CC BY
17В то же время авторы отмечают, что город Саразм является одним из редких и уникальных памятников Средней Азии и является живым свидетельством земледелия, градостроительства и ремесел наших предков.
Ключевые слова: Саразм, древний, арийский, земледельческий, бронза, монументальный, ремесло, раскопки, градостроительство, цивилизация, керамика.
RARE MONUMENT OF THE ANCIENT TREATY CIVILIZATION
Based on reliable sources, the authors of the article spoke about the unique monument of ancient civilization and the center of crafts - ancient Sarazmi, noting that this city with a priceless and unique history and civilization has fulfilled its historical mission. it seemed like it had been a lot of fun days. In ancient Sarazmi, folk crafts flourished such as pottery, gold washing and jewelry making, mining and quarrying, iron and wood processing, stone carving and architecture, urban planning and agriculture, trade and commerce.
At the same time, the authors briefly note that during the existence of this ancient city, the Sarazm monument was considered as a basis for the integration and development of several Indo-European cultures, and on the other hand, Sarazm is a distributor of amethyst and the north-east of Central Asia.
At the same time, the authors note that the city of Sarazm is one of the rare and unique monuments of Central Asia and is a living evidence of agriculture, urban planning and crafts of our ancestors.
Key words: Sarazm, ancient, Aryan, agricultural, bronze, monumental, craft, excavations, town planning, civilization, ceramics.
Сведения об авторах: Кенджаев Мухбир Джурабоевич-соискатель Института истории, археология и этнографии имени Ахмада Дониша. Махсудов Аслиддин Мухаббатович-ассистент кафедры «Истории и методики преподавания» Таджикского педагогического института в Раштском районе.
Information about the authors: ^ndzaev Mukhbir Dzhuraboevich-is a competitor of the Department of the Institute of History, Archeology and Ethnography named after Akhmadi Donisha. Makhsudov Asliddin Mukhabbatovich-assistant of the Department of History and Teaching Methods of the Tajik Pedagogical Institute in the Rasht region.
УДК-572 (571.5)
АНТРОПОЛОГИЯИ АХОЛИИ САРАЗМИ БОСТОНЙ ТИБКИ МАЪЛУМОТИ ПАЛЕОАНТРОПОЛОГЙ
НАВРУЗБЕКОВ М.Н., Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Дар бораи ёдгории Саразм ма;олах,о ва адабиёти зиёди илмй таълиф шудаанд, ки асосан доир ба х,унари меъморй, шуглу хочагидорй, х,унармандй ва эътикоди бошандагони он маълумот медихднд. Дар бораи хусусияти антропологии ах,олии Саразм бошад, то имруз маълумоти хеле кам вучуд дорад ва факат дар асоси тах,лили маводи
палеоантрополога метавонем ба ин масъала рушанй андозем.Доир ба ахдммияти маълумоти палеоантропологй барои омузиши таърихи инсоният дар баробари дигар маълумот, махсусан таърихй, бостоншиносй, мардумшиносй, забоншиносй дар адабиёти илмй нишон дода шудааст [1]; [2]; [5, 65-76]; [7, 20-28]; [8, 170-176]; [9, 12-36]; [10, 3-16]. Масалан, аз руи бокимондах,ои устухон метавон дар бораи шуга, маросим ва урфу одатх,ои дафн, мух,очирату маскуншавй, хешутаборй, симои зох,ирй, мансубияти нажодй, хуручи беморй ва давомнокии умри ах,олии ахди бостон маълумотро ба даст овард. Дар натичаи тахдикоти бостоншиносй дар х,удуди Осиёи Марказй маводи зиёди палеонтропологии даврах,ои гуногун, хусусан замони биринчй ба даст омаданд, ки аз тарафи олимони сохди антропология ба кадри кофй ва муфассал мавриди омузиш карор гирифтанд.
