Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДАГИ УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ МИЛЛИЙ МЕРОСДАН ФОЙДАЛАНИШ МАЗМУНИ ВА МЕХАНИЗМЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДАГИ УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ МИЛЛИЙ МЕРОСДАН ФОЙДАЛАНИШ МАЗМУНИ ВА МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
26
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Тарихий-маданий миллий мерос / мерос объектлари / бошқарув тизимини такомиллаштириш / минтақавий даража / бошқарув маданий ландшафтлар

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Илҳом Ҳошимов

Мақолада тарихий-маданий миллий мерос объектларини бошқариш турли хил мақсадларнинг мавжудлиги билан тавсифланиши ёритилган. Муаллиф тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш жараёнида қўллаш уни нафақат маданиятнинг ривожланиш тенденцияларини белгилайдиган жараёнларини очиб берган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДАГИ УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ МИЛЛИЙ МЕРОСДАН ФОЙДАЛАНИШ МАЗМУНИ ВА МЕХАНИЗМЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДАГИ УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ

МИЛЛИЙ МЕРОСДАН ФОЙДАЛАНИШ МАЗМУНИ ВА МЕХАНИЗМЛАРИ

Илх,ом ^ошимов

^ори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти мустакил

изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo. 7927175

Аннотация. Мацолада тарихий-маданий миллий мерос объектларини бошцариш турли хил мацсадларнинг мавжудлиги билан тавсифланиши ёритилган. Муаллиф тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш жараёнида цуллаш уни нафацат маданиятнинг ривожланиш тенденцияларини белгилайдиган жараёнларини очиб берган.

Калит сузлар: Тарихий-маданий миллий мерос, мерос объектлари, бошцарув тизимини такомиллаштириш, минтацавий даража, бошцарув маданий ландшафтлар.

Замонавий шароитда тарихий-маданий миллий меросни саклаш зарурати глобаллашув, ижтимоий-иктисодий сохадаги узгаришлар, хар хил турдаги янги тахдидларнинг пайдо булиши билан боглик. Мавзу жамиятда ватанпарварлик туйгуларини шакллантириш, мамлакатимизнинг ноёб, куп миллатли ва мамлакатнинг тарихий асарлари ва табиий ёдгорликларига бой киёфасини яратиш зарурати туфайли хам долзарбдир.

Тарихий-маданий миллий мерос объектлари куйилган вазифаларни хал килишда ёрдам бериши мумкин, чунки улар бир катор мухим ижтимоий функцияларни бажарадилар: улар ахолининг умумий маданиятини юкори даражага кутаришга хисса кушади ва жуда мухим таълим ва тарбиявий ахамиятга эга. Маданий меросни замонавий илм-фан, маданият, таълим, давлатлар ва халклар уртасида маданий алмашинув амалга ошириладиган миллатнинг маънавий бойлиги билан таккослаш мумкин. Маданиятсиз ва ундан ташкарида жамият тараккиётини, фукаролик бирлигини яратишни, шунингдек, умумий максадларни белгилаш ва уларга эришишни таъминлаш мумкин эмас.

Тарихий-маданий миллий мерос объектларини саклаш - бу маданий мерос объектларини (хам жисмоний, хам тарихий ва маданий) саклашга каратилган харакат. Ушбу чора-тадбирлар бир катор ишларни уз ичига олади: консервация, тиклаш, таъмирлаш, тарихий объектни замонавий фойдаланишга мослаштириш; тадкикот, лойихалаш ва ишлаб чикариш ишлари. Буларнинг барчаси катъий илмий рахбарлик остида, шу жумладан, иш пайтида техник ва муаллифлик назорати остида булиши керак.

Бернард Фейлден 1986 йилда "меросни саклаш" тушунчасини аниклади, унга кура "саклаш - бу парчаланиш тезлигини камайтириш учун узгаришларни динамик бошкариш. Маданий, илмий, техник ва табиий мерос ва ресурслар хакикий хужжатлар ва кимматли таркибий кисмлар сифатида куриб чикилиши керак. Табиатни мухофаза килиш барча мумкин булган харакатларни ижтимоий-иктисодий, хукукий ва маданий даражада бирлаштиришни талаб килади".

