АЛМАБЕК МЕЙІРБЕКОВТІҢ БАЛЕТТІК ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ. ЗАМАНДАСТАРЫНЫҢ ТОЛҒАНЫСТАРЫ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

АЛМАБЕК

МЕЙ1РБЕКОВТ1Н,

БАЛЕТТ1К

ШЫГАРМА-ШЫЛЫГЫ. ЗАМАНДАС-ТАРЫНЫН

ТОЛГАНЫСТАРЫ

ш

е-

<

МРНТИ 18.17.65

ДАМИР УРАЗЫМБЕТОВ1 , ГУЛЬНАРА ГИЗАТОВА1

1,1 Т. Ц. ЖYPгенов атындагы И,азаи, улттын, енер

академиясы (Алматы, Казахстан)

АЛМАБЕК МЕИ1РБЕКОВТ1Н БАЛЕТТ1К ШЫГАРМАШЫЛЫГЫ. ЗАМАНДАСТАРЫНЫН ТОЛГАНЫСТАРЫ

Ацдатпа:

К1азiрп Казакстан композиторларыныц iшiнде Алмабек Мешрбековтыц еамм ерекше орын алады. С. Э. ^зембаеваныц айтуынша, оныц музыкасында «жаркын улттык колорит, эмоционалды байлык, эуездi жылулык жэне оркестрлiк тапкырлык» бар. Бул макалада авторлар замандастарыныц ест^ю^ аркылы композитордыц шыгармашылык портретiн бейнелейдк А. Мешрбековтщ бiздiц пiкiрiмiзше, элi кYнге дейiн лайыкты багасын алмаган. Музыкалык шыгармашылыгыныц мэнiн тYсiну Yшiн, оныц туындыларын тыцдау керек. Композитордыц балет шыгармашылыгы сан жагынан бай емес, бiрак бiр гана «Алдар Кесе» балетi елiмiздiц жетекшi музыкалык театрыныц сахнасында керуге турарлык. Ирек свздер: Алмабек Мейiрбеков, балет, балалар балету Алдар Кесе, Казакстан композиторы, композитор, казак музыкасы

К1р1спе мен театрлык спектакльдерге арналган

К,аз1рг1 Казакстан композиторларыныц туындыларды дуниеге экелдк Олардыц

арасында Алмабек Ордабекулы 1ш1нде ек1нш1 (1980) жэне уш1нш1

Мешрбековтыц (1955-2008) ес1м1 (1987) квартеттер, фортепианога

ерекше орын алады. Ол симфониялык арналган соната-киял (1983), скрипка

оркестрге, казак халык аспаптары мен фортепианога арналган соната

оркестр1не, камералык жэне эстрадалык (1985), гобой мен камералык оркестрге

музыкага, сондай-ак кинофильмдер арналган концерт (1989), «Ерден» халык

-с <

аспаптар оркестрше арналган пьеса (1989), «Бацсы» симфониялыц картинасы (1991), Э^иг симфониясы (1991), «Кобыз сазы» симфониялыц (1991) бар.1991), «Бастау» халыц аспаптар оркестрше арналган кYй (2007) жэне басца да шыгармалар. Онык эндерш танымал цазацстандыц эстрада эртiстерi орындады.

Осы мацалада авторлар композитордык замандастарынык естел^терше жYгiнедi, олар «жанды сезбен» А. О. Мейфбековтьщ шыгармашылыц портретiн салады. Онык музыкалыц шыгармашылыгынык мэнiн тYсiну Yшiн элi тиiстi бага алмаган шыгармаларды тыкдап цана цоймай, онымен бiрге жумыс iстейтiн адамдардык кезiмен «керу» керек. Онык шыгармалары эртYрлi себептерге байланысты сирек орындалады. Композитор замандастарынык мiндетi - онык шыгармашылыгына деген цызыгушылыцты жандандыру, А. О. Метрбековтык шыгармаларын оцу процесше жэне орындаушылыц енерiне енпзу.

Эдiстер

Авторлар негiзгi эдiс ретшде аналитика мен бацылауга негiзделген эмпирикалыц эдiстi цолданады. Сонымен цатар, бастапцы ацпаратты цалпына келтiруге жэне бештуге ыцпал ететiн замандастармен сухбаттасу эдiсi цолданылады.

Нэтижелер

Отбасынык досы жэне Казац радиосындагы эрiптесi Ж. М. Мылтыцбаева: «ол асылдык сыныгы, тектшщ туягы, зиялы цауымнык отбасынан шыццан, бул экпме мэнерiнен-ац сезiлдi. Ол нагыз ер-азамат - мiнсiз, цайырымды, жэне

мейiрiмдi. Аласа бойлы, кезiлдiрiкте, ете уцыпты, киiмдерi мунтаздай таза, сездерi мен эрекеттерiнен де уцыптылыц байцалатын» [1].