То солх,ои 80-и асри ХХ дар бораи антропологияи ах,олии ёдгории Саразм ягон маълумоте вучуд надошт. Факат дар солх,ои 1984-1985 хднгоми ковишх,ои бостоншиносй дар гуристони Саразм дар хдфриёти IV панч кабр кушода шуданд, ки маводи палеоантропологии камшумор, вале хеле нодир ба даст омаданд.Ч,асадх,ои ёфташуда аз кабристони панчуми хдфриёти IV то имруз ягона маводи палеоантропологй мебошанд, ки дар бораи хусусияти антропологии ах,олии Саразм маълумот медихднд. Х,ифзи хуби скелетх,ои аз кабристони панчум барои ташхис ва омузиш имконпазир буда, аз тарафи антропологи шинохта Т.К. Хочайов омухта шудаанд. Бо тах,лили ин Т.К. Хочайов давомнокии умри ах,олй дар Саразм зиёд набуда, тули синни одамони калонсол дар давраи энеолит ва биринчй ба 34-35 мерасид.Тавсифи маводи палеоантропологй аз кабристони панчум дар чадвали зерин нишон дода шудааст:
Ч,инс Синну сол ^омат Санаи х,африёт Макони х,африёт Мух,аккик
Зан 19-20 163-164 1985 Саразм Хочайов Т.К.
Мард 20-21 159-160 1985 Саразм Хочайов Т.К.
Наврас 13-14 ? 1985 Саразм Хочайов Т.К.
Тарзи гуронидани часадх,ои кабристони панчумро нахусткашшофи Саразм А.Исх,о;ов чунин тавсиф намудааст: «Х,амаи скелетх,о (часадх,о) ба тарафи дасти чап сараш ба самти чануб дар полати печхурда хобонда шуданд.Дасти чапи скелети якум ба тарафи зону дароз кашидашуда, ангуштх,ои дасти рост то оринч мерасанд. Скелети дуюм каме печхурда мебошад. Х,ар ду даст ба тарафи абруй бардошташуда, сар ба акиб моил шудааст. Ч,асади сеюм дастх,о ру ба руи абруй бардошта нашуда, сараш ба тарафи сина хам мебошад. Х,ама скелетх,о дар як вакт гуронида шуда
буданд. 50 см дар шимоли гарбй аз скелети зан тудаи устухони гусфанди навзод (бо таърифи Ш.Ш.Шаропов) меистод. Нимтаи гусфанд дар болои бурё ё даруни сабад гузошта шуда буд» [4,65-66].
^абристони мазкур асбобу анчоми бой дошта, аз назди скелети зан мухрахои аз фируза, лочувард, акик, яшм ва охаксанг сохта ва каллапушаш бо мухрахои нукра ва 49-мухраи тиллой оро дода шуда, оинаи мисии дастадор, дарафши устухонй, 5-дона ороиши сангини сузанак ва ду хайкалчаи гилин ва дар харду дасти зан яктогй бозубанди аз устохонаи гушмохии бахрй омодашуда бозёфт гардиданд. Ин кабристон бо номи кабри «Маликаи Саразм» маълум аст.
Маводи палеоантропологии аз кабри панчум аз тарафи антрополог Хочайов Т. К. тавсиф шуда, мухаккик косахонаи сари хар се скелетро ба шакли долихокранй (сардароз, нишондихандаи косахонаи сари мардона ба 75,9 % ва занона 75% баробар аст) нисбат медихад. Аз чихати шакли антропологй скелетро ба гурухи хурди бахримиёназаминии нажоди калони аврупой мансубанд.
Аз руи тахкикоти бостоншиносй ва антропологй маълум гардид, ки аз даврахои хеле кадим дар водии Зарафшон ахолии дорои киёфаи аврупой маскун шуда будаанд, ки бошишгохи палеолити Самарканд дар бораи он гувохй медихад. Антропологи машхур Хочайов Т. К. дар охири солхои 1970 маводи палеоантропологии даврахои гуногуни Осиёи Миёнаро тахкик намуда, кайд мекунад, ки дар замони асри биринчй дар ин минтака намояндагони андроновй ва бахримиёназаминй мансуб ба нажоди калони аврупой сукунат мекарданд.Намояндагони нажоди андроновй дар худуди пахновар то даштхои ^азокистон ва минтакаи шимоли даштии Осиёи Марказй маскун шуда, маданияти бошандагони андроновй, тозабогиён, кайроккум ва срубй ба он мансубанд. Дар натичаи тахкикотхои антропологй собит шуд, ки водии Зарафшон минтакаи равобити байни намояндагони шимол ва чануби нажоди аврупой хануз аз замони мезолит мебошад.
