Научная статья на тему 'АНЪАНАВИЙ РУБОБ ИЖРОЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАЛҚИН УСЛУБЛАРИ'

АНЪАНАВИЙ РУБОБ ИЖРОЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАЛҚИН УСЛУБЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
79
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
рубоб / ижро / услуб / ижод / созанда / мактаб / анъана / куй / оҳанг / жамоа

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мансур Иброҳимович Мўминов

Бугунги кунда чолғу ижрочилик санъатининг ривожланишида устоз созандаларнинг меҳнати таҳсинга сазавордир. Улар томонидан яратилган ижрочилик мактаблари ҳамда ўзига хос услублар турли-туман бўлиб, мақолада рубоб ижрочилик санъатининг ривожланиш тарихида из қолдирган устозларнинг ижрочилиги ҳақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНЪАНАВИЙ РУБОБ ИЖРОЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАЛҚИН УСЛУБЛАРИ»

АНЪАНАВИЙ РУБОБ ИЖРОЧИЛИК САНЪАТИНИНГ УЗИГА ХОС

ТАЛЛИН УСЛУБЛАРИ

Мансур Иброхимович Муминов Ю.Ражабий номидаги УзММСИ

Аннотация: Бугунги кунда чолгу ижрочилик санъатининг ривожланишида устоз созандаларнинг мехнати тахсинга сазавордир. Улар томонидан яратилган ижрочилик мактаблари хамда узига хос услублар турли-туман булиб, маколада рубоб ижрочилик санъатининг ривожланиш тарихида из колдирган устозларнинг ижрочилиги хакида баён этилган.

Калит сузлар: рубоб, ижро, услуб, ижод, созанда, мактаб, анъана, куй, оханг, жамоа.

DISTINCTIVE INTERPRETATION STYLES OF TRADITIONAL RUBOB

PERFORMING ART

Mansur Ibrahimovich Mominov UzINMA named after Yu.Rajabi

Abstract: Today, the work of master musicians in the development of instrumental art deserves praise. The performing schools and unique styles created by them are diverse. The article describes the activities of master mentors who have left a mark in the history of the development of the performing art of rubab.

Keywords: rubab, performance, style, creativ, musician, school, tradition, melody, tune, community.

Маълумки, узбек халкининг миллий кадриятлари хисобланган хар бир чолгунинг ижрочилик билан боглик булган тарихий ривожланиш боскичлари ва махоратли созандаларининг ижодий фаолияти келажак авлод учун мухим ахамиятга эгадир. Йиллар давомида олиб борилган илмий-ижодий изланишлар устоз-шогирд анъаналарига асосланган холда оммалашиб, уз навбатида ижрочиликка оид услуб ва мактабларнинг пайдо булишига, шаклланишига замин яратди.

Хусусан, бугунги кунда рубоб ижрочилик санъатининг тараккиёти хамда шаклланиш боскичларида узининг фидоийлиги билан тарихда из колдирган устозларнинг созандалик фаолияти тахсинга сазовордир. Улар орасида академик ва анъанавий ижро йуналишларига ажратилган профессионал таълимни мукаммал эгаллаган устозлар талайгина. Жумладан, Мухаммаджон

Мирзаев, Товур Жумаев, Эргаш Шукруллаев, Аббос Бахромов, Ариэл Бобохонов, Сулаймон Тахалов, Тохир Ражабийлар кашкар рубобида узига хос ижрочилик услубларини яратган.

Рубоб ижрочилик санъати биз юкоридаги келтириб утилган ижод ахлининг самарали фаолияти билан боглик булиб, айрим асарлар созанда ёки бастакорнинг исми билан тарихийда мухрланиб колган.

Рубоб ижрочилик санъатининг ривожланиш жараёнларида узига хос созандалик фаолияти билан танилган устозлардан Узбекистан халк артист Мухаммаджон Мирзаев ва унинг угли Узбекистонда хизмат курсатган артист Шавкат Мирзаевларнинг сиймоси куз унгимизда гавдаланади.

