Научная статья на тему 'АНТРОПОНИМЫ С КОМПОНЕНТОМ "АСП"'

АНТРОПОНИМЫ С КОМПОНЕНТОМ "АСП" Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
136
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АНТРОПОНИМИКА / ПАТРОНИМ / ОНОМАСТИКА / СЛОВООБРАЗОВАНИЕ / АСП (КОНЬ)

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Майнусов Дониш Фазлиддинович

В составе собранных личных имен огромный пласт составляют имена с компонентом «асп», занимающий видное положение среди имяобразующих патронимов «Шахнаме». Таких как Арҷасп, Гуштасп, Луҳрасп, Эзидгушасп, Шедасп, Ҷомасп, Таҳмасп и другие. В данном случае термин «имяобразующий патроним» нами был использован в значении имяобразующего компонента. Так как древние иранцы были кочевниками - животноводами, антро-понимические наименования, построенные с патронимией «асп», были широко распространены с древнейших времен среди ираноязычных племен и народов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANTHROPONYMS WITH THE "ASP" COMPONENT

In the composition of the collected personal names, a huge layer is made up of names with the "asp" component, which occupies a prominent position among the name-forming patronymics of "Shahnameh". Such as Arkasp, Gushtasp, Lurasp, Ezidgushasp, Shadasp, Komasp, Taumasp and others. In this case, the term "name-generating patronym" was used by us in the meaning of the name-forming component. Since the ancient Iranians were nomads - livestock breeders, the anthro-understanding names built with the patronymic "asp" were widespread from ancient times among the Iranian-speaking tribes and peoples.

Текст научной работы на тему «АНТРОПОНИМЫ С КОМПОНЕНТОМ "АСП"»

ЧУЗЪИ СЕРМА^СУЛИ НОМВОЖАСОЗИ «АСП» ДАР АНТРОПОНИМ^ОИ

ЭРОНИИ «ШОХДОМА»

Майнусов Д. Ф.

Донишгощ давлатии хукуц, бизнес ва сиёсати Тацикистон

Калимасозй яке аз роххои асосии бой гардидан, равнаку ривоч ёфтан, такомулу тараккй кардани забон ва таркиби лугавии он мебошад. Махз роххо ва воситахои гуногуни калимасозй аст, ки дар забон калимахои нав ба нав ба вучуд меоянд ва ин имконият медихад, ки сохибони забон фикри худро бо тамоми нозукихояш баён созанд.

Яке аз роххои асосии ба вучуд омадани номхои наву тоза, хушобурангу зебо ва макбули хар як шахс низ калимасозй мебошад. Махз калимасозй аст, ки микдори антропонимхо меафзояд.

Азбаски калимасозии номхои точикй роххо ва воситахои гуногун доранд ва дар ин чо тахкик кардани хамаи онхо аз имкон берун аст, мо дар назди худ максад гузоштем, ки танхо дар бораи яке аз жузъи сермаьсули номсоз ё бо ибораи дигар чузъи сермахсули антропонимсоз маълумот дихем.

Номх,о бо чузъи «асп»

Дар таркиби номвожахои «Шохнома» бо чузъи «асп» номхои зиёде сохта шудаанд ва он дар байни патронимхои антропонимсози «Шохнома» чои намоёнро ишгол мекунад. Дар ин чо мо истилохи «патронимхои антропонимсоз»-ро ба маънои чузъхои номи шахссоз истифода бурдем. Ба амсоли Арчасп, Гуштасп, Лухрасп, Эзидгушасп, Шедасп, Чрмасп, Тахмасп ва гайрахо.

Номхои бо патронимияи «асп» таркибёфта дар байни кабила ва халкхои эронинажод аз кадимулайём хеле васеъ пахн шуда буд, зеро эрониёни бостонй мардуми бодиянишин - молпарвар буданд ва мумкин аст дар байни онхо санъати асп вучуд дошт ва барои хамин ачдодони мо орзу мекарданд, ки дар симои фарзандонашон хусусиятхои аспхои чангиро бинанд (4,71).

Ба гайр аз ин, мардуме, ки дар бодия зиндагй мекунанду ба молпарварй машгул хастанд, асп ба монанди обу хаво лозим буд. Дар он давра аз асп дида наклиёти (воситаи) хамлу накли пуркувват вучуд надошт. Ин чихатро ба хисоб шрифта, пешгузаштагони мо аспро хайвони мукаддас эълон карда буданд.

Умуман, дар байни хайвоноти хонагй, аз руи маълумоти «Авесго» арзиш ва макоми асп барои эрониёни кадим хеле баланд буда, киёсан «10 гусфанд баробари як гов, дах гов баробари як асп, дах асп баробари як уштур махсуб меёфтааст (3,184).

Сайри таърихии «asp» чунин аст: дар «Авесто» «aspa», форсии кадим «asa» (17,47); as (дар «asa-bara» ба маънии «асп бурдан» (11,5,117) дар забони скифй «asp», сугдй «'sр», форсии миёна «жр», забони адабии хозираи точикй «жр//Ь», форсии хозира «asp», забони пашту «as» (16,30-31).