Нажоди бахримиёназаминй дар таркиби нажоди калони аврупой буда, барояшон комати миёна, одатан чехраи баланд ва борик, муйхои сиёху чашмони бодомшакл, пусти торик, серриш, бинии дарозу борик ва долихокефалй (нисбатан шакли сарашон дароз ва борик) хос мебошад. Хочайов Т.К. дар байни ахолии Осиёи Пеш, Марказй ва Ч,анубй даврони энеолит ва биринчй дар таркиби нажоди шаркй-бахримиёназаминй боз якчанд гурухро тасниф менамояд, ки шартан онхоро «намуди шаркй-бахримиёназаминии I, II, III» номгузорй намудааст. Намояндаи намуди бахримиёназаминии I нисбатан сари калону дароз, чехраи борик ва баланд доранд. Намуди бахримиёназаминии II низ сардароз, вале дорои чехраи борики на он кадар баланд ва бо косахонаи сари паст аз намояндаи якум
фарк мекунад. Намояндаи намуди бахримиёназаминии III бошад, бо сари дарозу азим, чехраи нихоят баланду васеъ аз намудхои I ва II фарк мекунад [15].
Ахолии ахди энеолити Саразм дар шимоли Точикистон, ^аротеппаву Геоксюри чануби Туркманистон ва Сиёлки Эрони Марказй ба гурухи намояндаи шаркй-бахримиёназаминии I нисбат дода шуданд. Аксарияти косахонаи сари сакоихои Помир хусусиятхои (шакли долихокранй, абруйи борик ва баланд) намояндаи шаркй-бахримиёназаминии I доранд. Ба намояндаи намуди бахримиёназаминии II маданияти бошандагони Намозгох, Саффолй, Замонбобову Чуст дар Осиёи Марказй ва ахолии маданияти Тюринг-Х,исор дар Шимолии Шаркии Ирон (Теппаи Х,исори 1, 2) дохил мешаванд. Аломатхои хос барои намуди бахримиёназаминии III дар маданияти чорводорони бошандагони Бешкенти Точикистони Ч,анубй (Тулхари барвакта) ва дар шакли омехта дар ахолии кишоварзи маданияти Саффолй ва Намозгохи Осиёи Марказй дида мешавад [11,153-160]; [12, 44. ]; [13,148-155]; [14, 87101].
Тавре, ки Т.К. Хочайов кайд мекунад, сархад байни намояндагони нажоди андроновию бахримиёназаминй поёноби Амударё, миёнаобу поёноби мачрои дарёи Зарафшон ва болооби Сирдарё ба хисоб мерафт. Масалан, маводи бостоншиносй ва палеоантропологии кабристонхои Дашти ^озй, Замонбобо ва Чака гувохй медиханд, ки дар водии Зарафшон (минтакаи хамхудуд будани намояндагони андроновй ва бахримиёназаминй), ахолй аз чихати фарханги модй ба кабилахои чорводори маданияти андроновй, вале аз чихдти хусусияти антропологй ба популятсияи чануби аврупой шабохат дорад. Тахкикоти зиёди бостоншиносй оид ба мухочирати намояндагони маданияти даштй ба вохахои чанубй-кишоварзй дарак медиханд. Тахкикоти антропологй низ ин равандро тасдик менамоянд. Маълумоти антропологии замони биринчй то ибтидои солхои 1980 нишон доданд, ки омезиши намояндаи андроновй факат дар байни ахолии миёнаоби дарёи Зарафшон (кабристони Дашти ^озй) ба микдори кам дида мешавад. Дар вохахои кишоварзии чанубии Осиёи Марказй ба андешаи мухаккикон раванди омехташавй мушохида намешавад. Далели чунин хулосаро Т.К. Хочайов бо дигар муаллифон дар соли 2011, хангоми тахлили маводи палеоантропологии даврони энеолит ва биринчии Осиёи Марказй арзёбй намуд. Муаллифон кайд мекунанд, ки дар замони биринчй дар Осиёи Марказй, мисли давраи неолит аломатхои намояндагони шимол ва чануби нажоди аврупой ва омезиши онхо низ ба назар мерасад. Намояндаи чанубии нажоди аврупой (шаркй-бахримиёназаминй) дар таркиби худ якчанд намояндаи махаллй дошта, симои зохирии худро дар муддати тулонй нигох медошт.
