Научная статья на тему 'ҚАНОТЛИ СЎЗЛАРНИНГ ИМПЛИЦИТ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚАНОТЛИ СЎЗЛАРНИНГ ИМПЛИЦИТ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

169
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қанотли сўз / цитата / имплицит / аниқ / ноаниқ / муаллиф / манба / функция. / winged word / citation / implicit / definite / indefinite / author / source / function.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Гузалхон Неъматовна Исакова

Бадиий матнда қанотли сўзларнинг қўлланилишига хос хусусиятларни аниқлаш муҳим аҳамият касб этади. Қуйидаги мақолада лотин ва француз тилларидаги қанотли сўзларнинг имплицит тарзда матнда берилиши борасида фикр юритилади. Таҳлиллар асосида уларнинг функциялари очиб берилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPLICIT PROPERTIES OF HIDDEN QUOTES

Revealing the features of the use of winged words in a literary text is important. The following article discusses the explicit citation of Latin and French winged words in text. Their functions are revealed based on the analysis

Текст научной работы на тему «ҚАНОТЛИ СЎЗЛАРНИНГ ИМПЛИЦИТ ХУСУСИЯТЛАРИ»

КАНОТЛИ СУЗЛАРНИНГ ИМПЛИЦИТ ХУСУСИЯТЛАРИ

Гузалхон Неъматовна Исакова

Филология фанлари номзоди, доцент Тошкент давлат стоматология институти isakova- guzal@mail .ru

АННОТАЦИЯ

Бадиий матнда канотли сузларнинг кулланилишига хос хусусиятларни аниклаш мухим ахамият касб этади. Куйидаги маколада лотин ва француз тилларидаги канотли сузларнинг имплицит тарзда матнда берилиши борасида фикр юритилади. Тахлиллар асосида уларнинг функциялари очиб берилади.

Калит сузлар: канотли суз, цитата, имплицит, аник, ноаник, муаллиф, манба, функция.

THE IMPLICIT PROPERTIES OF HIDDEN QUOTES

Guzalkhon Nematovna Isakova

Associate Professor, Doctor of Philosophy Tashkent State Dental Institute

ABSTRACT

Revealing the features of the use of winged words in a literary text is important. The following article discusses the explicit citation of Latin and French winged words in text. Their functions are revealed based on the analysis.

Keywords: winged word, citation, implicit, definite, indefinite, author, source, function.

КИРИШ

Канотли сузлар машхур файласуфлар, олимлар, ёзувчилар ва давлат арбобларининг сайкалланган шаклдаги фикрларидир. Улар турли тилларда сузлашувчи халкларнинг нуткларида кенг кулланилади. Канотли сузлар афористик, кенг камровлилик, маънодорлик, кулланувчанлик ва аник манбага эгалик жихатлари билан фаркланади. Улар нуткда чукур фикрларни лунда шаклда аник ва мураккаб холат ва характерларнинг маъносини образли очиб берадиган иборалар саналади. Тилшуносликда канотли сузларнинг

цитатабоплик хусусиятлари борасида тадкикотлар олиб борилган. Уларнинг эксплицит ва имплицит тарздаги кулланишлари борасида карашлар мавжуд [2]. Имплицит термини лотин тилидан ^^implicitus) узлашган булиб, "ёйилмаган, яширин" деган маъноларни англатади [4].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маълумки, канотли сузларнинг имплицит хусусиятлари деганда уларнинг матнга бирор бир белгисиз киритилиши тушунилади. Илмий манбаларда бу каби холатларга "яширин цитата" термини кулланган. А.М.Бабкин ёзганидек: "Яширин цитаталар - бу нутк оборотлари ва суз бирикмалари - бошка муаллифга тегишли, лекин манбасига хавола берилмаган ёки алохида тушунтиришсиз матнга жойлаштириш" [1, 107]. Яширин цитаталар хакида В.Н.Вакуров, "трансформация килинмаган канотли сузлардан фойдаланиш усули", деб тушунтириш беради [3, 70].

