CC BY
9
УДК 616.33-002.2
Щ.А. Булешов, 2Э.А. Жа^сыльщ, 3З.Б. Абдрахманова, *А.М. Булешова, *С.Н. Алипбекова
Щожа Ахмет Яссауи атындагы Халыцаралыцуниверситетi 2«КДСЖМ» Цазацстандыц медицинауниверситетi 3Оцтустж Цазацстан медицина академиясы
СОЗЫЛМАЛЫ ГАСТРИТ ЖЭНЕ АСКДЗАННЫН, ОЙЫК; ЖАРАСЫ АУРУЛАРЫВНЫН ТЭУЕКЕЛ СЕБЕПТЕР1 МЕН ЖЕКЕЛЕЙ ЖЭНЕ ПОПУЛЯЦИЯЛЬЩ ПРОФИЛАКТИКАЛАР АРСЫНДАFЫ
БАЙЛАНЫСТЫ БАFАЛАУ
ЖуйелI жолмен жалпы эд!стемеге суйене отырып созылмалы гастрит пен асцазанныц ойыц жарасын тудыратын б!рыцгай цатерл! жэне сауыцтыру себептерш аныцтадыц. Оныц барысында цатерл! жэне сауыцтыру себептершц осы аурулардыц цалыптасуына цосатын улес салмагы туралы деректерге цол жетк!зд!к. Осы мэл!меттер зерттелген себептерд!ц созылмалы гастрит пен асцазанныц ойыц жарасыныц алдын алуга багытталган жекелей жэне популяциялыц профилактикалар жург!зу барысында алатын рангалыц орындарын белглеугежагдай тудырды.
ТYйiндi свздер: созылмалы гастрит, асцазанныц ойыц жарасы, цатерлI жэне сауыцтыру себептерI, олардыц рангалыц орны, профилактикалыц шаралар
Такырыптын, езекплш. Ас кррыту органдары ауруларыныц арасында созылмалы гастрит пен ас;азанныц жэне он ею елi шектщ ойы; жарасы(ОЖ) ете жш кездеседь Жт ;айталануга бешм бола отырып, патологиялы; урдкке ас ;орыту жуйесшщ бас;а органдарын тартуына байланысты, нау;астардыц 0мiрiне ;ауш т0ндiретiн ас;^1нуларга экеп со;;тырады. Бул аурулар к0бiнесе ецбек ету жасындагы адамдарда уа;ытша жэне тура;ты ецбекке жарамсызды; туындатады. Аталган мэселелер денсаулы; са;тау тэжiрибесiнiц жузеге асыратын алгаш;ы профилактикасыныц гылыми тургыда негiзделген шараларын эзiрлеу жэне енгiзу ;ажеттштн керсетедъ 9йткенi диагностика ;ою мен емдеудеп ;ол жеткiзген жетiстiктер СГ пен ас ;орыту органдарыныц ойы; жараларыныц таралу децгейiнiц T0мендеуiне экеле ;оймайды.
Болаша; аурудыц, атап айт;анда, СГ пен ОЖ туындау ы;тималдыгы тэуекел угымымен аны;талады. Бул жагдайда, бастап;ы алдын алу немесе алгаш;ы профилактика осы аурулардыц туындауына алып келетiн тэуекелд себептердi темендету шаралары ретiнде ;арастырылады. Тэуекел тужырымдамасы - аурудыц пайда болуына эсер ететiн тэуекелдiц жекелеген себептерi (ТС) жэне халы; арасында тэуекел топтарын жiктеу - созылмалы гастрит пен ас;азан мен он ею елi iшектiц ойы; жарасыныц алдын алуга багытталган к-шараларын эзiрлеу Yшiн елеулi MYMкiндiктер бередi.
Алдын алу Yшiн кешендi шараларды пайдаланудыц ец тиiмдi стратегиясы бас;аруга бешм бiрк;атар ТС-ге эсер ету болып табылады. ДYHие ЖYзi денсаулы; са;тау уйымы (ДДС¥) децгейiнде бастап;ы алдын алуга немесе алгаш;ы профилактикага бiр мезгiлде СГ жэне ОЖ пайда болуына алып келетш ;атерлi себептер тартылады [3]. Бiздiц елiмiзде осы эдктемеш тэжiрбиелiк медицина саласында цолданудагы алгашцы ;адамдары ;ан айналымы ЖYЙесiнiц ауруларына ;атысты жасалды. Сонды;тан да оларга ;атысты гылыми тургыда дэлелденген тэуекел себептерi бас;а ауруларга ;араганда толывданды аны;талган деп айтуга болады [4].