Курмангазы атындагы консерваториядагы студенттiк жылдарынан бастап А. О. Метрбеков сабырлы, зиялы, парасатты адам ретшде танылды. Ол оцуга ете байсалды царады. Ол теориялыц пэндердi жацсы кердi: гармония, сольфеджио, музыкалыц шыгармаларды талдау. Бiрде мацала авторларынык бiрi сыныптасын такгы сагат 7-де консерваторияда кездестiрдi. Консерваторияда осындай ерте уацытта не iстеп жатыр деген сурацца А. О. Метрбеков сагат 11:30-да басталатын мамандыц бойынша сабацца дайындалатынын айтты. Бул оцига езшщ болашац мамандыгы, кэсiбi алдындагы жауапкерш^ктщ айцын мысалы болып табылады.

Кептеген эрiптестерi онык жогары тэр^ мен барлыц iске жауапкершiлiкпен царайтынын атап айтады. «Онык жумысы, онык емiрi сияцты, ол туралы жогары уйымдастырылган, ацылды, жан-жацты, нэзiк ацыл-ойы мен орнымен эзiлдей бiлетiн, эзт-цалжыкга жYйрiк адам ретiнде айтады [2].

<^здщ «нарыцтыц уацыт» деп аталатын заманга ол Yйренбеген, бейiмделмеген. Бетмделудщ езi онык мiнезi-цулыFы, болмысы Yшiн цолайсыз болды. < ... > Жалпы алFанда, ол таза жэне шынайы болды, сондыцтан да онык музыкасы соншалыцты саф алтындай таза, жанFа жацын жэне шынайы. Ол Yлкен монументалды музыкалыц картиналарды цалдырды. Онык шыFармашылыц мурасы макызды жэне Казацстаннык музыкалыц мэдениетiнде лайыцты орын алады» [1].

А. О. Метрбековтщ оркестрлiк стилi

оны партитурада ойды нацты жеткiзе алатын композитор ретiнде сипаттайды. Ол дыбыстыц эффектiлермен жабылмайды. Оркестрдiк сыртцы царапайымдылы^ынык артында жоFары кэсiбилiк жатыр. Ол оркестрдi бояFыш/ палитра ретiнде пайдаланады, онда аспаптар шебер такдалFан, олардык техникалыц мYмкiндiктерi эртYрлi езгерiп отырады, соццылар/штрихтар мен динамикалыц рекктер «бузылмай, цысылып шыцпай» жэне «айцайламай» ерекшеленедi. Оркестрдiк дыбысынык бiркелкiлiгi опера музыкасына тэн эмоционалды экспрессивтiлiкпен бiрiктiрiледi. Эрiптесi жэне композитор А. Ж. Тоцсанбаев былай дейдi:

«А. О. Метрбековтщ оркестрлiк стилi - бул ек алдымен классикалыц дэстYрлерге, романтиктер кезекшщ оркестрлiк стилiне сYйену, бул эаресе «Алдар Кесе» балет жYйелiлiгiнде/ сюитасында (аспаптыц музыканык циклдiк формадаFы негiзгi бiр тYрi) керiнiс табады. Ол оркестр туындыларын жеткiзудiк шеберi болды!» [3].

Композитордык шыFармашылыFы эр тYрлi жанрларFа бай. Музыкалыц тацырыптардык, экгiмелер мен сюжеттiк коллизиялардык кек ауцымы онык кекжиегiн, ой-ерiсiн, элемд^ жэне цазац мэдениетiнiк мурасына бет буруын керсетедi. А. О. Метрбековтык шыFармаларынык тiлi айцын музыкалыц ттмен, эуездi жэне симфониялыц дамумен жэне бимен цызыцтырады. Композитор В. Е. Недлиннщ екбектерiн зерттеушiлердiк бiрi былай деп жазды: «Онык барлыц шыFармашылыFы композициянык цолданылатын техникасынык кYPделiлiгiне царамастан жекшд^ пен еркiндiкке толы» [4, 380 б.].

А. О. Метрбеков педагогикалыц цызметте де Ж. Елебеков атындаFы Республикалыц эстрада-цирк

колледжiнде езш керсете бiлдi жэне Курмангазы атындагы Казац улттыц консерваториясы мен Т. К-ЖYргенов атындагы Казац улттыц енер академиясында аспапта ойнауды жэне партитураны оцуды, сольфеджио мен музыка теориясынан сабац бердi, музыкалыц шыгармаларды талдау мен Yйлесiмдiлiктi Yйреттi. Онык бастамасымен Ж. Елебеков атындагы РЭЦК-де халыц аспаптар ансамблi (2006) цурылды.

