CC BY
4
УДК 026.06
Шайхыгалиева У.А.
6М060200-Информатика мамандыгы 2 курс магистранты
А. Байтурсынов атындагы К,МУ Цазацстан Республикасы, Цостанай ц.
Калакова Г.К. ага оцытушысы
ЭЛЕКТРОНДЫ К1ТАПХАНАЛАРДА ПАЙДАЛАНЫЛАТЫН ДЕРЕКТЕР ФОРМАТТАРЫН ТАЛДАУ
Аннотация: Электронды ктапханалардыц танымалдылыгы цаз1рг1 замандагы смартфон немесе планшеттж компьютерлер сияцты жаца цурылзылардыц пайда болуымен жэне дамуымен тыгыз байланысты. Электронды ктаптарды тарату бойынша жаца сервистер пайда бола бастады. Мацалада электронды ктаптардыц форматтары царастырылып, талдау жасалынды.
ТYйiн свздер: электронды ктапхана, электронды ктаптар, RTF, DjVu, PDF, EPUB форматтары.
Shaikhygalieva U.A., 2-year graduate student specialty 6M060200-Computer Science KSU named A. Baitursynov Kazakhstan, Kostanay Kalakova G.K. senior lecturer
ANALYSIS OF DATA FORMATS USED IN ELECTRONIC
LIBRARIES
Abstract: in the modern world, the popularity of smartphones or tablet computers, Electronic libraries is closely related to the development and emergence of new devices such as. There are new services for the distribution of e-books. The article discusses and analyzes the formats of electronic books.
Keywords: electronic library, e-books, RTF, DjVu, PDF, EPUB.
БYгiнгi танда электронды кггаптар ютап o^yFa жэне эдеби шьгеармалардьщ жаналыктарына кызьгеушылык танытатын адамдар арасында Yлкен танымалдыкка ие. Б^л окырмандардын кажеттшктерш канаFаттандыру Yшiн эдеби базаны Y^Mi жанартумен айналысуFа мэжбYP етед^ Сондыктан электронды ютаптар мен олардын форматтары нарывы каркынды дамып келед^ БYгiнде тYрлi баFдарламалык камтамасыз ету мен к¥рылFыларFа арна^ан ондаFан электронды кiтап форматтары бар.
Электронды ютапханаларда орналастырылатын шыFармалардын форматтарын екi санатка белуге болады — online мэтшш окуFа арналFан форматтар жэне окырманньщ компьютерiне кешiруге арна^ан форматтар. Бiрiншi топка HTML жэне TXT, екiншi топка - RTF, DjVu, PDF жэне т. б. файлдары жатады [1].
Басылымдарды цифрлау немесе ютап жинаумен тжелей ДК-де айналысатындар алдында ерте ме, кеш пе - кандай форматта - олардын KenTÏri - электронды кiтап шыFару немесе тиiсiнше, оны мэтшдш форматтан кандай форматка импорттау деген с^рак туындайды.
Электронды ютаптар форматтарынын бiрнеше топтары бар -графикалык жэне растрлык форматтар.
Графикалыц растрлъщ форматтар:
TIFF - тYCтi теренджте суреттердi сактауFа арналFан mшiм. Кeбiнесе сканерлеу, факстердi жiберу, мэтшдi тану, полиграфия кезiнде колданылады, графикалык косымшалармен кенiнен колдау кeрсетiледi. Сурет теренд^ TIFF каFаз басылымдарын цифрлаумен айналысатын адамдар Yшiн таптырмас пiшiм жасайды, eйткенi мэтшдi тану процес элдекайда женiлдетiледi.
JPEG - б^л пiшiм акпаратты жоFалтумен реттеуге болатын кYштi кысуды пайдаланады. ЖоFары сапалы суреттердi сактау Yшiн колданылады, 16 миллион тYCтерге дейiн пайдалануFа мYмкiндiк бередi, сондыктан осы форматтаFы электронды ютаптар да орын алады, бiрак басып шыFару Yшiн жарамсыз, ал дисплейде керсету Yшiн тамаша [1].
DjVu - тармамандандырылFан растрлы графикалык п^м, ол дайындалFан тYPде мэтiндi беруге арналFан. К,олжазбаларды, колжазба жазбалары бар мэтiндердi жэне т. б. сактау Yшiн ете колайлы [2].
Графикалыц векторлыц форматтар
RTF - Windows ОЖ ортасында к¥жаттар Yшiн жасалFан мэтiндiк редакторлардын кeпшiлiгi колдайтын пiшiм. Мэтiндiк к¥жаттардын к^рылымын сактау мYмкiндiгiн камтамасыз етедi, олардын фрагменттерш бeлуге мYмкiндiк бередi (курсивпен немесе калын шрифтпен, колонкалар мен т.б. жасау). RTF ютаптар кeптеген ютап алмасу сайттарында жYктеу Yшiн кол жетiмдi [1].
HTML - БYкiлэлемдiк торда к¥жаттарды белгiлеудiн стандартты тш. Белгiлеу арнайы символдарды кiрiстiруге, eлшемiн, тYрiн eзгертуге, карiптi сызуFа, гиперсштемелер мен кестелердi жасауFа, мэтiндi тYзетуге мYмкiндiк бередi. HTML форматындаFы электронды ютаптар сайтта жиi толык мэтiндi тYPде койылады, б^л жаFдайда компьютерге жYктеудiн кажетi жок [1].
