CC BY
1УДК 614.2
АСЦОРЫТУ ЖYЙЕСI АУРУЛАРЫ ТАРАЛУЫНЬЩ ЭЛЕУМЕТТ1К САЛДАРЫ
Аннотация. Асцорыту агзалары патологияларыныцреспублика тургындары арасында кещнен таралып, уацытша жэне турацты ецбекке цаб1летс1зд1к тудыру децгешн арттыратын себептердщ бгргне айналуына байланысты аса взект1 элеуметтт- гигиеналыц мэселеге айналды. Эсгресе экономикалыц дагдарыс кезещнде бул аурулардыц даму децгеш шарыцтап ест, элеуметтт жагдайга тэуелд1 патологияныц б1р1 екендтн керсеттг. Эдеби кездердг сараптау нэтижестде осы патологиялардыц цурылымында асцазан мен он ек1 ел1 ¡шектщ ойыц жарасы жэне ет цабына тас байлау сияцты нозологиялардыц жетекш1 орын алатындыгын аныцталды.
Клт свздер: медициналыц кемек керсету, денсаулыц сацтау, асцорыту жуйеЫ
Элеуметпк-экономикалыц тургыда дамыган елдердеп ересек халыц арасында кец таралган созылмалы аурулардыц бiрi - асцорыту мYшелершщ патологиялары болып табылады. ^арастырылатын мэселенщ мацыздылыгы мен езектшп асцорыту мYшелерiшц ауруларыныц асцынуынан туындайтын мYгедектiк пен елiм керсетюштершщ темендемеуiмен аныцталады. Сондай-ац созылмалы холецистит, созылмалы панкреатит, асцазан мен ултабардыц ойыц жара аурулары сияцты патологиялардыц этиологиясы мен патоморфологиясы туралы жаца цагидалардыц пайда болуына, асцорыту мYшелерiнiц кептеген ауруларыныц патогенезiне жэне олардыц алдын алу мен емдеудщ заманауи тэсiлдерiне царамастан, олардыц цалыптасу децгейлерiнiц одан эрi есуiмен ерекшеленедь Сондыцтан бул элеуметтiк-медициналыц мэселенi мацызды жэне аса езектi етедi.
Соцгы жылдары елдегi элеуметтiк-экономикалыц ацуалдыц нашарлауынан туындаган цатерлi сенбептердiц эсерiне ушыраган (психоэмоционалдыц жYктемелер мен кYЙзелiстер, жогары децгейдегi шу мен дiрiл, тYнri уацытта жумыс iстеу цажетгiлiгi) адамдар арасында асцорыту мYшелерi саласынан аурушацдыгыныц артуы байцалуда.
Денсаулыц сацтау саласыныц медициналыц цызметкерлерiнен, оныц iшiнде кез келген дэр^ерлершен ец алдымен, медициналыц кемек керсету сапасы мен тшмдшгш арттыруды жэне элеуметтiк мацызы бар ауруларды уацтылы аныцтауды талап етедь ^ол жетiмдi медицина гылымына арналган эдебиеттерде жумысшылар арасында асцорыту мYшелерiнiц созылмалы ауруларымен сырцаттанушылыц децгейiн темендетуге арналган алдын-алу, дер кезшде стационарга жатцызып, цажетгi емдi, ал кеп жагдайда инновациялыц емдiк шараны жасау мэселелерiн цамтыган жумыстар кездеспейдг
Жыл сайын кептеген елдерде асцорыту мYшелерiнiц ауруларынан зардап шегетiн адамдар саны артып келедi. Бiздiц елiмiзде асцазан-iшек жолдары патологиясыныц созылмалы турлершщ таралу децгейi турацты есуде. Ересек ецбек етуге жарамды жастагы жэне егде жэне цартайган тургындар арасында гастроэнтерологиялыц аурулардыц таралу децгейi айтарлыцтай артты, олар осы патологияны тыныс алу мYшелерi жэне цан айналу жYЙесi ауруларынан кейiнгi Yшiншi орында. Медициналыц эдебиеттердiц деректi мэлiметтерi бойынша осы патологияныц эртYрлi нозологиялыц бiрлiктерi А^Ш тургындарыныц 25,89% -да, Англия