Авестошинос Мубад Фирузи Озаргушасб менависад, ки «асб» аз решаи «as» ба маънии «даванда ё тезтак» - чун дар байни хайвонот ахли асб тезтактарин хайвон аст, ба хамин муносибат онро «асб» номанд. Номи аглаби (бештари) подшохон ва пахлавонони давраи каёнй аз вожаи асб муштак шудааст, монанди Гуштасб, Лухрасб, Арчасб, Зарасб ва гайра. Дар форсии кадим ин вожаро «¿uJ» ва «aspa» мегуфтанд. Курдхо низ asр гуянд. Савор ва асворон ва саворкорон хамон «^L d^T» -

и форсй мебошад, ки ба маънии «нишаста бар асп» аст (14,13-14). Дар тадкикотхои этимологии солхои охир, аз чумла дар асари забоншинос Х.Х.Мирзоев оид ба таърихи баромади asp баррасии комилтаре манзур гардидааст. Аз чумла муаллифи мазкур нишон медихад, ки маънидоди этимологии asp (асп)-ро дар робита ба ду реша *а^а (дакиктар *hekwa) муайян кардан имконпазир аст: «об, дарё) ва хиндуаврупой- *ássah, прокритй- assa -asa, авестой - aspa, форсии кадим -

asa, хетию сакой - assa, сугдй, форсии миёна - 'sp, вохонй - yas, мунчй- yosp, ишкошимй -yasp, ормурй - yasp, белучй - asp, hasp, asp, курдй - hesp (10,10). Ба акидаи Мубад Фирузи Озаргушасб вожаи «оху ва охук»-и форсй низ аз хамин реша аст ва маънои «хдйвони тунд ва тезтак»-ро ифода мекунад (14,13-14). Ин фикр то андозае бахснок буда, ба тахлили амик ниёз дорад.

Баъд аз истило шудани Эронзамин аз тарафи арабхо шояд ба таъсири забони арабй «асп» ба «асб» табдил ёфтааст.

Мувофики баррасии профессор Д.Саймиддинов вожаи «asp» «яке аз иктибосхои кухани мидй буда, гунаи чанубй-гарбй ва ё форсии он аз тарики забони форсии бостон дар исми aswar (форсии бостон asabara-) барчой мондааст. Идома дар форсии нав: suwar ва ё баъдан sawar» (22, 254).

Aз гyфтax,ои боло чунин бapмеояд, ки мад еифaтy xyеyеиятx,ои нодиpи acn 6уд, ки вaй дap он дaвpa бa яке aз чузъх,ои ееpмax,еyли номх,ои эpонй кapоp гиpифтaacт.

Х£мин тaвp, дap «Шоx,номa»-и ^кими Тусй як иддaи мyaйяни номх,о мaвчyд хдеганд, ки дap еохтс^шон чузъи «acn» бa нaзap меpaеaд. Дap зеp мо ин еипеи^о x,aдaфи тax,лили еоxтоpй, мaъной вa диaxpонй (то чое, ки имконият дacт медихад) кapоp хох,ем дод.

Арчасп (Arjäsp)

Тaъpиxи тax,aввyл вa тaшaккyли Арчасп бa тaвpи зaйл aз чониби мухдккикон бappaей гapдидaacт: дap «Aвеето» Аречатаспа (бa мaънии доpaндaи aепи apзишмaндy гapонбax,о) (30,586). Ин номвожa дap киемaти кaдимгapини «^веето» - «Готх,о» Арчосб шaкл доpaд, ки «бо Зapдyшт вa пaзиpaндaгони дини вaй еapи еитез доpaд» вa дyшмaни кеши Зapдyшт мyappифй гapдидaacт. Дap оеоpи пa^лaвй бa гyнaи Arjäsp бa нaзap меpaеaд вa Фиpдaвей онpо дap шaкли Арчасп (y^jl)

иcтифодa бypдaacт. ^мин тaвp, ин ном aз ду чузъ ё ду бax,p тapкиб ёфт^ чузъи aввaли он «arejat» (apечaт) мебошaд, ки мaънои «apзиш, бax,о вa бyзypгвоpй»-pо доpaд (2,41; 14,11). Дap пa^лaвй ин вожa бa «arj» мyбaддaл m^aac^ Чузъи дуюми ин номвожa «asp» (acn/б) мебошaд, ки дap боло тax,aввyли тaъpиxй вa мaънидоди он мaнзyp гapдид. Пypи Довуд, Мyx,aммaд Муин, Бax,pоми Фapax,вaшй, Хуеейн Шях,иди Мозaндapонй, Чaлили Д,yетxоx, вa дигapон ин номpо «доpaндaи aепи пypapзиш, apчмaнд, бокимaт (гapонбax,о)» бappaей нaмyдaaнд (28,97-98; 2,14; 14,11; 29,30-31).

