Научная статья на тему 'АРХИТЕКТУРАВИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЛОЙИҲАЛАШ КОМПЕНЕЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

АРХИТЕКТУРАВИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЛОЙИҲАЛАШ КОМПЕНЕЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
135
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
архитектуравий лойиҳалаш / лойиҳалаш / компетенция / виртуал моделлар / видеодарс / компьютер графикаси. / architectural design / spatial imagination / virtual models / video lessons / computer graphics.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Аъзамжон Комолханович Абдуллаев

Мақолада архитектуравий лойиҳалаш фанини ўқитишда ўқувчи-талабаларнинг лойиҳалаш компенециясини ривожлантиришда компьютер графикаси ёрдамида интенсив ривожлантириш воситалари ва усуллари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Аъзамжон Комолханович Абдуллаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АРХИТЕКТУРАВИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЛОЙИҲАЛАШ КОМПЕНЕЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

The article presents the tools and methods of intensive development of students' spatial imagination in the teaching of the subject of architectural design using computer technology and computer graphics.

Текст научной работы на тему «АРХИТЕКТУРАВИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЛОЙИҲАЛАШ КОМПЕНЕЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

АРХИТЕКТУРАВИЙ ЛОЙЩАЛАШ ФАНЛАРНИ УЩТИШДА ЛОЙЩАЛАШ КОМПЕНЕЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Аъзамжон Комолханович Абдуллаев,

Наманган мухандислик-курилиш института мустакил изланувчиси e-mail: azamjonabdullayev @gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.7584863

Аннотация: Маколада архитектуравий лойихалаш фанини укитишда укувчи-талабаларнинг лойихалаш компенециясини ривожлантиришда компьютер графикаси ёрдамида интенсив ривожлантириш воситалари ва усуллари келтирилган.

Калит сузлар: архитектуравий лойихалаш, лойихалаш, компетенция, виртуал моделлар, видеодарс, компьютер графикаси.

KEY ISSUES OF DEVELOPING DESIGN COMPETENCIES IN TEACHING ARCHITECTURAL DESIGN SCIENCES

Annotation: The article presents the tools and methods of intensive development of students' spatial imagination in the teaching of the subject of architectural design using computer technology and computer graphics.

Keywords: architectural design, spatial imagination, virtual models, video lessons, computer graphics.

КИРИШ

Янгиланаётган Узбекистонда таълим тизимига доир ислохотлар доирасида олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида "таълим сифатини яхшилаш борасидаги илгор хорижий тажрибаларни урганиш ва амалиётга татбик этиш жараёнларини жадаллаштириш ва укитиш усулларини такомиллаштириш"[1], ракобатбардош кадрлар тайёрлаш ва уларнинг иктисодиётнинг ривожланишига муносиб хисса кушиши, таълим тизимидаги ислохотлар натижасида олий таълим муассасасини халкаро эътироф этилган ташкилотлар рейтингининг биринчи 1000 та уриндаги олий таълим муассасалари руйхатига киритишга катта эътибор каратилмокда. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича ^аракатлар стратегиясида "таълим ва укитиш сифатини бахолашнинг халкаро стандартларини жорий этиш асосида олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати хамда самарадорлигини ошириш" устувор вазифа этиб белгиланган, бунинг мантикий давоми сифатида 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясининг 33-максадида: Худудларни мутаносиб ривожлантириш оркали худудий иктисодиётни 1,4 - 1,6 бараварга ошириш буйича "....шахарларни ракамлаштириш, курилиш ва лойихалаштириш ишлари сифатини ошириш ва «Аклли шахар» концепциясига мувофик ривожлантириш", Олий таълим муассасаларида архитектура-курилиш сохасида олиб борилаётган илмий изланишларни амалиёт билан уйгунлаштириш", "курилиш сохасини техник тартибга солиш. Ахоли пунктларининг шахарсозлик хужжатларини ишлаб чикиш тизимини тубдан такомиллаштириш ва шахарсозлик хужжатлари билан таъминлаш дастурини ишлаб чикиб, амалга ошириш1" устувор вазифа этиб белгиланган. Бундан келиб чикадики, олий таълим,

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида" фармони https://lex.uz/uz/docs/5841063

професиионал таълим тизимиларини интеграциясини янада ривожлантириш хамда хамкорлик асосида илмий-тадкикот ишларида укитишнинг мультимедиали, виртуал таълим технологияларга асосланган замонавий усулларини куллаш мухим.

