CC BY
1АНСАМБЛЬ ЖЭНЕ ОНЫЦ МУЗЫКАНТ-ПЕДАГОГ ПЕН ОРЫНДАУШЫНЬЩ КЭС1БИ ЦАЛЫПТАСУЫНДАГЫ МАЦЫЗЫ
ТАЖИМЕТОВ БАХАДЫР ОРЫНБАСАРОВИЧ
ага окытушы., ^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тур^ университетi
(Казакстан, TYPKicraH)
ТАУБАЙ РАУШАН
6B02165 Эстрада eHepi мамандыгыныц 4 курс cтудентi
Аннотация: Бул мацалада музыканттыц жан-жацты дамуыныц цажеттыт мен мацыздылыгы, оныц гшгнде ансамбльдж орындаудыц эртYрлi тYрлерi арцылы квтергледг. Мацсаты-студенттерд1 ансамбльдж эдебиет пен музыканы оцуга, аспаптыц ансамбль сыныбында жэне вз беттше царцынды жэне турацты музыкалыц-орындаушылыц жумысца ынталандыру. Ансамбльдж музыка музыканттыц кэсгби жэне жеке цасиеттерт цалыптастыруда ерекше рвл атцарады. Оцу процес1 Yшiн аспаптыц ансамбльде оны арнайы пэндердщ жалпы тiзiмiнен ерекшелейтт бiрцатар тартымды цасиеттер бар. Ансамбльдт орындау студенттерге тек кэЫби тургыдан гана емес, сонымен цатар адами цасиеттердi цалыптастырады: взара сыйластыц, эдептшк, сержтестж, взiн-взi тэрбиелеу, царым-цатынас дагдылары.
Шлт свздер: ансамбльдт музыка, аспаптыц ансамбль, коммуникативтж цасиеттер, бiрлесiп цуру, ансамбльдт бiрлiк, штрих мэдениетi, тембрлж, гармоникалыц есту
Kipicne: Ансамбль-француз ансамблшен (6ipre) - 6ipre орындауды бiлдiредi. Бул ец жалпы угым. Ец алдымен, бул бiрлеciп орындау Yшiн жазылган музыканыц болуын бiлдiредi. Орындаушылар санына сэйкес ансамбль дуэт (ею орындаушы Yшiн), трио немесе терцет (Yшеуi Yшiн), квартет (тeртеуi Yшiн), квинтет жэне т.б. деп аталады. Соцгысы эрдайым камералык музыка саласына жатады, ал бiрiншici кeбiнеcе опералык спектакльдщ эпизодтары болып табылады [1].
Кeбiнеcе ансамбль эр тYрлi аспаптардагы орындаушыларды, эншiлердi, бишiлердi бiрiктiру деп аталады. Соцгы жылдары эстрадалык музыканы орындайтын вокалды-аспаптык ансамбльдер кещнен таралды. Акырында, ансамбль сезшщ тагы бiр магынасы бар. Ансамбльдж музыка музыканттыц кэciби жэне жеке касиеттерш калыптастыруда ерекше рел аткарады. Оку процеci Yшiн аспаптык ансамбльде оны арнайы пэндердщ жалпы тiзiмiнен ерекшелейтш бiркатар тартымды касиеттер бар. Ансамбльдш орындау студенттерге тек кэаби тургыдан гана емес, сонымен катар адами каcиеттердi калыптастырады: езара сыйластык, эдептiлiк, cерiктеcтiк, eзiн-eзi тэрбиелеу, карым-катынас дагдылары. Ансамбльде ойнау басканыц жеке басын, толеранттылыкты, cерiктеcтердiц eзара тусшютшн, эрiптеcтерiнiц мэлiмдемелерiне мукият карауды, eзiнiц кeркемдiк устанымын коргауда принциптiлiк пен сешмдшкп, бастамадан бас тарту кабшетш кабылдамай мYмкiн емес.