Маданиятни машхурлик даражасига олиб чикиш ва жамиятни демократлаштириш уни оммалаштириш, шу оркали эса энг бой тарихий-маданий миллий меросни саклаш оркали амалга оширилиши керак. Ушбу жараённи тартибга солиш давлат конунчилиги билан маданий сиёсат ва маданий меросни бошкариш тизими оркали амалга оширилиши керак.

Маданий меросни бошкариш тизимларининг концептуал асослари ЮНЕСКО томонидан 2009 йилда Маданий кадриятларни саклаш ва тиклаш халкаро тадкикот маркази ташаббуси билан утказилган тадкикот лойихаси асосида ишлаб чикилган. Шу билан бирга, тарихий -

маданий миллий мерос объектларидан фойдаланишда энг мухим вазифа - бу объектларни "самарали бошкариш"га умумтаълим мактаби укувчиларини йуналтиришдир.

Маданий меросни саклаш ва улардан фойдаланиш тизимининг ажралмас кисми маданий мерос объектларини бошкариш булиб, у "Жахон маданий мероси объектларини бошкариш" ахборот кулланмасига биноан мураккаб фаолиятдир.

Хозирги вактда тарихий-маданий миллий мерос объектларини бошкариш турли хил максадларнинг мавжудлиги билан тавсифланади, бу эса институционал ва ташкилий тузилмаларнинг кенг доирасини, ижтимоий истикболларни, билим шаклларини, кадриятларни ва бошка омилларни бахолашни талаб килади. Ушбу омиллар купинча узаро боглик булиб, бу бошкарувнинг макбул ёндашувларини амалга ошириш ва куллаб-кувватлашни тобора кийинлаштирмокда. Бирок ушбу кийинчиликларни енгиб утиш келажакдаги тарихий-маданий миллий мерос объектларини бошкариш учун жуда мухимдир.

Бундай максадларга эришиш учун умумтаълим мактаблари укув-тарбиявий жараёнига тарихий-маданий мерос объектлари ходимларини фаолрок жалб килиш керак: мураккабликнинг ошиши бошкарув амалиётида тараккиётни талаб килади.

ЮНЕСКО хужжатларига асосланган мерос объектлари ва курикланадиган худудларни бошкариш тизими "бу биргаликда натижалар тупламини яратадиган бир катор жараёнлар булиб, уларнинг баъзилари тизимни, унинг харакатлари ва ютукларини доимий равишда такомиллаштириш учун юкорига кутарилган спирални шакллантириш учун тизимга кайтарилади". Хар бир мамлакатда маданий меросни бошкариш тизимларининг маълум шакллари мавжуд. Бошкарув тизимининг асосий мезони: у мерос объекти учун етарли ва самарали булиши керак.

Шундай килиб, меросни бошкариш тизими учта мухим элементнинг тузилиши сифатида ифодаланиши мумкин: унинг мавжудлиги сабабларини белгилайдиган хукукий асос; ташкилий эхтиёжлар ва карорларни кабул килиш учун шакл яратадиган институционал тузилма, шунингдек, ресурслар (инсон, молиявий ва интеллектуал) тизими.

Ушбу элементларнинг барчаси биргаликда объектларни ва тегишли кадриятларни баркарор саклаш ва бошкаришни кафолатлайдиган натижаларни олиш учун, коида тарикасида, битта объект ёки маданий мерос объектлари гурухи ёки маълум бир худуд учун харакатларни режалаштириш, амалга ошириш ва мониторингини осонлаштиради.

Меросни бошкариш тизимининг якуний максади объект ва манфаатдор томонлар учун аник якуний натижаларни олишдир. Бундай максадларга эришиш самарадорлиги муайян жараёнларга боглик булиб, уларни амалга ошириш бир катор оралик натижаларга олиб келади, шунингдек, бушликларни ёки янги эхтиёжларни аниклашга жавобан бошкарув тизимини такомиллаштиришни жорий этишга боглик.

Амалда, миллий ёки минтакавий даражадаги бундай бошкарув тизими камдан-кам холларда самарали бошкарув учун етарли, масалан, тарихий шахар марказлари ёки маданий ландшафтлар учун. Бундай шароитда бошкарувни амалга ошириш хокимият органлари, таълим муассасалари, хусусий мулкдорлар ва бошка манфаатдор томонлар билан турли хил хукукий хужжатлар асосида олиб борилади.