Х,амшабехи ин намояндаро мухаккикон дар Осиёи Пеш муайян карданд. Аз охири асри биринчй сар карда, намуди морфологии ахолй дар ин минтака тагйир ёфтан гирифт. Дар намудхои нажоди мавчудбуда хусусиятхои фарккунанда ба назар мерасанд, ки боиси пайдо шудани нажодхои нав, хусусан дар таркиби нажоди аврупой гардиданд. Мухаккикон тагйироти морфологиро бо афзоиши мухочирати ахолии кадим аз замони неолит (эхтимолан мезолит), ки дар асри биринчй боз хам бештар шиддат мегирад, шарх медиханд. Масалан, мухочирати кабилахои дашти шимолй ба чануб ва баръакс кабилахои кишоварзи чануб ба шимол зиёд мегардад. Фаркияти хусусиятхо дар Осиёи Марказй камтар ба каламрав алокаманд буда, балки ба хувияти фархангии ахолй бештар робита дорад. Маводи палеоантропологй ба якчанд ё як маданияти мушаххаси бостоншиносй марбут буда, бо хам робитахои хеле наздик доранд ва хусусиятхои нажодии якхеларо ифода мекунанд [15].
Антрополог Т.П. Кияткина акидаи Т.К. Хочайовро пурра тарафдорй накарда, дар асоси тахлили амики маводи краниологй аз каламрави васеи Осиёи Марказй нишон медихад, ки дар давраи мутараккии асри биринчй дар тамоми минтакаи фарох кабилахои кишоварз сукунат карданд, ки шакли морфологиашон ба шохаи чануби аврупой мансуб буда, бо ахолии Осиёи Пеш алокаи генетикй доштанд ва аз чихати хронологй ибтидояшон шояд ба замони мезолит мерасад. Муаллиф макони зисти ахолии кишоварзи мукимии Осиёи Марказиро ба намуди нажоди шаркй-бахримиёназаминй мансуб дониста, хамшабехи онро дар Эрон муайян намуд. Ба андешаи ин мухаккик дар байни маводи антропологии хамон давра ягон аломат ё шакли нажоди андроновй дида намешуд, ки ба маданияти бодиявй алокаманд бошад [6,51-52].
Фарханги модй ва хусусияти антропологии ахолии даврони энеолит ва биринчии Осиёи Марказй ба таври возех дар ёдгории наздикухии Каротеппа ва Геоксюри Туркманистони Ч,анубй муаррифй мешаванд. Омузиши скелетхои дар хафриёти IV аз кабри панчуми ёдгории Саразм нишон доданд, ки аз чихати шакли антропологй ахолии Саразм ба ахолии Туркманистони Ч,анубй (Каротеппа ва Геоксюр) шабохат дошта, ахолии хар ду ёдгорй ба як гурухи бахримиёназаминии нажоди калони аврупой мансуб мебошанд. Бояд кайд кард, ки чунин умумиятхо на танхо дар хусусияти антропологии ахолй, балки дар фарханги модии ин ду ёдгорй низ зохир мегардад. Тахкикоти антропологй нишон медиханд, ки ахолии водии Зарафшон замони энеолит ва биринчй алокаи гуногуни ирсй доштанд ва ташаккули маданияти Саразм ба мухочирати кабилахои энеолитии минтакаи кухии назди Копетдоги Туркманистони Ч,анубй ба тарафи шимол алокаманд аст. Ба назари олимони сохаи антропология, як кисми ахолии Туркманистони Ч,анубй дар атрофи миёнаи дарёи Зарафшон
маскун шуда, дар ташаккули маркази фарханги энеолитии ин минтака иштирок намудаанд [16, 229-230].