Композитор А. А. Мэмбетов езшщ естел^тершде: «Ол емiрдi жацсы кердк Ол цуаныш сыйлаганды жацсы кердк Ол балаларды жацсы кердi жэне олардык жетют^к^ мен сэтсiздiктерi Yшiн алакдады. 0мiрiнiк сокгы жылдарын арнаган эстрада-цирк колледжi оган гибадатхана болды. Студенттер оган сендi, ейткенi «Алмабек-агай», оны балалар атагандай, олар Yшiн бiлiмнiк музыкалыц энциклопедиясынык тасымалдаушысы болды жэне ол ез бiлген-тYйгенiн, б^мш сабацтан сабацца сYйiспеншiлiкпен жеткiздi» [5]. А. О. Метрбеков ез оцушыларын ете жацсы кердi жэне олар Yшiн алакдады: «Онык эстрадалыц-цирк колледжшщ студенттерi консерваторияга тYскенде -бул факпы мацтан тутады» [6].

^лнара Сейiткерецызы Мейiрбекова жубайы туралы былай дейдк «Бiр кездерi Алмабек Ордабекулы Yстел теннисiнен бiрiншi ракеткасы болган. Ол жас кезiнде консерваторияда оцып жYргенде тенниспен айналысцан. Тау-ТYрген Композиторлар одагы мен шыгармашылыц Yйiнде бильярд Yстелдерi турды. Онда композиторлар ез шеберл^терш шыкдады. Алмабек Ордабекулы бул ойынды жацсы керiп, тамаша бильярдшы атанды» [6]. Бiр кYнi сыныптастары мен эрiптестерi А. О. Мешрбековт еске алып, онымен олар

■е <

кептеген жылдар бойы тYрлi концерттер мен жобаларда 6ipre жумыс iстедi. Сол кезде А. Р. Райымцулова: «Балалар, езiмiзге менщ айтцанымды мойындайыц: ол бэрiмiзден де енерлi болды», - дедк

Дискуссия

А. О. Метрбеков балет театрына 6ipa3 музыка жазып Yлгердi. Бiрац тiптi бiр «Алдар Кесе» балет де оны ел^здщ жетекшi музыкалыц театрыныц сахнасында керуге турарльщ. Оныц жумысын тыцдап, талдай отырып, осы талантты композитордыц кептеген шыгармалары би билейтiнiн байцауга болады. Бул тек симфониялыц оркестрге арналган музыка гана емес, сонымен цатар цазац халыц аспаптары оркестрiне арналган камералыц шыгармалар. Тiптi ол цалдырган шыгармалардан да: оныц цаншалыцты талантты жэне ерекше болганын айтуга болады. Оныц таланты Кудайдан», - деп еске алды замандастары [1]. В. Е. Недлина былай деп жазды: «Алмабек Мейiрбековтыц стилi улттыц композиторлыц мектеп стилiнiц ерекшелiгiн, дэуiрдiц стилистикалыц ерекшелiктерiн жэне академиялыц музыканыц жалпыланган цасиеттерш цамтиды, бiрац сонымен бiрге ол езгеше, езiндiк ерекшелiгi бар, цайталанбас» [4, 382 б.].

Оныц балет музыкасында композиторлыц ерекшелiктерi айцын керiндi. Музыкатанушы А. П. Волненко композитордыц осы тацырыппен эуестенуiнiц пайда болу уацытын еске алды: «Алматыдагы Курмангазы атындагы консерваториясыныц студентi болган кезiнен, осы кецiлдi, цалжыцбас жэне кYлдiргiш, эзтцой - Алдар Кесе - Алмабек цызыгушылыц танытцаны еамде. Ол бiзге, оныц сыныптастарына осы кешпкердщ цулыцтары туралы шабыттана эцпмелейтш. «Иэ, сен

Алдарга уцсайсыц», - деп ойладым мен бiрнеше рет, - «дэл сондай эзiлкеш, тек царапайым жэне сабырлы» [7].