Хар кандай асосий меросни бошкариш тизимида бир-бирига боглик булган учта асосий мухим элемент мавжуд. Ушбу баёнот миллий меросни бошкариш тизимлари учун хам, объектлар гурухи ёки хатто битта объект учун махсус ишлаб чикилган тизимлар учун хам амал килади.

1. Хукукий асос

Жисмоний шахслар ва ташкилотларга харакатларни амалга оширишга рухсат берувчи буйруклар. Хукукий база мерос объектининг бир кисми нима эканлигини ва бундай объектни саклаш ва бошкариш мезонлари кандай эканлигини белгилайди; бу одатда конун хужжатларидан фойдаланиш оркали амалга оширилади.

2. Институционал тузилма

Фаолиятнинг тузилишини ва зарур харакатларни амалга оширишга имкон берадиган иш усулларини белгилайдиган ташкилий модел. Институционал тузилма карорларни кабул килиш самарадорлигини ва бошкарув тизимидаги барча жараёнларни соддалаштиришни таъминлаши керак. Бунга узгаришга жавоб бериш учун зарур булган ташкилий мослашувчанлик билан узлуксизлик зарурлигини мувозанатлаш оркали эришилади.

3. Манбалар

Функционал потенциални шакллантирадиган ва жараёнларни амалга оширишни осонлаштирадиган инсон, молиявий ва интеллектуал хиссаси. Бунинг натижада меросни бошкаришга комплекс ёндашувни учта нуктаи назардан куриб чикиш мумкин: фалсафа, жараён ва махсулот сифатида.

Шу билан бирга, комплекс ёндашувдан фойдаланиш учун турли сохаларда узгаришларни амалга ошириш керак. Австралиялик олимларнинг тадкикотларига кура, бундай узгаришлар бошкарувнинг учта асосий йуналишига бирлаштирилган: конунчилик жихатлари, институционал тузилмалар ва манбалардан фойдаланиш.

Ушбу тахлил доирасида комплекс ёндашув учта нуктаи назардан куриб чикилади: фалсафа сифатида (иштирокчиларнинг ташкилоти, маданияти ва муносабатларида узгаришларни талаб киладиган жамоавий ёндашувга асосланган), жараён сифатида (турли булимлар уртасида мувофиклаштиришни уз ичига олган), хокимият ва махаллий хамжамият уртасидаги интеграция ва махсулот сифатида (кушимча меъёрий хужжатларни ишлаб чикишга кумаклашиш, турли норматив хужжатлар уртасидаги интеграция).

Интеграциялашган ёндашувнинг ахамияти А. Филлипс томонидан яратилган ва ЮНЕСКО томонидан куллаб-кувватланадиган "курикланадиган худудлар учун янги парадигма"да акс этади. Табиий мерос объектлари учун яратилганига карамай, менежмент нуктаи назаридан унинг тарихий-маданий миллий мерос объектларига тааллукли коидаларини (ривожланиш йуналишларини) ажратиб курсатиш керак. Яъни:

- мерос объектларидан нафакат ташриф буюрувчилар ва сайёхлар, балки махаллий ахоли учун хам фойдаланиш;

- тарихий-маданий миллий мерос объектларини махаллий ахолининг кизикишлари ва фикрларини хисобга олган холда бошкариш;

- узок муддатда мерос объектларини адаптив бошкаришни куллаш;

- мерос объектлари ва курикланадиган худудларни куплаб манбалардан молиялаштириш;

- тарихий-маданий миллий мерос объектларини нафакат олимлар ва мутахассислар, балки махаллий билим ва анъаналардан фойдаланган холда кенг доирадаги мутахассислар томонидан бошкариш.