Анcамбльдiк музыка-бул элеуметтiк-жеке карым-катынастыц рeлдiк моделi, ол музыканттардыц шыгармашылык жэне достык карым-катынасы Yшiн керемет мYмкiндiк бередi, олардыц коммуникативтi айырмашылыктары тецдiк пен бiрлеciп куру болып табылады. Ансамбльде ойнау eнерi элеуметтiк кызмет жэне эмоционалды реакция сиякты мацызды жеке салалардыц дамуына айтарлыктай эсер етедi.
Кэаби тургыдан алганда, ансамбльде ойнау окушылардыц орындаушылык дагдыларын калыптастырады, музыкалык кабшеттерш дамытады, оныц iшiнде тембрлiк жэне гармоникалык есту, ыргакты cезiм, дыбыс шыгару мэдениетi, форма cезiмi, дыбыстык перспектива cезiмi, eзiн жэне серштесш есту кабiлетi, презентацияныц полифониялык курылымына cезiмталдыкты калыптастырады. Фортепиано, iшектi, YPмелi, урмалы аспаптарды камтитын эр тYрлi композицияларга арналган шыгармаларды орындау тембрдi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
есту кабшетш дамыту мYмкiндiктерiн бiрнеше рет арттырады. Эр тYрлi аспаптардыц дыбысына сэйкес келуге деген умтылыс соккылардыц орындалуындагы эртYрлiлiктi iздеуге мэжбYP етедi. Ансамбльдщ жеке шеберлшн шыцдай отырып, бiрлескен ойын оньщ жеке эншi ретiнде дамуына Yлкен Yлес косады, eйткенi камералык-ансамбльдiк шыгарманы орындаушылардыц алдында т^рган мiндеттер кYPделiрек жэне кeбiнесе есту кабiлетiн бакылауды кажет етедi. Сондыктан кез-келген инструменталист Yшiн ансамбльдiк шеберлштщ купияларын мецгеру ете кажет.
Аспаптык ансамбль окушылардыц кэсiби ой-eрiсiн кецейтед^ олардыц жалпы мэдениетiне оц эсер етедi. Бiрлескен музыка eзiн-eзi дамытуды ынталандырады, шыгармашылык бастаманы, тэуелсiздiктi тэрбиелейдi. Эзiндiк ансамбльдш жумыстыц eзiндiк ерекшелiгi бар. Ол ужым мYшелерiнiц эркайсысыныц партияны дербес Yйренуiн гана емес, сонымен бiрге бYкiл ансамбльдiк упайларды, сондай-ак мрашмаз бiрлескен сабактарды да камтиды. Техникалык киындыктарды жецуден баска, кажеттi саусакты табу, штрихтарды орналастыру, eзiндiк ансамбльдш жумыс интерпретация жоспарын нактылауды жэне орындалатын жумыстыц бiрыцFай тужырымдамасын табуды камтиды.
Ансамбльдiк орындаушылык камералык музыкалык эдебиеттщ Yздiк Yлгiлерiмен, тYрлi дэуiрлердiц, стильдер мен жанрлардыц шыFармаларымен таныстырады, орындаушылык репертуарды кецейтед^ кэсiби ойлауды бiркатар стильдiк компоненттермен байытады, музыкалык-орындаушылык жетiлудi жакындатады. Осы пэндi оку барысында студент камералык жанрдыц даму тарихымен, ансамбльдермен жумыс эдiстемесiмен, эртYрлi музыкалык-тарихи дэуiрлердiц ансамбльдiк шыFармаларымен, барокко мен ерте классицизмнен бастап жаца композиторлык тенденцияларFа дейiнгi эртYрлi стильдермен танысады.