1980 жылдардыц ортасында А. О. Метрбеков балетмейстер М. Ж. Тiлеубаевпен бiрге алгашцы «Алдар Кесе» балалар улттыц балетiнде жумыс iстедi. Халыц ертеплерше негiзделген балеттiц кYлкiлi, эзiл-оспац жэне ойын тацырыптыц багыты екi талантты суретшшщ шыгармашылыц тужырымдамасы мен кезцарасына жацын болды. Симфониялыц оркестрге арналган «Алдар Кесе» балетiнiц сюитасы 1986 жылдан басталады. Г. С. Метрбекова музыка жазудагы соцгы нYкте сол кезде цойылмаганын еске алды - композитор Yнемi партитурамен жумыс ютеп, жаца мэлiметтер ойлап тапты. Ол былай дейдк «Алмабек, кiшiпейiл жэне ацылды, циялшыл жэне жан дYниесi бала сияцты едi. Ол узац уацыт бойы музыканы басында ойластырып, оны Yздiксiз ойнап, содан кейш гана жазды. Мен оган: <^рден жаз, умытып кетесiц» деп айтцанымда, ол эзiлмен жауап бердi: «Мен Хачатурян сияцты - алдымен ойланып, басымда цурастырамын жэне орындаймын, содан кейш жазамын» [6].

Композитор клавирде музыка жазган кезде, оны оркестрл^ дыбыста усынды. А. О. Метрбеков балет музыкасына цажеттi оркестрлiк жазуды, аспап (музыка шыгармаларын оркестрмен орындауга ыцгайлау) техникасын жэне оркестрлiк бейнелеудi жацсы мецгерген. Ол эр тYрлi тембрлердi, жеке аспаптарды жэне оркестрдщ колористикалыц эдiстерiн цолданды.

А. Ж. Тоцсанбаев былай деп еске алды: «Алмабек бул балетт жазган кезде мен партитураны кердiм, бiз оны 30 жыл бурын талцыладыц. Мунда таза авангардтыц, ультра заманауи

эдютер жоц. Барлыгы да бiздiк педагогымыз Юлий Сигизмундович Сурвилло консерваторияда оцытцандай. Онык каллиграфиялыц цолжазбасы болганын атап еткен жен. Ол ез ойларын партитурада нацты жетшзе бiлдi. Кептеген композиторлар ноталыц мэтшнщ дизайнына немцурайлыцпен царайды, кебiнесе цол ойдык артында цалмайды. Ал Алмабек бэрш муцият жазды. Бул кэаби шеберлiктiк жэне цоленерге уцыпты цараудык керсеткiшi. <...> Оркестршiлер мундай музыканы цуана ойнайды, онда партитуралар барлыц аспаптыц ережелерге сэйкес жазылады» [3].

Абай атындагы МАОБТ-нык (Мемлекеттiк академиялыц опера жэне балет театрынык) дирижерi Н. С. Жарасов А. О. Мешрбековтык кептеген шыгармаларын жазды. Олардык шшде увертюра, гобойга арналган концерт, «Алдар Кесе» балетiнiк сюитасы жэне басцалары бар. Ол: «Менi, сол кездеп жас дирижердi, онык музыкасына цатты так цалдырды. Бул музыка жарцын, жанды, серпiмдi, нэзiк оркестрл^ жазумен жазылган, ете цызыцты болды, бей-жай цалдырмады. Ол оркестрдi жацсы бтетш жэне «естiген» [8].

«Алдар Кесе» балетшщ партитурасы композитормен аяцталган жоц. Барлыц ноталыц материалды композитордык улы Ерден Ордабек эр тYрлi мемлекеттiк жэне жеке мурагаттарда муцият жинады, ал композитор Нурасыл Нуридин цифрландырды.

Балет сюитасы 10 фрагменттен турады:

1. Кiрiспе

2. Алдар

3. Дуэт

4. Ку-бала

5. Би (Марш)

6. Мулла

7. Байдык би

8. Би

9. Адажио

10. Карацшылар

А. О. Метрбеков классикалыц еуропалыц дэстYрлердi улттыц музыкамен: «айцын сырт пiшiннiк цурылуын, фольклорга жакаша кезцарас, оркестрдi мшаз мекгеру, тембрлiк бояуларды шебер Yйлестiрдi. Доп тэрiздi ол бiр аспаптан екiншiсiне кYPделi эуендердi лацтырып, жарцын мэнерлi бейнелер жасады» [7]. Композитор балеттеп шыгыс колоритiн, бояуын лада, ыргац, Yйлесiмдiлiк жэне тембрдiк езгерумен бiлдiрдi. Балеттiк тагы бiр ерекшелИ - В. Е. Недлина «[композитордык] «ащы» дыбысталмайтын аккордтарды цолдануы [4, 391 б.] деп атайды. Балет музыкасында А. О. Мейiрбеков соццы тобына (литаврам, ксилофон, тэрелке, бубна) аса айрыцша, Yлкен мэн бердк «Кебiнесе мыс тембрлерi арцылы шыгыс колоритiн гана емес, (шацыруга арналган карнай - мыс Yрмелi музыкалыц аспап) сонымен цатар музыканык эзт-оспац сипаты да берiледi» [4, б.391].