Назарияи олимон дар бораи ташаккули ахолии Саразм ва иштирок намудани кабилахои энеолитии Туркманистони Ч,анубй дар хануз мубрам буда, наметавон онро инкор кард. Зеро то холо маводи нави палеоантропологй ба даст наомаданд, ки дар бораи пайдоиш (генезиси) бошандагони маданияти Саразм, хусусан раванди маскуншавй ва хусусияти антропологии ахолй маълумоти пурраро пешниход намоянд. Кашфи гуристони Саразм то хозир пурра тасдик нагардидааст, ки ин боиси камшумор будани маълумоти антропологй мегардад. Соли 2019 охир дар каламрави ёдгорй ва атрофи он доир ба ин масъала хафриёти бостоншиносй гузаронида мешаванд ва ин тахкикотхо асосан дар гузаргохи Дашти Саразм то хозир идома доранд. Соли 2019 дар мавзеи Мустафотеппа (тахминан 1,5 км дуртар аз ёдгории бостонии Саразм чойгир шудааст) якчанд кабр кушода шуданд, ки дар натича маводи бостоншиносии марбут ба давраи Саразм аз кабри шашуми хафриёти III ба даст омаданд. Маводи палеоантропологй дар кабристони мазкур аз бокимондахои порахои устухони косахонаи сар ва дигар устухонхои скелети одам иборат буда, тартиби анатомии онхо вайрон шуда, ташхису андозагирии онхо гайримкон мебошад.Маводи палеоантропологй аз тарафи муаллифи ин макола ва антрополог Н. А. Дубова тавсиф гардида, факат синну сол ва чинси мадфуншудагон маълум гардид. Муайян карда шуд, ки дар кабристони шашуми хафриёти III чор нафар дафн шуданд [3,44-45].
Тобистони соли 2020 гурухи бостоншиносии Саразм бо рохбарии С.Бобомуллоев дар мавзеи Саразм-2 ду кургонро хафриёт намуданд. Тирамохи хамин сол корхои хафриётй дар ин мавзеъ аз тарафи бостоншинос Н.М.Виноградова давом дода шуданд. Дар кисми марказии кургон се кабр кушода гардид. Маводи палеоантропологй аз кабрхои якум ва дуюм аз чониби муаллифи ин сатрхо омухта шуданд. Муайян гардид, ки дар харду кабр якчанд (дар якум 3-4 ва дуюм 5-7) нафар гуронида шуданд. Дафнкунии якчоя асосан хоси давраи асри биринчй мебошад. Вале бо сабаби тартиби анатомй надоштани скелетхо тарзи дафни онхо маълум нагардид. Пораи устухонхо дар шакли партофта дар кабатхои гуногун монда шуда, ба андешаи бостоншиносон хамаи кабрхо дар давраи кадим горат гардида будаанд. Маълумоти пурра дар бораи маводи палеоантропологй аз ин кабристонхо дар шакли алохида аз чониби муаллиф ба нашр хохад расид. Тибки хулосаи бостоншинос Н.М. Виноградова маросими дафни кургонхо, аз кабили сохтори кабр, халкаи сангхо, девор аз сангхо, чойгиршавии кабрхо дар маркази кургон, пушондани болои кабр бо чуб ва пошидани фарш бо ахмар ба
чорводорони барвакти водии Зарафшон нисбат дорад. Ба андешаи у маросими дафн барои маданияти Афанасева, ки дар байни маданияти энеолитй ва биринчии Осиёи Марказй охири хазораи ^-ум ва ибтидои хазораи Ш-юм чойи махсусро ишгол мекунад, хос мебошад. Бозёфтхо аз як тараф барои маданияти даштй (сафол) ва аз тарафи дигар ба осори кишоварзони кадим (ороиш) мансубанд.
Х,амчунин аз хафриёти чоруми кабристонхои Мустафотеппа (Саразм-2) маводи бостоншиносй ва кисми ками маводи антропологй ( устухонпорахои одам) пайдо гардидаанд. Бозёфтхо аз кабристонхои Мустафотеппа (порахои зарфи мармарин, деворхои зарфи колабй) ба бозёфтхои ёдгории Саразм шабохат дошта, замони баъдинаи энеолит ва ибтидои биринчй аз тарафи муаллифи хафриёт санагузорй карда шудааст. Вале хулоса баровардан дар бораи марбути ин кабрхо ба ёдгории Саразм хануз душвор аст.