Зерттеу материалдары мен эдктерь Осы зерттеуде жYЙелi кез;арас тургысынан жэне бiрыцFай эдiстеме негiзiнде СГ мен ОЖ пайда болуына эсер ететш емiр CYPУ жаFдайы мен салтыныц жалпы себептерi аны;тау Fана емес, сонымен ;атар олардыц эсер ету шараларыныц санды; сипаттамасын алу ма;саты ;ойылд^1. Бул эдiстеме алFашк;ы алдын алудыц кешендi салааралы; интеграциялашан баFдарламаларын эзiрлеуде немесе жеке жэне популяциялы; децгейлердегi ЖYргiзiлген жумыстыц жекелеген баFыттарыныц басымды^ын анык;тауFа MYMкiндiк бередъ
Тацдамалы жиынты;тыц репрезентативтiгiн аны;тау когортты; эдiстi ;олдану ар;ылы ЖYзеге асырылFан. Бiз зерттеу нысаны ретiнде ТYркiстан облысы турFындарын
алды;. Тацдамалы жиынтьщтыц жалпы к0лемi 3070 адамды курады. Оныц iшiнде 1070 адам нау;астардыц негiзгi тобын TYзесе, 2000 турFын негiзгi созылмалы бейинфекциялы; аурулардыц еш;айсысымен, оныц iшiнде СГ жэне ас;азан мен он екi елi шектщ ойы; жарасымен (ОЖ) ауырмаFандар ретшде ба;ылау тобына жат;ызылды. Тацдамалы жиынты; туралы алFашкы элеуметтш-гигиеналы; а;парат, яFHи жинакталFан ауру жэне к;атерлi себептерден туын^ан белгiлер туралы деректер амбулаторлы; карталардан созылмалы аурулар туралы мэлiметтердi к0шiру жэне арнайы эзiрленген сауалнамаFа CYЙенiп зерттеу нысандарына сура;нама ЖYргiзу ар;ылы алынFан [1]. Негiзгi топ ушш сауалнамаларFа ецгiзiлген 180 сура; элеуметтш-гигиеналы; жэне 0мiр CYPУ салты себептерiн ;амтыса, ба;ылау тобы ушш 174 сура;ты TYзедi. Созылмалы ауру нау;астыц емiр CYру салты мен жаFдайларына тэуелдi болып табылатындыFын ескере отырып, сауалнамаFа СГ мен ОЖ диагнозын алFашк;ы тiркеуге дейiн адамFа тэн болFан себептер енгiзiлдi.
Бастап;ы элеуметтш-гигиеналы; а;парат;а базалы; талдау корреляциялык;-регрессиялык; сараптау эдiстерiн ;олдана отырып ЖYргiзiлдi. Соцынан егжей-тегжейлi талдау арнайы эзiрленген баFдарламалар бойынша ЖYзеге асырылды. Эрбiр жаFдайда к;атерлi себептер мен аурулар арасын^ы дурыс байланыс (р<0.05); детерминация коэффициенттерi мен салыстырмалы тэуекелдiц (СТ) шамасы референттiк топтаFы сыркаттанушылык коэффициентше тэуелдi емес талдамалы эпидемиологиядаFы орталы; керсеткiш ретiнде аны;талд^1. Салыстырмалы ;атерлтк (С^) шамасы осы катерлi себептщ ы;палына ушырайтын адамдарда оц немесе терк (санологиялы; немесе патологиялы;) санитарлык-гигиеналык себептер болFан кезде аурудыц пайда болу ык;тималдыFы оныц эсер етпегендермен салысты^анда ;анша есе жоFары екендМн керсетедi. Бiр мезгiлде себептiц жекелеген тулFаларFа эсер ету кушiн (жеке децгей) жэне популяцияда таралу жиШгш (популяциялы; децгей) есепке алатын атрибутивтш тэуекел керсеткiштерi популяциялы; децгейде себептердщ мацыздылыFын баFалау ушiн ;ажет.
