CC BY
3ЖОГАРЫ ОЦУ ОРНЫНДА ОЦУ ПРОЦЕС1НДЕ АКТЕРДЩ ВОКАЛДЬЩ
ДАЙЫНДЫГЫ
КЫРКЫНБЕКОВА САЛТАНАТ
ага окытушы., ^ожа Ахмет Ясауи атындагы Хальщаральщ казак-тур^ университетi (ТYркiстан к., ^азакстан Республикасы)
ЦОНЫСБАЙ Н¥РСЕЗ1М
6В02123 - Актерлык енер мамандыгыныц 1 курс студент
Аннотация: Бул мацала «Актерлыц внерг» багытындагы студенттерде вокалды орындаудыц iргел1 цузыреттшттерт цалыптастыру мен оцытудыц кезец-кезещмен втуте арналган. Театрлыц б1л1м беру процест оцтайландыру жэне вокалдыц пэндер циклт оцытудыц жаца тэстдерт енг1зу цажеттшт атап вт1лед1. Б1зд1ц птртше, вокалдыц внер саласындагы цузыреттерд1 табысты цалыптастыру бейнел1 ойлауды, циялды, музыкалыц-стильдг жэне театрлыц-бейнелг цойылымдарды жандандыру, эстетикалыц, танымдыц тэжгрибенг Yнемi байыту шартымен гана гске асырылатын болады.
Ктт свздер: вокал, вокалдыц б1л1м, вокалдыц внер, театр, театр внерг, университетте вокалдыц внерд1 оцыту.
Kipicne: Театрлык бшм беру процесш оцтайландыру жэне оган вокалдык пэндер циклш оцытудыц жаца тэсшдерш енпзу кажеттшш вокалды орындау дагдыларын, сондай-ак оныц эдюнамалык непздемесш нэтижелi игеруге мYмкiндiк беретiн актердiц музыкалык тэрбиесiнiц тецдеспршген жYЙесiн эзiрлеудi талап етедi.
Айта кетешк, XX гасырда кэсiби актердщ вокалды; тэрбиесiнiц компоненттерi казак театр педагогикасында мацызды орын алды. ^азак театр eнерiнiц актерiнiц кeркемдiк табигаты эрдайым ерекше музыкалык сипатка ие болды, бул кeбiнесе казак театрыныц даму векторын аныктады. Осыган байланысты музыкалык бiлiм беру пэндерi кебшесе кептеген мамандандырылган бiлiм беру мекемелершщ мiндеттi пэндерiнiц тiзiмiне енгiзiлдi. Бул кYндерi де YPДiс сакталды. Шынында да, казiргi замангы элеуметтiк-мэдени сахналык кецiстiкте драмалык жэне музыкалык койылымдар сураныска ие жэне танымал, бул суретшiден тек актерлiк шеберлiк пен керкем образ драматургиясы саласында гана емес, сонымен катар вокалды орындауда да кэсiби кузыреттiлiктiц болуын талап етедь Осыган байланысты бiркатар сурактар туындайды: вокалды орындау казiргi кэаби казак театр ортасында кандай мацызга ие жэне кандай орын алады? ^азiрri уакытта бiлiм беру процесшде актердiц вокалдык тэрбиесiнiц ерекшелiгi неде?
ХХ гасырдыц кептеген танымал театр жэне вокал муFалiмдерi актердiц вокалдык енерш окыту мэселесiне жYгiндi. Сонымен, музыкалык театр саласындаFы вокалдык енердщ зацдылыктарын К.С. Станиславский ашып, тужырымдады. Музыкалык драматургия мен опералык спектакльдщ курылу зацдылыктарын зерттей отырып, ол театр мектебшщ опералык вокалдык музыка жанрындаFы жумыс эдiсiн жасады. Оныц жумыс эдiсiнiц тиiмдiлiгi оныц опералык койылымдарында расталды жэне толыFымен сыналды. Ал бYгiн К. С. Станиславский эдiсi - негiзгi Yлгiлердiц бiрi: «...ендi мен операда кеп нэрсеш тYсiндiм жэне оны драмаFа ауыстырдым. Осы уакытта мен операны драма Yшiн жаксы кeрдiм, операныц езш жаксы кeрдiм. Мен музыканыц, YЙлесiмдiлiктiц, ырFактыц, каркынныц кейбiр зацдылыктарын тусшбешнше, драманы одан эрi жылжыту киын болатынын тYсiндiм. Сез, сез тиркеа сезiмi, сeйлеудiц музыкалык сезiмi — осыныц бэрiн опера керемет турде ашады" [1, 80 б.].