Давом додани хафриёти минбаъда дар ин мавзеъ ва пайдо гардидани маводи нави палеоантропологии барои омузиш имконпазир дар оянда имконият хоханд дод, ки дар бораи маросиму одатхои дафн, хусусияти антропологй, раванди маскуншавию мухочиршавй, алокаи генетикй ва мансубияти нажодии саразмиёни кадим маълумоти навро пайдо намуд.
АДАБИЁТ
1. Алексеев В.П. Происхождение народов Кавказа (Избранное труды. - Т. 5).-М., 2009.
2. Дебец Г.Ф., Левин М.Г., Трофимова Т.А. Антропологический материал как
источник изучения вопросов этногенеза // Советская этнография.- 1952.- №1.
3. Дубова Н.А., Наврузбеков М.Н. Палеоантропологические материалы из могильники Мустафотеппа: Сборник статей п /Саразм.-вып.1.-Душанбе, 2020.
4. Исаков А.И. Богатое женское захоронение из Саразма (Таджикистан) // Археологические Вести.-СПб.: ИИМК РАН, 1992. - № 1. - С. 64-75.
5. Кнабе Г.С. Словарные заимствования и этногенез // Вопросы языкознания. - 1962. - № 1.-С. 65-76.
6. Кияткина Т.П. Палеоантропология западных районов Центральной Азии эпохи бронзы. -Душанбе: Дониш, 1987. - С.51-52.
7. Левин М.Г. Этнографические и антропологические материалы как исторический источник (к методологии изучения истории бесписьменных народов) // Советская этнография. - 1961. - № 1. - С. 20-28.
8. Литвинский Б.А. Этногенетические процессы в раннесредневековой Фергане (па-леоантропологический и лингвистический аспекты) // Проблемы археологии Евразии и Северной Америки. - М., 1977. - С 170-176.
9. Токарев С.А. К постановке проблем этногенеза // Советская этнография. - 1949. -№ 3. - С. 12-36.
10. Третьяков П.Н. Этногенетический процесс и археология // Советская археология. -1962. - № 4. - С. 3-16.
11. Ходжайов Т.К. К палеоантропологии древнего Узбекистана. - Ташкент: Фан, 1980. -С.153-160.
12. Ходжайов Т.К. Палеоантропология Средней Азии и этногенетические проблемы: Автореф. дис. .„д-ра ист. наук. - М., 1981. - 44 с.
13. Ходжайов Т.К. Краткие итоги антропологического изучения Средней Азии // Этнографическое обозрение. - 2000. - № 2. - С. 148-155.
14. Ходжайов Т.К. Новые краниологические материалы эпохи неолита, энеолита и бронзы среднего и верхнего Зарафшана // Вестник антропологии. - 2004. - Вып. 11. - С. 87-101.
15. Ходжайов Т.К., Мустафакулов С.И., Ходжайова Г.К. Палеоантропология юга Средней Азии эпохи энеолита и бронзы. - М.: ИЭА РАН, 2011. - 202 с.
16. Ходжайов Т.К., Мустафакулов С.И. Формирование антропологических особенностей населения Согда // Микроэволюционные процессы в человеческих популяциях: Сборник научных статей. - СПб.: МАЭ РАН, 2009. - С.229-230.
АНТРОПОЛОГИЯИ АХ,ОЛИИ САРАЗМИ БОСТОНЙ ТИБЦИ МАЪЛУМОТИ ПАЛЕОАНТРОПОЛОГЙ
Дар ма;ола натичаи омузиши маводи палеоантропологи аз ёдгории кишоварзии Саразм оварда шудаанд. Муаллиф маводи пештараи нашршудаи дигар мухд;;ик;онро та^лил намуда, назарияи ало;аи генетикй доштани ахолии Саразми ;адимро бо ах,олии Туркманистони Ч,анубй ва Эрони Марказй ;обили ;абул мешуморад. Инчунин дар ма;ола маводи нави палеоантропологи тавсиф мегарданд, ки дар натичаи хдфриёти бостоншиносй дар мавзеи Мустафотеппа ва Саразм-2 ба даст омадаанд.