^ол жетюзген нэтижелер. Талдау нэтижесiнде СГ мен ОЖ-
ныц пайда болуына сенiмдi эсер ететiн 38 жалпы катерлi себептер аны;талд^1; оныц шшде 18-i патологиялы; жэне 20-санологиялы; болып табылады, яFHи аурулардыц пайда болу ык;тималдыFын арттыратын немесе азайтатын себептер болып шы;ты.
Созылмалы гастрит Yшiн эйелдiц жынысыныц езi катерлi себеп болса (СК=1,16), ал ас;азан мен он ею елi iшектiц ойы; жаралары ушiн ерлердiц жынысы катерлi себеп болып (СК=2,0) табылад^1. Сонды;тан созылмалы гастрит пен ас;азан мен он ею елi iшектiц ойы; жарасын туындататын патологиялы; жэне санологиялы; себептер ушiн жалпы тэуекел ;урылымы мен акпараттылыFын талдау жумысы аурулардыц жынысты; ерекшелiктер бойынша ЖYргiзiледi
(1 жэне 2 кесте).Кестелерде келтсршген деректер ерлер мен эйелдерде СГ мен ОЖ-ныц пайда болуына алып келетiн патологиялык жэне сауыктырушылык эсерi бар
санологиялык себептердiц салыстырмалы катерлШп мен к0рсеткiштердiц шынайылыгы.
Кесте 1 - Ерлерде СГ мен ОЖ туындауына баскаруFа колайлы эсер ететш жэне керi эсер ететiн непзп себептер мен
Денсаулыкка колайлы эсер ететш немесе керi эсер ететш Созылмалы гастрит АсказанныЦ ойык жарасы Kатерлi жэне сауыктыру себептершщ аурулардыц профилактикасында алатын орны
катерлi себептер С; Сешмдшш шекарасы -Р- с; СешмдШк шекарасы -Р- жекеше профилак- Популяция лык
Теменп шеп Жога ры шеп Теменп шеп Жогар ы шеп тикада профилак-тикада
Ауру тудыратын (патологиялык) себептер
Алкогольдiк iшiмдiктi кабылдау 2,19 1,99 2,39 <0,0 5 2.61 2,39 2,85 <0.0 1 1 1
Темекi шегу 2.19 2,01 2,35 <0,0 01 1.93 1,76 2,10 <0.0 01 4 4
Ецбек ету операцияларыны Ц монотондылыгы 1,68 1,53 1,81 <0,0 5 2,21 2,00 2,42 <0.0 5 5 12
¥йкыныц узактыгы 7 сагат немесе одан аз болуы 1.88 1,72 2,04 <0,0 01 2.34 2,13 2,57 <0.0 01 3 3
Душты (ванна) аптасына бiр рет немесе одан да аз кабылдау 1.75 1,61 1,91 <0,0 01 1.69 1,54 1,84 <0.0 01 7 6
Дене салмагы калыпты шамадан аз 1.49 1,36 1,60 <0,0 5 1.51 1,38 2,66 <0,0 5 14 13
9зге адамдарга караганда Дэмдеуiштердi к0бiрек тутыну 1,50 1,38 1,64 <0,0 5 1.53 1,40 1,68 <0,0 5 13 15
Кушне 3 реттен кем тамактану 1.65 1,49 1,79 <0,0 5 1.40 1,28 1,54 <0.0 5 12 5
Ак нан мен белке нанга кумарлык 1,45 1,35 1,57 <0,0 5 1,44 1,33 1,61 <0.0 5 15 14
СауыктырFыш (санологиялык) себептер
Менеджментпен канагаттанарльщ карым-катынас 1,84 1,66 2,00 <0,0 01 1,74 1,58 1,90 <0.0 01 6 10
Бiр ай iшiнде бiркелкi жумыс ЖYKтемесi 1.73 1,59 1,91 <0,0 01 1.61 1,47 1,77 <0.0 01 8 8
Терiс эмоционалды стресстщ барабар эрекетi 1.50 1,37 1,63 <0,0 1 1,55 1,41 1,72 <0.0 1 11 9
Кофенiц артыкшылыгы 1.57 1,45 1,73 <0.0 1 1,53 1,31 1,77 <0.0 1 9 7
Жемкт сусындар мен шырындарга артыкшылык беру 1.74 1,59 1,91 <0,0 5 2.62 2,38 2,88 <0.0 1 2 2