ЖоFары оку орындары негiзiнде актерлердiц классикалык вокалдык дайындыFыныц ерекшелiктерiн зерттедi: Ю.С. Удалов — профессор, Ресей Федерациясыныц ецбек сiцiрген мэдениет кызметкерi, театр жэне музыкалык университеттерге арналFан жеке эн айту
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
бойынша оку куралыныц авторы (Гнесин атындагы Ресей музыка академиясы), Б. В. Окулова — профессор, Ресей Федерациясыныц ецбек ащрген эртю, «вокалдык тэрбие драма - (Ярославль мемлекетпк театр институты), баскалары.
Осылайша, бYгiнгi тацда студенттердщ кэаби еpекшелiктеpiн ескере отырып, театр eнеpi саласындагы вокалды бiлiм беру жYЙеciн негiздеу мiндетi жогары кэciби театр бiлiмi Yшiн eзектi болып табылады. Бiздiц ойымызша, бул мэcеленi шешу белгiлi вокалдык эдicтемелеpдi жэне эр студент Yшiн жеке эзipленген оку жоспарын ескере отырып, театр eнеpi саласында cтуденттi тэрбиелеу пpоцеciн гылыми-эдютемелш негiздеме, тYciну жэне практикалык сынактан eткiзуден туындауы керек. Сонымен катар, бiз вокалдык енер саласындагы кузыреттшкп cэттi калыптастыру тек бейнелi ойлауды, киялды, музыкалык -cтильдi жэне театpлык-бейнелi койылымдарды жандандыру, студенттердщ эстетикалык, танымдык тэжipибеciн Yнемi байыту жагдайында гана мYмкiн болады деп санаймыз. Бул болжам ^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тYpiк унивеpcитетiнде «Актерлш e^pi» багытындагы студенттермен жумыс тэж1рибеамен расталады. Бул жумыс болашак актерлер арасында вокалдык eнеp саласындагы кэаби кузреттшктер кешенiн калыптастыруга багытталган: теория бойынша бшм, эстрадалык вокалдыц кэаби вокалдык техникасын, таза интонацияны, оку процесшщ калыптаскан курылымы шецбершде дыбыстану дагдыларын мецгеру.
Нег1зг1 бел1м: Мэдениет жэне e^p саласындагы бiлiм беру багдарламаларыныц тYpлi багыттары бойынша жогары бшкт кадрларды кэciптiк даярлауды жYзеге асыратын ТYpкicтан облысындагы бiлiм беру мекемес бола отырып, бiздiц ЖОО 1995 жылдан бастап базалык жэне вариативтш бейiндiк оку пэндершщ кешеш, сондай-ак университет «Орындаушылык e^p» кафедрасыныц базасында жэне Р. Сейтметов атындагы ТYpкicтан облыстык музыкалык-драма театры базасында терецдетшген тэжipибеге багдарланган даярлык непзшде театр eнеpi саласындагы мамандарды окыту мен тэpбиелеудi жYзеге асырады. Багыттыц бiлiм беру багдарламаларын жацгырту шецбершде Айта кетейiк, «Актеpлiк e^p» багытындагы студенттерге арналган вокалдык цикл пэндерш окытудыц бipкатаp еpекшелiктеpi бар, олар бiз осы багыттагы студенттерде вокалдык eнеpде бiлiм мен дагдыларды калыптастыру Yшiн эзipлеген авторлык багдарламада ^prnic тапты. Осы багдарламаныц кейбip элементтерш карастырамыз.
Вокалдык жумыста ец бастысы - дурыс дыбыс шыгаруды калыптастыру, эншшк тыныс алуды дамыту, дикциямен жумыс ютеу жэне т.б. Yшiн вокалдык жаттыгулардыц эpтYpлi тYpлеpiн тацдау репертуарды тацдауда мацызды. Бiлiм алушыныц дауыстык аппаратыныц одан эpi дамуы, оныц кэciби ecуi бастапкы эншшк мэдениеттщ каншалыкты сауатты жэне ipгелi болуына байланысты.