Кейiннен «Алдар Кесе» сюитасынан кейш А. О. Мейiрбеков П. А. Штифманнык (1990) елекдерiне арналган вокалдыц - симфониялыц сюитаны - «Айлакердщ цулыцтары» атты музыкалыц ертегiсiн жазды. В. Е. Недлина оны балалар театрына арналган цойылымдар тацырыбында композитор iздеудiк жалгасы деп санауга болады. «Олар жеке жумыс, туынды ретшде ойластырылды. Бiрац стиль мен бейнелi жYйе бiр. Бэлкiм, А. О. Метрбеков болашацта оларды бiр тутасца цосуды жоспарлаган шыгар» [9].

«Айлакердщ цулыцтары» вокалды-симфониялыц сюитасынык партитурасы 8 фрагменттен турады:

■е <

1. Allegro molto (1 фрагмент) -[Скерцо]

2. Moderato (2 фрагмент)

3. Allegretto (4 фрагмент) - Алдау амалдары

4. Moderato (5 фрагмент) - Ацымац батырлардык эн

5. Анданте (7 фрагмент)

6. Moderato (8 фрагмент) - Алдау амалдары

7. Allegretto (сансыз Y3^i, саны жоц)

- Айлакер эн

8. Allegro molto (сансыз фрагмент) -[Увертюра]

Балет сюитасы мен музыкалыц ертеп сюжет тацырыптыц бiрлiкке, жацын Yйлесiмдiлiкке, эуездi сызыцца уцсас, сондыцтан олар екi бeлiмде жазылган шыгарманык эсерiн тудырады. «Синкопирленген (музыкадагы синкопа

- ыргацты екпшнщ ^шт Yлестен элсiзге ауысуы), пунктирлi остинатты (музыкалыц композиция эдiсi мен техникасы, эуездi фразаны бiрнеше рет цайталау) ыргацты фигуралар - бул ортаазиялыц уссулдардык (урмалы-соцпалы аспаптарда) аллюзиясы» [4, б. 391]. Олар балеттщ кез-келген санында, урмалы-соцпалы аспаптар мен эуендерде (сонаталыц формадагы музыкадагы бeлiмде) кездеседi.

«Алдар Кесе» сюитасынык музыкасынык жарцын эмоционалдылыгына (эсершiлдiгiне) аспаптардык, оркестрл^ топтардык Yйлесiмдiлiгiмен, эртYрлi тембрлердi салыстыру арцылы цол жеткiзiледi. Балет сюитасынык нeмiрлерi арасында логикалыц байланыс бар, онда эртYрлi фрагменттер бейнелi контрастпен, динамикамен жэне царцынмен сипатталады. Балет сюитасынык партитурасы жарцын жэне аныц болып дыбысталатынына жэне естлетшше царамастан, композитор

шеткi регистрлердi пайдаланады жэне сонымен бiрге партитура оркестрштер Yшiн ете ыцгайлы. Н. А. Римский-Корсаковтыц айтуы бойынша ол эр аспаптыц «мэнерлi ойын аймагын» цолданады [10, б. 18]. Н. С. Жарасов сюита жаттыгуларынан, даярлыцтан кейiн «филармонияныц симфониялыц оркес^ музыканттарыныц ете жацсы пiкiрлерiн естгенш айтты. Олардыц бiрi, тэжiрибелi концертмейстер, виолончелист Ю. В. Гусев дайындыцтан кейiн: «Кандай жарцын, цызыцты шыгарма!» деп тацданысын бiлдiрдi [8].

Сюитаныц оркестрлiк жазбасын Бiшкекте дирижер Н. С. Жарасов жYзеге асырды. Содан кейш, 1980 жылдардыц соцында Абай атындагы МАОБТ-ныц (Мемлекеттiк академиялыц опера жэне балет театрыныц) бас балетмейстерi М. Ж. Тлеубаев театрдыц репертуарлыц жоспарына екi рет спектакль енпздк Бiрац цойылым керсетiлмей цалды. БYгiнгi тацда «Алдар кесе» спектаклiнiц цойылымы аяцталган балет паритурасыныц жоцтыгымен циындай тYстi. «Музыканыц аталган сюитадан « Айлакердщ цулыцтары» музыкалыц ертегiсiнен, сондай-ац композитордыц басца да шыгармаларынан Yйлесiмдi жэне драмалыц негiзделген компиляциясы жагдайында гана оныц цурылуы MYMкiн» [11, б. 255].