КYHдiзгi уакытта дефекация актiсiнiц бекiтiлген уакыты 1,56 1,44 1,70 <0.0 1 1.50 1,38 1,66 <0,0 1 10 11
Кесте 2 - Эйелдерде СГ мен ОЖ туындауына 6acrçapyFa ы^айлы эсер eTeTiH жэне Kepi эсер ететш непзп себептер мен
Баскаругы колайлы эсер ететш немесе керi эсер ететш себептер Созылмалы гастрит Асказанныц ойык жарасы Катерлi жэне сауыктыру себептершщ аурулардыц профилактикасында алатын орны
СК Сешмдшш шекарасы -Р- СК СешмдШк шекарасы -Р- жекеше профилак- тикада Популяция лык профилак-тикада
Теменп шеп Жога ры шеп Теменп шеп Жогар ы шеп
Ауру тудыратын (патологиялык) себептер
Аноргазмия 2.71 2,48 2,98 <0,0 01 4.79 4,35 5,27 < 0,00 1 1 16
Дiрiл 2,58 2,36 2,82 <0,0 01 2.52 2,29 2,77 <0,0 5 2 14
Шу 2.04 1,87 2,23 <0.0 01 1.84 1,70 2,02 <0,0 5 4 4
А жеке тулганыц TYрi 2.46 2,26 2,68 <0,0 01 1.54 1,42 1,66 <0,0 5 3 9
Душ кабылдау (ванна) аптасына 1 рет жэне сирек 1.80 1,65 1,99 <0.0 01 1.89 1,73 2,07 <0.0 01 6 8
^шне 3 реттен сиретпей тамак iшу 1.11 1,02 1,22 <0,0 5 1,75 2,61 1,91 <0.0 5 16 2
Баска дэмдеуштер тутыну 1.71 1,57 1,87 <0,0 1 1.59 1,46 1,74 <0.0 5 13 6
Ак нан мен белке нанга кумарлык 1.41 1,30 1,56 <0.0 1 1,97 1,80 2,16 <0.0 01 12 15
Тузды баскалардан артык тутыну 1,47 1,34 1,62 <0.0 5 2.15 1,97 2,35 <0,0 1 8 17
СаyьщтыpFыш (санологиялык) себептер
Дене шыныктырумен айналысу 1,31 1,21 1,45 <0.0 5 2,23 2,05 2,45 <0.0 1 10
Кофеш жиi кабылдау 1.26 1,18 1,38 <0,0 5 1.60 1,46 1,76 <0.0 5 17 11
Жемiстi жиi кабылдау 2,21 2,02 2,44 <0.0 01 1,66 1,51 1,83 <0,0 5 5 5
Кекешстерге кумарлык 1.79 1,62 1,94 <0.0 01 1.82 1,66 2,00 <0.0 1 9 3
КYЙеуiмен аракатынас канагаттанарлык 1.51 1,38 1,66 <0,0 01 2,15 1,95 2,37 <0.0 01 7 10
Калыпты уйкы 1.37 1,27 1,51 <0.0 1 1,80 1,65 1,99 <0.0 1 15 7
Бiр тэулiк шшде дефекация актiсiнiц белгiленген уакыты 1,53 1,43 1,69 < 0.00 1 1.91 1,75 2,11 <0,0 01 11 13
КYHделiктi дефекация актга 1,40 1,30 1,54 <0.0 1 1.89 1,71 2,05 <0.0 01 14 12
Бiрiншi кезекте, ею жыныстагы патологиялык; жэне санологиялык себептердщ жалпы санынан жеке детерминацияланган себептер басым екенiн, олардыц болуы немесе болмауы адамныц eMip CYруi мен турмыс жагдайларымен емес, тшст психологиялык элементтермен жэне уэждемелермен айкындалады. Кестедегi есепке алынган 9 патологиялык себептер 1 жэне 2. тек 4 жалпы. Егер ерлерде СГ мен ОЖ пайда болуында зиянды эдеттер Yлкен рел аткарса, ал эйелдерде техногендi себептер басым роль аткаратын болып шыкты. Ерлер мен эйелдерде СГ пен ОЖ-ныц туындауындагы керсетiлген себептердiц релiн тутастай салыстыра отырып, кешендi тэуекел керсеткштершщ аракатынасы 1:3 тец болса, кешенд кауiптi себептерге карсы себептердiц аракатынасы 1:4 тец келетш болып шьщты.
