Научная статья на тему 'АНБАР ОТИННИНГ “ҚАРОЛАР ФАЛСАФАСИ” АСАРИДА ЖАМИЯТДАГИ ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ТЕНГСИЗЛИГИ МАСАЛАСИ'

АНБАР ОТИННИНГ “ҚАРОЛАР ФАЛСАФАСИ” АСАРИДА ЖАМИЯТДАГИ ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ТЕНГСИЗЛИГИ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
1171
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
Анбар Отин / жамият / ижтимоий ҳаёт / ҳақ-ҳуқуқ

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Мавлуда Қаршиевна Менгдобилова

Ушбу мақолада XIX асрнинг иккинчи ярми XX аср бошларида Туркистонда жамиятда ва ижтимоий ҳаётда хотин-кизларнинг ҳуқуқсизлиги ҳақида маълумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНБАР ОТИННИНГ “ҚАРОЛАР ФАЛСАФАСИ” АСАРИДА ЖАМИЯТДАГИ ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ТЕНГСИЗЛИГИ МАСАЛАСИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 4 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

АНБАР ОТИННИНГ "ЦАРОЛАР ФАЛСАФАСИ" АСАРИДА ЖАМИЯТДАГИ ХОТИН-ЦИЗЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ТЕНГСИЗЛИГИ

МАСАЛАСИ

Мавлуда Царшиевна Менгдобилова

Чирчик давлат педагогика институти академик лицейи тарих фани укитувчиси

mavludaqarshiyevna@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада XIX асрнинг иккинчи ярми XX аср бошларида Туркистонда жамиятда ва ижтимоий хаётда хотин-кизларнинг хукуксизлиги хакида маълумот берилган.

Калит сузлар: Анбар Отин, жамият, ижтимоий хаёт, хак-хукук

Исломда аёлларнинг урни ва кадр- киммати

Мухаммад (сав) га вахий келиш арафасида дунёда икки катта давлат- Рум ва Эрон бир бирлари билан ракобатлашар, бошка халк ва элатлар устидан хукмларини утказишар эди. Рум насроний давлат, Эрон эса оташпарастлар юрти эди. Бу давлатларнинг конунчилиги бузук, инсон хак -хукуклари поймол эди. Шу вазиятда Мухаммад (сав) га вахий келиши, Ислом динига даъватнинг бошланиши, диннинг шаклланиши VI-VII асрларда Арабистонда ижтимоий сиёсий хаётни муолажа килувчи бир дастур сифатида карши олинди. Хдётнинг барча жабхаларини камровчи Ислом аёллар хак -хукукларига хам катта эътибор берди. Аёл энг муносиб урнини Исломдан топди. Исломда аёлнинг хаклари куйидагича адо этилиши лозим:

1.Аёлларга яхши муомалада булиш, уларга ширин суз, мулойим муносабатда булиш, нохакдик ва куполлик килмаслик керак.

2. Аёлларни урмаслик.

3. Исломда аёл ва болаларни улдириш ман этилган.

4. Аёлларнинг илм олишлари.

5. Aёлларнинг хаклари.

Охирги асрларда мусулмонлар тарафидан илмий кашфиётлар килинмай колди. Бугунги кунда улкамизда нафакат мусулмон аёлларнинг, хатто эркакларнинг хам илмга рагбатлари паст. Ислом дини эркакларгина киладиган огир касбларни аёлларга фарз килмаган. Лекин аёлларга хос баъзи ишларни эркакларга хос баъзи ишлар билан тенглаштириб, улар билан тенг савоб олишни жорий килди. Масалан, хозир тугрукхоналарда эркак доялар ишлаб юришибди.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Шуларнинг урнини аёллар эгалласалар, уртадан гунох кутарилиб, савобли , хайрли иш булар эди. Чунки аёлнинг дардини эркакдан кура, аёл яхширок тушуниб, яхширок ёрдам бера оларди.

Ислом келмасдан олдин ва ундан кейин хам анча ваккт укиш ёзишни биладиганлар куп эмас эди.Факат Куръону карим амри билан бошланган илм ва маданий фаолият тез суръатлар илгарилай бошлади. Ислом оламида биринчи дарсхоналар, мадраса ва масжидлар очилиб, илк устоз Х,азрати пайгамбаримиз( с.а.в) нинг узлари булдилар. У зотга эргашган сахобалар куплаб муминларни диний ва дунёвий билимлар билан бойитишга муваффак булдилар. Бу диний ва бошка билимларни тахлил этишда аёл- эркак ажратилмаган. Чунки исломда илм олишда аёл -эркак тенгдир. Эркаклар нубувват меросида канчалик хак сохиби булсалар аёлар хам шунчалик хак сохибидир.

Расулуллох (с.а.в) хам бир хадиси шарифларида аёл билан эркак орасидаги тенгликни шундай баён этганлар: аёл -эркак, барча инсонлар тарок тишлари каби бир бирларига тенгдирлар.