А. П. Волненко «цазiргi заманныц барлыц композиторлары балет жанрына, оныц iшiнде балалар балетше жYгiнбейтiнiн, аса ден цоймайтынын байцайды. Кимыл, цозгалыстар мен дене цимылдарыныц езара сэйкес Yйлесiмдiлiгi жэне би т^мен сюжеттi, кецiл-кYйдi жетшзу, бейненi, мiнездi жасау оцай емес. Бул жанрдыц патшайымы - музыка. Мше, бэрi нац соган байланысты. Ол жарцын, айцын керiнiп турган, бедерлi, сондыцтан да

хореографтарды шабыттандырады» [7].

2017 жылы Д. Д. Уразымбетов А. В. Селезнев атындагы Алматы хореографиялыц училищесiнiк жэне Т. К. ЖYPгенов атындагы Казац улттыц енер академиясы студенттерi, сондай-ац Абай атындагы МАОБТ-нык балет эртiстерi Yшiн балеттiк бес фрагментiн сахналады. Олардык арасында:

1. «Кыздар ауылда» музыкасына [Увертюра] «Айлакердщ цулыцтары» сюитасынан;

2. «Алдар Кесе» сюитасынан Ку баланык музыкасына арналган «Бай жэне онык цызметштерк

3. «Алдар Кесе» сюитасынан Марш музыкасына арналган «Жас жiгiттер»;

4. «Алдар Кесе» сюитасынан би музыкасына «Айсулудык вариациясы»;

5. «Алдар Кесе» сюитасынан дуэт музыкасына «Адажио».

Корытынды

2017 жылдык 3 сэуiрiнде Т. К. ЖYPгенов атындагы Казац улттыц енер академиясынык Оцу театрында хореография факультет уйымдастырган «XX гасырдык аягы - XXI гасырдык басындагы хореографиялыц енер жэне бЫм беру мэселелерь» атты Халыцаралыц гылыми-практикалыц конференциянык ашылуы аясында «Алдар Кесе» балетiнiк «Адажио» премьерасы еттi. Д. Д. Уразымбетовтык хореографиясындагы дуэттi Абай атындагы МАОБТ-нык (Мемлекетпк академиялыц опера жэне балет театрынык) жетекшi солистерi Айман Епсбаева мен Эсет Мырзацулов эсерлi жэне шынайы орындады. «Композитордык цаламынан синкопирленген, еткiр ыргацты эуендер («Алдар») шыгады, Адажио кек узын лентамен баулы, «Ку бала» эзiлiмен жарцырап шыгады, жарцын

нYктелi/пунктирлi ыргацта «Би» (Марш) жазылган. Композитор неткен тапцыр, ол лирикалыц бейнелердi де, эзiлдердi де цалай шебер Yйлестiредi жэне олар ете сэтт болады» [7]. В. Е. Недлина «Алдар Кесе» балетшщ басты ерекшелИ - «царапайымдылыц пен жекiлдiктiк бай оркестрлiк цуралдармен Yйлесуi, автордык кYPделi тоналды-гармоникалыц ойлауы жэне цурылуына ерекше кезцарасы, тэсiлi» дегендi баса айтады [4, 392 б.]. А. П. Волненко былай дейдк «Мен музыканы цайта-цайта тыкдай отырып, шаршамайтынымды, музыканы тыкдаганда жанымнык жадырайтынын, цалжырамайтынымды, сергитiнiмдi ойда устаймын, кYлемiн, жымиямын, мукаймаймын. Бул Алмабек музыкасынык ерекшелiгi: ол мейiрiмдi, жарцын. Мен бул сезден цорыцпаймын, Алмабектiк музыкасы - керемет, гажайып музыка. Алмабектiк болмысы да - жумсац, жайдары кYлкiсiмен, мейiрiмдi жYзiнен нур шашып туратын жан, ек бастысы - жаны жомарт!» [7].

Композитордык улы Е. А. Ордабек 2015 жэне 2018 жылдары Алматыда Жамбыл атындагы Казац мемлекеттiк филармониясында жэне 2016 жылы Астана цаласынык Мемлекеттiк академиялыц филармониясында А. О. Мейiрбеков музыкасына арналган концерттерi уйымдастырды. Дирижерлер Муслим Эмзе мен Бер^ Батырханнык жетекшiлiгiмен еткен концерттерде «Алдар Кесе» балетiнен сюиталар мен «Айлакердiк цулыцтары» музыкалыц ертепсшщ Yзiндiлерi орындалды. Концерттердiк бiрiнде белгЫ цазацстандыц музыкатанушы Юрий Аравин енер керсетп. 2019 жылгы 12 царашада Нур-Султан цаласындагы «Казацстан» ОКЗ-да А. О. Мешрбековтык камералыц музыкасы шырцалган тагы бiр концерт еттi. 2019 жылгы 12

t:

царашада Нур-Султан цаласындагы «Казахстан» ОКЗ концерттершде А. О. Метрбековтык камералыц музыкасы шырцалган тагы 6ip концерт етп.