Матнлардаги канотли сузларнинг имплицит шаклда кулланилиши буйича кузатишлар О.В.Беркованинг "Имплицит цитаталар - бу эксплицит цитаталарга нисбатан кенг таркалган куриниш" [2, 59], деган фикрни ёклашимизга имкон беради.

Шунингдек, К.П.Сидоренко: "Яширин цитаталар бадиий адабиёт ва матбуот тилига айнан сингиб кетади" [5, 98-102], деб таъкидлайди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Юкоридаги фикрлар асосида канотли сузларнинг имплицит тарзда матнда кулланилишларини тахлил килиш учун мисолларга юзланамиз. ^анотли сузлар бундай холатда кулланганда парчага киритилади, семантик ва грамматик жихатдан кушилиб кетади хамда бирор гап булаги вазифасини бажараверади.

Масалан: Oui, poursuivit m. de Peyrehorade, il y a deux Vénus sous mon toit. L'une je l'ai trouvée dans la terre comme une truffe; l'autre descendue des cieux, vient de nous partager sa ceinture (Merimée).

Юнон мифологиясида берилишича, севги ва гузаллик маъбудаси - Венера барча инсонларни мафтун киладиган жозибаларни узида яширган белбог такиб юрар экан. Ушбу белбог унга енгилмас кудрат берар экан. Шундан келиб чикиб Ceinture de Venus, яъни Венеранинг белбоги ибораси "муъжизакор белбог" маъносини англатади. Ушбу ибора парчада шакли сакланмаган холда кулланган ва парчага сингдириб юборилган.

Имплицит цитаталар хам экслицит цитаталар каби аник ва ноаник куринишга эга булиши мумкин. Куп холларда имплицит цитаталарнинг аник шакли кулланади, яъни худди уз манбасида берилгани каби.

Масалан: C'étaient de petits manuels par demandes et par réponses, des pamphlets d'un ton rogue dans la manière de M. de Maistre, et des espèces de romans à cartonnage rose et à style douceâtre, fabriqués par des séminaristes troubadours ou des bas bleus repenties (Gustave Flaubert).

Гюстав Флобернинг "Madame Bovary" асарида куллаган Bas Bleu, яъни Кук пайпок ибораси асл холича, узгартиришсиз кулланган, лекин унинг цитата эканлигига парчада хеч кандай ишора берилмаган.

Имплицит ноани; цитаталар деганда муаллиф томонидан аввало, окказионал эмас, балки узуал куллаш тушунилади. Бунда канотли суз манбасидан тил фондига келгунча баъзи структур узгаришларига юз тутади. Бунда купинча грамматик узгартиришлар назарда тутилади.

Масалан: Telle est la singuliere fatalité de tous les personnages de madame Sand, artiste par l'imagination, romanasques par le coeur, chiméeiques par l'esprit, qu'ils tournent tous, plus ou moins matériels, vite, avec plus ou moins de calcul, au culte de la vie, au désenchantement des chères illusions et à l'adoration de veau d'or (Cuvillier-Fleury).

Парчада келтирилган l'adoration de veau d'or ибораси аслида adorer le veau d'or, яъни олтин бузокка сигинмок. Adorer феъли муаллиф томонидан от суз туркумига айлантирилган ва шунинг билан парчага сингиб кетишига эришилган.

Канотли сузларни контекстга имплицит тарзда киритиш эксплицит цитаталарга нисбатан анча кенг кулланиш имконига эга.

Масалан: Et comme ce Legrandin enfant terrible, ce Legrandin maître chanteur, s'il n'avait pas le joli langage de l'autre, avait le verbe infiniment plus prompt, composé de ce qu'on appelle réflexes, quand Legrandin le causeur voulait lui imposer silence, l'autre avait déjà parlé et notre ami avait beau se désoler de la mauvaise impression que les révélations de son alter ego avaient dû produire, il ne pouvait qu'entreprendre de la pallier (Proust).