Камералык ансамбль ею негiзгi уFымнан турады. Француз тiлiндегi ансамбль сeзiнiц екi маFынасы бар: ансамбль — «^рге, бiрден, бiр уакытта»; Yлгi — «уксас». Грек тiлiнен аударFанда (лат.) symplegas - «шшсу». Камералык музыка, яFни театрдыц Yлкен залында немесе шiркеуде емес, бeлмеде орындауFа арналFан музыка, Yй музыкасы. Ежелп сонаталар шiркеу немесе Yй музыкасына арналFанына байланысты - sonatadachiesa - шiркеу сонатасы жэне sonatadacamera-камералык (немесе сот) соната деп аталды [2]. Орта Fасырларда жэне ерте Ренессанста аспаптар непзшен эншiлерге CYЙемелдеу ретшде пайдаланылды. Таза аспаптык ансамбльдер де болды. XVII-XIX Fасырларда камералык музыка конак бeлмелерде, салондарда, шаFын залдарда шыркалды. Аулаларда тiптi камералык музыканттардыц арнайы лауазымдары болды. Болашакта симфониялык музыканыц пайда болуымен жэне дамуымен камералык музыка аз орындаушыларFа жэне шектеулi тыцдаушыларFа арналFан шыFармалар деп атала бастады.
Барокко камералык шы^армаларын эртYрлi аспаптарда шыFаруFа болады. Сонымен, Иоганн Себастьян Бахтыц «Фуга eнерi» циклiндегi клавиатуралык шыFармаларын эр тYрлi пернетакта аспаптарында - клавесинде немесе органда шыFаруFа болады. Барокко дэуiрiнде жеке сонаталардан баска екi, Yш немесе одан да кeп аспаптарFа арналFан шыFармалар болFаны белгiлi. Олардыц арасында пернетакта аспабыныц CYЙемелдеуiмен ею жеке аспапка арналFан трио-соната ерекше кeзге тYCтi.
Барокко соната триосыныц музыкалык аспаптары икемдi белгiлерге ие. Сонымен, Гендельден «Немю флейта, гобой немесе скрипка» сонаталарын табуFа болады, бас бeлiктер виолончель немесе фагот ойнай алады, ал кейде Yш-тeрт аспап бас сызыFына бiрауыздан катыса алады. Барокко дэуiрiнiц аспаптык мэдениетшде екi эуездi дауыспен жэне ею баFытта-гармониялык (аккордтык CYЙемелдеу) жэне эуездi (бас сызыFы) «continuo» усынылFан текстуралы «трио принципi» басым болды. Соната триосындаFы орындаушылар саныныц, текстуралы дауыстардыц жэне ансамбльдiк партиялардыц тецгерiмсiздiгi жэне накты орындаушылык курамдардыц ерекшелштерш кeрсетпейтiн жанрлык белгiлердiц таза текстуралык сипаты барокко ансамбльдiк музыкасыныц мацызды ерекшелiгi болып табылады
[3].
Барокко камералык музыкасы карсы нуктемен сипатталады, ягни эр аспап эр тYрлi уакытта такырыптык материалды ойнап, дыбыстык матаныц тогысуын жасайды. Такырыптык материал эр аспапта болгандыктан, барлык куралдар тец болды. Фортепиано элi ойлап табылмагандыктан, олардыц ансамбльдегi орны жеке бeлiктерге Караганда элдекайда аз дыбысты, кургак жэне фонга колайлы болды. Барокко гитара мен люте де заманауи аспаптарга караганда баскаша естiлдi, жумсак эрi романтикалык. Жанрдыц дамуындагы келесi кезец CYЙемелдеу деп аталатын соната болды, онда шекп емес, пернетакта аспабы басым болды. Скрипка мен фортепианога арналган соната жанрыныц калыптасуыныц жаца кезещ Гайдн мен Моцарттыц шыгармашылыгымен ашылады, онда ол жеке соната, трио жэне квартет сиякты камералык-аспаптык соната циклшщ тYрлерiмен катар дамиды. Сондыктан осы кезецде жанрды аныктау Yшiн Yш бeлiмнен туратын шыгарманыц курылымы ерекше мэнге ие, оныц бiрiншiсi соната тYрiнде жазылган. Мундай курылымныц классикалык моделi К. Ф. Э. Бахтыц шыгармашылыгында калыптасады, содан кешн Гайдн белсендi дамиды. Ол минуэт пен рондодан алынган барокко аспаптык музыкасыныц тYрлерiн ашрдь Алайда, соната -симфониялык циклдщ стандарты Гайднныц жэне эсiресе Моцарттыц шыгармалары болды.