СГ жэне ОЖ таралуы санологиялык себептерге караганда
патологиялык себептердiц катар санына байланысты. Егер кестеде керсетшген патолгиялык себептердi жою женiндегi k-шараларды табысты iске асыру ерлердiц СГ сыркаттанушылыгын 7,9% - га жэне ОЖ-мен сыркаттанушылыгын 9,4% - га (эйелдердщ сыркаттанушылыгы тиiсiнше 19,5 жэне 9,9% - га) темендеуш камтамасыз ете алса, онда санологиялык себептерд есiру ерлердiц созылмалы гастритпен сыркаттанушылыгын 5,7% - га, ал ойык жаралармен сыркаттанушылыгын 5,5% темендетедi. Сонымен катар эйелдердiц сыркаттанушылыгын эрбiр патология бойынша тиiсiнше 12,3 жэне 6,0% - га дешн темендететiн болып шыкты.
Кестелерде керсетшген емiр CYPУ жагдайы мен салттарына катысты катерлi себептер кептеген эдебиеттерде де СГ жэне ОЖ-дыц туындауына алып келетiн себептер ретшде
VeStnik KQzfimU № I - 2020
керсетшген. [2,3], 6ipan; олар мацыздылыгы жагынан кейде к;арама-цайшы жэне басымдылыгы бойынша да бiрдей емес. Алайда авторга ;ол жетiмдi эдебиетте эйел аноргазмиясыныц эсер ету дэрежесi, дефекация акпашц тура;тылыгы мен уа;ытша бектлу^ сондай-а; душ ;абылдау жиiлiгi туралы деректер кездеспедъ Кейбiр авторлардыц шгаршше, ;анагаттангысыз жынысты; ;атынастар холинергиялы; ;урылымдардыц
белсендiлiгiнiц 0суiнен бай;алады жэне ОЖ-ныц пайда болуына ы;пал етедi. Бiздiц мэлiметтер бойынша, аноргазмия жеке децгейде ец мацызды патологиялы; себеп болып табылады жэне эйелдердщ арасында СГ-тыц 2,7 есе жэне ОЖ-ныц 4,8 есе есу ы;;тималдыгын арттырады. Кунделш^ дефекация актiсi жэне тэулiк шшде оныц белгiленген уа;ытта болуы СГ жэне ОЖ мацызды санологиялы; себептерi болып табылады. Бул тэуелдiлiктiц саногенетикалы; механизмi зерттеудiц арнайы багыты болуы мумюн. Душ (ванна) ;абылдау жилшнщ СГ жэне ОЖ-ныц пайда болуына эсерi судыц адамныц жуйке-психикалык; мэртебесiне эсер етуiне байланысты болуы мумюн. СГ жэне ОЖ туындауына эсер ететш шартты бас;арылатын себептер ;атарынан отбасыныц материалды; ;амтамасыз е^лу децгейi елеулi мэнге ие. Отбасыныц материалды; ;амтамасыз етiлуiнiц нашарлыгынан ерлерде СГ туындау ыщтималдыгы 2,1 есе, эйелдерде - 2,2 есе, ал ОЖ - тшсшше 2,7 жэне 3.4 есе артады. Осы себеп пен аурулардыц таралу децгей арасындагы байланыстыц жогары екендiгi бай;алады. Жогары дэрежедегi материалды; ;амсыздандыру белгiлi бiр шамада жогары мэдениетпен жэне медицинальщ-гигиенальщ жагдаймен байланысты болуы MYMкiн [2,3].