Таълим тизимида сифат боскичини таъминлаш учун кенг куламли ислохотлар олиб борилмокда. Максад: сифатли таълим, ракобатбардош кадр, ихтирочи-инноватор ёш авлодни камол топтиришдир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Республикамизда график таълимнинг укув методик жихатдан такомиллаштириш, талабаларнинг лойихалаш, чизмаларни чизиш ва укиш куникмалари, фазовий тасаввурини ривожлантириш масалалалари Р.Хорунов, И.Рахмонов, А.Холмирзаев, Ш.Муродов, Д.Кучкарова, Э.Рузиев, А.Хамракулов, С.Сайдалиев, Д.Саидахмедова, Б.Хаитов, А.АДаххаров, Н.Ядгоров ва бошкалар томонидан урганилган.

"Архитекруавий лойихалаш", "Архитектура назарияси" фанларни укитишнинг замонавий масалалари Ш.Р. Бобоёрова, Р.Б. Абдурахимов. А.А.Зияев, Т.Ш.Маматмусаев М.Розикбердиев, М.Ахмедов, С.Булатов, Б.Г Бархин, К.Т.Зайцев каби узбек ва хорижий олимлар тадкикотлар олиб боришган.

Олиб борилган тадкикотлар, изланишлар ва кузатишлар натижасида ОТМ ларга келган 1 курс талабаларининг график компетенциялари ва фазовий тасаввурлари турлича(паст, урта, юкори) булиши аникланди. Бунинг асосий сабаблари лицей, касб-хунар мактаблари ва коллежлар(ижтимоий гуманитар, медицина ва иктисодиёт)да чизмачилик фани укитилмайди. Бундан куриниб турибдики, олий таълим муассасаларига кирган талабаларнинг чизмачилик, лойихалаш фанлари буйича салохияти, тушунчаси, тасаввури турлича, яъни уларнинг фазовий тасаввури турличадир.

Тасаввур — нарса ва ходисалар, холатларни, вокелик образларини эслаш, шунингдек, ижодий хаёл суриш жараёни. Тасаввурни янги образлар билан бойитиш фикрлаш топширикларини ечишда мухим урин эгаллайди. Билимларни узлаштиришда, касбий малакаларни эгаллашда тасаввур мухим ахамиятга эга.

Тасаввур хаёлиннинг инсон учун мухим томони шундаки, бу хаёл ёрдамида одам булажак предметни, нарсани олдиндан идрок килади. Масалан, мухандис узи яратмокчи булган машинасини унинг схемасидан тасаввур килади. Меъмор курмокчи булган биносини чизган эскизидан тасаввур этади.

Фазовий тасаввур- тасвирланаётган объект, чизма, буюм, детал ва бошкаларни шакли, хажми, куриниши, вазияти, унинг характиристикаси хакида тулик тушунчага эга булишдир. Чизилаётган чизма, детал ва бошкаларнинг инсон тасаввури, хаёлида куз олдига келтира олиши хамда уни когозга тушира олиши тушунилади[14].

Олий таълим муассасаларида укитилаётган "Архитектуравий лойихалаш" фанини укитишда намунавий дастурда белгиланган мавзулар буйича маълумотларни талабаларга етказишда уларнинг фазовий тасаввури, лойихалаш куникмаси етарлича ривожланмаганлиги сабабли вакт етишмаслиги катта муаммолар(доскада чизмаларни чизиш, учириб кайтадан чизиш ва тушунтириш)дан биридир. Мавжуд муаммони хал этишда таълим жараёнига ракамли услубий таъминотни куллаш оркали ижобий натижа беради. Айникса талабаларда фазовий тасаввурни, лойихалаш куникмасини ривожлантириш, ижодий ва мустакил ишлаш куникмаларини шакллантиришда интенсив усуллардан фойдаланиш долзабр вазифа хисобланади.

А.Хамракуловнинг фикрича "..масалаларни ечилишидан аввал уларнинг фазовий ечимларини курсатилиши талабаларнинг мустакил фикрлашга ва масалага ижодий ёндашишга жалб этади хамда талабаларнинг тушунмаган кисмида оркага кайтиб тушунгунга кадар курсатиш имкониятини яратиб беради. Шунингдек, агарда шу типли масалаларнинг интерфаолли моделлари булса, талабалар уз топширикларини интерфаол моделларда бажариб курадилар. Интерфаол моделга топширикларнинг параметрлари киритилиши билан топширик ечими экранда пайдо булади"[8].

"Архитектуравий лойихалаш" фанини укитишда талабалар фазовий тасаввури, лойихалаш куникмасини интенсив усуллар асосида ривожлантириш буйича тажриба-синов ишлари бажарилди. Бунинг учун "Архитектуравий лойихдлаш" фанидан ракамли услубий таъминот(назарий маълумот, топшириклар туплами, интелектуал компьютер уйинлари, видеодарс, Куп вариантли тест назорат саволлари, виртуал моделлар) яратилди.