XIX—XX гасырларда камералык музыканыц «Тацдаулыларга арналган музыка» ретшдеп магынасы бiртiндеп жогалып кеттi жэне бул термин музыканттар мен тыцдаушылардыц шагын топтары орындауга арналган шыгармалардыц аныктамасы ретiнде магынасын сактап калды. Иоганн Вольфганг фон Гете камералык музыка туралы жазды (эсiресе шект квартетке арналган музыка): «терт утымды адам сейлескендей». «Сейлесу» аныктамалары камералык музыканыц сипаттамалары мен талдауларында кайталанады. Бул ауызекi парадигма XVIII гасырдыц аягынан бастап казiргi уакытка дешн камералык музыканыц бYкiл тарихынан етп.
Камералык жанрлардыц тарихы монументалды жанрларды жасаушы ретiнде танымал болган XVIII гасырдагы музыкалык енер корифейлерiнiц есiмдерiмен байланысты-Иоганн Себастьян Бах, Георг Фридрих Гандель, Йосиф Гайдн, Вольфганг Амадей Моцарт, Людвиг ван Бетховен. Бул композиторлар камералык жанрда музыкалык енердщ ец жогары Yлгiлерiн жасады, камералык жанрлар ез шыгармаларында шын мэншде жогары мэнерге ие болды.
Гендель 40 астам камералык сонаталар жасады. Оныц шыгармалары клавирдщ дамыган партиясымен сипатталады. Гендельдiц клавиатуралык люкстерi стильдщ балгындыгы мен айкындыгымен, эуендердiц кецдшмен жэне енуiмен тац калдырады (бул жерде опера композиторыныц шеберлiгi эсер етп!). Скрипкага арналган аспаптык сонаталар, трио-сонаталар-шынайы камералык музыканыц эдемi жэне керемет Yлгiлерi-Гендельдi классиктердiц келеа буынына олардыц айкын, Yйлесiмдi музыкалык тш мен ойлауымен жакындатады.
Й. Гайдн - 83 шекп квартеттiц, 45 фортепиано триосыныц, сондай-ак кептеген аспаптык сонаталардыц авторы. Дэл осы Гайдн шыгармашылыгында камералык дуэт - диалогтыц тда калыптасты, ол келесi ею гасырда камералык музыка элемiнде Yстемдiк етедi. Осы кезецде камералык соната жанрын аныктау Yшiн Yш бeлiмнен туратын шыгарманыц курылымы ерекше мацызга ие, оныц бiрiншiсi соната туршде жазылган. Мундай курылымныц классикалык моделi К. ф. Э. Бахтыц шыгармашылыгында калыптасады, содан кешн Гайдн белсендi дамиды. Ол минуэт пен рондодан алынган барокко аспаптык музыкасыныц турлерш ащрдь Алайда соната-симфониялык циклдiц стандарты Гайднныц шыгармалары болды [4].
Скрипканыц эуездi аспап рет1нде де, клавирдщ де CYЙемелдеу куралы ретiнде Yйлесуi ХХ-ХХ1 гасырларда табиги болып табылады, eйткенi ол аспаптардыц eзiндiк ерекшелштерше де, кепжылдык, ец алдымен классикалык-романтикалык, оларды колдану тэжiрибесiне де непзделген. скрипка негiзгi эуендi-такырыптык материалды баяндайды, ал клавир оны CYЙемелдейдi,- бул бYгiнде жанрдыц белгiлi бiр «нормасына» сэйкес келедi. Алайда, жас Моцарттыц, оныц замандастары мен алгашкы композиторларыныц алгашкы скрипка сонаттарымен бетпе-бет келгенде, бiз баска суреттi байкаймыз: скрипка такырыпты
экспонаттауда жэне такырыптык; дамуда емес, клавирде басым. Бул жагдай тарихи Heri3re ие жэне жанрдьщ генезисiне негiзделген.