Шартты бас;арылатын санологиялы; себептер арасында эйелдердщ аптасына 5 KYHдiк жумыс стеуiнiц мацыздылыгын атап атап эту керек. Бул жагдайда СГ туындау ыщтималдыгы бас;а жумыс ережелерiмен салыстырганда 1,5 есе жэне ОЖ-ныц туындау ыщтималдыгы 2 есе азаяды. Егер эйелдердщ анамнезшде босану о;игалары кездессе СГ жэне ОЖ туындауына оцды эсерш типзед^СК^ 1,6 жэне 1,9).
Ею жыныстагы адамдарда гипертониялы; аурулардыц болуы мен олдардыц СГ жэне ОЖ ;алыптасуы арасындагы дистропияныц орын алатындыгы аны;;талды.Адамдардыц гипертониялы; ауруга шалдыгуына байланысты СГ пайда болу ыщтималдыгы ерлерде 2,1 есеге жэне эйелдерде 2 есеге темендейдъ ал ас;азан мен он екi елi шектщ ойы; жарасыныц таралуы - тшсшше 6,9 жэне 3,4 есе азаяды. Авторлар ;атары [3, 4] ОЖ-га ушыраган ауруларда ту;ым
;уалайтын бейiмдiлiктiц болу MYкiндiгiн керсетедь Ал ас;азанныц ойы; жарасыныц дамуында генетикалы; себептердiц эсер ету Yлесi 70% шегiнде ауыт;иды деп есептейдъ Бiздiц ;ол жеткiзген мэлiметтерге ;араганда, экелердiц ас ;орыту органдарыныц аурулары ер кiсiлердiц ас;азанныц ойы; жарасыныц ;алыптасу MYMкiндiгiн немесе ы;;тималдыгын 2 есеге арттырады, ал аналарда осындай аурулардыц болуы ер юйлердщ ас;азанныц ойы; жарасымен ауыру MYMкiндiгiн 1,4 есеге жогарылатады. Экеде ас ;орыту органдары ауруларыныц болуы эйелдер арасында ас;азанныц ойы; жарасымен ауыру MYMкiндiгiн 2 есеге арттырса, ал анасында осындай патологияныц болуы созылмалы гастриттiц туындау ;ауыптШгш 1,3 есе арттырады.
Зерттеудщ кортындылары.
1. Осындай ещрлш гылыми-зерттеу жумыстарын ЖYргiзу созылмалы бейэпидемиялы; аурулардыц патологиялы; жэне санологиялы; к;атерлi себептерiнiц таралу децгешн аны;тауды ;амтамасыз етедi. Крл жетгазген нэтижелер жеке жэне популяциялы; децгейлерде емiр CYPУ жагдайы мен салты себептерi кешендi бiрiктiрiлген профилактикалы; багдарламаны моделдеуге MYMкiндiк бередi. Мундай зерттеулердщ ма;саты ДДС¥ Кецесiнiц профилактикалы; шараларды жузеге асыру жолдары туралы усынымдарына сэйкестендiру болып табылады.
2. Созылмалы гастрит (СГ) пен ас;азанныц ойы; жарасыныц (ОЖ) интеграцияланган жекелей профилактикасын ЖYзеге асыру ма;сатында ец алдымен мынадай мiндеттердi шешу ;ажет: ерлер арасында - темега шегуден жэне алкогольдш iшiмдiктердi тутынудан бас тарту, уй;ы уза;тыгын кемiнде 8 сагат;а дейiн ;амтамасыз ету, жемiс-жидек сусындарын ;олдауды арттырып, жемiстер мен кекешстерд жиi пайдалану, ендiрiстiк к;атерлi себептерд (ецбек операцияларыныц монотондыгы, бiр ай шшде бiркелкi емес жумыс ЖYKтемесi) алып тастау; эйелдер арасында-аноргазмияны емдеу, ендiрiстiк ;ауыпты себептердi (дары, шу) болдырмау.
3. СГ мен ОЖ интеграцияланган алдын алудыц кешендi салааралы; багдарламаларын эзiрлеу барысында мынадай бiрiншi кезектеп мiндеттерге ;ол жеткiзуге умтылу ;ажет: ерлер арасында - жеке децгейдеп шараларга сэйкес; эйелдер арасында дене шыны;тырумен айналысуга тарту, тама; ;абылдау жиiлiгiн KYнiне 3 ретке дешн жэне одан да жиi етш арттыру, ;олданылатын кекенiстер мен жемктердщ саны мен сапасын жогарылату, дэмдеуштерд тутынуды азайту жэне уй;;ыны ;алып;а келтiру.
