Научная статья на тему 'ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАРДА КАСБИЙ МОТИВАЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАРДА КАСБИЙ МОТИВАЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Ключевые слова
Мотивациялар / психологик хатти ҳаракатлар / ҳарбий фаолият / офицер / таълим / маънавий ва жисмоний ривожланиш / соғлиқни сақлаш / касбий тайёргарлик / Motivations / psychological behavior / military activity / officer / education / spiritual and physical development / health care / vocational training

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Хайдаров Давронбек Халилович

Ушбу мақолада ҳарбий фаолиятдаги хатти-ҳаракатларининг мотивацияси ва мотивлар муаммосининг психологик мазмуни ёритилган. Шунингдек, мотивацион жараёнга таъсир қилмайдиган психология соҳасининг илмий-назарий таҳлили келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL MOTIVATION IN MILITARY PERSONNEL

This article describes the psychological content of the problem of motivation and motives of military activity. Also, a scientific-theoretical analysis of the field of psychology, which does not affect the motivational process, is presented.

Текст научной работы на тему «ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАРДА КАСБИЙ МОТИВАЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

| VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2023 ResearchBip (7.8) | Google Scholar | SJIF (5.708) | UIF (8.3)

^АРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАРДА КАСБИЙ МОТИВАЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ХУСУСИЯТЛАРИ Хайдаров Давронбек Халилович

Узбекистан Республикаси ^уролли Кучлар харбий хавфсизлик ва давлат мудофааси

факультети магистри https://doi.org/10.5281/zenodo.8377217

Аннотация: Ушбу маколада харбий фаолиятдаги хатти-харакатларининг мотивацияси ва мотивлар муаммосининг психологик мазмуни ёритилган. Шунингдек, мотивацион жараёнга таъсир килмайдиган психология сохасининг илмий-назарий тахлили келтирилган.

Калит сузлар: Мотивациялар, психологик хатти харакатлар, харбий фаолият, офицер, таълим, маънавий ва жисмоний ривожланиш, согликни саклаш, касбий тайёргарлик

CHARACTERISTICS OF THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL MOTIVATION IN MILITARY PERSONNEL

Abstract: This article describes the psychological content of the problem of motivation and motives of military activity. Also, a scientific-theoretical analysis of the field of psychology, which does not affect the motivational process, is presented.

Keywords: Motivations, psychological behavior, military activity, officer, education, spiritual and physical development, health care, vocational training

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ МОТИВАЦИИ У

ВОЕННОСЛУЖАЩИХ

Аннотация: В данной статье раскрывается психологическое содержание проблемы мотивации и мотивов воинской деятельности. Также представлен научно-теоретический анализ области психологии, не затрагивающий мотивационный процесс.

Ключевые слова: Мотивация, психологическое поведение, военная деятельность, офицер, образование, духовное и физическое развитие, здравоохранение, профессиональная подготовка

КИРИШ

Маълумки, ^уролли Кучлар хдрбий кадрлари уртасида янги, чинакам манфаатдор муносабатни шакллантириш жараёнида мотивациялар тизимини жорий этиш масаласи долзарб ахамият касб этади. Хусусан, булажак офицерларда харбий бурчни муносиб бажаришга тайёрлигини таъминлашга асосланган мотивация тизимини шакллантириш, харбий хизматчиларнинг турли тоифадаги эхтиёжларини ривожлантириш ва кондириш, харбий мехнатнинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда кизикишлар, максадлар ва бошка сабабларни хисобга олиш керак. Шунингдек, уларнинг хаёт сифатини яхшилаш, хар бир харбий хизматчига таълим, маънавий ва жисмоний ривожланиш, согликни саклаш, касбий тайёргарлик ва кайта тайёрлаш буйича давлат томонидан кафолатланган ижтимоий ва хукукий хизматларни такдим этиш, уларнинг хажми, турлари ва даражаси харбий хизмат шароитида тулаконли хаётни таъминлаб бериши лозим. Бундай фаолиятда харбий хизматчилар уртасида муносиб хаётий йуналишларни ривожлантириш учун унинг таълим салохиятидан фойдаланиш мухим ахамиятга эга.

| VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2023 ResearchBip (7.8) | Google Scholar | SJIF (5.708) | UIF (8.3)

Шундай килиб, хар бир харбий хизматчи учун харбий хизматда ижобий мотивларни яратиш ва хдрбий бурчни муносиб бажаришга каратилган харбий таълим самарадорлигининг мухим шартлари зарур. Бунда булажак харбий хизматчининг мавжуд куч ва воситаларини хисобга олган холда энг мухим эхтиёжлари ва манфаатларини руёбга чикариш имкониятларини бериш лозим. Айтиш мумкинки, харбий таълимнинг самарадорлиги ва якуний натижаси нафакат кумондонлар ва харбий бошкарув органлари, балки бутун жамият, тегишли давлат манфаатларининг бутун тизими томонидан таъминланади. Шу муносабат билан харбий хизматчиларнинг кадрият йуналишларини урганиш жуда кизикарли ва долзарб муаммолиги яккол намоён булади1. АСОСИЙ ЩСМ