«СYЙемелдеу сонатасы» белгiсi тарихи терминологияга сэйкес келедь Кеп жагдайда Моцарт замандастарыныц кептеген сонаталары осылай аталды. Моцарттыц опустары-ерте гана емес, кеш кезецдер де — к^рп магынада скрипка сонаталары болып саналды. 1764 жылы Парижде жарияланган KV 6-7 сонаталарыныц титулды; бетiнде: "Sonatespourclavetin.QuipeuventsejoueravecVAccompagnementdeViolon». Алайда, кейiнiрек опустар, мысалы, 1781 жылы Венада жарияланган KV 376-380 (374d_f)2 сонаталары (!), у;сас такырып бар:мsix Sonates pourle Clavecin, ou Pianoforte i accompagnement dun Violon" [4]. Клавир мен эуездi аспапка арналган CYЙемелденген соната XVIII гасырдагы аспапты; музыка тарихында етпелi рел ат;арды: барокко дэуiрiнде кец таралган триодан-сонаталар мен жеке клавир музыкасынан — скрипка мен фортепианога арналган сонатага дейiн. Алайда, бул процесс ешкандай сызыкты; болган жо;: трио-соната аспапты; музыканыц авансты; сахнасына CYЙемелденген соната шы;;ан кезде элi жогалып кеткен жо;; сонымен ;атар, бул соцгы скрипка сонатасымен бiр мезгiлде болды, кейн жо; болып кеттi.
Эуездi аспаптары бар клавирлш соната (скрипкадан бас;а — флейта, гобой, виолончель, бас;а YPмелi жэне iшектi аспаптар) XVIII — XIX гасырдыц бiрiншi Yштен бiрiнде бYкiл Еуропага таратылды; бул жанрга Англия, Австрия, Германия, Италия аумагында жYгiнген; алайда оган Францияда ерекше назар аударылды. Парижде улыныц алгаш;ы клавирлiк жэне скрипкалы; тэжiрибелерiн жариялай отырып, Леопольд жанрдыц Француз топырагындагы танымалдылыгын ескерiп, оган то;талды деп ойлайды. Моцарт Батыс Еуропа музыкасыныц тарихы Yшiн мацызды дэуiрде емiр CYPдi жэне жасады, онда жалпы аспапты; музыка жанрларыныц, атап айт;анда соната мен симфония жанрларыныц ;алыптасуы мен ;ар;ынды дамуы болды. Осы кезецде соната-симфониялы; циклдiц "форматы" орнатылды, классикалы; стильдiц интонациялы; сездiгi дамыды. Соната циклi кептеген прототиптерден белгш болды, олардыц арасында: барокко триосы-соната жэне люкс, опералы; увертюра, жеке аспапты; концерт, концерто - гроссо жэне бас;а да бiрк;атар жанрлар.