Беварасп (Bevarasp)

Х£мон Бевapaепaш x,aмеxондaнд,

Чунин ном бap пa^лaвй pондaнд (24,1,44)

Мувофики бappaеии мухдккикони бaxши тaъpиxи зaбон бевар дap «Aвеcто» шaкли «baivara (бaйвapa)» ^a^x^p) (14,28), пax,лaвй «bevar» (дa:вдaзоp) (2,77) вa дap зaбони фоpей-точикии дaвpaи тав «бевap» ^a^ x^p) (23,1,168; 1,55; 15,125) мебошaд. «Бевap» ё дa:вдaзоp - Бевapaеп, ки лaкaби Зaвдок вa бa мaънии дорандаи дах, х,азор асб мебошaд, aз ин вожa мyштaк шyдa. Дap зaбони «Aвеето» бapои ин, ки теъдоди чизе xеле зиёд нишон додa шaвaд, вожaи бевар иетеъмол шyдa, мaеaлaн, дap «Меx,pяшт» бapои ин, ки K^para тезбинй вa х,иееи дappокaи фapиштa Мех£ нишон додa шaвaд, ypо «бевapчaшм» вa «бевapгyш» xондaaнд (14,28-29). Мaеaлaн, дap «Ме^яш^», кapдaи дувум омaдaaет: «Меx,pи фapоxчapогоx,pо мееитоем, ки aз Мaнтpa огох, acт. Зaбоновapи хдзоргуши давдазорчашми бypзмaнди бaлaндболое, ки бap фapози бypче пax,н шyдaacт» (30,251), «[он ме^и] давдазор дидбони aз x,aмa чиз огох,и нофиpефтaнй» (30,255), «Дypyд бa Мех£и фapоxчapогоx, [он] x,aзоpгyши дa^x,aзоpчaшм» (30,265), «Дap гapдyнaи Ме^и фapоxчapоrox, x,aзоp кaмони xyшеоxт хдет, ки бacе aз онх,о бa зех,и Гaвaенa оpоcтaacт» (30,271), «Он x,aзоpгyши дaвдaзоpчaшми дa^x,aзоp дидбон» (30,273) вa Faйpa.

Гурзасп (Gurzasp)

Гypзaеп aз ду чузъ тapкиб ёфтaacт: «qurz» вa «asp». Гурз дap «Aвеcто» - «varza» (14,93), х,индии боетон - «vajra» (гypзpaъд, еypъaти pabß), дap пa^лaвй - «vazra», дap кypдй - «qûzr» (11,3,1793), дap зaбони оеоpи клaееикй - «гypз», зaбони мyоеиpи точикии aдaбй «гypз» aет. Х£мин тaвp, aчдодони мо cифaтx,ои тездaвию тезтaгии aепpо ^axcyca^ x^arn aз боло бa поён x,apaкaт кapдaни пойх,ои он) бa aфтиши гурз мушобех, нaмyдa, номи Гурзаспро эчод кapдaaнд, ки дap мaчмyъ (ё тapкибaн) мaънои «доpaндaи aепи paъдеифaт» мебошaд.

Гаршосп (Garsäsp)

Чу шох,и Ямaн capy дacгypaшон,

Чу П^узи Гapшоеп гaнчypaшон (24,1,116)

Дap «Шоx,номa» пaнч тaн бо номи Гapшоеп ёдовapй шyдaaнд: 1) Гapшоеп aз aчдодони Руегами Зол, ки пиеapи Aтpaд aCT; 2) Гapшоеп пиеapи Зaви Тax,моcп - шох,и Эpон; 3) яке aз еapдоpонy гaнчypони Фapидyн; 4) Гapшоcп номи пax,лaвони эpонй дap зaмони еолоpии Нyшеpвон; 5) Гapшоcп номи еипax,еолоpи Шопypи Apдaшеp (27,700; 18,314).

Тибки шжух,иши доктоp Чaлили ^cix^x,, мyтapчими «Aвеcто», Гapшоcп (дap «Aвеето» -Кеpееaепa, бa мaънии «доpaндaи aепи лоFap») яке aз номдоpтapин чеx,pax,о дap acотиpи Эpон acт (30,621). Бо aкидaи мухдккикони дигap, ин ном дap «Aвеcто» дap еypaти Keresaspa вa дap еaнекpит Krsasva омaдa, дap пax,лaвй Keresaspa шyдa, aз ду чузъ тapкиб ёфтaacт: «Keresa+aspa». Чузъи aввaли ин ном мaънои «roFap, тaнбaл»-pо доpaд (14,74; 11,3,1795; 2,256) вa aз хдмин чихдт aкcapи