^азipri замангы бшм беpудi дамытудыц казipгi кезецiнде бшм беру процестершде eзгеpicтеp орын алуда: бшм беру мазмуны кYpделене тYcуде, байытылуда; cтуденттеpдiц шыгармашылык жэне зияткерлш кабiлеттеpiн дамытуга педагогтеpдiц назарын аударуда; дэcтYpлi эдicтеpдi окыту мен тэрбиелеудщ белcендi эдicтеpi алмастыруда. Сондыктан эр баланыц бipтутаc тулгасыныц шыгармашылык дамуын жэне оныц музыкалык бiлiмiнiц сапасын камтамасыз ететiн музыкалык бiлiм берудщ инновациялык музыкалык-педагогикалык технологияларын iздеудiц eзектiлiгi айкын.
Эн айту физиологиялык кубылыс болгандыктан, агза кызметiне, оныц функционалдык кабiлетiне байланысты кубылыс. Эн айтуда ми, жYЙке жYЙелеpi, дыбыс аппараттары, кeмей, ауыз куысы, тш, тацдай, кецipдек, кеуде, eкпе сиякты, агзалар бip-бipiмен eзаpа тыгыз байланыста кызмет аткарады. Осы, агзаларга жYЙелi талдау жасамасак та, эншi Yшiн келешекте «дауысты тэрбиелеу», баптау, дамыту, сактау, аялау сиякты мацызды кадамдар кезiнде жиi кезiгетiн болгандыктан кейбip карапайым еpекшелiктеpi жайлы дыбыс аппаратыныц курылымына катысты айта кеткен жeн.
Дауыс шыгару органдарыныц орналасуы, олардыц курылымы мен кызметiне байланысты адамныц дауысы эр тYpлi Yндi, рецкт болып келедi. Сол Yндi «тембр» дейдь
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Тембр «тимпане» деген грек сезшен шыккан. Ол дегенiмiз 6ip биiктiктегi естiлетiн apôip дыбыстыц езiндiк yhï, ещ мен рецк езгешелiгiн бiлдiредi. Кандай 6ip биiктiктегi дыбысты эртYрлi аспапта ойнап немесе дауыспен айтканда кайсысы кандай дегендi сол аспаппен немесе дауыстыц eзiндiк Yнiнiц ерекшелiгiмен айтуга болады деген сез. Тембр кулакка жагымды, жагымсыз болып келедi.
Адамныц физиологиялык ерекшелiгi, дыбыс аппаратыныц орналасу жагдайына байланысты дауыс кубылысы эр тYрлi. Сондыктан, эн айтканда дауыс куысын реттеп беретiн дауыс ащрлершщ катысы ете зор. Дауыс сiцiрлерi музыкалык аспаптардыц iшегi тэрiздi узынды-кыскалы, жуанды-жiцiшкелi болып келедi жэне соган сай эртYрлi дыбыстар шыгарады.
Дауыс — эншшщ куралы болып табылады. Эншшк енер кур дауыстыц сыртында магыналы сез аркылы адамныц iшкi жан дYниесiндегi эртYрлi толкуларды, эмоциялык кубылыстарды керкемдеп, бейнелеп беруге тиiс. Эншi эндi керкемдеп, мэнерлеп айту Yшiн соган жеткiзетiн техникалык процестi, эдiстемелердi «вокал» дейдi.
Дикция - дауыс аркылы белек дауыстыларды, буындарды, содан соц букш фразаны айту. Эщрдщ кай саласы болмасын, ец алдымен, оныц технологиясын — эдiстемесiн угу, тYсiнiп мецгерудiц мацызы зор. Сондыктан кэаби эншi болу Yшiн вокалдык енердщ кыр-сырын угып, непзп технологиясын еркiн мецгеру абзал. Дауысты дурыс жолга кою Yшiн ец бiрiншi бакылау кажет, бакылау тек кана сырттан емес, эншi eзiн-eзi сезiп бакылай алатын халде болуы керек. Эншiнiц дауыс аппараты колга усталмайды, кезге кeрiнбейдi, тасада болгандыктан тыцдау аркылы жэне булшык еттершщ сезiмi аркылы гана бакылауга тура келедь Дыбыс кай тустан шыкканын, ол дыбыс сырылдап тур ма, шырылдап тур ма, кeмескi, ^цпрт естiле ме, дауыс жогарылап, темендеп интонациясынан айрылды ма немесе кулакка жагымды, жумсак жинакталган дауыс па дегендi тек кана тыцдау аркылы аныктай аламыз. Эдеттеп осы белгшердщ аркасында тэжiрибелi устаздар дауыстыц кемшшп неден болып турганын аныктап, диагноз койып, дауысты дурыс жолга коюга кiрiседi. ¥стаздыц акыл-кецесiн ынта койып тыцдап, тез арада юке асыру кажет. Шэкiрт пен устаз арасындагы тYсiнушiлiк пен сыйластык катынасы, келешектегi киындыктарды бiрiгiп шешуге ыкпалын тигiзедi.