М. Мирзаев талкинида янграган куйларни тинглар эканмиз, бунда унг кул харакати оркали амалга оширилган кучли хиссалар, асосий нотага параллел равишдаги 2-3-симлардан резанатор сифатида фойдаланиш ва билак зарбдаги арпеджиоларнинг кулланиши мухим урин эгаллайди. Мисол тарикасида

Х,ар бир куйнинг характерини ифодалаб берувчи хусусиятлар созанданинг чап кул харакатлари оркали ижро килинадиган кочирим ва безакларда яъни форшлаг, сайкал (мордент)ларда акс этган. Унг кул харакати оркали оддий, терма, тескари каби зарблар ижро этилган [1.-Б.8]. Созанданинг ижросида миянг, товушни узок садолантиришлар, бидратма каби безаклар деярли

Лекин, сайкал (мордент), кашиш, нолиш, молиш каби безаклар, калта ва оддий резлар, якка, билак ва паррон зарбларнинг мутаносибликдаги ижроси асарнинг бадиий ва техник имкониятларини бойитишга хизмат килади.

Мухаммаджон Мирзаев халкимиз хотирасида куш рубоб ижрочилик мактабининг асосчиси сифатида тилга олинади. Угли Шавкат Мирзаев билан дуэт шаклидаги унисон ижро этилган "Дил куйласин", "Дилрабо", "Интизор",

"Янги тановор" каби муаллифлик куйлари бугунги кунда Узбекистан телерадиокомитетининг олтин фондидан жой олган.

Яна бир таникли созанда Сулаймон Тахаловдир. Таъкидлаш жоизки, созанданинг ижро услубини тахлил килар эканмиз, унинг нафакат анъанавий ижро йуналишида, балки, академик йуналишда хам ижод килганлигини гувохи буламиз.

Хусусан, рубоб ижрочилик йуналишида Бухоро танбур ижрочилик услубига хос булган зарбларни амалиётда куллаб, узига хос талкин услубини яратган созандалардан биридир. С.Тахаловнинг унг кул харакатида калта рез ва зарби паррон, симга урмасдан чап кулни узида симни садолантириш каби ижро безакларини учратишимиз мумкин. Масалан, "Пайрави асал" куйида якка, билак ва паррон зарблари, оддий ва куш форшлаглар, уч товушлик сайкал (мордент), бидратма, тулкинлантириш ва нолиш каби безаклар асар ижросидаги

мухим уринлардан бирини эгаллайди.

С.Тахаловнинг ижро услуби Тошкент - Фаргона сурнай йулларидаги чолгу куйларига хам мос булиб, созанда томонидан айнан сурнай йулидаги "Сурнай навоси" асарида уз исботини топган. Бу ижро услуби купгина ёш созандаларимиз томонидан устоз С.Тахаловнинг мактаби негизида амалиётга тадбик этиб келинмокда.

Бухоролик забардаст созанда Ариэл Бобохоновнинг ижрочилик махорати Мустахзоди Наво, Мушкулоти Дугох талкинчаси, Хдфифи Сегох, Гардуни

Сегох, Нагора баёт, Курбон кайтарма, айникса Хуррам асарларининг ижроси оркали машхурдир.

А.Бобохоновнинг рубоб чолгусидаги талкинида хам Бухоро танбур ижрочилик мактабига хос кочирим ва зарб(штрих)лардан кенг фойдаланганлигини кузатишимиз мумкин. Бунинг асосий сабабларидан бири унинг ёшликдаги отасидан танбур сози буйича олган илк тахсили билан боглик булса ажаб эмас.

Созанданинг унг ва чап кул харакатлари узаро бир-бирига мутаносиб равишда булиб, техникавий жихатдан имкониятларининг мукаммаллигидан далолат беради. Бу эса асарни жадал суратлардаги ижросида, куйнинг доира усулини рез зарби ёрдамида кучли хиссаларда акс эттирилишида, синкопаларни бурттириб ифодаланишида уз аксини топган.

