Научная статья на тему 'ҚАРИНДОШ-УРУҒЧИЛИК БИЛАН БОҒЛИҚ ЯПОН МАҚОЛЛАРИДА “家[IE] УЙ” КОНЦЕПТИНИНГ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСИ'

ҚАРИНДОШ-УРУҒЧИЛИК БИЛАН БОҒЛИҚ ЯПОН МАҚОЛЛАРИДА “家[IE] УЙ” КОНЦЕПТИНИНГ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
60
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қариндош-уруғчиликка оид бирликлар / мақол / ичкари ва ташқари фокуси / метафора / метонимия / синекдоха. / Kinship names / proverb / focus inside and outside / metaphor / metonymy / synecdoche.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Абдухамидова, Дилафруз

Мақолада уйнинг яшаш жойи сифатидаги репрезентацияси ҳамда уйдаги ижтимоий муносабатлар қариндош-уруғчилик билан уйнинг боғлиқлигини ифодаловчи япон мақоллари асосида таҳлил қилинади. Мақолларда ичкари ва ташқари фокуси назарияси асосида тадқиқ қилиниб, бунда макон сифатидаги уй асосий мезон эканлиги кўриб чиқилади. Японлар оламининг лисоний манзарасида аёл уйнинг ичкарисидаги ҳаётни қурувчи, уйдаги ижтимоий муносабатларни ҳаракатга келтирувчи муҳим шахс сифатида намоён бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REPRESENTATION OF THE CONCEPT OF "Jiā[IE] HOUSE" IN JAPANESE PROVERBS RELATED TO KINSHIP

The article analyzes the ideas about the house as a dwelling and social relations in the house based on Japanese proverbs expressing the names of kinship and home. Proverbs is researched based on the focus inside and outside also, the main criterion of the house is seen as space. In the Japanese language picture of the world, a woman acts as an essential person who builds life inside the house and activates social relations in the house.

Текст научной работы на тему «ҚАРИНДОШ-УРУҒЧИЛИК БИЛАН БОҒЛИҚ ЯПОН МАҚОЛЛАРИДА “家[IE] УЙ” КОНЦЕПТИНИНГ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСИ»

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

ЦАРИНДОШ-УРУГЧИЛИК БИЛАН БОГЛЩ ЯПОН МАЦОЛЛАРИДА "Ш[IE] УЙ" КОНЦЕПТИНИНГ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯСИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.8091523

АБДУХАМИДОВА Дилафруз

Япон филологияси кафедраси докторанти,ТДШУ

АННОТАЦИЯ

Мацолада уйнинг яшаш жойи сифатидаги репрезентацияси %амда уйдаги ижтимоий муносабатлар цариндош-уругчилик билан уйнинг боглицлигини ифодаловчи япон мацоллари асосида та%лил цилинади. Мацолларда ичкари ва ташцари фокуси назарияси асосида тадциц цилиниб, бунда макон сифатидаги уй асосий мезон эканлиги куриб чицилади. Японлар оламининг лисоний манзарасида аёл уйнинг ичкарисидаги %аётни цурувчи, уйдаги ижтимоий муносабатларни %аракатга келтирувчи му%им шахс сифатида намоён булади.

Калит сузлар. К,ариндош-уругчиликка оид бирликлар, мацол, ичкари ва ташцари фокуси, метафора, метонимия, синекдоха.

АННОТАЦИЯ

В статье анализируются представления о доме как жилище и социальные отношения в доме на основе японских пословиц, выражающих имена родства и дом. Пословицы, исследуются на основе фокуса внутри и снаружи, также главным критерием дом рассматривается как пространство. В японском языковом картине мире женщина выступает как важная личность, которая строит жизнь внутри дома и активирует социальные отношения в доме.

Ключевые слова. Имена родства, пословица, фокус внутри и снаружи, метафора, метонимия, синекдоха.

ABSTRACT

The article analyzes the ideas about the house as a dwelling and social relations in the house based on Japanese proverbs expressing the names of kinship and home. Proverbs is researched based on the focus inside and outside also, the main criterion of the house is seen as space. In the Japanese language picture of the world, a woman acts as an essential person who builds life inside the house and activates social relations in the house.