Бiрiншi курс студенттерiнде вокалды орындау шеберлiгiн мецгеру бiрiншi курс студенттершщ басым кeпшiлiгiнде жок болатын бастапкы вокалдык дайындык децгейiн аныктаудан басталады. Сондыктан, окудыц бiрiншi жылы аясында студенттердiц музыканыц карапайым теориясыныц негiздерi туралы бiлiмдерiн игеруге баса назар аударылады. В.А. Вахромеевтiц «Музыканыц карапайым теориясы» оку-эдiстемелiк куралына CYЙене отырып, музыкалык дыбыстыц физикалык негiзi жэне оныц касиеттерi, музыкалык жYЙе зерттеледi: дыбыс ретi жэне оныц сатылары, дыбыстардыц энгармонизмi мен езгеру^ эрiптiк жYЙе бойынша дыбыстарды белгшеу, тон, жартылай тон жэне олардыц тYрлерi, нота жазуы, кiлттер, узактык жэне олардыц белгiлерi.
Музыканыц карапайым теориясын мецгеру орындаушылык практикамен толыктырылады. Бул Yшiн эртYрлi вокалдык эдiстер бар (Л.Б. Дмитриева, А. В. Карягина, О. жэне Э. Ховард жэне баскалар), олардыц непзп максаты студенттердщ музыкалык дамуын, олардыц мYмкiндiктерiн юке асыруды, эмоционалды-сенсорлык саланы тэрбиелеудi, керкемдш процестiц вокалдык техникасыныц бiрлiгiн камтамасыз ететiн жагдайлар жасау болып табылады. Алайда, актердi вокалды тэрбиелеу процесшде, бiздiц ойымызша, американдык муFалiм, актер жэне эншi Сет Риггс эзiрлеген жэне ол эстрадалык-джаз вокал бойынша «Калай жулдыз болуFа болады» оку-эдютемелш куралында усынFан вокалды тэрбиелеу эдютемес ец барабар болып табылады: актердщ жумыс позициясына таныс сейлеу позициясында эн айту-бул эдiстеменiц басты курамдас бeлiгi.
Практикалык сабактарFа кiрiсе отырып, студенттер дауыс жумысыныц негiзгi принциптерiмен танысады. Ол Yшiн кeмейдi ы^айлы кYЙге келтiру керек, онда ол KOЗFалмайды, ал сырткы булшык еттер босацсады. Бул позиция тыныш, ы^айлы тYPде
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
сейлесуге тэн, егер сырткы булшык еттер кемейдщ жумысына катыспаса, ол салыстырмалы тYPде туракты болып калады немесе 6i3 оны сейлеу кYЙiнде деп атаймыз. Бул позиция эн айту Yшiн ете колайлы. 3pi карай, тыныс алу Yшiн жумыс жасацыз. Дыбыстыц узактыгы, кYшi жэне оныц тембральды бояуы соган байланысты, сондыктан эннiц тынысы терец тeменгi диафрагма, дем алу жэне дем шыгару-толык жэне тыгыз, диафрагма булшык етiмен iргелi ныгайтылган болуы керек. Жумыстыц бiрiншi кезещнде тыныс алу жаттыгуларын мiндеттi жаттыгулар деп санаймыз.