Камералы; соната жанры Бетховеннiц жумысында жаца жолмен сынган: революциялы; дэуiр мызгымас ережелерге ;ол сугып отырды. Соната тYрiнде ;арсыласу идеясы-музыкалы; та;ырыптардыц диалогы - емiр диалектикасыныц ^i ;уймасы. Бетховеннiц отыз екi фортепиано сонатасы, Бахтыц "жа;сы мiнездi клавирiмен" бiрге музыканттарга арналган "Киелi кггап". Тамаша пианист, Бетховен скрипкада жа;сы ойнады, шамамен бес жыл бойы Бонндагы театр оркестрiнде Виола партиясын орындады. Кейiнiрек Венада ол скрипка саба;тарын ;алдырмады-оныц CYЙiктi аспаптарыныц бiрi. Скрипка мен фортепиано Yшiн "Фигароныц YЙлену тойы" та;ырыбында жасты; вариациялар жазылды, Yш онжылдыщтан кейiн - фортепиано мен скрипкага арналган соцгы Соната соль мажор, оп.96. Бетховеннщ скрипка сонаталары бiрден таныла алмады. Алгаш;ы жауаптар авторга "стипендия", табигилыщтыц жетiспеушiлiгi, "шамадан тыс талгампазды;" туралы сегiстерге толы, бiрак кеп узамай рецензенттер Yнiн езгерттi: олар "тап;ырлы;, байсалды, еркектiк стиль"туралы айта бастады. Бетховеннiц дац;ы жылдар еткен сайын артып келедi жэне жаца Х1Х гасырдыц басында оныц есiмi эйгш Вена триадасына ие болды: Гайдн - Моцарт - Бетховен.
Камералы; музыканы орындайтын ужым камералы; ансамбль деп аталады. Эдетте, камералы; ансамбльге екщен онга дейiн музыкант юред^ сирек — кеп. Тарихи тургыдан кейбiр камералы; ансамбльдердiц канонды; аспапты; ;урамы, мысалы, фортепиано триосы, шект квартет жэне т.б. сондай — а;, камералы; оркестр угымы бар-эдетте, бул iшектi оркестрдiц ;ыс;артылган (15-20 адамнан аспайтын) ;урамы, кейде бiрнеше YPмелi аспаптар ;осылады. Камералы; ансамбль аспаптарыныц ;урамы келесiдей болуы мYмкiн:
Жеке аспап (Iшектi немесе Yрмелi аспап) жэне фортепиано;
Фортепиано дуэт (екi фортепиано немесе терт ;олды фортепиано);
Iшектi трио (скрипка, Виола жэне виолончель);
Фортепиано триосы (скрипка, виолончель жэне фортепиано);
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
1шекп квартет (eKi скрипка, Виола жэне виолончель);
Фортепиано квартет (скрипка, альт, виолончель жэне фортепиано);
1шекп квинтет (шекп квартет + альт немесе виолончель);
Фортепиано квинтет! (фортепиано + шекл квартет).
Камералык-ансамбльдш мэдениет к;аз1рп заманньщ кундылыктар жуйесшде мацызды орын алатын музыкалык енердщ мацызды салаларыныц бiрi болып табылады. Камералык-ансамбльдiк эстетиканыц калыптасуы барокко дэуiрiнeн басталады, оныц кристалдануы Вена классицизмi дэуiрiндe жYрeдi.
XIX гасырдыц камералык - ансамбльдiк мэдeниeтiнe шeшушi эсер eттi, оныц барлык багыттарында романтизм эстетикасы болды. Камералык ансамбль XIX гасырдыц кептеген композиторларыныц (Шуберт, Вебер, Мендельсон, Шуман, Шопен, Брамс, Лист, Сметана, Дворжак, Фибих, Григ, Глинка, Бородин, А.Рубинштейн, Чайковский жэне т.с.с.) шыгармашылык мурасында ерекше орын алады. Романтикалык кезец ансамбльдш концертпк орындаушылык саласындагы жогары жeтiстiктeрмeн ерекшелендь Кептеген танымал эртiстeр композиторлар мен орындаушылар бiрлeскeн концертке жиналды. Мундай достастыктыц мысалдары дэуiрдiц ец танымал ансамбльдерк Ф. Лист жэне Ф. Шопен, Ф. Мендельсон жэне К. Шуман, К.Шуман жэне А. Гансельт, К. Шуман жэне И. Брамс, И. Брамс жэне Й. Йоахим, И. Брамс жэне Д. Поппер, Ф.