донишмaндон, aз чyмлa Пypи ДОВУД, Мyхaммaд МУИН, Мyбaд Фиpyзи Озapгyшacб, Чалили ДycIxох вa дигapон Гapшоcбpо «доpaндaи acпи лоFap», «кace, ки acбaш тaнбaл acт» мaънидод кapдaaнд (20,195; 11,3,1795; 30,621; 14,74). Бо тaшpeхи Чaлили Дуого^ вa Пypи Довуд, «Гapшоcп яке aз номдоpтapин чeхpaхо дap acотиpи Эpон» бyдa, «^ap «Aвecто» бa мaнзaлaи Рycтaми «Шохномa» ё X,epaкли acотиpи Юнон acn» (30,621-623). Aвecтошиноcи мaъpyф Пypи Довуд фapзияepо мaтpaх мecозaд, ки тибки он бap ивaзи Гapшоcп (б) Кapшоcб xондaн бeштap бa вокеият кapобaт доpaд, зepо «дap нycxaи xaттии кддим дap бaйни ^ (коф) вa <J (гоф) имтиёзе дap нaвиштaн нaмeдидaaнд, шояд

Фиpдaвcй хaм дap aхди xeш Гapшоcб иетеъмол кapдa бошaд вa мумкин acт, хaм «Кapшоcп» гyфтa бошaд» (20,195). Шояд чунин фapзия бaхcepо бо xyд чaлб нaмояд, зepо aз дaвpaи китобaти «Aвecто» то «Шохномa» вaкти дapозо cипapй шуд^ имкони тaхaввyли фонетикии t_i вa <J бa вокеият бeштap

кapибй доштa бошaд.

Гуштосп (Gustäsp)

Яке Гуштооту дигap Зapиp,

Ки зep овapидй capи нappaшep (24,4,9)

Гуштоот дap «Шахном^»: 1) номи яке aз подшохони эpонй (пиcapи Лyхpоcп) ; 2) номи яке aз бyзypгони эpонй - aз дудмони Мeхpон, ки пaдapи бyзypги Бaхpоми Чубин буд (27,711; 29,625-627). Дap китоби мyкaддacи зapдyштиëн - «Лвеето» як cилcилaи подшохони пешдодй ё таёнй мaъpyфy мaшхypaнд вa Кaйгyштоcп низ бa ин cилcилa доxил мeшaвaд.

Сaйpи тaъpиxии номвожaи «Гyштоcп»-pо дap зaминaи бappacии олимони эpоншиноc бa тaвpи зep тapхpeзй кapдaн имконпaзиp acт:

«Гуштоот» дap «Abecm» Vistaspa, дap поpcии кддим Vistaspa бyдa, aз ду чузъ шaкл гиpифтaacт: Vista (Vishta) бa мaънии «as коp aфтодa» вa чузъи дувум aspa мeбошaд. Мyхaммaд Муин вa Мyбaд Ф^уз ин номвожapо тapкибaн «доpaндaи acби aB rap aфтодa» мaънидод кapдaaнд (14,95; 91). Пypи Довуд дap мaънидоди «Виштоот» вa caйpи тaъpиxии он мeнигоpaд, ки «acpхои acp acт, ки чaндe aшxоc дap тaъpиxи Эpон Vistaspa (Bиштоcпa) номидa шyдaaнд, ки дap ëдropихои aдaбию тaъpиxии мaxcycи юнонй бо шaкли Hystaspes (^aJi^uA) caбт шyдaacт вa aкcapи мyappиxони эpонй вa apaб ин

номpо Bistasb (^cJi^u) вa Bistasf caбт кapдaaнд вa мaънои ин ном «доpaндaи acпи capкaш,

тундау, pомнaшyдa» мeбошaд (20,269).

Ин номpо номшиноc О.Faфypов «acпи зyp» мaънидод кapдaacт. Baй чунин пешниход вa apзи aкоид мeкyнaд, ки «Гуштоот» ягонa вacилaecт, ки китоби мyкaддacи дини Зapдyшт - «Aвecто»-pо бо поpcии кддим вa тaъpиxи боетонии Эpон мeпaйвaндaд. Бapои иcботи фи^и xyд кдйд мeкyнaд, ки «Гуштоот, пaдapи шох Доpои мaшхyp мeбошaд, ки дap Поpфия хоким буд вa Гyштоcпи дap «Лвecто» омaдa хомии Зapдyшт xондa шyдaacт» (4,71).

Тибки бappacии ин номвожa Кент «Гyштоcп»-pо «доpaндaи acпи зyp, омод^ тaйëp» мaънидод тамуд^ дap к;aвcaйн мaънидоди мyхaкк;ик;ини дигappо низ мeоpaд, ки дap шapхи ин ном чонибдоpи мaънои «доpaндaи acпи лоFap» мeбошaнд (7,209).

Зарасп (Zarasp)

Зapacпи cипaхбaд нигaхдоpaшон,

Ки бypдй бa хap коp тeмоpaшон (24,4,17)

Дap xycycи тaъpиxи тaхaввyл вa мaънои номвожaи Зapacп дap мaъxaзхои илмй чизе нaвиштa нaшyдaacг. Тaxмин мepaвaд, ки ин ном тapкибaн aз ду чузъ (zar+aspa) ибоpaт acт вa шояд мaънои «доpaндaи acпи зapд, зappинмyй вa тиллоpaнг»-pо доштa бошaд. My^raa. кунед: Зapтyшт, Зapдyшт. Ин ном дap «Лвecго» шaкли Zaratustra (Зapaтyштpa)-pо дошт^ тибки мaънидоди олимони aвecтошиноc «доpaндaи yштypи зapд» вa ё «доpaндaи pyшноии зappинpaнг» мeбошaд (30,643).