Музыкалык шабуылдыц Yш тYрiн мецгеру: катты, жумсак жэне тыныс алу, бiрiншi курс студенттщ негiзгi мiндеттерiнiц тiзiмiне кiредi
Дыбыстык шабуыл-эн айту кезiнде дауыс беру эдiсi. ^атты шабуыл кезiнде шогырлану керек, кYшпен эн айту керек. Жумсак болган кезде — босацсыган, жумсак, кейде тiптi «жылап», тыныс алу кезшде-дыбыс ауаныц Yлкен келемше толы. Бiрiншi оку жылыныц екiншi семестрiнiц ортасына карай В.Ровнердiц «Фортепиано CYЙемелдеуiмен дауыска арналган вокалдык жаттыгулары» оку куралын негiзге ала отырып, музыкалык шыгарманыц шагын (жецiл) турш-вокалды мецгеремiз. Музыканыц карапайым теориясы саласында YЙренген дагдыларды ескере отырып, музыкалык партитураны колдана отырып, бiз дыбыс шыгару, дауыстану, музыкалык фразаныц кыска жэне узак фразасы, айкын артикуляция, импровизация бойынша жумыс жасаймыз. Музыкалык импровизация-музыка тарихы басталган музыкалык енердщ ец кене тYрi. [2, 95 б.].
Екiншi жэне Yшiншi курстарды окыту шецберiнде музыкалык стильдер мен жанрлардыц вокалдык орындауыныц ерекшелiктерiн — «белгш бiр элеуметтiк-тарихи негiзде пайда болатын жэне белгiлi бiр дYниетаныммен байланысты тужырымдамалар, бейнелер мен бейнелеу куралдары жYЙесiн» игеруге баса назар аударылады. Окудыц екiншi жылы студента эаресе романс, баллада, казак халык энi жанрындагы вокалдык орындаушылыкка, Yшiншiсi - джаз, блюз, рок-н-ролл мэдениет мен рок-музыканыц орындаушылык практикасына баулиды. Студент белгiлi бiр вокалдык жанрда жумыс ютей отырып, белгiлi бiр жанрга тэн вокалдык техниканыц жанрлык ерекшелiктерiмен танысатыны сeзсiз.
Актер eнерi багытындагы студенттермен музыкалык шыгармада жумыс ютеу ете ауыр жэне кэаби вокалистпен жумыс жасаудан ерекшеленедi. Белгш бiр жанрдагы музыкалык шыгарманы аныктаганнан кейiн бiз композицияны тутастай талдаймыз:
1.Бiз колайлы кiлттi тацдаймыз.
2.Такырыптыц курылымын, штрихтарын жэне ыргактыц сызбаларын нактылаймыз.
3.Бiз эуендi бeлшектеймiз.
4.Керкем мэтiндi талдаймыз.
Бiздiц ойымызша, музыкалык тш аркылы сахналык образды филиграндык жасау жэне ец жаксы eмiр CYPУ мYмкiндiгi - эншi актердщ ерекше, айрыкша ерекшелiгi. Бул орындаушыга iшкi еркiндiк пен шабыт, езше деген сенiмдiлiк сезiмiн беретiн музыкалык палитра. Эр студенттщ жеке кабiлеттерi мен табиги деректерiн ескере отырып, бiз студенттiц вокалдык шыгарманы мецгеру децгешн сипаттайтын кэсiби кeрсеткiштердi белгiлеймiз:
1.Дауыстык аппараттыц дурыс орналасуы, сейлеу жагдайы.
2.Дурыс дыбыс шыгару, теменп калибрлi тыныс алу.
3.Интонацияныц тазалыгы, накты артикуляция.
4.Музыкалык жэне керкем мэтiндi бiлу.
5.Вокалдык техника, стильдi тYсiну.
Жогарыда аталган багалау критерийлерше сэйкес эр семестр iшiнде осы салада алынган практикалык жэне теориялык бiлiмдi игеру сапасын, кэсiби кузыреттiлiктердi игеру децгейi мен дэрежесiн тексеремiз. Курс пен оку семестрiне байланысты музыкалык шыгармалардыц курылымы мен вокалдык курылымы, сондай-ак эн айту жаттыгулары ^рделене тYседi.
