедийное произведение - понятие и особенности // Вестник магистратуры. 2014. № 4 (31). Т. III. С. 79-80.
12. Осин А. В. Мультимедиа в образовании: контекст информатизации. М.: Ритм, 2005. 375 с.
13. Васильева Е. В. Познание через образ: к вопросу о значимости визуализации учебной информации // Наука о человеке: гуманитарные исследования. 2020. № 3. URL: https://cy-berleninka.ru/article/n/poznanie-cherez-obraz-k-voprosu-o-znachimosti-vizualizatsii-uchebnoy-informatsii (дата обращения: 31.03.2021).
14. Церахава Н. Настаунща Лельчыцкай раённай пмназп iмя I. А. Коласа 1рына Казачэнка - пра асаблiвасцi лiчбавых урокау // Настаунщкая газета. URL: https://nastgaz.by/nastaunitsa-lelchytskaj-rayonnaj-gimnazii-imya-i-a-kolasa-iryna-kazachenka-pra-asablivastsi-lichbavyh-urokau/ (дата звароту: 01.09.2023).
15. Скрайбинг как технология визуализации образовательного процесса / Л. И. Кутепова [и др.] // Балтийский гуманитарный журнал. 2021. Т. 10, № 3 (36). С. 153-156.
16. Кулiковiч У. I. Сучасная беларуская арфаграфiя. Правшы. Трэшровачныя заданш. Кантроль-ныя работы. Залшовыя тэсты. Даведю: вучэб. дапам. Мшск: Новое знание, 2011. 507 с.
References
1. Zimina L. V. Interactive book applications in the modern media system: release and promotion strategies. Bibliosfera [Bibliosphere], 2021, no. 4, рр. 29-38 (In Russian).
2. Zimina L. V. Sovremennyye izdatel'skiye strategii: ot traditsionnogo knigoizdaniya do setevykh tekhnologiy kul'turnoy pamyati [Modern publishing strategies: from traditional book publishing to network technologies of cultural memory]. Moscow, Nauka Publ., 2004. 274 р. (In Russian).
3. Lizunova I. V., Pavlenko S. V. The transformation of the book in the context of media revolutions. Bibliosfera [Bibliosphere], 2020. no. 1, pp. 12-23 (In Russian).
4. Savkina S. V. Multimedia products in library and information services: domestic and foreign experience. Bibliosfera [Bibliosphere], 2022, no. 2, pp. 56-65 (In Russian).
5. Smirnov A. V. What is multimedia? Available at: https://cyberleninka.ru/article/n/chto-takoe-multimedia/viewer (accessed 01.09.2023) (In Russian).
6. Kulikovich U. I. Types of publications on modern Belarusian spelling. Trudy BGTU [Proceedings of BSTU], issue 4, Print- and Mediatechnologies, 2018, no. 2 (213), pp. 80-85 (In Belarusian).
7. Funtov V. N. Osnovy upravleniya proyektami v kompanii [Fundamentals of project management in the company]. St. Petersburg, Piter Publ., 2011. 393 p. (In Russian).
8. Il'ina L. G. Optimizatsiya struktury mul'timediynogo uchebno-metodicheskogo kompleksa (na mate-riale knigovedcheskikh distsiplin). Avtoreferat dissertatsii kandidata filologicheskih nauk [Optimization of the structure of a multimedia educational and methodological complex (based on the material of book disciplines). Abstract of thesis PhD (Philology)]. Moscow, 2009. 24 p. (In Russian).
9. Belyaev V. P., Zav'yalov D. B. Multimedia publications for the study of electrical equipment of printing machines. Trudy BGTU [Proceedings of BSTU], 2012, no. 8 (155): Academic and Educational Work, pp. 128-131 (In Russian).
10. Gorshkova L. A., Trifonova V. V. Mul 'timediynyyproyekt: uchebnoyeposobiye [Multimedia project: tutorial]. Samara, Samara University Press Publ., 2021. 84 р. (In Russian).
11. Bezmyatennyy D. V., Plieva S. E. Multimedia work - concept and features. Vestnik magistratury [Bulletin of the Magistracy], 2014, no. 4 (31). vol. III, pp. 79-80 (In Russian).
12. Osin A. V. Mul 'timedia v obrazovanii: kontekst informatizatsii [Multimedia in education: the context of informatization]. Moscow, Ritm Publ., 2005. 375 p. (In Russian).
V. I. KyAiKOBiH
51
13. Vasil'eva E. V. Cognition through an image: on the importance of visualization of educational information. Nauka o cheloveke: gumanitarnyye issledovaniya [Human Science: Humanitarian Studies],
2020, no. 3. Available at: https://cyberleninka.ra/article/n/poznanie-cherez-obraz-k-voprosu-o-znachimosti-vizualizatsii-uchebnoy-informatsii (accessed 31.03.2021) (In Russian).
14. Tserakhava N. Irina Kozachenko, a teacher at the I. A. Kolas Lelchitsa Regional Gymnasium, talks about the features of digital lessons. Available at: https://nastgaz.by/nastaunitsa-lelchytskaj-rayonnaj-gimnazii-imya-i-a-kolasa-iryna-kazachenka-pra-asablivastsi-lichbavyh-urokau/ (accessed 01.09.2023) (In Belarusian).
15. Kutepova L. I., Smirnova Zh. V., Komleva V. Sh., Stryapikhina A. A. Scribing as a technology for visualizing the educational process. Baltiyskiy gumanitarnyy zhurnal [The Baltic Humanitarian Journal],
2021, vol. 10, no. 3 (36), pp. 153-156 (In Russian).
16. Kulikovich U. I. Suchasnaya belaruskaya arfagrafiya. Pravily. Trenirovachnyya zadanni. Kantrol 'nyya raboty. Zalikovyya testy. Davedki: vuchebny dapamozhnik [Modern Belarusian orthography. Rules. Training tasks. Control works. Credit tests. References: study guide]. Minsk, Novoye znaniye Publ., 2011. 507 p. (In Belarusian).
lH$apMa^iH npa ayTapa
Ky^iKOBiH y^afl3iMip ¡BaHaBiM - KaHgbigaT ^inanarinHbix HaByK, ga^rn; ga^rn- Ka^egpbi рэrцaкцbIннa-вbIrцaвецкiх тэхнaпогiн. EenapycKi g3ap^ayHbi тэхнaпaгiннн ymBepcroT (220006, r. MiHCK, Byn CBapgnoBa, 13a, Рэспy6mкa Eenapycb). E-mail: nino-1924@mail.ru.
Information about the author
Kulikovich Uladzimir Ivanavich - PhD (Philology), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of Editing and Publishing Technology. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: nino-1924@mail.ru.
nacmyniy 19.12.2023