XML - к¥рьшымдык деректердi сактауFа, баFдарламалар арасында акпарат алмасуFа, сондай-ак онын негiзiнде арнайы белгiлеу тiлдерiн к¥PУFа арналFан мэтiндiк пiшiм. XML кез келген ортада тшелей пайдалануFа жэне баFдарламалык eндеуге (айырбастауFа, сактауFа, баскаруFа) дайын к^жаттарды онай жасауFа мYмкiндiк бередi.
FictionBook - ашык п^м, XML негiзделген. FictionBook негiзгi артыкшылы^ы (.fb2) - барлык танымал мэтшдш форматтаFы файлдардан (*.txt,*.doc,*.rtf. *.html жэне т. б.) осы п^мде ютаптарды онай жасау мYмкiндiгi (сонын шшде автоматты тYPде). Сонымен катар, FictionBook ютап окуFа арналFан кeптеген кен таралFан баFдарламалар мен к¥ры^ыларды колдайды.
ePUB - XML негiзделген пiшiм. Баспагерлерге шифрленбеген сандык
ютаптарды жэне eзгермелi версткасы бар баска да жарияланымдарды жанFыртуFа кажеттi баFдарламалык жэне аппараттык камтамасыз ету арасындаFы Yйлесiмдiлiктi камтамасыз ете отырып, сандык басылымды 6ïp файлда шыFаруFа жэне таратуFа мYмкiндiк бередi [1].
PDF - Adobe Systems фирмасымен PostScript тшнщ бiркатар мYмкiндiктерiн пайдалана отырып жасалFан электронды к¥жаттардын форматы. Эдетте иллюстрациялары бар кiтаптар Yшiн колданылады(онын iшiнде сызбалар мен математикалык формулалар).
TXT форматындаFы TXT файлдарынын салмаFы аз, сондыктан жиi электронды интернет-ютапханалар дэуiрiнiн басында пайдаланылды, оларFа келушшерде жYктеу жылдамдыFы eте тeмен, сонымен катар катты дискiлердiн кeлемi, сондай-ак эртYрлi тасымалдаFыштар да болды. Ipi басылымды жYктеу Yшiн кiтаптын барлык тарауларын бiрiктiретiн ZIP -м¥раFаттар к¥Рылды. TXT негiзгi артыкшылыFы - онын барлык K¥PылFылармен жэне ю жYзiнде кез келген баFдарламалык eнiммен Yйлесiмдiгi, бiрак б^л пiшiм кесте мен кYPделi пiшiмдеудi колдамайды.
Электронды ютаптарда файл пiшiмдерi eте ^п. Б^л бYгiнгi кYнi бiрынFай стандарттардын калыптаспауына байланысты жэне кeптеген eндiрушiлер олардын баFдарламалары мен к^ры^ыларында пайдаланылатын eз форматтарын ^сынады. Дегенмен, бiртiндеп кейбiр форматтар сыни массаны жинап, ^шбастап т^р [3].
БYгiнгi танда электронды кiтаптар Yшiн ен перспективалы EPUB форматы, ол "Electronic Publication" (ePub) ретшде ашып кeрсетiледi жэне IDPF сандык жарияланымдар бойынша халыкаралык форуммен эзiрленген кiтаптардын электронды н^скаларынын форматы болып табылады. СонFы уакытта б^л формат электронды кiтаптар шыгеару Yшiн стандартка айналды. Мысалы, Apple компаниясынын iBook Store кiтап дYкенi кiтаптарды тек осы пiшiмде кабылдайды [3].
Fb2-ден ePub артыкшылыFы OFан математикалык формулалар мен бiрегей карiптердi онай енгiзуге болады, ал FB2 формуланы тек сурет ретiнде енпзуге болады.
PDF жэне DjVu айырмашылыгеы EPUB пiшiмi онай жэне онай, жэне компьютер мен баска да к^ры^ылардын Yлкен ресурстарын талап етпейд^ Сонымен катар, ол сайттар т^ратын HTML-беттерiне eзiнiн техникалык сипаттамалары бойынша жакын. Б^л EPUB форматында электронды ютаптардын кен танымал болуынын себептершщ 6îpî болып табылады,eйткенi олар интернетпен онай интеграцияланады [4].
Осылайша, бYгiнгi кYнi электронды кiтаптардын жетекшi форматтары -DjVu, pdf, fb2 жэне ePub болып табылады.
ПайдаланылFан эдебиеттер:
1. Электронды ютап форматтары. [Электронды ресурс] - 2008-2013 -http://reeed.ru/ru_formats.php
2. Электронды ютапца арна^ан форматтар. [Электронды ресурс] - 2008-2013 - http://old.computerra.ru/print/35629/
3. Электронды кггап форматтары. [Электронды ресурс] - 2011-213 -http://www.izdat-knigu.ru/formatyelektronnyh-knig/
4. Электронды кггап форматтары. [Электронды ресурс] - 2008-2013 -http ://www.ph4.ru/ebook_Form.ph4
5. Ашьщ жэне жабьщ форматтар. Стандартты форматтар. [Электронды ресурс] - 2008-2013 - http://gimnnik.narod.ru/openoffice/TextProcessor /p130aa1.html