ЭДЕБИЕТТЕР
1 Белешов М.Э. Кргамдык; денсаулы; жэне денсаульщты са;тау// Медициналы; жогары о;у орны студенттерше арналган о;улы;. - Алматы: 2012. - 255 б.
2 Муминов Т.А., Камалиев М.А., Аязбаева А.Г., Шахиева А.М. Медико-социальные и эпидемические апсекты здорового образа жизни. - Алматы: 1999. - 170 с.
3 Беляева Ю. Н., Шеметова Г. Н., Хворостухин Д. П. Мониторинг распространенности болезней органов пищеварения и смертности от них в Саратовской области с использованием ГИС-технологий // Журнал «Практикуючий люар». - 2013. - №3(7). - С. 59-62.
Т1З1М1
4 Булешов М.А., Талгатбек А.М,Булешова А.М., Султанбеков К.А., Бейсембаева З.И. подходы к совершенствованию профилактики хронического гастрита и язвенной болезни желудка/ / Вестник КазНМУ. - 2014. - №2(4). -С. 73-757
5 Стоногина В. П. Определение факторов риска в эпидемиологических исследованиях. - М.: 2008. - 297 с.
6 Hartwig W, Werner J, Ryschich E, et al. Cigarette smoke enhances ethanol-induced pancreatic injury // Pancreas. -2000. - №21. - Р. 272-278.
1М.А. Булешов, 2Э.А. Жаксылык, 3З.Б. Абдрахманова, 1А.М. Булешова, 1С.Н. Алипбекова
1Международный казахско-туредцкийуниверситет имени Кожа Ахмета Ясауи. 2Казакстанский медицинский университет 3Южно Казахстанская медицинская академия
ОЦЕНКА ПРИЧИН РИСКА ХРОНИЧЕСКОГО ГАСТРИТА И ЯЗВЕННОЙ БОЛЕЗНИ ЖЕЛУДКА И СВЯЗИ МЕЖДУ ЛИЧНЫМИ И ПОПУЛЯЦИОННЫМИ ПРОФИЛАКТИКОЙ
Резюме: С позиции системного подхода и на основе общей методологии было проведено исследование для выявления факторов риска и факторов противодействия риску, общих как для хронического гастрита, так и для язвенной болезни желудка. Получены количественные характеристики степени их влияния на возникновение этих заболеваний и интегральные ранговые места в индивидуальной и
популяционной профилактике, что позволило определить приоритетные мероприятия по комплексной профилактике хронического гастрита и язвенной болезни желудка. Ключевые слова: хронический гастрит, язвенная болезнь желудка, факторы риска и антириска, ранговые места, профилактика.
1M.A. Buleshov, 2A.A. Zhaksylyk, 3Z.B. Abdrahmanova, 1A.M. Buleshova, 1S.N. Alipbekova
1International Kazakh-Turkish University named after Kozh Ahmet Yasaui. 2Kazakhstan Medical University 3South Kazakhstan Medical Academy
ASSESSMENT OF THE CAUSES OF RISK OF CHRONIC GASTRITIS AND GASTRIC ULCER AND THE RELATIONSHIP BETWEEN PERSONAL AND POPULATION PREVENTION
Resume: From the standpoint of a systematic approach and on the basis of a common methodology, a study was conducted to identify risk factors and risk counteraction factors common to both chronic gastritis and gastric ulcer. Quantitative characteristics of the degree of their influence on the occurrence of these diseases and integral rank places in individual and
population prevention were obtained, which allowed determining priority measures for the comprehensive prevention of chronic gastritis and gastric ulcer. Keywords: chronic gastritis, gastric ulcer, risk factors and anti-risk, ranking places, prevention.