Keywords. Kinship names, proverb, focus inside and outside, metaphor, metonymy, synecdoche.

Когнитив тилшунослик психологиянинг изидан бориб, макон (жисм) га караб мулжал (ориентация) олиш билан дунёни тил оркали англаш уртасидаги богликлик табиий х,олатлигини таъкидлайди. (Дж.Лакофф ва М.Джонсон, Т.Судзуки таклиф килган "embodiment" тушунчаси). Тилшуносликда Европа, япон ва рус олимлари томонидан ориентация, фокусга оид анча тадкикотлар олиб борилган. Фокусга япон катта изошли лугатида куз караши, нигох, каратилган жой хдмда нарса-х,одисаларни куриш, тафаккур килиш позицияси тарзида таъриф берилган1. Асосан 2 маънода ишлатиладиган суздир. Биринчиси кайси жой(нукта)дан каралаётгани, яъни обектга караган пайтда турган нуктасини англатса, иккинчиси эса каерга караётганини, яъни эътибор каратилган нуктани назарда тутади. Лексикографик манбаларда 15000 маколни узида жамлаган маколлар лугати2 дан кариндошлик ва " Ш ie - Уй" га алокадор 1000 та макол борлигини аникладик. Шундан 200 таси кариндош-уругчилик билан уйнинг богликлигини

1 да вд <2021)

2 г^ш» (1986) rmztb&m >\ш

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik (E)ISSN:2181-1784

tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman www.oriens.uz

3(20), March, 2023

ифодаловчи маколлардир. Бундан ташкари, аёл ва эркакка тегишли маколлар хам кариндошлик маъносини англатгани боис тахлилга тортдик. Асосий концепт " Ж ie - Уй" концепт образлардан ташкил топган аник гештальтлар (том, учок, хужайин, уй бекаси) куринишида гавдаланади.

" Ш ie - Уй" яшаш жойи сифатида (гештальт) Й fuchil Щ fuchil хакида гапирганимизда бу икки суз омоним эмас, бир сузнинг куп маънолилиги эканлигини ва бунда иероглиф иккиламчи ахамиятга эгалигини тадкикотчилар таъкидлашган. Хусусан М.Терасова Й иероглифи билан ёзилувчи uchi Ж иероглифи билан ёзилувчи uchi нинг айни

узи хисобланади (Й) (Щ) дея таъкидлайди3. ЙШ [uchizura] "оиласи,

уйидаги яцинларига булган муносабат", ЙШ [uchimago](сузма-суз. ичкаридаги набира) уйидаги угилдан тугилган набира каби сузларда Й [uchi] Щ уйни англатишини куриш мумкин. Бу макол ва ибораларда хам уз аксини топган.[fuku va uchi, oni va soto] "бахт уйга, шайтонлар ташцарига", [uchi hadakademo soto nishiki] "уйда

бечора^ол яланг юрсанг уам ташцарига кимхоб кий.", Й^Ш^^Си [uchi benkei soto subari]

"Уйда керилса-да, кучада куркок" каби маколларда Й иероглифи билан берилган суз аслида уйни маъносини билдиради. Биринчи маколда уйнинг ташкарисидан туриб фокус ичкарига каратилганини куриш мумкин. Кейинги маколларда уйнинг ичкарисидаги фокус ташкарига кучаётганини кузатиш мумкин.

ft U X tH

Инсоннинг уз уйичалик азиз макон йук [waga ie ni masaru

tokoro va nai] Уй кургон инсонни химоя килувчи макон у мустахкамлик ва инсон узок

умрлик яшайдиган макони Щ ЦЩ^ tt ((^ U "уйдан чиккан эр кишини 7

душман кутиб олади" ёки худди шу маънода "уй остонасидан

утсанг 7 душман" маколи хам кулланилади. Бунда ^®[shikii] остона уйнинг бир кисми сифатида гештальт саналади.