«

<^здщ заманымызда - адамгершiлiк пен моральдык цулдыраган - ал Алмабек болса, эдепттН ар-намыс жэне абырой ережелерi бойынша емiр сYPУДi жалгастырды. <...> Онык цолдары гана алтын емес, ойлары да алтын болды. <...> Композитордык iздерi - бул ноталар. Алмабек кептеген эдемi де эсерлi музыка жазды жэне ол кептеген адамдарга цуаныш экеледi. Нагыз композиторлар елмейдi - олар ез музыкаларында емiр сYредi [5].

«

«Жарайсык, Алмабек! Сен ^сщ, сен бiзбен бiргесiк. Сенщ музыкак эзiлге, жомарттыцца, жан жылуына толы, емiрдiк энергиясы, ^ш-цуаты мен цуанышын бередi. Балеттщ премьерасын Yмiтпен KYтемiн!» [7], - дейдi А. П. Волненко. А. А. Мэмбетов те онык айтцанымен келiседi. Ол былай дейдi:

«

Эдебиеттер:

1. Ж. М. Мылтыцбаеванык естел1ктер1. - Алматы, 2015. - 11 цыркуйек // А. О. Мей1рбеков эулетшщ жеке мурагаты.

2. Р. Т. Жунюовтык естел1ктер1. - Алматы, 2015. - 28 Тамыз // А. О. Мей1рбеков эулет1н1ц жеке мурагаты.

3. Г. Б. Гизатованык А. Ж. Тоцсанбаевпен эцг1мес1. - Алматы, 2020. - 20 мамыр // Г. Б. Гизатованык жеке мурагаты.

4. Недлина, В. Е. Алмабек Меирбеков // Очерки о композиторах Казахстана / Сост. А. С. Нусупова. - Алматы: Алматы-Болашак, 2013. - С. 379-401.

5. А. Э. Мэмбетовтык естел1ктер1. - Алматы, 2015. - 8 штде // А. О. Мей1рбеков эулетшщ жеке мурагаты.

6. Д. Д. Уразымбетовтык Г. С. Мей1рбековамен экпмеа. - Ес1к-Алматы, 2020. -15 мамыр. Автордык жеке мурагаты.

7. Д. Д. Уразымбетовтык А. П. Волненкомен экпмеа. - Алматы-Мэскеу, 2020. -20 мамыр // Д. Д. Уразымбетовтык жеке мурагаты.

8. Н. С. Жарасовтык естел1ктер1. - Алматы, 2013. - 14 цактар // А. О. Мей1рбеков эулетшщ жеке мурагаты.

9. Д. Д. Уразымбетовтык В. Е. Недлинамен экпмеа. - Ес1к-Алматы, 2020. - 20 мамыр // Д. Д. Уразымбетовтык жеке мурагаты.

10. Римский-Корсаков, Н. А. Основы оркестровки. - 2-е изд. - Москва: МузГиз, 1946. Том 1. - 124 с.

11. Уразымбетов, Д. Д. Мыктай Ттеубаев балалар балеттщ орындалмаган ниет1 // Казац улттыц цыздар педагогикалыц университетшщ Хабаршысы. - 2020. - №1 (81). - 252-256 б.

References:

1. Memoirs of Zh. M. Myltykbayeva. Almaty, 2015. September, 11. Private archive of the A. O. Meirbekov's family. (In Russian)

2. Memoirs of R. T. Dzhunusov. Almaty, 2015. August, 28. Private archive of the A. O. Meirbekov's family. (In Russian)

3. Gizatova, G. B. Conversation by A. Zh. Toksanbayev. Almaty. 2020. May, 20. Personal archive of G. B. Gizatova. (In Russian)

4. Nedlina, V. E. Almabek Meirbekov. In: Ocherki o kompozitorakh Kazakhstana [Essays on composers of Kazakhstan]. Comp. A. S. Nusupova. Almaty: Almaty-Bolashak Publ., 2013. P. 379-401. (In Russian)

5. Memories of A. A. Mambetov. Almaty, 2015. July, 8. Private archive of the A. O.

Meirbekov's family. (In Russian)

6. Urazymbetov, D. D. Conversation with G. S. Meirbekova. Esik-Almaty, 2020. May 15. Personal archive of D. D. Urazymbetov. (In Russian)

7. Urazymbetov, D. D. Conversation with A. P. Volnenko. Almaty-Moscow, 2020. May 20. Personal archive of D. D. Urazymbetov. Published for the first time].