"Архитектуравий лойихалаш" фанини укитишда талабалар фазовий тасаввури, лойихалаш куникмаларини ривожлантириш учун мультимедиали компьютер технологиялари имкониятларидан фойдаланиб, фазовий тасаввур, лойихалаш куникмасини ривожлантиришга каратилган ракамли услубий таъминот - маъруза ва амалий дарсларга мулжалланган видеодарслар, талабалар фазовий тасаввури, лойихалш кунималарини ривожланганлигини тахлил этиш учун табакалаштирилган куп вариантли тестларни яратиш, компьютер графикаси имкониятларидан фойдаланиб талабалар фазовий тасаввурини ривожлантиришга бино-иншоатларнинг виртул моделлари, интелектуал компьютер уйинларини ишлаб чикиш хамда яратиш ишлари амалга оширилди.

"Архитектуравий лойихалаш" фанида бериладиган чизмалар, лойихалар мавзуларни тушунтиришда AutoCAD, ArchiCAD, 3dxMAX, Lumion график, анимацион дастурларининг виртуал моделлаштириш(2D, 3D) ва интерфаол деталлар, моделлар ясаш имкониятларидан фойдаланиш оркали талабаларга узлаштираётган билимларни кулай, содда, самарали куринишда бериш имконини беради.

Мухандислик компьютер графикасидан укув жараёнида фойдаланиш мумкин булган бир катор AutoCAD, ArchiCAD, Compas, 3dsMax, CorelDraw, Lumion каби дастурлар мавжуд. Аммо бу дастурлар ичида AutoCAD график дастури "Архитектуравий лойихалаш" фанидан лойиханинг чизишда, 3dsMax дастури эса моделлаштириш, Lumion дастурида бажарилган лойиханинг виртуал моделини видео куринишда мультимедиали шаклга утказиш оркали таълим жараёнининг барча турларида куллаш самарали хисобланади.

AutoCAD дастуридаги стандарт деталлар, модел чизмалари оркали хам талабалар фазовий тасаввури, лойихалаш куникмаларини шакллантириш мумкин. Бу деталларнинг яратилишида керакли улчамлар оркали хар хил усулда ясаб курсатиш мумкин. Бу имкониятни виртуал тажриба стендига киёслаш мумкин. Бундан ташкари унинг параметрлари хамда деталлар ва лойихалар устида керакли тахрирлаш амалларини бажариш оркали талабалар мавзуга оид билимларни самарали узлаштиришларига имконият яратилади.

Дарс турига караб фан укитувчиси мультимедиали компютер технологиялари хамда компютер графикасидан фойдаланиш вактини аниклаб таксимлайди. Натижада дарс вактининг зарур кисмида мультимедиали элекрон дарслик ёки компьютер графикасига мурожаат килиб мавзу буйича талабаларга берилаётган маълумотларни тушуна олиши, чизма деталларни, топширикларни фазовий тасаввур эта олиши учун фойдаланиш максадга мувофикдир. Бунда берилаётган маълумотлар, анимацион, видеофрагмент, визуал,

иллюстратив ва бошкалар оркали талабалар узлаштираётган маълумотларни фазовий тасаввур кила олишида мухим ахамият касб этади. Талаба качонки чизмаларни куриниши, вазияти, холати, шакли, хажмини тасаввур этсагина олаётган билимини узлаштиради.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА МУ^ОКАМА

Ривожланган таълим тажрибаларидан маълумки, мустакил таълим олишга имкониятларни яратиш, фан буйича зарурий маълумотларни замонавий куринишда булиши талабалар мустакил билим олишида асосий манба булиб хизмат килади. "Архитектуравий лойихалаш" фани буйича яратилган ракамли услубий таъминот таълимнинг барча турларида мукаммал билим олишга мулжалланган. Бундан ташкари мустакил хамда масофавий таълим учун фан буйича маълумотларни олиш, урганиш ва эгалланган билимларни назорат килиш имкониятлари ишлаб чикилган. Ракамли услубий таъминотда мавзуларга оид лойиха чизмаларни анимацион ва видео куринишда куриши ва урганиши мумкин. Бундан ташкари лойихаларни моделларини компьютер графикаси ёрдамида куриш уларни тахлил килиш, тахрирлаш имкониятлари талабаларнинг хар томонлама билим ва куникмалари шаклланиши, шу асосида фазовий тасаввурини ривожланишига асос булади.

Лойихалаш фанларида талабалар фазовий тасаввури кургазмали, визуал, иллюстратив, консуптуал материаллар асосида берилиши энг тез, тушунарли, ривожлантирувчи ахамиятга эгадир.