Узига хос тафаккур ва маданиятни акс эттирувчи япон маколларида хам гендерга оид кизик дунёкараш яширинган. ^уйида шу хакида фикр юритамиз.Маколлар уйда эрнинг хам хотиннинг хам бирдек хужайин булиши мухимлигини тан олади. Шундай булса-да, купгина япон маколларида ижтимоий институт сифатидаги уйда эмас, хужалик юритиш объекти сифатидаги уйда аёл мавкеининг нисбатан куйи эканлиги билан боглик коннатацияси

сезилади. T™tt^^ttrtJ[otoko wa soto onna wa uchi] эркак кучаники аёл уйники фалсафаси япон жамиятида хануз уз кучини ёкотмаган. Японлар наздида уйни аёл бошкарса бу уй

» ^ I U 3 £ __ (> U X В 5

узокка бормайди: товуц куйласа уй бузилади. Эр кучани , хотин уйни

бошкаради ^tt^^/n' /»•S[otto va soto o osame, tsuma va uchi o osameru]

маколида ичкари ташкари оппозицияси кузга ташланса, куйидаги маколда ташкари фокусидан ёндашувни кузатиш мумкин. ЙЙ©Й[паууо no kou] (уйдаги ёрдам самараси) хотиннинг уйдаги ёрдамининг муваффакияти бирикмасида эр кучага чикиб бемалол фаолият юритиши учун хотин уйда уни соясида булиб куллаб-кувватласа, эр бундан илхомланиб муваффакиятга эришади деган маъно яширинган. Бу ижтимоий тулик булмаган аёл хакидаги умумий тасаввурларни вужудга келишига олиб келган. Бу куйидаги маколларда яккол

сезилади. Аёл киши уйда неча йил утса хам хужайин урнини эгаллай олмайди ßfö^Q^^tt

3 Тэрасава М. Нихондзин-но сэйсин когдзо: (Структура духа японцев).Токио, 2002.стр.202

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman

3(20), March, 2023

^L&^Tfe&l^o [onnago no yokoza va hyakuni nattemo nai] аёлнинг уй туридаги жойи юз йил

i г Í

утса х,ам йук. yokoza учокнинг ичкари томони тугрисида жойлашган уйнинг хужайни утирадиган тури жойи. Бундан куринадики, япон одатига кура уй хужайни факат эркак киши булади, хотин юз йил утса х,ам хужайин урнини босолмайди. va

sangai nimo ie nashi] аёл кишининг бу кенг дунёнинг х,еч кайерида х,отиржам яшовчи уйи йуклигини англатади. ^^-[sangai] буддизмда тириклик хдмда улим тушунчаларига боглик 3 борликни яъни бутун дунёни англатади 4 баъзи манбаларда утмиш, бугун ва келажакни англатади дея берилади 5 Аслида 3 борлик тушунчаси метафора х,исобланиб, аёл киши турмушга чиккунгача отасига буйсуниши, келин булганида эрига, кариганда фарзандига буйсунишини курсатувчи 3 дунёда х,ам х,отиржам яшовчи маскани, уз уйи йуклигини

англатади. Демак, аёл бирлиги кизни, келин хдмда онани билдирмокда. Яна шунга ухшаш ^

í ь с ф з

ni go shyo san jyü ari] маколида х,ам аёлнинг доимо кимгадир тобелиги,

эрки уз кулида эмаслигига оид карашлар ётади. Г^^]аёл амал килиши шарт 3та йулни ифодалайди. Буддизм динида айтилганидек уйда отасига буйсуниши, келин булганида эрига, эрининг улимидан кейин фарзандига буйсунишини англатувчи 3 турдаги буйсуниш тартибини англатади. Бу карашлардан аёл хдк-хукуклари кадимдан куйи куйилганини англаш мумкин.