Х,озирги вактда мотивация рухий ходиса сифатида турли усуллар билан талкин килинмокда. Биринчидан, куллаб - кувватловчи ва йуналтирувчи омиллар туплами сифатида, яъни хулк-атворни аниклаш, булса, иккинчидан, мотивлар туплами сифатида талкин килинмокда. Учинчидан, организм фаолиятини келтириб чикарадиган ва унинг йуналишини белгилайдиган рагбат сифатида. Бундан ташкари, мотивация маълум бир фаолиятни аклий тартибга солиш жараёни хисобланиб, унда харакатлантирувчи харакатлар вокелиги ва фаолиятнинг узига хос шаклларининг пайдо булиши, йуналиши ва амалга ошириш усулларини белгилайдиган механизм, мотивация ва фаолият учун масъул булган жараёнларнинг жами тизими сифатида куриб чикилади.

Демак, мотивациянинг барча таърифларини икки йуналишга боглаш мумкин:

Биринчиси, мотивацияни таркибий нуктаи назардан, омиллар ёки мотивлар туплами сифатида куриб чикади. Масалан, В. D. Шадриков схемасига асосан, мотивация шахснинг эхтиёжлари ва максадлари, даъволар ва идеаллар даражаси, фаолият шартлари (объектив, ташки ва субъектив, ички - билим, куникма, кобилият, характер) ва дунёкараш, эътикод ва шахснинг йуналиши ва хоказо. Бу омилларни хисобга олган холда, карор кабул килинади, максад шаклланади2.

Иккинчиси, мотивацияни статик эмас, балки динамик таълим, жараён, механизм сифатида куриб чикади. Бирок, иккала холатда хам муаллифларнинг мотивацияси урта таълим, мотивга нисбатан ходиса вазифасини бажаради. Бундан ташкари, иккинчи холда, мотивация мавжуд мотивларни амалга ошириш воситаси ёки механизми сифатида ишлайди.

Мотивацион жараённи боскичма-боскич куриб чикиш зарурати, гарчи турли позициялардан булса хам, куплаб тадкикотчилар томонидан таъкидланган. Психологларнинг гоялари хам бунга якин, масалан, максадни шакллантириш уз вактида очилган жараён характерига эга булиши мумкин.

Ахлокий карорлар кабул килишнинг модели С. Шварц томонидан ишлаб чикилган. Унинг моделининг киймати бахолашни диккат билан куриб чикишдан иборат. Бунда бошка шахсга кумак бериш истагига олиб келадиган вазият, уларнинг имкониятлари, узи ва ёрдамга мухтожлар учун окибатларини намоён этади. Агар рагбатлантириш мотивга айланмаган булса, демак у "тушунилмаган" ёки "кабул килинмаган" хисобланади. Шундай

1 Хекхаузен Х.. Мотивация и деятельность. - в 2 т. - Т.1. - М., 1986.

2 Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной деятельности. - М., 1982. - С.45-64, 72-82.

| VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2023 ResearchBip (7.8) | Google Scholar | SJIF (5.708) | UIF (8.3)

килиб, мотивнинг пайдо булишининг мумкин булган вариантини куйидагича ифодалаш мумкин:

-эхтиёжнинг пайдо булиши - унинг хабардорлиги - эхтиёжнинг стимул билан "учрашиши" - эхтиёжнинг мотивга айланиши (одатда стимул ёрдамида) ва уни англаш.

-мотивнинг пайдо булиши жараёнида рагбатлантиришнинг турли жихатлари (масалан, рагбатлантириш) бахоланади, бу эса жамият учун ахамиятида адолат ва бошкалар мисолида бахоланади.

Шундай килиб, очлик, чанкоклик хисси онгда эхтиёжни кондира оладиган объект тасвирини келтириб чикаради; ушбу тасвирнинг таъсири остида одам ташки шароитлар (вазият) билан, шунингдек, одамнинг ахлокий ва психологик муносабатлари билан боглик булган харакатга туртки (мотивация) пайдо булади. Фикрлаш ёрдамида амалга ошириладиган ушбу корреляция жараёни (окибатларини хисобга олган холда муаммони хал килиш шартлари, воситалари ва усулларини тахлил килиш) максадни белгилашга ва харакатлар режасини белгилашга олиб келади.