Канотли сузларнинг яна бир кенг таркалган функцияси тавсифловчи эканидир. Бир томондан канотли суз гапирувчининг хаётий курилмасини лунда тарзда ифодалаши мумкин ва шунинг билан унинг тавсифини тулдириши мумкин.

Масалан: Après de brèves éclaircies, le regard de Marie-Louise s'assombrissait, exprimait la détresse de la femme condamnée à porter sa croix, à subir les vexations des entrepreneurs, à travailler du matin au soir sans jamais, joinder les deux bouts (Fréville).

Купинча канотли сузлар хазиломуз характерда булиши мумкин. Комик эффект яратиш канотли сузларнинг асарлардаги вазифаларидан биридир. Шунга кура, канотли сузлар куп холларда ёзувчилар томонидан айнан ушбу максадда фойдаланилади. Ва бунинг учун муаллифлар китобий услубдаги канотли сузларни, масалан, Библияга оидларни куллашади.

Масалан: Tel que vous me voyez, je me suis promené toute une journée à Paris, dans la peau d'un autre, que je ne connaissais ni d'Eve ni d'Adam (Ablais).

Шунингдек, канотли сузлар фаол равишда композицион функция хам бажаради. Композицион функция деганда биз, канотли сузларнинг матнни композицион бирлаштирадиган, бадиий асарнинг композицион стержени булиб етишганини тушунамиз.

Канотли сузларнинг композицион функцияси - бу уларнинг мухим функцияларидан бири хисобланади. Шунинг учун ёзувчилар томонидан структур жихатдан хосил килувчи элемент сифатида факатгина эксплицит цитаталар эмас, балки имплицит цитаталар хам кулланади. Шунга кура ушбу кулланишнинг куйидаги турларини курсатиш мумкин.

Аввало, канотли сузлар муаллиф томонидан айтилган фикрни чукурлаштириб, умумлаштириб, гуё уни мулохазасини хулосалагандай парчани тугатиши мумкин.

Масалан: Nous parlâmes d'autre chose, de nos champs et de nos gens, de nos bêtes et de nos enfants, mais quoi que nous fissions, nous retournions au gallop, retournions à nos moutons (Rolland).

Ёки: Qu'est-ce que le pape? demanda grossièrement l'ivrogne. Le bon François répond! Un grand prêtre est un roi. - Pourquoi un roi. La question est délicate, on a déjà fait plus de deux cents brochures la-dessus, sans compter les volumes. Mais François tranche la la difficulté d'un seul coup. Le pape est un roi parce qu'il a un royaume. Voilà pourquoi votre fille est muette (About).

Шунингдек, муаллиф гуё узини олиб кочиб, канотли сузлар билан фикрини бошлаши мумкин.

Масалан: Mais les trois Mousquetaires ont echangé un regard qui signifie: Nous devrons compter avec celui-là; il est de notre race! (Cesbron).

Ёки: Le vieil Adam, il n'était qu'un enfant. C'est moi, le vieil Adam; car je suis le même homme, et depuis, j'ai grandi. Nous sommes le même arbre, mais j,ai poussé plus haut (Rolland).

Кайд этиш лозимки, канотли сузларнинг ном, сарлавха сифатида кулланилиши хам фаол кузатилади. Бундай холатда канотли сузлар бирданига икки функцияни бажариши мумкин: сарлавхалик ва композицион. Шунга кура, канотли ибора сарлавха сифатида олинганда у муаллифнинг кейинги фикрларига бошловчилик килади ва у билан асарнинг боши композицион тарзда бошланади. Ном сифатида олинган канотли ибора китоб, журнал ёки асарнинг том маъносини лунда шаклда ифодалаганлигини куриш мумкин.