Уйдаги х,отиржамлик horete kanai anzen] юкорида

таъкидлаганимиздек, уй, оила, ундаги кариндошлар, хотинни ифодалаб уларнинг

ортикча мусибатларсиз, тинч, х,отиржам, баркарорликдаги хдётини, кариндошларнинг хдётий кучга тулиб соглом яшаётганликларини англатади. Агар эркак хотинини севиб эъзозласа хотин х,отиржам, х,еч нарсадан хдвотирланмай кунгли тинч булади, эркак х,ам уйдагиларидан хавфсирамай тинч булади. Шунга боглик равишда эр-хотин урушмай уй ичида х,ам тинчлик хукм суради. Уй ичи тинч булса оила х,ам х,еч кандай зарар курмай кунгил х,отиржам булади

деган чукур маънони билдиради. Хотиржамлик маъносини англатувчи Г^]белгиси аслида уй

иероглифининг том кисмиГ^(Ж)]билан тагидаГ^]аёл иероглифи куйилиши натижасида вужудга келган булиб6, уйда аёл борлиги кунгил хотиржам эканлигини англатади. Уйнинг хотиржамлиги х,ам х,аёт хотиржамлиги х,ам аёлнинг кунгли тинч яшаётганлигига боглик.

# Й U fc í 3 tt & i

Хотиржамлик хукм сурган уйга ночорлик кашшоклик киролмайди: ЖЙ^П^©^ U ^L ((tt

ü ^ йЗ # ^ i о

[kanai wagou no hari fuda niwa binbokamiga yoritsukenu](сузма-суз. тинч-

тотув уй деб ёзиб куйилган тахтачага камбагаллик худолари якинлашолмайди) ЗЛ U ^L [harifuda] кузга куринадиган килиб когоз ёки ёгоч тахтачага эълон килиниши керак булган х,одисани ёзиб осиб куйишга ёки уйдаги яхшилик аломати бор жойга куйишга мулжалланган ёрлик, тахтача. Бирор ниятни тилаб уни ибодатхонадан бериладиган когоз ёки ёгоч тахтачага

4 Буддизм дунёсида хаёт ва улимга тааллукли кийинчиликларга тула борликни 3 турга булишади: биринчиси

хо^иш-истаклар дунёси, ккинчиси рангли дунё ва рангсиз борлик. Хо^иш-истаклар дунёси энг куйи иогонада жойлашган булиб, еб-ичиш, ухлаш каби истаклар билан яшовчи борлик, рангли борлик моддийликка асосланиб бу хо^иш-истаклардан узоклашган мавжудотлар яшовчи маконни ва энг юкори погона рангсиз борлк булиб, моддийликдан бутунлай узоклашган юкори ру^ий оламни англатади.

(2022) /J^ (2022) /J^

"Ти^а madaniyatlar, тШа^ Ш1апн qiyosiy-tipologik tadqiqotlar orqa1i aпg1ash 2" 15-xalqaro ilmiy ащишап

3(20), Мигек, 2023

ёзиб уйнинг яхшилик аломати бор бурчагига куйиш буддизм одатлари билан боглик7. Тинч-

# й и ^ ; 5 в & к

тотув уй деб ёзиб куйилган тахтача ЖЙ^П^ФЗй^Ьуйга куйиладиган анжом саналади. Бу анжом булак сифатида бутунни ифодаламокда. Бунда синекдоха усули оркали маъно кучиб ушбу тахтача бутун бошли уйни тотув яшаётган кариндошлар гурухи оилани ифодаламокда. Худди шу маънода синоним маколни учратиш мумкин. Уйдаги кариндошларнинг бир бири билан келишиб, муроса килиб, узаро куллаб-кувватлаб яшаши уйнинг равнак топишидан

# й и » в < &_< с ^

далолатдир: ЖЙ^П^В^ш^©^^ [kanai waboku wa Шк^т по matsuri] (сузма-суз. уйдаги муроса бахт худоларининг байрами) Бизнинг халкимизда кувонч кулги аримайдиган уйда барака булади дейишади. Японларда хам кулган уйга бахт киради дейилади: ^зР^ЗШш^^ ^агаи топ niwa fuku kitaru] (сузма суз кулган дарвозага бахт келади) маколда И [топ]

дарвоза уйни ифодаламокда. ^ЗР^^агаи топ] кулган дарвоза аслида метонимия асосидаги маъно кучиши булиб, уйнинг аъзолари булган оилани ифодалаб кариндошлар гурухига ишора килмокда. Бунда кузатувчи ташкарида туриб ичкари фокусидан ходисани баён килмокда.