Олиб борилган илмий фаразни тугрилигини аниклаш максадида мультимедиали компьютер технологиялари ва компютер графикасидан фойдаланиб "Архитектуравий лойихалаш" фанини укитиш буйича тажриба-синов ишлари укув семестр давомида мунтазам олиб борилди. Тадкикот утказиш учун Наманган мухандислик-курилиш институтида тажриба ва назорат гурухлари танлаб олинди: 1-назорат гурухи(32-^ХАЛТЕ-19), 2-тажриба гурухи(33-^ХАЛТЕ-19). Тажриба-синовларни утказишда хафталар кесимида олиб борилди. Тажриба синов ишлари кутилгандек натижа берди. Назорат гурухига нисбатан, тажриба гурухининг узлаштириш курсаткичлари уртача 12,2 % юкори булганлиги кузатилди. ХУЛОСА

1. Мавжуд муаммоларни урганиш боскичида талабаларнинг дарсларини кузатиш, талабаларнинг бажарган лойихаларини текшириш, тахлил килиш ва профессор-укитувчилар билан сухбатлар, анкета суровлари утказилиши натижаларининг тахлили укитишда ракамли услубий таъминотлардан фойдаланиш бошка турдаги дарс утиш методларидан фойдалирок эканлигини аникланди.

2. Муаммолар ечимини излаш боскичида укув жараёнинида ракамли услубий таъминоти асосида олиб борилди. Талабалар билан утказилган сухбатлар, анкета суровлари архитектуравий лойихалаш дарсларида ракамли услубий таъминотдан фойдаланиш талабаларда фанга булган кизикиш ва узлаштириш курсаткичлари ошганлигини хамда талабаларда лойихавий фикрлаш, куникмалар ривожланганлигини курсатди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847 сонли фармони.

2. Kakhharov A.A. Method of development of emergency descriptions of students in training scientific geometry. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 7 No. 12, 2019 Special Issue: Education in Uzbekistan ISSN 2056-585. 68-74 p.

3. Kahharov A.A Developing students' spatial imagination in the teaching the subject of "descriptive geometry and engineering graphics" with the help of modern computer graphics. International congress on modern education and integration. Vol.5 Special Issue. http ://iejrd. com/i ndex. php/%20/arti cle/vi ew/1178

4. Каххаров А.А. Особенности преподавания начертательной геометрии и инженерной графики с использованием современных компьютерных технологий // Nauka-rastudent.ru. - 2015. - No. 06 (18) / [Электронный ресурс] - Режим доступа. - URL: http: / / nauka-rastudent.ru/18/2733/

5. Острожков П.А. Технология организации самостоятельной работы студентов технических вузов в процессе графической подготовки.Автореф...дис.кан.пед.наук. Тамбов 2009. 26 с.

6. Русинова Л.П. Формирование системно-пространственного мышления студентов технических вузов (на примере преподавания начертательной геометрии). Автореф...дис.кан.пед.наук. Ижевск 2007. 22 с.

7. Занфирова Л.В. Формирование технического мышления в процессе подготовки студентов агроинженерных вузов. Автореф...дис.кан.пед.наук. Москва 2008. 24 с.

8. Хамракулов А.К. Чизма геометрияни укитишда компьютер технологияларини куллаш методикаси ("Чизма геометрия ва мухдндислик графикаси" фани мисолида). Дисс.... пед.фан.ном.-Наманган 2009.-143 б.

9. Neda Bokan, Marko Ljucovi'c, Srdjan Vukmirovi'c. Computer-Aided Teaching of Descriptive Geometry. Journal for Geometry and Graphics Volume 13 (2009), No. 2, 221-229.

10. Charles A. Rankowski, Minaruth Galey. Effectiveness of multimedia in teaching descriptive geometry. Educational Technology Research and Development. ECTJ, VOL. 27, NO. 2, PAGES 114-120 ISSN 0148-5806

11. ^ахдаров А.А. Интеллектуал уйинларни компьютер ёрдамида ташкил этиш йули билан таълим самарадорлигини ошириш //Замонавий таълим. -Тошкент: 2018. -№2. 56-61-б.

12. Каххаров А.А. Особенности преподавания начертательной геометрии и инженерной графики с использованием современных компьютерных технологий // Nauka-rastudent.ru. - Уфа: 2015. -№ 06 (18) /http://nauka-rastudent.ru/18/2733/.

13. Каххаров А.А., Мансуров А. Автоматизация и составление тестов попредмету начертательная геометрия и инженерная графика. Журнал «Science Time»: материалы Международных научно-практических конференций Общества Науки и Творчества за март 2016 года. - Казань, 2016. Science Time. -№3(27). 224-228 с.

14. A.A.Kahharov. Intensive Methods of Developing Students' Spatial Imagination in the Teaching of Graphic Sciences. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 2021, ISSN:1583-6258, Vol. 25, Issue 4, 2021, Pages. 11885 - 11892

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.