Калидвожа^о: палеоантропология, тщцицот, Саразм, энеолит, асри биринцй, хусусияти антропологи, нажоди бауримиёназаминй, нажоди андронови, омехташави, мууоцират, Мустафотеппа, Саразм-2.
АНТРОПОЛОГИЯ НАСЕЛЕНИЯ ДРЕВНОГО САРАЗМА ПО ПАЛЕОАНТРОПОЛОГИЧЕСКИМ ДАННЫМ
В работе представлены результаты изучения палеоантропологических материалов из земледельческого памятника Саразма. Анализируя ранее опубликованные материалы других исследователей, автор также поддерживает гипотезу генетических связь древнего населения Саразма с энеолитическим населением Южного Туркменистана и Центрального Ирана. Также в данной работе даётся описание новых палеоантропологических материалов полученных во время археологических работ в поселении Мустафотеппе и Саразм-2.
Ключевые слова: палеоантропология, исследование, Саразм, энеолит, бронзовый век, антропологическая особенность средиземнеморская раса, андроновская раса, метисация, миграция, Мустафотеппа, Саразм-2.
ANTHROPOLOGY OF THE ANCIENT SARASM POPULATION ACCORDING TO PALEOANTHROPOLOGICAL DATA
The paper presents the results of the study of paleoanthropological materials from the agricultural site of Sarazm. Analyzing the previously published materials of other researchers, the author also supports the hypothesis of a genetic connection between the ancient population of Sarazm and the Chalcolithic population of southern
Turkmenistan and Central Iran. This work also provides a description of new paleoan-thropological materials obtained during archaeological work in the settlement of Mus-tafoteppe and Sarazm-2.
Key words: paleoanthropology, research, Sarazm, Eneolithic, Bronze Age, anthropological feature, Mediterranean race, Andronovo race, cross breeding, migration, Mus-tafoteppa, Sarazm-2.
Сведения об авторе: Наврузбеков Маснав Ниёзмамадович-научный сотрудник отдела этнологии и антропологии Института истории, археологии и этнографии им.А. До-ниша, Телефон: (+992) 938404540. Email:n-masnav83@mail. ru
About the author: Navruzbekov Masnav Niyozmamdovich-Researcher, Department of Ethnology and Anthropology, A. Donish Institute of History, Archeology and Ethnography, Phone: (+992) 938404540. Email: n-masnav83 @ mail. ru
ТАЪРИХНИГОРИВА МАЪХАЗШИНОСИ-ИСТОРИОГРАФИЯИ ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЕ-HISTORIOGRAPHY AND SOURCE STUDY
4-♦
УДК- 297
КАЛОНТАРИН ДАСТНАВИСИ ЦУРЪОНИ КАРИМ ДАР ОСОРХОНАИ МИЛЛИИ ТО^ИКИСТОН
МУСОЕВ М.С.,
Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Дар экспозитсияи Осорхонаи миллии Точикистон даврах,ои гуногуни таърихии халки точик аз кадимтарин давраи таърихи инсоният дар руи замин (асри санг) то замони муосир инъикос ёфтаанд. Дар баробари инъикоси ёдгорих,ои нодири таърихй, инчунин як гушаи чудогонае ба х,ифз ва муаррифии
мероси хаттй бахшида шудааст.Зеро Расми 1. Калонтарин нусхаи мероси хаттй як чузъи таркибии фархднги дастнависи Цуръони карим. миллии мо точикон мах,суб ёфта, мух,имтарин сарчашмаи илмй ва таърихй ба шумор меравад.
Дар ошёнаи якуми ОМТ гушаи доимамалкунандаи мероси хаттй амал менамояд, ки дар он бех,тарин нусхах,ои дастнавис ва чопи сангй ба маърази тамошо гузошта шудаанд ва кадимтарини онх,о мансуб ба асри XV мелодист. Нусхах,ои ба намоиш гузошташуда асосан фарогири фанх,ои