Актердщ вокалдык тэрбиесшщ тeртiншi курсы-вокалдык орындау саласында алган бiлiмi мен дагдыларын бекiтетiн корытынды кезец. Бiздiц ойымызша, бYкiл оку кезещнде алынган вокалдык кузыреттiлiктер толык ашылады жэне ез кезегiнде музыкалык - театр жанрларында: мюзикл мен рок-операда бола отырып, актерлш курылымды акыл-оймен ныгайтады. Музыкалык театр эртю тек эншi жэне актер емес. Ол музыкалык-вокалдык деректер мен дагдыларды актерлiк деректермен жэне дагдылармен, сахнада eмiр CYPУ кабiлетiмен органикалык тYPде бiрiктiруi керек. Келесi ариялардыц мысалында: «Memory» («Cats»), «Belle» («Notre-Dame de Paris»), «Aimer» («Romeo and Juliette»), Ария Салиери («Mozart. Opera rock»), «Ария жулдыздары («жулдыз жэне Хоакин Муриеттаныц eлiмi»), «Мен сенi ешкашан умытпаймын» («Джуно жэне МYмкiнм», «сен юмсщ?»(«Монте Кристо») жэне тагы баскалар, студент белгiлi бiр мюзикл мен рок-операныц жасалу тарихымен танысады, шыгармада, оныц музыкалык жэне кeркемдiк жагында вокалдык жумыс жасайды. Айта кетешк, университеттегi жиырма жылдык практикалык окытушылык кызмет барысында бiз эстрадалык - джаз вокалы саласындагы кэсiби вокалистпен жумыс ютеу эдiстерiн сэттi сынактан eткiздiк. Алайда, «театр eнерi» багыты бойынша жогары кэсiби даярлык курылымына вокалдык бiлiм беру саласын енпзу вокалдык тэрбие пэнiне мYлдем баскаша, атап айтканда - актерлiк кэсш тургысынан карауга мYмкiндiк бердi. Болашак актерлердi даярлау барысында «Жеке орындау, вокал» пэш ете карапайым орын алып, аптасына бiр рет жYзеге асырылатынына карамастан, бул курстыц мэш, ец алдымен, студенттердiц eздерi Yшiн Yлкен.
^орытынды: Театр eнерi саласындагы студенттердщ вокалдык тэрбиесiнiц педагогикалык тэжiрибесiн олардыц кэсiби ерекшелiктерiн ескере отырып корытындылай келе, вокалды орындау дагдыларын тиiмдi игеруге мYмкiндiк беретiн актердщ музыкалык тэрбиесшщ тецдеспршген жYЙесiн дамыту эншiнiц эншiлiк кабiлетi мен курылымын ескере отырып курылуы керек, ал вокалдык енер саласындагы алган дагдылар актердщ шыгармашылык палитрасын толыктыруы керек, оныц шыгармашылык мYмкiндiктерi мен киялын кецейту: «шыгармашылык музыкалык киял - «есту» киялы, мамандыктыц ерекшелiгiн аныктайды, киялдыц дамуыныц жалпы зацдарына багынады».
Жеке орындаушылык, вокал пэнiн «Актер енерЬ» багытындагы студенттердiц бiлiм беру процесше енгiзу, калыптаскан жYЙелi окыту моделiн ескере отырып, олардыц шыгармашылык элеуетш кецейтiп, музыкалык-зияткерлiк децгейiн арттыратыны сeзсiз. Бейнелi ойлауды, киялды, музыкалык-стильдi жэне театрлык-бейнелi койылымдарды жандандыру, эстетикалык, танымдык тэжiрибенi Yнемi байыту шартымен студенттер вокалдык енер саласында кэаби кузыреттер кешенiн калыптастырады, оган музыканыц карапайым теориясы саласындагы бiлiм, кэаби вокалдык техниканы мецгеру (сейлеу позициясы, тeменгi диафрагмада тыныс алу, дурыс дауыстану, накты артикуляция жэне т. б.). Шынында да, вокалдык тэрбие - бул студент-актердщ кeркемдiк бшмшщ мацызды кабаты, ол оны одан эрi кэсiби даму максатында дурыс багыттауга кeмектеседi. Болашак театр актерлерi мен педагогтарын вокалдык окытуга байланысты пэндер мамандарды кешендi даярлауда Yлкен мацызга ие жэне болашак дауыс беру аппаратын максатты жэне сапалы дамыту Yшiн вокалдык тренингтердi туракты рейтингтiк тексерулерге косу мYмкiндiгiмен кэаби даярлык жYЙесiне ендiрiлуi тиiс деп санаймыз театр eнерi саласындагы мамандар.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
¡.Станиславский К.С. Работа актера над собой. — Москва: АРТ, 2008. — 490 с.
2. Гуревич Л.Я. Творчество актера: О природе художественных переживаний актера на сцене,1927. М.: ГИТИС, 2002. С. 135-136.