Психолог олим А.А.Файзуллаев, мотивацион жараённи турт боскичини белгилаб

Биринчи босцич-бу истакнинг пайдо булиши ва хабардорлиги. Мотивацияни тулик англаш мотивациянинг объектив мазмуни (кандай объект зарурлигига боглик), харакат, натижа ва ушбу харакатни амалга ошириш усуллари тугрисидаги хабардорликни уз ичига олади. Муаллифнинг таъкидлашича, онгли мотивация сифатида, эхтиёжлар, драйвлар, мойилликлар ва умуман аклий фаолиятнинг хар кандай ходисаси (тасвир, фикр, хиссиёт) харакат килиши мумкин. Шу билан бирга, рухий ходисанинг рагбатлантирувчи томони потенциал (жуда яширин) холатда булган шахс томонидан амалга оширилмаслиги мумкин. Бирок, рагбатлантириш мотив эмас ва унинг шаклланишига биринчи кадам мотивни англашдир деб изохлаш мумкин.

А.А.Файзуллаевнинг фикрича, мотив хакида гапириш учун ва мотивни англаш етарли емас, гарчи хатти-харакатлар битта онгли мотив билан шартланиши мумкин. Бундай вазиятли хатти-харакатлар купинча килган ишидан афсусланишга олиб келади, чунки одам харакатнинг мотивацион манбалари инсон томонидан кабул килинган кадриятлар ва муносабатларга унчалик мос келмаслигини аниклайди.

Иккинчи босцич - "мотивни кабул килиш". Бу бироз мантиксиз сахна номи остида (агар биз хозиргача мотив хакида гапира олмасак, унда нимани кабул килишимиз мумкин? Ва агар у аллакачон булган булса, иккинчи боскичда карор кабул килиш хакида булиши керак - "килиш - килмаслик") муаллиф мотивациянинг ички кабул килинишини тушунади, яъни у шахснинг мотивацион ва семантик шаклланиши билан идентификациясини ишлаб чикади. Ушбу боскичнинг мантиксизлиги шундаки, агар онгли импульс кабул килинмаса, у хали мотив эмас, агар мотив булса, у аллакачон кабул килинган мотивдир деб айтиш мумкин.

Бошкача килиб айтганда, иккинчи боскичда инсон узининг ахлокий тамойиллари, кадриятлари ва бошкаларга мувофик пайдо булган эхтиёж, жалб килиш канчалик мухимлигини, уларни кондиришга арзийдими ёки йуклигини хал килади. А. А. Файзуллаев

3 Файзуллаев А.А. Управление мотивацией. - М.: Аспект Пресс, 2002. - 96 с.

i VOLUME 2 I ISSUE 9 I 202Э ResearchBip (7.S) | Google Scholar | SJIF (5.7GS) | UIF (S3)

ушбу мотивацион таълимни кабул килиш ёки мазмунли килиш хусусиятлари хакида гапиргани бежиз емас. Мотивация жараёнининг куриб чикилаётган боскичининг бирлиги сифатида мотив нафакат мотивация, хабардорлик, ориентация, балки хисни шакллантириш функциясига хам эга булади.

Учинчи босцич-бу мотивни амалга ошириш, унинг давомида муайян шартлар ва амалга ошириш усулларига караб, мотивнинг психологик мазмуни узгариши мумкин. Шу билан бирга, муаллифнинг сузларига кура, мотив янги функцияларга эга булади (коникиш, эхтиёжларни кондириш, кизикиш), бу мотивациянинг кейинги боскичига утишга олиб келади - мотивни мустахкамлаш, бунинг натижасида у характер хусусиятига айланади.

Охирги боскич-бу ички ёки ташки зарурат, одат ёки истак шароитида тегишли характер хусусиятининг онгли ёки онгсиз равишда намоён булишини англатадиган потенциал мотивацияни амалга ошириш.

Хулоса килганда, мотивацияни урганиш буйича турли назарияларни тахлил килиш асосида олиб борилган назарий тадкикотлар натижасида инсоннинг мотивацион сохаси жуда мураккаб деган хулосага келиш мумкин. Замонавий психологияда хозирги вактда мотивация муаммосини урганишга ёндашувлари шунчалик фарк киладики, баъзида уларни диаметрал карама-карши деб аташ мумкин булган жуда куп турли хил назариялар мавжуд.

1. Андреева Г.М. Социальная психология. - М.: Аспект Пресс, 1996. - 253 с.

2. Богатырев Е.Д. Социальные факторы формирования духовного потенциала Вооруженных Сил // Государственно-патриотическая идеология и духовный потенциал Российской Армии. - Материалы научно-теоретической конференции. -М.: Военный ун-т, 1998. - С.340.

3. Выготский Л.С. Собр. соч. в 6-ти тт. - Т.2. - М., 1985. - С.231-246.

4. Файзуллаев А.А. Управление мотивацией. - М.: Аспект Пресс, 2002. - 96 с.

5. Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной деятельности. - М., 1982. - С.45-64, 72-82.

Фойдаланилган адабиётлар:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.