8. Memories of N.S. Zharasov. Almaty, 2013. January, 14. Private archive of the family of A. O. Meirbekov. (In Russian)

9. Urazymbetov, D. D. Conversation with V. E. Nedlina. Esik-Almaty, 2020. May, 20. Personal archive of D. D. Urazymbetov. (In Russian)

10. Rimskii-Korsakov, N. A. Osnovy orkestrovki [Orchestration Basics]. 2 ed. -Moscow: MuzGiz Publ., 1946. Iss. 1. 124 p. (In Russian)

11. Urazymbetov, D. D. "Unimplemented intentions of children's ballet by Mintai Tleubayev". Bulletin Of Kazakh National Women's Teacher Training University. 2020. No 1 (81) : 252-256. (In Russian)

Дамир Уразымбетов, гульнара Гизатова

Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)

БАЛЕТНОЕ ТВОРЧЕСТВО АЛМАБЕКА МЕИРБЕКОВА. РАЗМЫШЛЕНИЯ СОВРЕМЕННИКОВ

Аннотация

Среди композиторов современного Казахстана имя Алмабека Меирбекова занимает особое место. По мнению С. А. Кузембаевой, его музыка имеет «яркий национальный колорит, эмоциональную насыщенность, мелодическую теплоту и оркестровую изобретательность». В предлагаемой статье авторы намечают штрихи к творческому портрету композитора через воспоминания современников. Чтобы понять суть музыкального творчества А. О. Меирбекова, нужно слушать его произведения, которые, на взгляд авторов, еще не получили своей должной оценки. Балетное творчество композитора не богато количеством, но даже один балет «Алдар Косе» стоит того, чтобы увидеть его на сцене ведущего музыкального театра страны.

о о

<D

-D

Е

<D

а

<D

Ifl

CO Ю aj

•3 з

35

-e <

о

•a

с

3

о

с .2 <1

2 aj

О

Ключевые слова: Алмабек Меирбеков, балет, детский балет, Алдар Косе, казахстанский композитор, композитор, казахская музыка

Damir Urazymbetov, Gulnara Gizatova

T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan)

ALMABEK MEIRBEKOV'S BALLET MUSIC. REFLECTIONS OF CONTEMPORARIES

Abstract

Among the composers of modern Kazakhstan the name Almabek Meirbekov occupies a special place. According to Sara Kuzembayeva, his music has 'a bright national flavour, emotional richness, melodic warmth and orchestral ingenuity'. In this article, the authors outline strokes for the creative portrait of the composer through the memoirs of his contemporaries. To understand the essence of the musical work by

A. O. Meirbekov, they need to listen to his works, which in authors' opinion have not yet received their due appreciation. The composer's ballet work is not rich in quantity, but even one ballet Aldar Kose is worth seeing on the stage of the leading musical theatre.

Keywords: Almabek Meirbekov, ballet, children's ballet, Aldar Kose, Kazakhstani composer, composer, Kazakh music

Авторлар туралы мэлiмет:

Дамир Дуйсенулы Уразымбетов — Т. К. Жургенов атындаFы Казак улттык eнер

академиясыньщ балетмейстер eнерi кафедрасыньщ аFа окытушысы,

Fылыми-редакциялык бммнщ басшысы, eнертану кандидаты.

(Алматы, Казахстан).

e-mail: [email protected]

ORCID: 0000-0001-8471-1405

Гулнар БисенFаликызы Гизатова — Т. К. Жургенов атындаFы Казак улттык eнер академиясыныц оку- эдiстемелiк бiрлестiгi — жобаларды баскару тобыныц Fылыми хатшысы. e-mail: [email protected] ORCID: 0000-0002-9131-3445

Сведения об авторах:

Дамир Дуйсенович Уразымбетов — кандидат искусствоведения, руководитель научно-редакционного отдела, старший преподаватель кафедры балетмейстерского искусства Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан). e-mail: [email protected] ORCID: 0000-0001-8471-1405

Гульнара Бисенгалиевна Гизатова — ученый секретарь учебно-методического объединения — группы управления проектами Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова e-mail: [email protected] ORCID: 0000-0002-9131-3445

Authors' bio:

Damir D. Urazymbetov — PhD in Arts, Head at the Scientific Editorial Department, senior lecturer at the Department of the Art of Choreography Directing of the T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan) e-mail: [email protected] ORCID: 0000-0001-8471-1405

Gulnara Gizatova — scientific secretary of the Educational and Methodical Association — Project Management Group of the T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan) e-mail: [email protected] ORCID: 0000-0002-9131-3445