Лухрасп (Luhrasp)

Чу Лyхpacп биншacт бap тaxти дод,

Бa шохaншaхй точ бap cap ниход (24,6,9)

Ин ном дap «Aвecто» бa cyparn aurvat-aspa (14,6; 29,653) омaдaacг вa тaдpичaн дap нaтичaи тaFЙиpоти фонетикй бa Лyхpacп мyбaддaл шyдaacг. Ин ном дap мaтнхои пaхлaвй гутаи luhr-äsp-pо доpaд (2,248). Лyхpacп дap «Лвecго» мypaккaб acг aз ду чузъ: aurvat+aspa. Чузъи якуми ин номвожa

(aurvat) дap «^веето» бa ду мaъно омaдaaет: 1) тез, тунд, тездaв вa тезтaк; 2) бapои ифодaи еифaти xypшед (тиллоpaнг) (29,262-263).

Typyx^ дигapи олимон, aз чyмлa О.Faфypов, Ф.Aбдyлло вa дигapон бо тaкя бap мaънои дувуми кaлимaи «aurvat» Лyxpaепpо мaънидод кapдaaнд. Мaеaлaн, бa aкидaи номшиное О.Faфypов, кaлимaи Лyxp<pyxp<pyдxp дap зaбони фоpей (точикй)-и муое^ дap шaкли тaнxо бокй нaмондaacт. nac, мaънои онpо чй xел бappaей кapд? ^йд кapдaн лозим ac^ ки дap биеёp зaбонxои xиндyaвpyпой кaлимaxое то хол дap иcтифодaaнд, ки бa кaлимaи лyxp<pyxp<pyдxp xaмpешa мебошaнд. Мaеaлaн, «rote»-и немией ^ap aеpи Х1Х дap шaкли «rothe»-cypx мyетaъмaл буд), «rudy»-и чеxй, «pyдий»-yкpaинй бa мaънои «cypx, зapд», «red»-и aнглией бa мaънои «cypx».

nac, бa xyлоеaи номшиное A.Faфypов, Рyxpaеп, Лyxpaеп мaънои «^епи cypx ё ин ки доpaндaи aепи еypx»-pо доpaд (4,94-95).

Бa идомaи ин бappaей xaминpо иш^ кapдaн бaмaвpид aет, ки дap ^ухи зaбонxои помиpй, aз чyмлa pyшонию xyфй «röst», дap шyFнонй «röst, rûst» (6,324) мaънои «cypx»^ доpaд вa онхо мyетaкимaн бa «aurvat»-и «^веето» вa лyxp<pyxp<pyдxp xешию кapобaти кaвй доpaнд. Фотех Aбдyлло низ Лyxpaепpо «доpaндaи aепи cypx, доpо» шapx додaacт, ки «доpо» дap он мaвкеъ нaдоpaд (25,59). nac, ин миеолхо боpи дш^ еобит мееозaнд, ки «aurvat» дap номвожaи Лyxpaеп (тaъpиxaн) мaънои «cypx»^ ифодa мекapдaacт. Шедасп (Sedasp) nac озодa Шедaеп фapзaнди шох, Чу Рycтaм дapояд бa pyи еипох (24,6,89)

Ин номвожa aз ду чузъ: Шед+aеп ибоpaт бyдa, дap мaчмyъ мaънои «aепи зебо ё бaFоят зебо»-pо доpaд.

Ч,омасп (jämasp)

Биxонaд он зaмон пиpи Чомaепpо,

Кучо pоxбap буд Гyштоепpо (24,6,77)

Aз тaxлил вa бappaеии Мyбaд Ф^уз бapмеояд, ки ин номвожa дap «Aвеето» шaкли yämäspa-pо доpaд. Доктоp Мaнеyp Рaетaгоpи Фaеой бошaд, зимни тaкя бо aфкоpи Бapтоломе вa Пypи Довуд нишон медшад, ки ин ном дap «Aвеcто» шaкли Jamaspa, пaxлaвй Jamasp^ доpо бyдaaет (9,1,301). Тибки бappaеии мaвcyф, ин ном мaъниxои «доpaндaи acб ё еохиби aеп ё гаее, ки aебpо мaxоp (мyчaxxaз мекушд, зину aфзоp мезaнaд - ДМ.) мекyнaд вa меpонaд» ифодa мекyнaд (9,301). Бa aкидaи олими эpоншиноc И.Геpшевич, «дap мaвpиди лyFaти Ankamassis, ки дap кaтибaxои xaxомaнишй дap тaxти Чaмшед омaдaacт, менaвиеaд, ки дap мaвpиди лyFaти aвеcтоии Jamaspa дap Пеpеyполие Zamasba омaдaaет, ки «paxбapи aепxо» мaънй медиxaд» (9,301).