Уйдаги келишмовчиликлар уйдан барака кетишини англатади:^^^^ЙЖ^Ф

Шй? [ШШ genka va binbб по tanemaki] сузма-суз. эр-хотинннг уруши камбагаллик уругининг сочилиши, доимий эр-хотин жанжаллашадиган уйда эр кунгилхушликка, хотин бехуда пул сарфлашга берилади ва окибатда уйдан барака кетиб, камбагаллик бошланади.

Уйдаги етишмовчилик камбагаллик бошланса оилада мехр мухаббат йуколади:Ж^(ВяП^

va toguchi кага hairu to ai va mado кага nigedasu] камбагаллик эшикдан кириб келса, ме^р ойнадан цочади. Синекдоха усули оркали эшик ва ойна бутун уйни ифодаламокда. Бу маколда яккол уйнинг ичкарисидаги фокусдан оиладаги муносабатлар ифодаланмокда. Бунда аввл фокус ташкаридан ичкарига харакатлани, кейин эса ичкаридан ташкарига кучмокда.

Уйнинг бузилиши куп маколларда уй хамда давлатнинг емирилиши унинг

ташкарисидан эмас уйнинг ичидан бошланинши таъкидланади: Ж © т [¡е по

пе2ит1] ЖСтй^^Л [¡е ш пе2ит1 кишш пиБиЬко] [¡е о

yaburu nezumi va ie кага deru] айникса уйнинг емирилиб бузилишига аёл киши сабаб булиши кучли таъкидланади: ^е по midare va оппа кага] уй

оила камбагал ахволга келганда яхши хотин хакида уйланади, мамлакат емирилаётганда яхши рахнамо хакида бош котирилади: .Щ ич 1ШЬ

5 [¡е та2и8ЫкивЫ1е гуоБа1 о omou, kuni midarete va ryбshб о omou]. Демак, японлар учун уй энг аввало оила яшаши учун мулжалланган макон, фарзандни вояга етказувчи макондир. Кенг маънода кондошлик ва никох оркали богланган кариндошлар гурухининг биргаликда бир том остида хужалик юритиши назарда тутилади. Ж ¡е - "Уй" концептининг асосий функцияси инсонни, уйда яшовчиларни ташкаридан химоялашдир. Бу белги унинг ичкари ташкари оппозициясида хам намоён булади.

7 Абдухамидова Д. "Япон тилида " Ж ¡е -Уй" билан боглик тушунчаларни шаклланишида буддизмнинг таъсири" , "O'zbekistonda 71уога1 1ш!7т1т rivojlantirishda buddaviylik obidalarining о'гш" ха^аго Пт1у-атаИу копГегеп81уа materiaИari to'plami, 230-236- ЪеИаг

"Turfa madaniyatlar, millat, tillarni qiyosiy-tipologik (E)ISSN:2181-1784

tadqiqotlar orqali anglash 2" 15-xalqaro ilmiy anjuman www.oriens.uz

3(20), March, 2023

Эркак уйнинг ташкарисида гавдаланади, у уйни молиявий таъминлайди, шунинг учун уйни курувчиси, аёл уйнинг ичида рузгор ва хужаликни юритади. Япон уйида эр хотин ва бола уйни ташкил этувчи шахслар сифатида гавдаланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Abdukhamidova D. The semantic development of the word Ie "home" in Japanese. // Asian Journal of multidimensional research (AJMR), India, Vol 10, Issue 5, May, 2021 p.558.

2. Абдухамидова Д. "Япон тилида "Ж ie -Уй" билан боглик тушунчаларни шаклланишида буддизмнинг таъсири" , "O'zbekistonda ziyorat turizmini rivojlantirishda buddaviylik obidalarining o'rni" xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to'plami, 230-236- betlar

3. Тэрасава М. Нихондзин-но сэйсин когдзо: (Структура духа японцев).Токио, 2002.стр.202

5. (2022)

6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.