Шуни хам алохида таъкидлаб утиш лозимки, мизробли чолгуларда чап кул билан 4-бармок оркали куш форшлагни ижро этиш мураккаб жараёнлардан бири булиб, бу айнан А.Бобохоновнинг ижро услубига хос хусусиятлардан биридир.

А.Бобохоновнинг "Хуррам" куйи рубоб чолгуси учун яратилган булиб, бастакор ижросида айнан юкоридаги келтирилган услуб асосида маромига етказиб талкин этилганлигини куйидаги мисол оркали аниклаб олишимиз мумкин:

Куй асосан чап кулдаги рез (тремоло) зарбининг майин ва майдалиги билан соха мутахассисларининг эътиборини тортган. Асар 4/4 улчовда жадал суръатдаги, 2 хил доира усулида ижро килинган булиб, чап кулдаги резнинг узвийлиги хамда унг кулда нолиш, кашиш, кушсайкал (мордент) ва молиш каби безаклардан кенг фойдаланилган [2.-Б.15].

1-доира усули

2-доира усули

Acap 6 TaKrau 6aguxa, atHu нмпровнзацнa 6u.aH 6om.aHu6, 4/4 ynnoBra acoc.aHraH Ba pe3 3ap6u KyHugaru Kynnu xuccanapHuHr TanKuHuga HaMoeH 6ynagu.

By acapHHHr y3ura xoc 6y.raH xapaKTepnu tomohu myHgaH uSopaTKu, co3aHga энг aBBano KyHugaru KyHHKManapra эгa Synumu ho3hm:

- nan Ky. TexHHKacHHHHr paBOHnnrn;

- yHr Ky. u^pocuga 6u.aK xapaKaraapuHuHr MafiuH Ba paBOHnnra;

- pe3 3ap6uHHHr ManganurH.

H^poHH.HK caHtaTHHHHr puBO^; Tonumu, maKmaHumu, aB.og.ap ma^apacu gaBOMHH.urHHH H^oganangu.

ycto3 co3aHga.apHHHr 6u3rana Ko.gupraH 6up-6upugaH ^apKgu H^po.apugaru Kyftnap MycuKa MepocuMH3ga ca.MoK.u ypuH эгaппaнgн.

By u^po yc.y6.apHHH H.MHH-Ha3apHH Ba aManuft ypraHum xaMga aManueTra Tag6uK этнm npo^eccuoHa. py6o6 u^poHunuruga MyxuM axaMu^T Kac6 этagн.

Py6o6 u^ponunuK caHtaraHu puBo^naHumuga Ha^aKar SacTaKop.apHuHr apaTraH acap.apu 6a.Ku, y36eK MycuKacuHuHr Hogup HaMyHacu 6y.raH fflamMaKoMHuHr nonry SynuMugaru KyftnapHu x,aM ypraHum xap 6up co3aHgaHuHr, Ke.a^aK aB.ogHuHr u^ponunuK caHtaraHu puBo^naHumugaru y3 o.gura KyHraH MaKcag.apugaH 6upu Synumu .o3um gecaK My6o.ara 6y.MaHgu.

^o.ry u^ponunuK caHtaraga py6o6 co3uHuHr Tapuxuft ungronapuHu, ycTo3.apHuHr Ta.KuH ycnySnapuHu, 6acTaKop.uK acap.apuHu ypraHum Ba KeHr oMMara Tapru6 Ku.um, Ke.a^aK aB.og ynyH Kac6uft coxagaru ronaHumnapHu Ko.gupum 6yryHru KyHgaru go.3ap6 Ba3u$a.apgaH 6upugup.

Oonga^aHH^raH aga6He™ap

1. kocumob P. "Py6o6 HaBo.apu". T.; 1993 h.

2. TaxanoB C. a^foh py6o6uHu nanumra ypraram MeToguKacu acoc.apu t:.1983h.

3. AK6apoB H.A. "My3uKa nyFarn" T.; 1987 h.

4. A6gypay$ Ompar "Y36eK K.accuK MycuKacu Ba yHuHr Tapuxu'T.; 1993h.

5. kocumob P."AHtaHaBufi py6o6 u^poHunuru". T.; 1999 h.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.