тургындарыныц 40,96% - да жэне Ресейдщ эрбiр оныншы тургынында, ягни 10,24% - да аныцталды. Ресейде бiр науцаста бiрнеше гастроэнтерологиялыц аурулардыц iлеспелi клиникалыц деректерi бойынша 3,74%-дан 8,27% - га дешн, ал патологоанатомиялыц тексеру нэтижелерi бойынша 79,65% - га дешн жетедь Осыган цараганда науцастардыц асцорыту жYЙесiндегi созылмалы ауруларыныц басым белiгi дэр^ерге белгiсiз болып цала берген, тек аутопсия барысында гана аныцталган. Еалымдар бул аурулардыц негiзгi
АРЫСТАНОВА АИДА МУХТАРОВНА
«^ДСЖМ» ^азацстан медицина университетшщ магистранты,
Алматы, ^азацстан
этиологиялык к;атерл1 ceGenrepi дурыс тамактанбау мен тагамдык заттардыц сапасыздыгынан, алкогольдiк iшiмдiктердi жш кабылдау мен аллергиялык заттардыц зияндылык эсерлерiнен, helicobacter pylori бактерияларыныц закымдауынан, сондай-ак пациенттердщ eMip CYpy сапасына терiс эсер ететiн элеуметлк-психологиялык жэне эмоциялык ^йзелютершщ эсерiнен деп санайды.
^азакстан Республикасында халыктыц eлiмiнiц негiзгi себептерi кан айналу жYЙесiнiц аурулары, катерлi iсiктер, асказан-iшек жолдарыныц жэне тыныс алу мYшелерiнiц аурулары екендiгi медициналык-статистикалык деректердщ жиынтыктарынан белгш. Аскорыту мYшелерi ауруларыныц аскынуынан туындайтын eлiм-жiтiм жалпы eлiм ^рсете^^^ басты статистикалык жиынтыгыныц 4,57% - ын курайды. Соцгы 20 жылда ^азакстан Республикасында калыптаскан eлiм ^рсете^^^ децгей 1,39 есеге арткан болса, ал аскорыту мYшелерi ауруларыныц аскынуынан калыптаскан eлiм кeрсеткiшiнiц децгейi 1,57 есеге артты. 2000 жылдан 2019 жылга дейiн ^Р-да аскорыту мYшелерi ауруларыныц аскынуынан туындаган eлiмкeрсеткiшiнiц децгейi 100 мыц адамга балап есептегенде 38,21 % -ден 42,5%-ге дешн eстi.
^азiрri замандагы аскорыту мYшелерi жYЙесiнiц патологиясыныц симптоматикалык кeрiнiстерi кешендшпмен, аурулардыц одан эрi созылмалы болуымен жэне жYЙелi де, Yйлескен закымданулардыц жогары дэрежесiмен сипатталады. Эт кабында тас байлау ауруы бар наукастардыц 85,0% - ында мiндеттi тYPде гепатодyоденопанкреатиттiк жYЙенiц закымдануымен бiрге шесе жYредi. Гепатопанкреатодуоденальды жYЙенiц iлеспелi патологиялары оныц кYPделi анатомиялык, физиологиялык жэне жYЙелiк байланыстарымен тYсiндiрiледi. БYгiнгi ^нде «втюр карын куысы» симптомдык кешеш бар наукастар хирургиялык бeлiмшелерде емделетш наукастардыц 35,7 - 45,2% - ын курайды. Егде жэне карттык жастагы холециститпен, панкреатитпен, асказан мен ултабардыц ойык жарасымен ауыратын наукастар саныныц улгаюына байланысты емдеу-диагностикалык жэне медициналык-элеуметпк кeмек айкын геронтологиялык рецге ие болуда. Еылыми зерттеу жумыстарыныц нэтижелерi кeрсеткендей, наукастардыц жасы улгайган сайын ауру агымы ауыр жYретiндiгiн кeрсетедi, хирургиялык оталар жасаудыц кажеттшп артады. Атап айтканда, eткiр холецистит ауруына байланысты жасалатын оталар саны жагынан хирургия саласында екiншi орынды жэне аскорыту жолдарыныц созылмалы ауруларына байланысты катысты 40% - ды курайды.