Урта Осиёда хонликлар даврида жамиятда ва ижтимоий хаётда хотин -кизларнинг урни

Аштархонийлар даврида жамият хаётида диний мутаассиблик кенг ёйилди. Барчадан диний акидаларга сузсиз итоат этиш талаб этилди. Бу омиллар жамият ва ижтимоий хаётда хотин -кизларнинг хукуксизлигига хам олиб келди. Асрлар давомида хотин -;изларнинг на жамиятда, на оилада ху;у;лари эътироф этилмади. Лекин шу даврда хам хотин кизлар хаётда уз урнини топишга харакат килдилар. Бу борада Кукон хонлиги адабий мухитининг узига хос хусусияти -унинг вакиллари орасида аёллар орасидан мураббийлар, шоиралар, тарихчи олималар етишиб чикди, Нодирабегим , Увайсий, Анбар отин, Дилшоди Барно, Зебунисо каби шоираларни келтириш мумкин. Шулардан бири, XIX асрда Куконда ижод килган шоира, тарихчи, мактабхона мактабдори булиб фаолият юритган Дилшоди Барно эди. У узининг мактабдорлик фаолияти хакида шундай деб ёзган эди: ,,Менинг сухбатдошларим ва дугоналарим аклли кизлар ва истедодли шоиралар эди. 51 йил давомида мен мактабдорлик килдим ва йилига уртача 20 нафардан 30 нафаргача укувчиларим булиб, 890 нафар кизнинг саводини чикардим. Булардан деярли туртдан бир кисми шеъриятга кобилиятли булиб, шоира ва уз даврининг аклли хамда доно одамлари эдилар".

Хусусан, Анбар Отин унинг иктидорли укувчиларидан булган. Анбар Отин XIX асрнинг иккинчи ярми XX бошларида Куконда яшаб, ижод этган демократик шоирадир. У замондош устоз адиблар изидан бориб, уз ижодида халк ахволини, дугоналарининг хис ва туйгуларини ифодалаган. ,,Ичкари" туткуни булган, устига

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

каттик жисмоний азобларга дучор булиб, куп йиллар бир жойда ётган бу матонатли аёл хаёт билан алока излаган, давр хаёти билан хамнафас булишга интилган. Нафис шерияти оркали жамият хаёти вокеаларига узининг илгор карашларини ифодалаган. Анбарой уткир акли, кобилияти билан махалла аёллари орасида хурмат козонган. Шоира газаллари махалла аёлларига жуда макбул эди. Чунки уларда шу муштипар аёлларнинг аянчли такдири, орзу-истаклари, бахтсиз севгилари куйланар эди. Бу газаллар уларнинг ичидаги яширин туйгуларнинг ифодаси эди. Лекин бой хотинларни писанд килмаган, уларнинг юриш-туришларини хажв килиб, шеърлар ёзган. Улар шоирадан уч олиш пайига тушадилар. Уни атайин Омил мингбошининг уйида зиёфатга чакиртириб келтириб, калтаклайдилар, баланд зинадан итариб юборадилар. Шоиранинг икки оёги синиб, кейинчалик шол булиб колади. Анбар Отин олти йилдан ортикрок каттик жисмоний азоб чекиб ётади, аммо тушкунликка тушмайди, жисмоний азоб унинг рухини, хаётга булган мухаббатини сундира олмайди.

Шоиранинг лирик кахрамони соглом заковатли, оташин калб эгаси,

W W Г-1 .. ТЧ W '

замондан зулм курган, тахкирланган, аммо магрур узбек аёлидир. Бу узбек аёлининг илм-маърифат олиш у ёкда турсин, ёруг дунёни куришга хам хакки йук эди. Бу аёллар такдиридан бехад таъсирланган шоира узбек аёлларини гафлат уйкусидан уйгонишга, уз хак-хукуки учун курашга даъват килади:

Мандек ётма, уйгонгил, эй занони Фаргона,

Эрлардек бел богла эмди булиб мардона.

Шоира жамиятдаги ижтимоий тенгсизликни уз кузи билан куради, унинг мавжуд ижтимоий хаёт ва келажак хаёт хакидаги мулохазалари, орзу-умидлари кенгрок равишда унинг "Каролар фалсафаси" асарида уз ифодасини топган. "Каролар фалсафаси" туртта фаслдан иборат булиб, унинг иккинчи фаслини оналар хаёти ва такдирига багишлайди. Х,аёт ва жамиятнинг асоси булган инсонни она вояга етказиб беради. Шоира хам оналарнинг бу юксак олижаноб хизматини куйидагича таърифлайди: ,,Бу фарк эгасини ман инсон онаси хар нечук донишманд энагаси деб билурман, ул она шундок онадур, мохири донодурки, Афлотун ва Арастуни, Абу Али ибн Сино ва Улугбекни, Жомий ва Саъдийни, Навоийни, Фирдавсийни, Бедил ва Хдйёмни, Нодира ва Увайсийни... мени ва сени уз корнида ун ой кутариб, турли офатлардан саклаб, еган гизосидан расамат бериб, ... тугиб, оламни куриш кобилиятига давру мохир килибдур " (,,Каролар фалсафаси", 8-бет). Шундог улуг зот булган оналарнинг уз замонасидаги ахволига тухтаб, „Уларга булгон эътибор чумолига булгон эътибордан хам камрокдур", -деб ёзади.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

fflonpa aennapra öynraH 6y 3ynM, TaxKHp aöagHH öynMacnHrnra Ky3H eTagH. HrnoHH önnaH ynapHHHr Kena^aKgara xaeraapn xasuga myHgaö e3agn: ,,Yn 3aMOHnapga aennap hhm TaxcHnnra Myaccap öynagnnap. 3n Ba gaBnar nrnnapnga KaraarnHÖ, эpкaкпap önnaH önp ^aropga oöpy Ba xypMaTra ca30B0p öynagnnap".

REFERENCES

1. Boqijon To'xliyev. Adabiyot (akademik litseylar uchun) 2-kitob, Toshkent-2012

2. O'zbekiston tarixi. 9-sinf darsligi, Toshkent-2014

3. www.ziyonet.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.