Меросни саклаш самарадорлиги куп жихатдан уни амалга ошириш даражаси билан белгиланади. Шундай килиб, бошкарув ёндашуви нуктаи назаридан актуаллаштириш - бу тарихий-маданий миллий меросни замонавий маданиятга саклаш ва бирлаштиришга каратилган бошкарув субъектларининг фаолияти, тарихий-маданий миллий мерос объектларини капиталлаштириш оркали уни иктисодий ва ижтимоий муомалага киритиш жараёни,

шунингдек, жамиятнинг фаол иштироки маданий меросни саклаш ва уни умумтаълим мактабларининг ижтимоий хаётига кушишдир.

Шу билан бирга, мерос объектларини иктисодий муомалага киритиш факат уларни саклаш учун зарур булган талаб билан амалга оширилади ва бюджетдан ташкари фондларни реконструкция килиш, моддий ва номоддий тарихий-маданий миллий меросни саклаш учун жалб килиш механизмини яратишни уз ичига олади.

Бундан ташкари, тарихий-маданий миллий меросни янгилаш маданий сиёсатнинг устувор йуналишларидан бири булиши керак булган бундай тарихий-маданий миллий меросни бошкариш тизимини шакллантириш учун тегишли механизмларни ишлаб чикиш зарур.

Фалсафада механизм - бу харакатлар ёки ходисалар тизими, шунингдек, табиат конунлари билан белгиланадиган ва бу хдракатлар амалга ошириладиган курилма. Бирок турли хил билим сохаларининг ривожланиши шароитида ушбу атама янги хусусиятларга эга булди. Механизм ходисани белгилайдиган холатлар ёки жараёнлар туплами сифатида тушунила бошланди. Шунга кура, механизм тушунчаси ижтимоий ходисаларга, шу жумладан, ижтимоий -иктисодий жараёнларда хам кулланила бошланди.

Шу муносабат билан ижтимоий ва иктисодий механизмлар тушунчаларини фарклаш керак. "Ижтимоий механизм" тушунчаси О. Конт томонидан жамиятнинг яхлитлиги ва баркарорлигини тушунтириш учун илмий муомалага киритилган. Х,озирги вактда социологияда ижтимоий механизмнинг мохияти ва мазмунини аниклаш буйича турли карашлар мавжуд.

Аксарият тадкикотчиларнинг фикрига кура, ижтимоий механизм - бу ижтимоий тузилмалар, нормалар, институтлар, хулк-атвор намуналари ва х.к.ларнинг узаро алокаси булиб, бу оркали ижтимоий тизимнинг ишлаши таъминланади ва жамиятдаги ижтимоий-иктисодий жараёнларнинг узлуксизлиги шартланади.

Ижтимоий-иктисодий механизм - бу иктисодиётнинг ташкилий, иктисодий ва ижтимоий жихатларини камраб олувчи, иктисодий тизимнинг ишлашини биргаликда таъминлайдиган тегишли тузилмалар ва тартибга солувчиларнинг узаро алокасини ифодаловчи тушунча.

"Механизм" тушунчасини маданият сохасида ва унинг индивидуал функцияларига нисбатан куллаган холда, баркарор интеллектуал тузилмалар таъсирида учрайдиган механизмнинг хакикий белгиларини - узаро боглик гоялар, фикрлар ва хатти-харакатларнинг ижтимоий зарур шаклларини такрорлашга каратилган фаолият усулларини ёдда тутиш керак.

Шундай килиб, маданиятнинг узи одамларни "инсонпарварлаштириш" механизми, тарбия, таълим ва ривожланиш тизими сифатида харакат килади, унинг харакати маълум бир натижага олиб келади - жамият узининг тулаконли иштирокчисини тан олишга тайёр булган шахсни шакллантиради.

Ижтимоий-иктисодий механизм концепциясини тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш жараёнида куллаш уни нафакат маданиятнинг ривожланиш тенденцияларини белгилайдиган жараён сифатида, балки давлатнинг турли даражадаги бошкарув таъсирини камраб оладиган яхлитлик сифатида хам такдим этишга имкон беради.

Юкорида айтиб утилганларни умумлаштириб, тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш механизмлари давлатнинг иерархиясининг турли даражаларидаги бошкарув таъсирини хам моддий ва номоддий тарихий-маданий миллий меросни саклаш ва тиклашга каратилган турли манфаатдор гурухларнинг биргаликдаги харакатларини камраб олувчи бошкарув мажмуаси булиб, бу оркали ижтимоий-иктисодий тизимнинг ривожланиши таъминланади.

Тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш механизмларини ишлаб чикиш тамойиллари асосий коидалар, нормалар ва усуллар булиб, улар асосида тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш жараёни амалга оширилади, унинг давлатнинг маданий сиёсатидаги урни белгиланади. Тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш механизмларини ишлаб чикишда асосий принциплар холислик, изчиллик, мураккаблик булиши керак.

Жамият тараккиёти талабларига ва ижтимоий давлатнинг ривожланиш конунларига мувофик куйидаги механизмлар гурухлари аникланади:

* Маъмурий механизм - ташкилий хужжатларда белгиланган тарихий-маданий миллий меросни саклаш ва оммалаштириш буйича хукук ва мажбуриятларни таксимлаш тизими. Ушбу механизм умуман маданият сохасида ва хар бир аник маданий муассасада ва уларнинг булинмаларида буйсуниш иерархиясини куришни назарда тутади.

* Иктисодий механизм - тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш жараёнини ресурслар билан таъминлаш, иктисодий таъминлаш ва иктисодий рагбатлантириш тизими. Иктисодий рагбатлантириш тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштиришнинг ажралмас кисмидир, чунки мерос объектлари билан ишлаш сифати ходимларга, уларнинг моддий коникишига боглик.

* Кадрлар механизми - тарихий-маданий миллий меросни янгилаш жараёнини кадрлар билан таъминлаш тизими. Фаол фаолият учун мотивацияни шакллантириш ва ривожлантириш, янги нарсаларни тизимли излаш ва тарихий-маданий миллий мерос объектларини актуаллаштириш билан шугулланадиган ходимларнинг иш натижалари сифатини ошириш бир хил даражада мухимдир. Бу холатда, ходимлар тарихий-маданий миллий мерос объектларини саклаш ва янгилаш буйича ишларни самарали амалга оширадилар, янги лойихаларни кидирадилар, яратадилар ва амалга оширадилар, шериклар, инвесторлар, хомийлар ва гамхур одамларни жалб киладилар.

* Ахборот механизми - тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш ва умумтаълим мактаби маданиятининг ягона ахборот маконини шакллантириш жараёнини ахборот билан таъминлаш тизими. Ушбу механизм тегишли ва янги маълумотларни кидириш, маълумот алмашиш ва тарихий-маданий миллий мерос объектларида бирлаштириш учун зарурдир.

* Ташкилий механизм - тарихий-маданий миллий меросни саклаш буйича тегишли маданий амалиётларни ривожлантириш учун мумтаълим мактаби ва хусусий тузилмалар, жамоатчилик уртасидаги узаро муносабатлар тизими. Шунингдек, у тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштиришдан манфаатдор булган барча субъектларнинг комплекс ва тизимли узаро алокасини ташкил этишга ёрдам беради.

Тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштириш йуналишларини аниклаш, уларни бахолаш ва хозирги ва келажакдаги даврда актуаллаштириш механизмини тугри мувофиклаштириш учун тарихий-маданий миллий мерос объектларини саклаш ва оммалаштириш буйича махаллий тажрибага мурожаат килиш керак. Бундан ташкари, тарихий тажрибани урганиш утган йиллардаги куплаб хатоларнинг олдини олишга ёрдам берадиган тажрибани олиш учун зарурдир.

Узбекистонда маданий меросни урганиш амалиётида музей ва махаллий хамжамият уртасидаги узаро муносабатларнинг 9 та асосий тамойилини ажратиш одатий холдир.

Гурухлаш 3 тоифада мумкин.

1. Музей - тизимни ташкил этувчи корхона сифатида.

Ушбу туркумда куйидаги моделлар булинади: асосий иш берувчи сифатида музей, махаллий товарлар ва хизматлар сотиш нуктаси сифатида музей; турмуш даражасини стандарти сифатида музей.

Мамлакатнинг аждодлари ёки кичик халкларининг анъанавий хунармандчилиги, куникмалари ва кобилиятларини урганиш ва тиклаш музей-курикхоналарни ривожлантиришнинг мухим йуналиши хисобланади. Устахоналарни яратиш: кулолчилик, ёгоч уймакорлиги, кооперация. Театр экскурсиялари ва музей байрамларида хунармандлар томонидан эсдалик совгалари ишлаб чикариш, халк либосларини тикиш, шунингдек, ишлаб чикариш жараёнлари ва тайёр махсулотларни намойиш этиш. Бундай холларда музей турмуш даражаси сифатида ишлайди.