Х1Х гасырдагы ансамбль мэдениет тарихындагы ерекше фортепиано ансамблi музыкасы, сонымен катар музыка эуескойларыныц кец аукымы арасында жэне ец керемет кэаби музыканттар-Р.жэне К. Шуман, Ф. Мендельсон, И. Мошелес, И. Брамс арасында танымал. XIX гасырдыц CYЙiктi аспабыныц фортепианосы катысатын ансамбльдер (эсiрeсe аспаптык жэне вокалдык дуэттер) ец кец таралган жэне курмeттi музыкалык салалардыц бiрi болды. Екi фортепианога арналган дуэттер жэне Yш, терт немесе одан да кеп катысушыларга арналган фортепиано ансамбльдeрi (5, 6, 8 жэне одан да кеп колдар) барлык жерде орындалды. Фортепианоныц терт колды дуэтi дэуiрдiц CYЙiктi жанрына айналады.
Х1Х гасырдагы ансамбльдiк музыка тек кэаби музыканттарга гана емес, жалпы мэдени емiргe де тэн болды. Yйдe бiрлeсiп музыка жасау дэстYрлeрi Австрия Мен Германияда ерекше ^шт болды. Бiрлeскeн музыка, рухани достык карым-катынаска деген романтикалык умтылысты керсете отырып, дэуiрдiц ажырамас атрибутына, еуропалык, кeйiнiрeк Рeсeйлiк мэдени когамныц ажырамас белiгi, адамдардыц кажeттiлiгi мен емiр CYPУ нормасына айналады. Ресейде Yйдe, салонда, Yйдe ансамбль музыкасы Х1Х гасырдыц ортасында шынымен де жаппай кубылыска айналады. Рeсeйдiц рухани емiрiндe Х1Х гасырдыц бiрiншi жартысында камeралык-ансамбльдiк музыка тез танымал болып, ерекше мэнге ие болады.
Романтизм дэуiрiндe камералык музыканы семантизациялау максималды децгейге жeтeдi. Камералык ансамбль жеке карым-катынастыц мацызды, тэн жэне кец таралган модельдершщ бiрiнe айналады, ал ансамбль романтикалык мэдениеттщ парадигмасы болып табылады. Романтикалык камералык-ансамбльдш мэдениет жеке, субъективт принциптiц керiнiстeрiнiц ерекше турлерш дамытты. Онда бiрлeскeн музыканыц кец таралуына байланысты эмоционалды ашыктыкка, шын жYрeктeн жэне мазмунды кол жетмдшкке катысты демократиялык тенденциялар керiнiс табады. Сонымен бiргe, дэуiрдiц камералык ансамблшде адам емiрiнiц рухани мазмунын интеллектуалды жэне этикалык жалпылауга жаhандык-философиялык тенденциялар одан эрi кYшeйe тYсeдi. Х1Х гасырдагы ансамбль мэдeниeтiндeгi бул тенденциялар камералык-ансамбльдш музыканыц адам психологиясыныц терецдшне eнуiнe ерекше ауыртпалыкта керiнeдi.
Романтиктер камералык ансамбль жанрларыныц семантикалык ерiсiн жан-жакты кeцeйтeдi, мунда жеке тулганыц, интeллeкттiц, адам эмоцияларыныц ашык кершюмен байланысты субъeктивтi-жeкe бастама алдыцгы катарда. XIX гасырдагы ансамбль тулгалардыц езара эрекет, eрiк-жiгeрi, олардыц бэсeкeлeстiгi немесе езара тYсiнiстiгi рeтiндe кабылданады жэне жанныц идеалды Yйлeсiмдiлiгiнiц, романтикалык арманныц тiрi
бейнесшщ, езара келiсiмде, досты; пен махаббатта YЙлесiмдi емiр CYPудiц бейнесiне айналады.