Гумон меpaвaд, ки ин ном aз ду чузъ (yama+aspa) ибоpaт буд^ чузъи aввaши он бa yam-и aвеcтой вa «чaм»-и Чaмшед xaмеaнг мебошaд. Мaънии «yam» ё «jam» то бa хол ноошно мaxcyб меёбaд, ки номшиноеон бо ин мaтлaб боpxо тaвaччyx зох^ кapдaaнд (5,1,301; 3,186). Тах,масп (Tahmasp)

Ин номвожa дap «Aвеcто» - Tumaspa (14,41) бyдa, aз pyrn еоxтaш мypaккaб мебошaд: «tuma (зypмaнд, фapбеx)+asp», яъне дap мaчмyъ «^paRaarn aепи зyp ё aепи фapбеx» (11,2,1362). Добили зикp acт, ки доктс^ М.Муин «tahm»^ Тaxмaепpо aз «tahm»^ Тaxaмгaн, Рycтaм, Гyетaxм чудо тамуд^ xap яки онxоpо бa тaвpи мyтaфappик шapx медиxaд. Acоc дap ин мaвpид тapзи тавишти Тaxмaеп (яъне ««ихм» бо ^-и иткй - ) вa Тaxaмгaн (бо т-и мapбyтa - ^^i) дap aлифбои aчдодии мо

- apaбиacоcи фоpеии точикй мебошaд (тaвaччyx кунед: ¿i^i-^l^ls). Мyбaд ф^уз Тaxмaепpо

«доpaндaи aепи неpyмaнд вa кaвй» мaънидод кapдa, еобит мееозaд, ки «тaxм бa мaънии «зyp» вa «неpy» дap aввaли вожaxои Тaxaмгaн, Тaxминa вa Тaxмaеб омaдaacт» (14,37). Чу Эзидгyшaеп, дигap Бypзмеxp, Дaбиpи xиpaдмaндy бо фappy меxp (29,89)

Ин ном aз pyrn еоxт мypaккaб бyдa, aз чузъхои Эзид+гyшaеп ибоpaт мебошaд вa мaънои зеpинpо дap мaчмyъ дap xyд нyxyфтaaнд: Эзид (Эзaд, MsaA) aз вожaи aвеетоии «yazata» - «aapxyprn еитоиш, еyтyдaнй», дap зaбони пaxлaвй «yazd» - «еyтyдaнй» (19,94). Бо э^т^офи aвеетошиное Чaлили ^cixcix «Изaд» унвони куллии xaмaи менувиёни дacтёpy коpгyзоpи Офapидгоp дap офapиниши axypой вa низ унвоне бapои aшaвaнони минуиву чaxонй еyxaн бa миён омaдa, ки Axypaмaздо

сарвари изадони минуй ва Зардушт солори изадони чахонй аст» (30,645). Хамин тавр, «Эзид» дар ин номвожа маънои «писандида»-ро доро буда, дар якчоягй ба «гушасп» маънои «Гушаспи писандида»-ро ифода мекунад. Баррасии «Гушасп» ё «Гуштосп» дар бахши боло манзур гардидааст.

Бонугушасп (Bainigusasp)

Ин ном аз се чузъ: Бону+Гуш+асп шакл гирифта, маънои «бонуи дорандаи аспи кавй ва тездав»-ро ифода мекунад (дар бораи таърих, сохт ва маънидоди Гушасп таваччух гардад ба номи «Гуштосп» ва гунаи он - «Гушасп:»).

Озаргушасп (Ozargusasp)

Яке ном Нузар, дигар чун Зарасп,

Ба майдон ба монанди Озаргушасп (29,7)