2. Музей ва худудни ривожлантириш. Ушбу тоифа 3 та моделга булинган: биринчисида музей махаллий брендларни шакллантириш воситаси сифатида ишлайди; иккинчисида музей маданий ташаббуслар платформаси сифатида; учинчисида музей янги кадриятлар яратувчиси сифатида.

3. Музей хаёт сифатини яхшилаш воситаси сифатида. Ушбу туркум куйидаги моделларга булинади: музей муносиб яхшилик сифатида; музей ижтимоий химоя воситаси сифатида; музей клуб сифатида.

Ривожланишнинг маданий омилларининг ахамияти ортиб бориши музейларнинг мамлакатнинг ижтимоий-маданий маконидаги ролининг ошишига олиб келади, музейларнинг махаллий хамжамият, бизнес тузилмалари ва хокимият билан узаро муносабатларининг янги имкониятлари ва шакллари пайдо булади. Бундай хамкорлик тарихий-маданий миллий меросни худудни ривожлантириш манбаи сифатида куриб чикишга олиб келади ва музейларнинг маданий бойликларга кириш, жамиятдаги алока, буш вактни утказиш ва таълим даражаси сохасидаги хаёт сифатига таъсирини оширади.

Музейнинг шахарни ташкил этувчи корхона сифатида шаклланиши, айникса, кичик ахоли пунктларида тез-тез содир булади ва шунинг учун унинг ижтимоий функцияларини янада ривожлантириш керак. Маданият муассасалари ва бошка ташкилотлар уртасида алохида муносабатларни шакллантириш учун якин атрофдаги худудда хаётни урнатиш, одамларни иш билан таъминлаш ва ижтимоий химоя килиш зарур. Кичик шахарларда музейнинг функциялари одатдаги максадидан кура кенгрок кабул килиниши керак (маданий мерос объектларига кириш сифатида), кушимча таълим функцияларини бажариши, маданий стандартлар, турмуш тарзи ва инновациялар агенти сифатида харакат килиши керак.

Катта шахарларда - янги маданий майдонларни шакллантиришга ёрдам бериш ва мавжудларини фаол куллаб-кувватлаш. Музейнинг алохида вазифаси ногиронлар билан ишлаш, мухожирларни маданий мослашишга жалб килиш ва жамиятнинг ночор аъзоларини ижтимоийлаштиришдир. Музей, шунингдек, фукаролик жамияти, махаллий ва минтакавий узига хосликни шакллантириш ва ривожлантиришга хисса кушиши керак булган маданий мулокотни утказиш учун очик майдон булиб хизмат килиши керак.

Бизнинг фикримизча, бу музей ва махаллий умумтаълим мактаблари уртасидаги узаро муносабатларнинг сунгги модели энг долзарб булиб туюлади, чунки бу музейларга умумтаълим мактабининг ижтимоий-маданий маконига кушилиш имконини беради ва шу билан одамларнинг хаёт сифатини яхшилашга хисса кушади. Музей одамлар ва уларнинг кизикишлари бирлашадиган жойга, яъни мунозаралар утказиш, уз фикрингизни билдириш, мулокот килиш ва интеллектуал ривожланиш имконини берувчи замонавий кизикишлар клубига айланади.

Юкорида айтилганларнинг барчасидан хулоса килиш мумкинки, музейлаштиришнинг асосий усуллари кучмас моддий мерос объектларини музейлаштириш, кучар моддий мерос объектларини музейлаштириш, реконструкция килиш ва жонлантиришдир. Музейнинг укув ва тарбиявий функциясини бажарадиган музейлаштиришнинг асосий шакллари ва йуналишлари -маърузалар, консультациялар, музей дарслари, музей машгулотлари; музейнинг рекреацион функциясини бажарадиган шакллар, экскурсиялар, спектакллар, концертлар, мода намойишлари, махорат дарслари. Энг кизикарли мураккаб шакллар - музей байрамлари, музей фестиваллари ва музей тадбирлари. Шундай килиб, музейлаштириш маданий моддий ва номоддий меросни саклашнинг самарали воситасидир.