Бiздiц ойымызша, камералы; ансамбль сыныбындагы педагогикалы; жумыстыц негiзгi кезецдерi мен мацызды сэттерiн ;арастырамыз. МуFалiм Yшiн ец ;иын кезец - жаца ансамбльмен ;арым-;атынастыц басталуы, онда студенттердiц кэаби дайынды; факторын Fана емес, сонымен бiрге психологиялы; YЙлесiмдiлiктi де ескеру ;ажет. Дэл осы уа;ытта студенттердi бiр жаFынан муFалiмге, ал екiншi жаFынан муFалiмдi о;ушылардыц мYмкiндiктерi мен жеке ерекшелштерше бейiмдеу процесi жYредi. Ансамбльдi тацдау кезiнде ;атысушылардыц эр;айсысыныц кэсiби дайынды; дэрежесi мен дарындылы; сипатын ескеру ;ажет. Камералы; ансамбльдердщ ;урамын к;алыптастыруFа музыканттардыц жеке басыныц у^асть^ы да, к;арама-к;айшылыFы да непз бола алады. Тэжiрибе керсеткендей, осы тэсшдердщ кез-келгенiн ескере отырып жасалFан ансамбльдер табысты бола бастайды, ансамбльде бас;а элсiз к;атысушыларFа эсер ете алатын бастамашыл жэне ерiктi орындаушыларFа CYЙену элде;айда мацызды.
Камералы; ансамбльдi о;ытудыц бастап;ы кезецiнде 17-18 FасырлардаFы композиторлардыц шыFармаларына жYгiнген дурыс, олардыц эстетикасында ансамбль музыкасы ерекше рел ат;арды. Бул дэуiрде ансамбльдiк музыка музыканыц непзп формасы болды. Содан кешн камералы; шыFармаларында ансамбль ;урылымыныц, техникасыныц, формасыныц негiзгi принциптерi ай;ын анык;талFан Вена классиктерiнiц шыFармашылыFын зерттеу мiндеттi болуы керек. Камералы; ансамбль сыныбында о;ылатын репертуардыц маманды; бойынша о;ытушымен келiсiлгенi жен. Камералы; ансамбльдщ педагог-пианистi сауса;ты тацдау, штрих нус;аларын аны;тау, интонацияныц тазалыFын аны;тау жэне т. б. туралы сурай алады жэне ;ажет.
О;ушылардыц езiндiк жумысына ерекше рел берiледi. МуFалiмнiц о;ушылардыц езiндiк жумысына жетекшiлiк етуiнiц мэш-о;у процесiнде олар орындалатын жумыстарды талдауды, ;иынды;тардыц сипатын аны;тауды, ;ателштершщ себептерш, ойын дэлсiздiктерiн табуды жэне кемшiлiктердi ез бетiнше жоюды YЙренедi. О;ушылардыц езiндiк YЙ жумысындаFы техникалы; ;уралдардыц, интернет-ресурстардыц релiн баFаламацыз. Пассивтi репродукция мен елiктеудi коспаFанда, камералыщ-ансамбльдш музыканыц аны;тамалы; Yлгiлерiнiц аудио - бейнежазбаларын ма;сатты жэне ойластырылFан ;олдану о;ушы-музыканттардыц ойлау кабiлетiн кэсiбилендiру процестерiн ынталандыруFа, керкемдiк талFамды к;алыптастыруFа жэне ассоциативт психикалы; процестердi белсендiруге ^бтет!!.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Готлиб, А. Основы техники совместного исполнительства. - М.: Музыка, 1971.
2. Лукьянова, Е. П. Формирование профессионально - коммуникативных качеств у студентов музыкально-исполнительских вузов в классе камерного ансамбля: Дис. ... канд. пед. наук: 13.00.08 - Екатеринбург, 2006. - 174 с.
3. Польская, И.И. Камерный ансамбль: история, теория, эстетика. Харьков: ХГАК, 2001.- 396 с.
4. Царегородцева, Л. М. Эволюция жанра большого камерноинструментального ансамбля с участием фортепиано: диссертация ... кандидата искусствоведения: 17.00.02. - Тамбов, 2005. - 224 с.