УДК 616.366-003.7
Д.Т. Жуматаев, А.Н. Баймаханов, А.Ж. Нурмаков, Д.А. Нурмаков, А.Д. Раимханов
С.Ж. Асфендияров атындагы К,азац ¥лттыц медицинаyHueepcumemi
ЖЕДЕЛ ХОЛЕЦИСТИТТЩ ХОЛЕДОХОЛИТИАЗБЕН Б1РГЕ ЦОСАРЛАСУ МЭСЕЛЕС1НЕ КДЗ1РП ЗАМА^Ы К0ЗКДРАС (ЭДЕБИ ШОЛУ)
Жедел холецистит пен холедохолитиаздыц цосарласуы аныцталган науцастарды емдеу тактикасы ургенттi хирургияныц осы кунге дешн шешiмiн таппаган мэселес болып табылады [1]. Аталган санаттагы науцастарга шугыл операция жасау барысында дамитын асцынулар жилг элi де жогары керстеюште, ал ауыр дэрежедегi механикалыц саргаю жагдайында жасалган операциялар кезшде летальдi керсетюш 4,5-9% дешн жетт жыгылады [2]. Жедел холецисттщ холедохолитиазбен цосарласуы кезiндегi тактикалыц цадамдар дуние жузшде элi кунге дешн цызу талцылауга туст келедi жэне эр елде цабылданган емдеу хаттамаларына сэйкес эр цилы болып келедi [3, 4, 5]. Тэжiрибеде жш кезецдж тактиканы цолданады, ягни бiрiншi кезецде бауырдан тыс ет жолдарына алдын ала декомпрессия жасалады - эндоскопиялыц ретроградты холангиопанкреатография эндоскопиялыц папиллосфинктеротомиямен бiрге (ЭРХПГ, ЭПСТ), кешн арага уацыт салып екiншi кезец - радикалды оперативтi шара лапароскопиялыц холецистэктомия (ЛХЭ) жасалады [6]. Жалпы ет жолын декомпрессиялау эдкте тацдау жасау жэне радикалды оперативтi емдi орындаулыц оцтайлы уацыты - цазiргiуацытта езектi мэселе болып табылады [7]. Осы жагдай кезiндегi емдеу тактикасы цатац турде индивидуалды болуы цажет, ягни пациенттiц жалпы жагдайы, цосалцы аурулары, ет-тас ауруы кезшде дамыган асцыну ерекшел^, холедохтагы тастардыц келем1 сонымен цатар мамандардыц кэаби дэрежес мен медициналыц уйымныц заманауи цурал-жабдыцтармен цамтамасыз етлу сапасы есепке алынуы тшс.
¥сынылып отырган эдебиеттiк шолуда жедел холецистит пен холедохолитиаздыц цосарласуы жайлы жалпы мэлiметтер, диагностикасы жэне хирургиялыц емшц цазiргiуацыттагы жагдайы туралы тыц деректер келтiрiлген.
ТYйiндi свздер: жедел холецистит, холедохолитиаз, эндоскопиялыц папиллосфинктеротомия, лапароскопиялыц холецистэктомия.
Kipicne.
Соцгы жылдары ЛХЭ ет куыгыгыныц эр-TYрлi ауруларыныц хирургияльщ емшде «алтын стандарт» ретшде орын алды. Ал ет куыгындагы жедел ;абынулык; YPДiс холедохолитиазбен к;осарласк;ан жагдайда диагностика мен емшщ миниинвазивт эдктерш ;олдану жшлт жыл сайын ecin келедь сонымен ;атар емдеу тактикасына ;атысты хирургтар мен эндоскописттердщ арасындагы ;арама-;айшылык; кез;арастарды теркке шыгаруга болмайды. Жалпы ет жолындагы бiрiншiлiк тастар холедохтагы iркiлу
мен инфекцияныц эсершен пайда болса, еюнштк конкременттер холедохка ет куыгыныц кещген TYтiгi немесе холецистобилиарлы жыланкез аркылы етш кетедъ Аталган жштелудщ тактикалык мацызына токталсак, бiрiншiлiк холедохолитиаз тек эндоскопиялык шаралармен гана шектелсе, холедохтагы екшштк конкременттер жалпы ет жолындагы блокты шешумен катар бiр уакытта конкременттердщ бiрiншiлiк кезш, ягни ет куыгын да алып тастауды кажет етед [8]. Эндоскопиялык жэне лапароскопиялык хирургияныц карыштап дамуына