Тарихий ва маданий худудлар ёки маданий ландшафтлар тушунчасини замонавий дунёда тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштиришнинг иккинчи йуналиши сифатида ажратиш мумкин.

Ушбу методологиянинг асосини ноосфера тушунчаси ва маданий экология тушунчасининг узаро алокаси ташкил этади. Ушбу узаро алока мерос тоифасига нафакат кучар ва кучмас маданий, тарихий ва табиий мерос объектлари, балки тирик анъанавий маданият, фолклор, анъанавий технологиялар объектлари, шунингдек, иктисодиёт ва атроф-мухитни бошкаришнинг тарихан шаклланган шакллари киради, яъни номоддий мерос.

Маданий ландшафт - бу махаллий жамиятни ривожлантириш ва узини узи идентификациялашнинг мухим омили булган ва мухим маданий, эстетик сифатида караладиган куплаб ёдгорликларга эга худудни ажратишга асосланган меросни саклаш ва актуаллаштиришнинг самарали шакли булган куп компонентли категория ва амалиётдир.

Музейларни ривожлантириш, туризм ва дам олиш муаммоларини хал килишни таклиф киладиган минтакавий дастурларни тузишда минтаканинг табиий шароитларини, унинг тарихий ва маданий салохиятини аниклаш ва тахлил килиш зарур. Шунингдек, анъанавий хунармандчилик ва саноат тармокларини, шу жумладан, кишлок хужалиги атроф-мухитини бошкаришни жонлантириш, ташкилий ва бошкарув, молиявий ва иктисодий муаммоларни хал килишга ёндашувларни асослаш усулларининг роли хам бир хил даражада мухимдир.

Шундай килиб, маданий ландшафт мухим купкомпонентли категория, маданий ва табиий меросни саклаш ва янгилашнинг самарали усули булиб, махаллий хамжамиятнинг ривожланиши ва узини узи идентификациялашнинг мухим омили булган ва маданий, эстетик, табиий манба сифатида караладиган куплаб ёдгорликларга эга худудни ажратиб туради. Тарихий-маданий миллий меросни актуаллаштиришнинг замонавий усуллари куп жихатдан унинг маданий сиёсат ва замонавий шароитда жамият хаётидаги урни билан боглик.

REFERENCES

1. "Маданий мерос объектларини мухофаза килиш ва улардан фойдаланиш тугрисида"ги ^онун. www.lex.uz

2. "Музейлар тугрисида"ги ^онун. www.lex.uz

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 19 декабрдаги "Моддий маданий мерос объектларини мухофаза килиш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" карори. www.lex.uz

4. Номоддий маданий меросни мухофаза килиш тугрисидаги Конвенция. 2003 йил 17 октябрда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ЮНЕСКО Бош конференцияси томонидан кабул килинган.

5. Ботякова, О. А. Музей этнографического профиля в контексте образования и культуры России: дис. ... канд. культурологии: 24.00.03/ Ботякова Ольга Анатольевна. - СПб., 2007. -104 с. Кальницкая, Е. Я. Новые пути музеефикации памятника архитектуры: Михайловский замок / Е. Я. Кальницкая // Известия РГПУ им. А.И. Герцена. - 2008. - № 75. - С. 57.

6. Каулен, М. Е. Музеефикация историко-культурного наследия России / М. Е. Каулен. - М., 2012. - 126 с.

7. Ibragimovich X. I. O'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT -MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO'LLASHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. -2021. - С. 209-214.

8. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.

9. Maxmutovna T. X. INFLUENCE OF MASS CULTURE ON THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE SPIRITUAL AND MORAL IMAGE OF THE YOUNG GENERATION //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. -

2019. - Т. 7. - №. 12.

10. Mahmutovna T. X. Ways to Form Immunity of Protection from" Public Culture" in Adolescent Students //Kresna Social Science and Humanities Research. - 2022. - Т. 3. - С. 115-117.

11. Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). -

2020. - Т. 9. - №. 6. - С. 165-171.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.