Масалан, Filo Ariadne, яъни Ариана ипи ибораси "мураккаб вазиятдан чикиш, кийин муаммони хал килиш учун йул курсатишга ёрдам берадиган восита" маъносида кулланади. Шу номли тарихий журналнинг (Россия) тарихий манбалар билан ишлашнинг янги усул ва тамойиллари, тарихга оид мунозарали масалаларга ижодий ва эксприментал ёндошувни камраб олганлигини дархол англаш мумкин.

Alter Ego номли француз тилини ургатишга мулжалланган кулланмалар туплами мавжуд. Биламизки, ибора шахс характерининг хакикий ёки уйлаб топилган мукобил шахсияти ёки персонажини, баъзан якин дустларни, узига ишонгандек ишонадиган одамларни англатади. Демак, кулланманинг номи унинг энг ишончли манба эканлигидан дарак бермокда.

Буюк саркарда Цезарнинг "осон ва тезда кулга киритилган муваффакият"ни англатувчи Veni, Vidi, Vici, яъни Келдим, Курдим, Енгдим ибораси ном сифатида фаол кулланган: Париждаги Жеорж Помпиду марказида Морван Решмауи (Marwan Rechmaoui) томонидан 2013 йилда яратилган скульптура мавжуд. Ж.Помпиду марказининг веб-сайтида берилишича, ушбу скульптура 992та ок мармар блоклардан ясалган булиб, уларнинг 26тасида тарихий фатх этувчиларнинг исмлари уйиб ёзилган. Асарнинг бундай номланиши унинг тарихий урушлар масаласи хакида эканидан далолат беради.

Шунингдек, Veni, Vidi, Vici номи остидаги француз рэпери Ла Фуин (La Fouine)нинг кушиги; француз кушикчиси Ализе (Alizee) учун Милен Фарме (Mylene Farmer) томонидан ёзилган кушик; америка рэпери Я Рюл (Ja Rule)нинг альбоми; америка кушикчиси Мадонна (Madonna)нинг кушиги; корейс хип-хоп кушикчиси Зико ^^нинг кушиги кабиларни мисол сифатида келтириш мумкин.

ХУЛОСА

Юкоридагилар асосида айтиш мумкинки, имплицит цитаталар эксплицит цитаталарга нисбатан фаолрок кулланилади ва хусусиятларининг ранг-баранглиги билан ажралиб туради. Матндаги канотли ибораларга хос функцияларнинг турли-туманлиги шунинг билан изохланади. Худди эксплицит цитаталар каби имплицит цитата тарзида матнга киритилган канотли сузлар хам номлаш, таснифлаш вазифаларини бажариши мумкин. Гарчи уларнинг анонимлиги нисбий булсада, муаллифда бирликни эксплицитга нисбатан имплицит холатда куллаш имконияти каттарок. Имплицит цитаталарнинг манбасидан узилиши уларни бошка, алока урнатувчи, реплика, копозицион функцияларни хам бажаришга мослаштириши билан бир каторда мураккаб функцияларни бажаришга хам ундайди.

REFERENCES

1. Бабкин А.М. (1970) Русская фразеология, её развитие и источники. -Ленинград: Наука.

2. Беркова О.В. (1991) Крылатые слова и проблемы их лексикографирования. Дис. ... канд. Филол. Наук. -Ленинград.

3. Вакуров В.Н. (1983) Основы стилистики фразеологических единиц: (На материалах сов. фельетона) - Москва: Изд-во МГУ.

4. Комлев Н.Г. (2006) Словарь иностранных слов. -Москва: ЭСКИМО.

5. Сидоренко К.П. (1995) Скрытая цитата. Русский язык в школе, №2.

6. Тимескова И.Н. (1974) Крылатые слова, их значение и происхождение. -Ленинград: Просвещение.

7. Овруцкий Н.О. (1962) Крылатые латинские изречения в литературе. -Киев.

8. Назарян А.Г. (1968) Почему так говорят по-французски. - Москва.

9. Узбек тилининг изохли лугати (2006-2008). -Тошкент, "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти.

10. Le Petit Larousse illustré (1993). Dictionnaire encyclopédique. - Paris.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.