Ин ном дар пахлавй Atur Gushnasp буда, аз Atur ба маънии «оташ» ва Gushnasp: мураккаб аз «gushn» ба маънии «нару нарина» ва «аБр» аст. Бинобар ин, номвожаи Озаргушасп маънои «оташи аспи нор»-ро дорад (29,4). Дар «Бурхони котеъ» ва фархангхои дигар ин номвожа ба таври зайл шарху тавзех ёфтааст, ки аз маънидоди боло тамоман фарк мекунад: «Озаргушасп - номи оташкадаи Гуштосп аст, ки дар Балх сохта буд ва тамоми ганчхои худро он чо гузошта. Ва Зулкарнайн онро хароб кард ва ганчхоро бардошт. Ва мутлак «оташкада»-ро низ гуянд ва ба маънии «барк» хам омадааст ва «оташ» ва «оташпараст»-ро низ гуфтаанд ва номи фариштаест муваккал бар оташ ва пайваста дар оташ маком дорад ва маънии таркибии он оташи чаданда бошад, чи озар ба маънии «оташ» ва гушасп ба маънии «чиханда» ва «хезкунанда» омадааст. Ва ин маънй муносибате тамом ба барк дорад» (13,47). Маънидоди ин номвожа дар <^иёс-ул-лугот» низ ба «Бурхон...» каробат дорад. Мухаммад Fиёсуддин дар тавзехи ин номвожа менигорад: «Озаргушасп - ба маънии оташи чаханда, ки иборат аз барк аст ва номи оташхона: чун хамеша оташи он шуълазан мемонад, лихозо ба исми барк мусаммо гардид. Ва баъзе гуянд, ки ин мухаффафи Озаргуштосп аст, чаро, ки бинокардаи подшох Гуштосп буд (аз «Сироч-ул-лугот» ва «Шархи Сикандарнома» ва «Рашидй»)» (12,22). Тибки хулосаи доктор Мансури Растагори Фасой «чунон ки дар «Бурхони котеъ» ва дигар фархангхо омадааст, маънои он «оташи чаханда» нест» (9,4). Хусайн Шахиди Мозандаронй (Бежан) Озаргушаспро дар пахлавй ба шакли aturgusnasp (y—ii^jiT) баррасй намуда, нишон медихад, ки ин номвожа аз руи сохт «руи хам

аз се бахр» сохта шудааст: 1) атур (73ii) = озар (7л1), оташ; 2) Гушнасп, ки ин низ аз ду бахр (кисм - Д.М.) дуруст шудааст. Gusan (¿^f)+asp (y-J). Gusan дар пахлавй ва форсй ба маънии «нар ва нарина» аст. Ва дар бархе аз сурудахои порсй ба маънии «анбух» хам омадааст. Маънии Озаргушасп ё Гушасп «оташи аспи нар» ё «оташи аспи чаханда» мебошад (9,4-5). Муаллиф маънии дувум - «оташи аспи чаханда»-ро такя ба тавзехи «Бурхони котеъ» ба анчом расонидааст. Тавре ки дар боло зикр шуд, ташрехи дувум (яъне «оташи аспи чаханда») ба асли маънии «Озаргушасп» тавъам набуда, барои собит шуданаш далелхои вокей зарур аст. Х^мзамон шоистаи таъкид аст, ки Ч,алили Дустхох низ муътакид бар он аст, ки ин номвожа дар «Авесто» - Отургушнасп ва дар пахлавй - Одургушнасп, дар форсй - Озаргушнасп ё Озаргушнасб ё Озаргушасп ба маънии «оташи аспи нар» мебошад (30,628).

Ба андешаи олимон, Гушнасп ё Гушасп «номе буд, ки дар миёни эрониёни пеш аз ислом бисёр ривоч доштааст. Чунончи, дар номи бисёре аз эрониёни бостон онро мебинем, монанди Бонугушасп, Эзидгушасп, Гавгушасп, Номдоргушасп, Ойингушасп ва ...» (29,7). Ба ин номгу боз Хамадонгушасп (Ба калб андарун буд Хамадонгушасп, Ки дар най задй оташ аз наъли асп (29,761)), Нардогушасп (Ба пушти сипах буд Нардогушасп, Кучо думи шерон гирифтй зи асп (29,532)) афзудан айни матлаб аст.

Хамин тавр, дар ташаккули як теъдоди номвожахои «Шохнома» чузъи «асп» серистифода буда, собит месозад, ки он чун хайвони мукаддас дар байни чадду ниёгонамон макоми хоса доштааст ва сифатхои бехини он гузаштагонамонро хидоят намудаанд, ки ин сифатхоро дар симои ворисони худ бубинанд.

АДАБИЁТ

1. Ализода И. Фарханги мухтасари «Шохнома». - Душанбе: Адиб, 1992. - 496 с.

2. Бахроми Фарахрашй. Фарханги пахлавй. - Эрон: Интишороти бунёди Фарханг, 24.

3. Ваххобов Т. Хакикат зодаи бахс аст. - Хучанд: Хуросон, 2010. - 288 с.

4. Гафуров А. Лев и Кипарис: о восточных именах. - М.: Наука, 1971.- 240 с.

5. Гафуров О. Маънои хазору як ном. - Душанбе: Маориф, 1987. - 176 с.

6. Зарубин И.И. Шугнанские тексты и словарь. - М.-Л.: Из-во АН СССР, 1960. - 390 с.

7. Kent R. Old persian. Grammar, texts, lexicon (2nd ed). - New Hawen. Connecticut, 1953.

8. Кристенсен А. Эрон дар замони Сосониён (тарчумаи Рашид Есуман). - Техрон, 1332 шамсй.

9. Мансури Растагори Фасой. Фарханги номхои «Шохнома». 41. - Техрон: Муассисаи мутолиот ва тахкикоти фархангй, 1369. - 594 с.

10. Мирзоев Х.Х. Таджикская и английская гиппологическая терминология в историческом сравнительном освещении. -Душанбе: Ирфон, 2010. - 152с.