Республика бойынша ересек тургын халкыныц арасында асказан-iшек ауруларыныц таралу жишп эрбiр 100 ересек адамдарга орта есеппен алганда 12,9 окиганы курайды жэне асказан мен ею елi iшектiц ойык жарасыныц таралу жшлш 1,56% - ды тузейдь Эт кабына тас байлау ауруыныц таралу децгейi 665,72%о-ге жетш, жYрек-кан тамырлары ауруларыныц жэне кант диабетшщ таралу децгейiнен кейiн Yшiншi орынды алады. Ал, элем бойынша жэне ^азакстан Республикасында холецистэктомия отасын жасау окигаларыныц саны бойынша, барлык хирургиялык ауруларга жасалган оталардыц iшiнде екiншi орынга шыкты.
Бул аурулардыц узак уакыт бойы ешбiр белгiсiн бермеу^ ауруларга накты диагноз коюга кeмектесетiн жогары сезiмталдыFы бар технологиялык жабдыктардыц жоктыгы, сондай-ак жогары бшкт гастроэнтеролог мамандардыц болмауы, оларды ерте даму кезецдерде аныктаудыц киындыктарын тугызады. Бул емдеyдiц консервативт1к эдiстерiн колдануды барынша шектейдi.
Операция жасалгандардыц eмiр CYPУ сапасын арттыру жэне аскынулардыц жиiлiгiн азайту Yшiн кажеттi шарт халыктыц денсаулыгын сактауга багытталган умтылысты немесе ниетп калыптастыру жэне олардыц кайталануы мен аскынуыныц алдын алу Yшiн, ас корыту органдары патологиясы профилактикасыныц казiргi замангы кешендi ^п децгейлi жYЙесiн куру керектiгiн ^рсетедь
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. 2.
3.
4.
5.
6. 7.
Беляева Ю.Н. Некоторые эпидемиологические аспекты болезней органов пищеварения на региональном уровне//Материалы VII Международной (XVI Всероссийской) Пироговской научной медицинской конференции студентов и молодых учёных, Москва, 2012 г. Денисова Т.П., Шульдяков В.А., Тюльтяева Л.А., Черненков Ю.В., Алипова Л.Н., Саджая Л.А. Мониторинг распространенности заболеваний внутренних органов на примере патологии пищеварительной системы // Саратовский научно-медицинский журнал.- 2011.-Том 7, № 4.- С. 772-776.
Sidney J. W., Pankaj Jay Pasricha, Schmiegel W., et al. The Future Role of the Gastroenterologist in Digestive Oncology: An International Perspe^^// Journal: Gastroenterology, 2011.-vol. 141, №.. 4, Р. 13-21.
Мириджанян Г.М., Мардиян М.А., Саканян Г.Г., Даниелян Л.М. Социально-гигиенические аспекты изучения заболеваемости язвенной болезнью желудка и двенадцатиперстной кишки.// Вопросы теоретической и клинической медицины. Научно-практический журнал. Ереван. № 1, 2010. С.24-26
Аникина Е.Б., Вавилов A.M., Белобородова Э.И. Возрастные особенности некоторых психологических характеристик больных язвенной болезнью // Сибирский журн. гастроэнтерол. и гепатолог. 2002.-№15.- С. 151.
El-Serag H.B. Time trends of gastroesophageal reflux disease: A systematic review. Clin Gastroenterol Hepatol 2007.-№5.-Р.17-26.
М.А. Булешов, Э.А. Жаксылык;, З.Б. Абдрахманова, А.М. Булешова, С.Н. Алипбекова. Созылмалы гастрит жэне асказанныц ойык; жарасы ауруларыныц тэуекел cебептерi мен жекелей жэне популяциялы; профилактикалар арсындагы байланысты багалау// Вестник научно практический журнал Каз НМУ №1-2020г. С. 53-57.