11. Муин М. Фарханги форсй. 41-6. - Техрон: Амири Кабир, 1363.

12. Мухаммад Fиёсуддин. Fиёс-ул-луFOт. Тахияи матн бо пешгуфтор, тавзехот ва фехристи А.Нуров. - Душанбе: Адиб. -4.1, 1987.- 480 с.; 4.2, 1988. - 416 с.; 4.3, 1989. - 304 с.

13. Мухаммадхусейни Бурхон. Бурхони котеъ (тахияи матн Нуров А). 4.1. - Душанбе, 1993. - 416 с.

14. Мубад Фирузи Озаргушасп. Бахш аз фарханги «Авасто» ва татбики он бо форсй ва курдй. - Шахриюр, 1337 хуршедй. - 105 с.

15. Нушин Абдулхусайн. Вожаномак (Фарханги вожахои душвори «Шохнома»). Техрон: Интишороти Муин, 1386. -479 с.

16. Оранский И.М. Введение в иранскую филологию. - М.: Наука, 1960. - 388 с.

17. Оранский И.М. Иранские языки. - М.: ИВЛ, 1963. - 204 с.

18. Парвиз Атобакй. Вожаномаи «Шохнома» (шомили шархи луют, истилохот, номхо ва чойхои «Шохнома»). -Техрон: Фарзон, 1379. - 369с.

19. Пошанг М. Зебономхои ориёй. - Душанбе: Бухоро, 2012. - 430 с.

20. Пури Довуд. Яштхо. 41. Чопи дувум. - Техрон, 1347 хур.

21. Расторгуева В.С., Эдельман Д.И. Этимологический словарь иранских языков. Т.1. - М.: Восточная литература, РАН, 2000. - 328 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

22. Саймиддинов Д. Вожашиносии забони форсии миёна - Душанбе: Пайванд, 2001. - 310 с.

23. Фарханги забони точикй. Иборат аз ду чилд. - М.: СЭ, 1969. - 4илди I. - 952 с.; 4илди II. - 948 с.

24. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома. Матни интикодй. 4илдхои 1-9. - М: Наука, 1960-1971 (бо хуруфи арабй).

25. Фотех Абдулло. Номнома - Душанбе: Ирфон, 1972. - 72 с.

26. Фрай Р. Наследие Ирана. Культура народов Востока. Материалы и исследования. - М.: Наука, 1-е изд., 1972; 2-е изд. - М.: Восточная литература, 2002. - 426 с.

27. Fritz Wolff. Glossar zu Firdosis Schahname. - Berlin, 1935. Инчунин чопи форсии ин лугат сурат гирифтааст. Ниг.: Фритс Волф. Фарханги «Шохнома»-и Фирдавсй. - Техрон, 1998.

28. Халафи Табрезй. Бурхони котеъ. Бо эхтимоми доктор М.Муин. - Техрон, 1330 шамсй.

29. Хусайн Шахиди Мозандаронй. Фарханги «Шохнома». Номи касон ва чойхо. Нашри Балх. - Бунёди Нишобур, 1337. -814 с.

30. 4алили Дустхох. Авесто. Кухантарин сурудхо ва матнхои эронй. - Душанбе: Конуният, 2001. - 792 с.

АНТРОПОНИМЫ С КОМПОНЕНТОМ «АСП»

В составе собранных личных имен огромный пласт составляют имена с компонентом «асп», занимающий видное положение среди имяобразующих патронимов «Шахнаме». Таких как Арцасп, Гуштасп, Лурсп, Эзидгушасп, Шедасп, Цомасп, Тщмасп и другие. В данном случае термин «имяобразующий патроним» нами был использован в значении имяобразующего компонента.

Так как древние иранцы были кочевниками - животноводами, антро-понимические наименования, построенные с патронимией «асп», были широко распространены с древнейших времен среди ираноязычных племен и народов.

Ключевые слова: антропонимика, патроним, ономастика, словообразование, асп (конь).

ANTHROPONYMS WITH THE «ASP» COMPONENT

In the composition of the collected personal names, a huge layer is made up of names with the "asp" component, which occupies a prominent position among the name-forming patronymics of "Shahnameh". Such as Arkasp, Gushtasp, Lurasp, Ezidgushasp, Shadasp, Komasp, Taumasp and others. In this case, the term "name-generating patronym " was used by us in the meaning of the name-forming component.

Since the ancient Iranians were nomads - livestock breeders, the anthro-understanding names built with the patronymic "asp" were widespreadfrom ancient times among the Iranian-speaking tribes andpeoples. Key words: anthroponymics, patronymics, onomastics, word formation, asp (horse). Сведения об автора:

Майнусов Дониш Фазлиддинович — доцент кафедры иностранных языков, Таджикского государственного университет права, бизнеса и политики. E-mail: Info@tsulbp.tj About the author:

Mainusov Donish Fazliddinovich - Associate Professor of the Department of Foreign Languages, Tajik State University of Law, Business and Politics. E-mail: Info@tsulbp.tj

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.